پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی

شبرنگ نامه یکی از منظومه هایِ پهلوانیِ پس از شاهنامه است که به موضوعِ کین خواهیِ شبرنگ، پسر دیو سپید، از ایرانیان و نبردهای او با رستم و ایرانیان می پردازد. بااین که از شناسایی و معرفیِ این اثر حدودِ صدوبیست سال می گذرد، آگاهی ها و تحقیقاتِ موجود دربارۀ آن بسیار اندک است و متنِ مصحَّحِ آن نیز به تازگی منتشر شده است. شبرنگ نامه ، که سَرایندۀ آن ناشناخته است، 2877 بیت دارد و احتمال داده اند که از منظومه هایِ سدۀ ششم باشد. چون این منظومه از منابعِ دو درس از سرفصل هایِ گرایشِ ادبیاتِ حماسی در دورۀ دکتریِ ادبیات فارسی است در این مقاله ضمنِ معرفیِ تصحیحِ این کتاب (به کوشش ابوالفضل خطیبی و گابریله وان دِن بِرگ، تهران، بنیاد موقوفات افشار با همکاری انتشارات سخن، 1395) و طرحِ نکاتی برای تعیینِ تاریخِ احتمالیِ نظمِ آن، پیش نهادهایی نیز دربارۀ بعضی مواردِ مقدمه و ضبط های متنِ آن عرضه شده است.

بی شک، انتخاب روش مناسب و متناسب با تحقیق یکی از بنیادی ترین اصول پژوهش علمی محسوب می شود و آگاهی و آشنایی با این روش ها و رویکردها سبب شکل گیری پژوهش های ارزش مند و قابل اعتنایی خواهد شد. روش تحقیق به زبان ساده، نوشتة مریم صادقی، کتابی است که در آن سعی شده است تا روش تحقیق و اصول پایان نامه نویسی برای دانشجویان رشتة زبان و ادبیات فارسی تبیین شود. نگارنده در این مقاله به بررسی و نقد این کتاب پرداخته و برخی از امتیازها و کاستی های آن را برشمرده است؛ براساس یافته های این تحقیق، این کتاب با داشتن نکات مثبتی چون پرداختن به سؤال تحقیق و تمرینات اختصاصی، ذکر جداول، و مهم ترازهمه تمرکز بر رشتة زبان و ادبیات فارسی کاستی ها و ایراداتی چون عدم تطابق عنوان با متن کتاب، بی توجهی به اصول ابتدایی نگارش و ویرایش، ایجاز های مخل، استفاده از منابع نامعتبر، و جامع نبودن برخی مطالب نیز در خود دارد که سبب می شود خوانندگان کتاب در بسیاری از مباحث نتوانند به کنه مطلب رسیده و بهرة لازم را از آن کسب کنند.

برخلاف سنت استادانی چون فروزان فر، همایی، زرین کوب، و ...، که عمدتاً به زندگی و اندیشۀ نویسنده/ شاعر می پرداختند، برخی از آثار شفیعی کدکنی خاص و متفاوت با این سنت است؛ چراکه جدای از محتوا و درون مایه به مسئلۀ فرم و شکل آثار ادبی نیز توجه داشته، گاه کتاب ( موسیقی شعر ) یا مقالاتی کاملاً شکل مدارانه (فرمالیستی) نوشته اند. رستاخیز کلمات: درس گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورت گرایان روس در این میان فرمالیستی ترین اثر ایشان است که در آن نه تنها به معرفی فرمالیسم (تاریخچه، آموزه ها، و شخصیت های تأثیرگذار آن) پرداخته شده است، بلکه برخی از مقالات ایشان، که با الهام گیری از آرای آن ها نوشته شده اند، نیز در آن گنجانده شده است. با تمام محاسنی که این کتاب (همانند تمام آثار شفیعی کدکنی) دارد، انتقاداتی نیز می توان بر آن وارد ساخت. اصلی ترین این انتقادات عبارت اند از: 1. بیان ناقص (و شاید هم نادرست) زمینه/ زمینه های پیدایش فرمالیسم روسی، 2. فقدان انسجام نظریه های ارائه شده ازسوی نویسندۀ کتاب، 3. وجود برخی گزاره های ابطال ناپذیر و غیر علمی در کتاب، 4. و درنهایت گنجاندن فصل هایی مانند «تکامل موتیف کوزه گر در شعر خیام» که با فضای فرمالیستی کتاب رستاخیز کلمات تناسبی ندارند.

