پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی

پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی

پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال شانزدهم 1395 «ویژه نامه اقتصاد مقاومتی» (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بررسی و نقد کتاب «النقد الأدبی أصوله ومناهجه»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 50 تعداد دانلود : 118
نقد ادبی یکی از اساسی ترین و پرچالش ترین حوزه های درسی ادبیات است. کتاب النقد الأدبی اصوله و مناهجه - که اواخر نیمه اول قرن بیست میلادی برای اولین بار  به چاپ رسید - از کتاب هایی است که در دانشگاه های ایران در رشته زبان و ادبیات عربی به تدریس آن پرداخته می شود. در این مقاله تلاش نویسنده بر آن است تا با بررسی نگرگاه ها و مفاهیمی که این کتاب طرح می نماید دیدگاهی انتقادی را پیش روی چشم خواننده بگشاید . در ابتدا طرح نکاتی که روساخت می نماید در دستور کار این مقال است و پس از آن به ترتیبی که کتاب سامان یافته گفته های سید قطب مورد بررسی قرار می گیرد. بنابراین اصول و مفاهیم نقد ادبی سپس انواع ادبی و در نهایت شیوه های نقد ادبی مورد مداقه قرار می گیرد . نتیجه این پژوهش نشان می دهد که این نویسنده بسیاری از نگرگاه ها و مفاهیمی که از آن ها سخن گفته بر خلاف ادعای اصالت مندی، ریشه هایی غربی داشته و رد پای آراء ناقدان و اندیشمندان غربی را می توان در این کتاب مشاهده نمود.
۲.

بررسی و نقد کتاب جلوه های بلاغت درنهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 506 تعداد دانلود : 679
نگارش اثر آموزشی درباره ی سخنان امیر مومنان (ع) که به حق بعد از قرآن کریم و احادیث رسول اکرم (ص) امری ضروری و ثمربخش می باشد، سخنانی است  که گاه هر جمله آن رهرو را به سر منزل مقصد رهنمون می گردد، ولی عظمت کلمات امام همام چنان است که هرکس را یارای نوشتن درآن باره نیست، بنابراین استاد فرزانه جناب آقای دکتر محمد خاقانی به سبب حسن انتخاب موضوع، بررسی و واکاوی مباحث گوناگون علم بیان وعلم بدیع در نهج البلاغه، سپس به جهت تلاش در خور ستایش درگردآوری مثالها و شواهد زیبا درباره ی مباحث این دو علم و آرایه برخی نظرات شخصی قابل تحسین میباشند و تلاششان درخور قدردانی است. از آنجاییکه کتابهای آموزشی نقش بسیار مهمی دریادگیری دارند، نقد و ارزیابی مستمر آنها و تلاش برای از بین بردن کاستی های آنها امری اجتناب ناپذیر است، از این رو نگارنده ی این مقاله، کتاب ارزشمند جلوه های بلاغت درنهج البلاغه را نخست به دقت مطالعه نموده، سپس ضمن احترام به مؤلف اثر واحترام به زحمات فراوان و منزلت والای علمی ایشان علاوه بر ذکر نقاط قوت، چند نکته را به منظور بهبود و بالابردن کیفیت اثر متذکر می گردد .
۳.

بررسی و نقد کتاب «مجانی الشعر العربی الحدیث ومدارسه» بر اساس زبان شناسی کاربردی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 118 تعداد دانلود : 237
متون ادبی از جمله متونی است که در حوزه آموزش زبان های خارجی از جمله زبان عربی طرفداران بسیاری دارد. پر واضح است با توجه به ماهیت و ویژگی های منحصر به فرد ادبیات، باید میان تدریس آن و سایر متون آموزشیِ زبان تفاوت قائل شد. از جمله منابع آموزشی ادبیات معاصر عربی در دانشگاه های ایران، کتاب "" مجانی الشعر العربی الحدیث ومدارسه"" تألیف دکتر صادق خورشااست. از آن جهت که مخاطب آثاری از این دست، گویشوران فارسی می باشند و زبان عربی برای آنان زبان خارجی و نه زبان مادری به شمار می آید، لذا شایسته و بایسته است تألیف و تدریس در این زمینه بر مبنای اصول زبان شناسی کاربردی صورت گیرد. بنابراین، در پژوهش حاضر قصد داریم این کتاب را بر اساس مبانی این علم در حوزه تدریس ادبیات به زبان آموزان خارجی با روش توصیفی تحلیلی مورد نقد و واکاوی قرار دهیم.
۴.