این مقاله کتاب روایت پژوهی درزمانی: سنجش روش های قصه گویی و داستان نویسی در فارسی را از حیث شکل و محتوا مرور، بررسی، و نقد می کند. ابتدا، فصل های اصلی کتاب مرور می شوند و سپس، مطالب و موضوعات هر فصل در پرتو رویکردهای نقد و نظریۀ روایت شناسی جداگانه بررسی و تحلیل می شوند. نویسنده در فصل اول، بحث متالپسس را بررسی می کند، لیکن در معرفی این مفهوم چندان دقیق عمل نمی کند. در فصل دوم نیز روایت گردانی و انواع آن را برمی شمرد، لیکن معیاری برای دسته بندی های خود ارائه نمی کند. در فصل سوم، ضمیر دوم شخص را بررسی می کند، لیکن زبان مبهم نوشتار درک خواننده را از این فصل کم رنگ می کند. در فصل آخر، کانونی شدگی فرضی را بررسی می کند که در تبیین آن به خوبی عمل می کند. در فرایند بررسی مطالب، ضمن تقدیر از تلاش های نویسنده در ارائة اثری درخور تأمل، نکاتی له و علیه ادعاهای نویسنده ارائه شده و درپایان، پیش نهادهایی برای بهترشدن کیفیت کتاب ارائه می شود.

کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن تألیف فروغ صهبا، پیچیدگی ها و شگردهای روایی در مبهم ساختن داستان را بررسی کرده است. «ابهام» صنعتی است در نوشتار که بنا به مقتضیات نویسنده و متن، می تواند عنصری جوهری و ذاتی یا ترفند ادبی تلقی شود. به رغم تلاش نویسنده در ارائة شواهد بسیاری از شگردهای ابهام آفرینی در داستان مدرن، ایراداتی به کتاب وارد است. پراکندگی و ضعف طبقه بندی مطالب در ساختار کتاب و تلقی نادرست از ابهام ایرادهای کلی کتاب است: 1. نپرداختن به انواع متن های نوشتاری مانند متن های عرفانی و شعر، و فروکاستن ابهام به نوع نوشتاری داستان، آن هم صرفاً داستان مدرن و پسامدرن، درحالی که عنوان کتاب بررسی ابهام در «متن» را هدف پیش روی خود قرار داده است، 2. یکی انگاشتن ابهام با پیچیدگی، 3. نبود تمایز میان انواع ابهام (ساختگی، ادبی، و جوهری)، و 4. تنزل دادن ابهام به عنوان ترفندی برای حفظ صدارت نویسنده است از مهم ترین مواردی است که مقالة حاضر به آن ها پرداخته است.

«روش تحقیق» از مهم ترین لازمه های یک پژوهش علمی است و کتاب هایی که در این زمینه به چاپ می رسند می توانند پژوهش گران را در آگاهی از روش های جدید و کاربردی پژوهش یاری کنند. رشتة دانشگاهیِ ادبیات فارسی یکی از رشته های علوم انسانی است و لزوم همگام شدن با تحولاتِ علوم انسانی در این رشته باید به طور جدی موردتوجه قرار گیرد. در این مقاله، ضمن تبیین تحول روش شناسی در علوم انسانی، به ارزیابی انتقادی دَه کتاب روش تحقیق در ادبیات فارسی پرداخته شده است. در بخشی از این کتاب ها، غلبة تلقی سنتی از پژوهش و مفاهیم پوزیتیویستی دربارة ماهیت علم و پژوهش دیده می شود. روشِ غالب در بخش دیگری از کتاب ها «روش تفسیری» است؛ در اغلب این کتاب ها روش شناسی انتقادی جایگاهی نمی یابد و بعضاً حتی نظریه های انتقادیِ طرح شده با ماهیتی غیرانتقادی و تفسیری ارائه شده اند. دو کتاب از مجموع ده کتاب بررسی شده به تبیین روش تحقیق با رویکرد انتقادی در ادبیات پرداخته و لزوم برخورداری از تفکر نقادانه در مراحل مختلف پژوهش ادبی را موردتوجه قرار داده اند. بخشی از مفاهیم سنتی و غیرانتقادی در این کتاب ها ریشه در هژمونی هایی دارد که ادبیات را به مثابة ابزاری برای تعلیم و نقد را تفسیر دشواری های آثار ادبی و مقوله ای ذوقی تعریف می کند.