نقد و بررسی عناوین مقالات پژوهشی رشته «علوم حدیث» از منظر روش شناسی تحقیق (مطالعه موردی مجله علمی پژوهشی علوم حدیث)(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 738 تعداد دانلود : 741
یکی از معیارهای مهم در ارزیابی مقالات علمی، اعم از پژوهشی و ترویجی، انتخاب عنوان مناسب است. صاحب نظران روش شناسی پژوهش های علمی، معیارهایی از قبیل جزئی بودن، گویایی، جذابیت، اختصار، دقت و تازگی را برای عناوین مقالات پژوهشی برشمرده اند که پای بندی به این معیارها در انتخاب عناوین مقالات پژوهشی ضروری است. مقاله حاضر، برای یافتن پاسخ این مسئله که نویسندگان و داوران مقالات علمی در حوزه دین پژوهی، چه میزان به معیارهای انتخاب عنوان توجه داشته اند، با روشی آمیخته از توصیف، تطبیق و نقد، عناوین 86 مقاله از مقالات فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث را، به عنوان نمونه، بر اساس معیارهای یادشده، ارزیابی و نقد نموده است تا از این رهگذر ضمن بیان میزان توجه یا بی توجهی مؤلفان و داوران به این معیارها، شیوه درست انتخاب عناوین علمی برای مقالات پژوهشی دینی را نیز، برای پژوهش های آتی تبیین نماید.
۵.

بررسی و نقد ترجمه کتاب «معنی شناسی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 295 تعداد دانلود : 609
در عصر حاضر، مباحث مرتبط با معنی شناسی عمق و دامنه بیشتری به خود گرفته است و اندیشمندان این رشته مباحث و نظریه های مختلفی را در این خصوص عرضه کرده اند و دانش زبانشناسی به ویژه معنی شناسی به صورت علمی مستقل مطرح شد. از جمله این دانشمندان احمد مختار عمر می باشد که با تالیف کتاب ""فی علم الدلاله"" به نظریه های معنی شناسی پرداخته است. اثر مذکور توسط سید حسین سیدی به زبان فارسی برگردانده شده است. پژوهش حاضر در صدد است تا با تکیه بر روش نقد و تحلیل، این اثر را مورد واکاوی قرار داده و نقاط ضعف و قوت آن را بازشناساند. دراین راستا نخست به بررسی اجمالی متن مبدأ؛ سپس به نقد ترجمه آن پرداخته شده است. نتائج پژوهش نشان می دهد؛ اثر حاضر فقط به عنوان یک کتاب کمک درسی می تواند برای دروس فقه اللغه، واژه شناسی، زبانشناسی کاربردی و ترجمه استفاده گردد؛ اما جامعیت یک کتاب درسی را ندارد.
۶.

بررسی و نقد کتاب «قَطرُالنَّدی و بَلُّ الصَّدی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 615 تعداد دانلود : 296
کتاب قطر الندی و بل الصدی یک دوره نسبتا کاملی از قواعد زبان عربی به ویژه نحو را در بر دارد که ابن هشام انصاری آن را در قرن هشتم هجری قمری به رشته تحریر در آورد و از آن زمان تاکنون شروح متعددی بر آن نوشته شده است و همواره یکی از منابع مهم درسی حوزه و دانشگاه به شمار می رود که این امر حاکی از اهمیت آن در یادگیری قواعد زبان عربی است. از این رو نگارنده برآن شد تا از جهت محتوایی این اثر مهم را بررسی و افزون بر ذکر مزایا و نقاط قوت، با بهره گیری از آموزه های قواعد زبان عربی در کتب صرف و نحو پاره ای از کاستی های آن را ارزیابی کند. این کتاب مانند همه تالیفات بشری کاستی هایی دارد و یافته های این پژوهش بیانگر آن است که این کتاب با وجود نقاط قوت فراوان، دارای ابهاماتی است که بسیاری از دانشجویان عزیز را در یادگیری آن با مشکل مواجه ساخته است که شرح و ترجمه آن را به زبان فارسی ضروری می نماید و نگارنده به یاری خداوند متعال این مهم را به عهده گرفته و در شرف اتمام آن می باشد.
۷.