مدتی بود که درصدد نوشتن یادداشتی دربارة وضعیت نقد ادبی در کشور عزیزمان بودم و باید از آقای عمارتی مقدم تشکر کنم که با نوشتن «بررسی و نقد رساله های شعری فلاسفة مسلمان از فن شعر ارسطو: ترجمه در زمانة عسرت» فرصت این کار را برایم فراهم کرد. منتها پیش از هرچیز عرض کنم که این نوشته بیش از آن که «پاسخ به نقد یک محقق جوان و مستعد» باشد، گفت وگو دربارة «شیوة نقدی» است که این روزها در نوشتارهای انتقادی رواج یافته و به نظرم برای جریان نقد ادبی زیان آور است؛ شیوه ای که احتمالاً بخشی از آن به نسل ما برگردد و من به عنوان معلمی از آن نسل خود را درمورد آن مسئول و تاحدی مقصر می دانم. گاهی زمینة غالب منتقدان را میان سالان تشکیل می دهند و گاه سنت نقد در اختیار سال خوردگان قرار می گیرد و زمانی منتقدان جوان فعال ترند. هرکدام از این سه وضعیت اقتضائات، فواید، و ایرادهایی دارد که به جای خود قابل بررسی است. این طور به نظر می رسد که در شرایط فعلی منتقدان جوان، مستعد، و جویای نام بیش تر هستند و خوش بختانه یکی پس از دیگری وارد عرصة نقد و نظریه می شوند. این وضعیت چشم انداز روشنی را پیش روی نقد ادبی در برابرمان قرار می دهد، به شرط این که همگی مراقب باشیم از دو سوی بام «گرفتاری در رکود و تعارف و تعریف» یا «خام پردازی» سقوط نکنیم. دیگر این که برخلاف استادان نسل پیش از ما که غالباً با درپیش گرفتن «استراتژی سکوت» درقبال نقد آثارشان عملاً خود را برتر از منتقد و اساساً درمعرض نقد قرارگرفتن می دیدند، فکر می کنم دوران خودمقدس پنداری و برتردانستن خویش از نقد به پایان رسیده و با پاسخ به نقدهای منتقدان می توانیم وظیفة خودمان را در پیش برد فرایند نقد و احیاناً جهت دادن به آن به انجام رسانیم. پاسخ ما به نقدهای نوشته شده بر آثارمان در درجة نخست احترام به نقد و در درجة دوم تکریم شخصیت منتقد است که هر دوامر خجسته و مبارکی است و نتایج خوبی درپی دارد. من سعی می کنم ضمن طرح نکات انتقادی مربوط به وضعیت نقد ادبی در کشور، دربارة برخی ایرادهای مطرح شده در مقالة آقای عمارتی مقدم هم سخن بگویم.

نویسنده در این مقاله می کوشد با ارائة تبیین درست و انضمامی تر از واسازی دریدا و الزام های معرفتی و روش شناختی آن، به نارسایی عمده ای در فضای نقد متون ادبی ایران اشاره کند و آن شتاب زدگی در کاربست نظریه ها و روش های جدید نقد ادبی اروپایی در ایران است. کتاب مجتبی گلستانی نیز در ذیل این نارسایی نقد شده است. بدین ترتیب، مقاله نشان می دهد که در فهم، تبیین، و نقد و بررسی آثار نویسندگان معاصر ایران باید پیش از هرچیز با آن ها گفت وگو کرد تا از این راه درک فاصله میان جهان خواننده و متن برای خواننده شکل خاص خود را بگیرد. اما نویسندة کتاب عمداً در مقام پژوهش گر هم چون سوژة مدرن متون آل احمد را به موضوعات برنامة پژوهشی خود تبدیل کرده و نتوانسته است با متن ارتباط برقرار کند. در این مقاله عمدتاً روند ابژه شدن متن ها در کتاب موردنقد باز شده است. نتیجة حاصل از این بررسی نقد آثار کسانی مانند آل احمد، شاملو، شریعتی، و نیما تابعی از شرایط تاریخی و کنش گری آن هاست که باید به صورت انضمامی و متوازن پی گرفته شود.