بررسی و نقد کتاب «النحو العصری»(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 971 تعداد دانلود : 806
«النحو العصری» کتابی جدید در قواعد نحووصرف است، که مطابق گفته مؤلف، روش و شیوه ارائه بحث های آن جدید، و فهم و استفاده از آن آسان است. در این کتاب، نحو و صرف زبان عربی به طور کامل بررسی و محاسن و معایب شیوه تالیفات نحو زبان عربی گردآوری و تمام مباحث نحو و صرف زبان عربی و اسلوب های آن را بررسی شده است. کتاب «النحو العصری» از جامعیت نسبی برخوردار است، ولی نداشتن فهرست منابع، آیات و احادیث و ... از نقاط ضعف آن به شمار می آید. شیوه آموزشی این اثر نسبتاً خوب است، ولی از آنجایی که برای آموزش قواعد صرف و نحو عربی، به تمرین و تکرار نیاز است لذا فقدان تمرین در این کتاب از نقاط ضعف آن به شمار می آید. از آنجاکه مباحث مطرح شده در این کتاب سطحی و ساده اند می توان گفت: این کتاب فقط برای سطوح متوسط مناسب است، و با توجه به برخی اشکالات علمی نمی تواند به عنوان یک منبع صرف و نحو مطرح باشد، و یا کتابی تخصصی به شمار آید. این مقاله بر آن است تا ضمن بررسی کتاب مذکور، سطح علمی کتاب، شیوه های آموزشی آن و میزان موفقیت نویسنده در شرح، توضیح و آموزش قواعد زبان عربی را ارزیابی نماید.
۸.

بررسی و نقد ترجمه کتاب أسس اللغة العربیة (زبان شناسی عربی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 588 تعداد دانلود : 647
کتاب «أسس اللغة العربیة» از جمله آثار برجسته محمود فهمی حجازی می باشد که در زمینه زبانشناسی عربی به رشته تحریر درآمده است. برگردان این کتاب به زبان فارسی برای رشته زبان و ادبیات عربی کاملا ضروری به نظر می رسد. لذا اقدام سید حسن سیدی برای ترجمه این کتاب قابل تقدیر است. اما با وجود زحمات زیادی که ایشان در این راه مبذول داشته اند، به نظر می رسد ترجمه به عمل آمده خالی از اشکال نیست. نویسنده در این جستار بر اساس رویکرد متن مدار به نقد و بررسی این ترجمه در دو سطح واژگان و جملات پرداخته است و در آخر به نتایجی می رسد که مهم ترین آنها حاکی از آن است که مترجم در معادل گزینی برخی از اصطلاحات دچار لغزش شده است و همچنین پایبندی مفرط وی به ساختار زبان عربی و نیز عدم آگاهی کافی از برخی نظریات و مسایل زبان شناسی ترجمه، مانند همنشینی موجب شده در مواردی ترجمه گنگ و نامفهوم از آب درآید.
۹.

نقد و بررسی کتاب «دراسة منهجیة فی ترجمة الصحف و المجلات»(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 593 تعداد دانلود : 127
نقد و بررسی آثار علمی باعث شناساندن ویژگیها و کاستیهای آنها و در نتیجه دوری از نقاط ضعف و تاکید بر نقاط قوت را در پی خواهد داشت و بی تردید ارتقاء کیفیت کتابهای دانشگاهی تنها با نقادی صریح، سازنده و کنار گذاشتن تعارفات میسر خواهد شد. بر این اساس و بنا به در خواست شورای بررسی متون پژوهشگاه علوم انسانی، کتاب «دراسة منهجیة فی ترجمة الصحف و المجلات» اثر استاد محترم آقای عدنان طهماسبی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نتایج بدست آمده از بررسی اثر مذکور بر این موضوع دلالت دارد که این کتاب مانند اکثر تالیفات انسانی دارای امتیازات و کاستیهایی است که در شکل و محتوا نمودار گشته است. از جمله امتیازات این اثر، داشتن پیشگفتار، فهرست مطالب، مراجع معتبر، معادل یابی خوب برخی  اصطلاحات سیاسی و ورزشی، روانی و رسایی ترجمه بجز در برخی از موارد  که به صورت مفصل درباره آنها بحث شده است. نبود تقسیم بندی دقیق موضوعی، نداشتن تمرینات مناسب، عدم حرکت گذاری، اشکالات تایپی، شتاب زدگی و عدم ویرایش، از کاستیهای این کتاب به شمار می رود که باعث بروز ضعف های زیادی در عدم انطباق ترجمه فارسی با متن عربی شده است و در پایان پیشنهاداتی جهت رفع کاستی ها و نادرستیها ارائه گردیده است
۱۰.

آسیب شناسی روش های تدریس درس آزمایشگاه زبان از نظر استادان و دانشجویان رشته زبان و ادبیات عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 642 تعداد دانلود : 710
آموزش مهارت های زبانی همواره در نظام آموزشی به عنوان یکی از مهم ترین دغدغه های برنامه ریزان و متخصصان آموزش به شمار می رود. اگرچه آموزش زبان عربی در ایران دارای کاستی ها و مشکلات بی شماری است، ولی این مشکلات بیشتر در بخش مهارت های زبانی و به ویژه در درس آزمایشگاه زبان به چشم می خورد. این جستار با استفاده از روش پیماشی بر آن است تا علاوه بر بررسی روش های تدریس درس آزمایشگاه زبان در مقطع کارشناسی رشته زبان و ادبیات عربی، میزان موفقیت استادان در تدریس این درس و همچنین میزان استفاده ی آنها از معیارهای مناسب تدریس درس آزمایشگاه را کشف و در پایان نیز راهکارهای مناسبی در جهت حل مشکلات تدریس این درس ارائه دهد. جامعه آماری این پژوهش شامل 10 استاد متخصص در حوزه مهارت های زبانی و 68 دانشجوی کارشناسی رشته زبان و ادبیات عربی در دانشگاه های تهران است. مهم ترین یافته های پژوهش نشان داد: در تدریس درس آزمایشگاه زبان، اهداف مورد نظر برنامه ریزان آموزش محقق شده است و مشکلاتی از جمله روش های سنتی تدریس، عدم تنوع موضوعات، خلاء تجهیزات و امکانات آموزشی جدید به چشم نمی خورد.
۱۱.

بررسی و نقد مطالعات برنامه درسی آموزش زبان عربی به غیرعرب زبان ها؛ مطالعه موردی کتاب «المرجع فی مناهج تعلیم اللغة العربیة للناطقین بلغات أخری»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 266 تعداد دانلود : 46
مطالعات برنامه ریزی درسی در آموزش زبان عربی در ایران برخلاف کشورهای عربی بسیار اندک و انگشت شمار است. کتاب« المرجع فی مناهج تعلیم اللغة العربیة للناطقین بلغات أخری» از مهمترین کتاب های این حوزه در کشورهای عربی است که این پژوهش برآن است به نقد و بررسی این کتاب بپردازد. روش پژوهش به این صورت است که تلاش خواهد شد نقاط قوت و ضعف شکلی و محتوایی اثر تبیین شود. در بررسی محتوایی، مباحث مطرح شده در کتاب با کتاب های برنامه ریزی درسی بویژه در زبان انگلیسی مقایسه می شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که دیدگاه نویسندگان در این کتاب یک دیدگاه فرهنگی است و در واقع نویسندگان توانسته اند از طریق بومی سازی نظریات و رویکردهای غربی در برنامه درسی، آنها را در یک چهارچوب اسلامی عربی برای آموزش زبان عربی به غیر عرب زبان ها ارائه دهند. از جمله نارسایی های محتوایی این اثر فقدان بحث و بررسی عنصر مهم«نیازسنجی» در برنامه درسی و نپرداختن به مباحث مهمی مثل روش های تربیت معلمان و ارزیابی و ارتقاء عملکرد آنان است.
۱۲.