علم معانی به بررسی روشهای کاربرد مؤثر زبان می پردازد و بلاغیون می کوشند تا با استخراج اصول مؤثر سخن گفتن، فن سخنوری را به دیگران بیاموزند و رمز و راز سخن بلیغ را دریابند. بنای کتب بلاغی فارسی دری، بر ترجمة کتب بلاغی عربی با درج چند نمونه فارسی نهاده شده است و از دیر باز به نقل همان چند مثال مکرّر و مستعمل گذشتگان اکتفا گردیده است که نشان از عدم درک و فهم درست مؤلفان از بلاغت است. در این مقاله کتاب «بلاغت 1(معانی)» که کتاب درسی بزرگترین دانشگاه کشور، پیام نور، است؛ از لحاظ شکل و محتوا و روش و نظریه، نقد و ارزیابی گردید. از محاسن کتاب می توان به تدوین مباحث علم معانی بر اساس مقوله های دستور زبان فارسی اشاره کرد و از عیوب آن نیز می توان به تحمیلِ قواعد بلاغت زبان عربی بر زبان فارسی، عدم توجه به پویایی زبان، اختصاص علم معانی به زبان ادبی، نگاه صفر و یکی به بلاغت، عدم توجّه به کلیت اثر و عدم توجه به وجه شنیداری و شفاهی زبان اشاره کرد.

مقالة حاضر محصول نگاهی به کتابِ زبان، بافت، و متن؛ جنبه هایی از زبان در چشم اندازی اجتماعی نشانه شناختی است که طاهره ایشانی و مجتبی منشی زاده آن را به فارسی برگردان کرده اند. باتوجه به آن که رویکرد نقش گرایانه به مطالعات زبانی در مقایسه با رویکردهای صورت گرایانه و شناختی در ایران درصد کم تری از مطالعات و بحث های زبان شناختی را به خود اختصاص داده است، جای خالیِ کتابی که نگرش اخیر را به زبان پژوهانِ علاقه مند معرفی کند، آن هم به زبان فارسی، به شدت محسوس بوده است. به همین دلیل، کوشش مترجمان این اثر ستودنی و شایستة سپاس گزاری است. به جرئت می توان گفت یکی از امور حساسی که برعهدة مترجمان این اثر بوده است، برابرگزینی واژه ها و اصطلاحات این حوزة تخصصی است؛ زیرا جای خالیِ کتاب هایی از این دست، خود، نشان دهندة عدمِ وضعِ واژه ها و اصطلاحات تخصصیِ دقیق و یک دست در رویکرد نقش گرایانه به مطالعة زبان در فارسی است. افزون براین، دیگر دشواری هایی که مترجمان برای برگردانِ اثر به زبان فارسی با آن ها روبه رو بوده اند، سبب شده است تا مواردی در ترجمة کتاب بایستة بازبینی بکنند. بنابراین، آن چه ازنظر خواهد گذشت، معرفیِ کتاب و مبنای نظریِ آن، معرفیِ موضوعی بخش ها و فصل های کتاب، و بیان نقاط قوت و ضعف این کتابِ ترجمه شده است.

نویسندة کتاب تاریخ ادبیات داستانی ایران می کوشد به بررسی ادبیات داستانی ایران، به ویژه رمان و داستان کوتاه (تا سال 1332 ) بپردازد و با بررسی پیشینه و خاستگاه های آن ها (داستان های بلند عامیانه، سفرنامه، خاطره نویسی، حکایت ها، و ...) سیر تحول تاریخی آن ها را نشان دهد. هم چنین، نویسنده به انواع رمان (رمان تاریخی، رمان کارآگاهی، و ...) و دلایل شکل گیری برخی از آن ها نیز پرداخته است. بااین حال، این کتاب کاستی هایی نیز دارد؛ جدای از ضعف های ساختاری (پراکندگی مطالب و ...)، روش شناسی کتاب، که روشی تکاملی است، نیز سبب ایرادهایی مانند حاشیه ای ساختن ژانرهایی چون سفرنامه نویسی و خاطره نویسی، ناتوانی از بیان «چرایی» تغییرها، و ... شده است؛ ایرادهایی که دلیل اصلی آن ها بی توجهی نویسندۀ کتاب به مبانی معرفتی روش خویش بوده است. بررسی محتوایی کتاب نیز سؤالات متعددی را برای خوانندگان به وجود می آورد؛ سؤالاتی که کتاب یا پاسخی به آن ها نداده است یا در درستی پاسخ های آن جای تردید وجود دارد.

یکی از پژوهش های جدی و مهم در حوزة مولوی شناسی با تأکید بر مثنوی پژوهی در دهة اخیر کتاب روایت سرّ دل بران ، با عنوان فرعی «بازجست زندگی و تجارب تاریخی مولانا در مثنوی »، به قلم قدرت الله طاهری است که به همّت نشر علمی (1392) چاپ و منتشر شده است. این کتاب شاید تنها کتابی باشد که به صورت مستقل و با تأکید بر سه پیش فرض سعی می کند تجربة زیستة مولوی را در مهم ترین اثر عرفانی اش بررسی و تحلیل کند و داستان های مثنوی ، به ویژه داستان های شاخص آن، را بازتاب دیگرگون احوال و کنش های زندگی واقعی مولوی بداند. این که چه میزان این مدعا و هدفِ تألیف باتوجه به قرائن و اَمارات درون متنی، فقط و فقط با تأکید بر مثنوی ، محقَق شده نکته ای است که به بازخوانی منتقدانة آن پرداخته ایم. در این مقاله، ابتدا محاسن و ویژگی های منحصربه فرد اثر در دو ساحت نقد روشی و بینشی بررسی شده و در گام دوم، مهم ترین نکات چالش برانگیز و معایب آن تحلیل شده است.

کلیات شمس قرن ها کتاب محبوب حلقه های سماع و اهل ذوق و عرفان و دوست دارانِ غزل ناب بوده است. نخستین چاپ انتقادی آن در سال های 1336- 1344 به تصحیح استاد فروزان فر منتشر شد. چاپ های بعدی، آشکار و پنهان، براساس همان چاپ صورت گرفته است؛ بعضی به اهتمام افراد و بعضی با مباشرت ناشر. درکنار این چاپ ها تنها چاپ قابل اعتنا چاپ دوجلدی استاد سبحانی است که در سال 1381 به بازار نشر آمد و با توضیحاتی مفید هم راه بود. چاپ فروزان فر با همۀ امتیازاتش منتقدانی نیز داشت. ازجملۀ منتقدان آن استاد شفیعی بود که در مقدمۀ گزیدۀ خود از غزلیات شمس، تصحیح دیگری از آن را ضروری دانست. آخرین کار شفیعی در این خصوص گزیدۀ کامل تری از آن بود که در سال 1388 انتشار یافت. علی رغم انتظار، این گزینش جز چند مورد تصحیح قیاسی کاملاً بر چاپ فروزان فر استوار است. این مقاله به چندوچون تصحیح فروزان فر از غزلیات، چاپ های قبل و بعد از آن، و گزیدۀ مفصل شفیعی فقط ازمنظر نسخه شناسی و تصحیح پرداخته است.

در این مقاله، کتاب سیر ناتورالیسم در ایران اثر عبدالله حسن زادۀ میرعلی را معرفی و نقد کردیم. نخست، ویژگی های زبانی، نگارشی، و صوری کتاب را بررسی کردیم و اشتباهات نگارشی و کم دقتی های ویرایشی و بی توجهی به ظرافت های صوری را (از ضبط ناصحیح واژگان گرفته تا کاربرد اشتباه اصطلاحات تخصصی و ناهم خوانی عناوین با مطالب) نشان دادیم. درادامه، شیوۀ ارجاع دهی و میزان اعتبار مآخذ آن را بررسی و متنِ کتاب را در تطبیقِ با منابع مورداستفاده صحت سنجی کردیم. در بخش پایانی مقاله، به گونه ای تخصصی تر، چهارچوب نظری پژوهش و روش شناسی و ابعاد محتوایی آن را نقد و ارزیابی کردیم و درپایان، به این نتیجه رسیدیم که «عدم تبیین دقیق مؤلفه های ناتورالیستی در چهارچوب نظری» و «ناروش مندی در مرحلۀ جمع آوری و تحلیل داده های پژوهش» و «کم توجهی به منطق درونی تطور داستان ناتورالیستی در ایران» سه ضعف عمدۀ کتاب سیر ناتورالیسم در ایران است.

مقالة حاضر نقدی است بر کتاب شرح شوق تألیف استاد سعید حمیدیان در پنج مجلد و 4397 صفحه در تجزیه و تحلیل غزلیات خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی. در این مقاله ابتدا امتیازها و کاستی های ساختاری کتاب بررسی شده سپس امتیازها و کاستی های محتوایی آن موردبحث قرار گرفته است. در این ره گذر فصل هایی چون جهش معرفتی، آفاق زبانی ورود به متشابهات سخن، و مهندسی فرهنگ فراهم آمده است. درادامه، کاستی های محتوایی از دو منظر نقد درون ساختاری و نقد برون ساختاری بررسی شده و به دنبال آن ها فصلی مستقل به تحلیل سازواری کتاب با مبانی و پیش فرض های مفروض اثر و نیز سازواری با مبانی و پیش فرض های اسلامی اختصاص یافته است. آخرین عنوان مقاله نتیجه گیری از مباحث مطرح شده است که در آن داوری نهایی درباب این اثر مطرح شده است. بر این تقدیر کتاب شرح شوق در شمار ارزش مندترین آثار حافظ پژوهی و حتی بهترین پژوهش های ادبی معاصر قلمداد شده است که می توان گفت یکی از تحقیقی ترین و اجتهادی ترین پژوهش های صورت گرفته در علوم انسانی در یک صد سال اخیر است که می تواند در جهت کاربردی و راه بردی مؤلفه های فرهنگ ایران نقش آفرین باشد.

در این مقاله، سه جلد آخر مجموعة تاریخ ادبیات کودکان ایران ، تألیف محمدهادی محمدی و زهره قایینی، را در دو حوزة کلی ارزیابی کردیم: الف) مقدمات و زمینه های نظری، شامل: 1. نداشتن پیشینة کامل، 2. مشخص نبودن مبنای نظری و رویکرد نویسندگان در نوشتن تاریخ ادبیات و، به طور خاص، تاریخ ادبیات کودکان؛ ب) مسائل ساختاری و محتوایی، شامل: 1. نداشتن ساختار منسجم، 2. مشخص نبودن تعاریف و اصطلاحات و گسست اثر از زمینة نظری ادبیات کودکان در ایران و جهان، 3. ارجاع ندادن به منابع معتبر و طرح مدعاهای اثبات نشده، 4. گستردگی بیش از حد دامنة کار، 5. مشخص نبودن مبنای دوره بندی ها، 6. مسائل مربوط به هیئت و ظاهر کتاب، و 7. مشکلات نگارشی و ویرایشی. درمجموع، علی رغم اشکالات نظری، ساختاری، و محتوایی، ارزش اصلی این مجموعه را می توان در گردآوری منابع و اسناد مربوط به تاریخ ادبیات کودکان (به خصوص اسناد نادر) دانست و آن را به منزلة منبع مهمی در این زمینه معرفی کرد.

ابهام در مقام مفهومی معرفتی ارتباطی یکی از اساسی ترین مفاهیم در حوزة خوانش متن است. این ویژگی از یک سو به دلیل ریشه داشتن در چند حوزه از دانش ها و ازسوی دیگر به اقتضای زمانه، ژانر، سبک، و مواردی از این قبیل شکل های متنوعی دارد. به همین دلیل تحقیق و نوشتن در آن باب، به ویژه بدون محدودکردن دوره و ژانر، کاری دشوار است. این نوشتار در مقام نوعی فرانقد درصدد معرفی و نقد کتاب کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن تألیف فروغ صهبا است. نویسندة کتاب با طرح این ادعا که به رغم نظریة مرگ مؤلف، ابهام موجود در داستان های مدرن و پسامدرن نشانة اقتدار غیرمستقیم نویسنده است، سعی کرده است انواع ابهام را در برخی از داستان های مذکور بررسی کند. کتاب مذکور ازمنظر میزان اطلاع دهی درباب موضوعات، نیز تبیین صورت های ابهام اثری خواندنی است، منتها افزون بر چند ایراد ساختاری هم چون عدم ذکر پیشینه، نارسایی در تعاریف و طبقه بندی ها، و نیز پاره ای گسست صوری و محتوایی، بر ادعایی بنا نهاده شده است که متناقض می نماید.