بررسی و نقد ترجمه کتاب فصول فی فقه العربیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 387 تعداد دانلود : 275
گرچه از چاپ اولیه کتاب، بیش از 40 سال می گذرد اما در بین کتب فقه اللغه از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به سرفصل های مشترک در اغلب کتاب های این حوزه آنچه جایگاه اثر را تقویت می کند جامعیت و تحلیل علمی و پرهیز از نقل و روایت محض است؛ هرچند کتاب های دیگری نیز بعد از این کتاب به چاپ رسیده اند ولی جایگاه و مشخصه علمی کتاب رمضان عبدالتواب را نداشته اند. حمیدرضا شیخی سال 1367 ش ترجمه ای از کتاب فوق به دست داده است که با نقد و بررسی آن به شیوه استقراء تام و تطبیق اصطلاحی و ساختاری ترجمه وی با اصل اثر این نتایج عمده حاصل شد که ترجمه فارسی کتاب صرف نظر از اغلاط چاپی نه چندان کم و برخی اشتباهات در فهم و انتقال مفاهیم در مجموع ترجمه ای قابل قبول و مورد اطمینان است. شاید مهمترین نکته در این ترجمه، عدم برگردان شواهد شعری است که جز در یک فصل، در بقیه کتاب بدون ترجمه رها شده، و چه بسا استباط مترجم این بوده که ذکر این ابیات به عنوان نمونه آوایی، صرفی یا نحوی بوده و بُعد معنایی و مفهومی آن مدنظر مؤلف قرار نداشته است. ولی باید پذیرفت که مخاطب اصلی اثر، عرب زبانان یا عربی دانان هستند و مخاطب ترجمه غالبا غیرعرب زبانان.
۱۳.

بررسی انتقادی کتاب آموزشی «تعلیم اللغة العربیة» ویژه دانشجویان رشته حقوق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 749 تعداد دانلود : 946
از مهمترین چالش های آموزش زبان عربی در ایران، آموزش آن با اهداف خاص می باشد. تعلیم اللغة العربیةاثر مشترک دکتر فرامرز میرزایی و دکتر علی نظری، کتابی است که به منظور آموزش زبان عربی به دانشجویان رشته حقوق تدوین شده است. ارتباط تنگاتنگ برخی حوزه های رشته حقوق با زبان عربی و نبود کتاب های آموزشی متنوع در این حوزه، ضرورت تالیف چنین آثاری را دو چندان ساخته است. در این مقاله دو بعد شکلی و محتوایی اثر مورد بررسی قرار گرفته است. در خصوص بعد شکلی به طرح جلد، حروف نگاری، صفحه آرایی، صحافی، علایم نگارشی، و اشتباهات تایپی پرداخته می شود. محور بررسی محتوایی نیز تناسب عنوان و محتوا، نظم منطقی فصول و مباحث آن، نقد محتوای علمی، رسایی و روانی اثر و ارجاع دهی می باشد. امتیازات اصلی کتاب به تدوین نمونه ها و تمرین های فراوان فقهی، و تا حدودی به چیدمان جدید اثر باز می گردد. اما از طرف دیگر وجود کاستی های شکلی و محتوایی می طلبد که نویسندگان در چاپ های بعدی به برطرف کردن آن اهتمام ورزند.
۱۴.

تحلیل انتقادی کتاب فضائلُ مصرَ وأخبارُها و خواصُّها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 143 تعداد دانلود : 72
مقاله حاضر با هدف نقد و بررسی کتاب «فضائلُ مصرَ وأخبارُها وخواصُّها »اثر ابن زولاق، درباره پویش علمی تاریخ نگارى اسلامی ادبیِ تمدّن فاطمیان و تاریخ محلّی به نگارش درآمده است. این نوع تاریخ نگاری اسلامی ادبی با سنّت ریشه دار و اصالت خاصّ خود، پیوسته مورد اهتمام مؤرخان مسلمان و از جمله ابن زولاق بوده است. وی به نگارش تاریخ محلّی مصر پرداخت و کتابش در زمره یکی از گونه های اصیل و قانونمند تاریخ نگارى اسلامی یعنی تاریخ محلّی شهرهای متنوع جهان اسلام مطرح شد. اثر علمی ابن زولاق، تلاشی ارزشمند وگامی بلند در تبیین عمق واعتلای تاریخ نگارى محلّی فاطمیان است و به روش توصیفی تحلیلی، نقد و ارزیابی می شود. از نتایج به دست آمده در این وجیزه، می توان به عوامل ظهور این نوع تاریخ نگاری نزد ابن زولاق، از جمله انگیزه وطن دوستی و جایگاه برجسته آن و علاقه شخصی این مؤرخ محلّی به ثبت وقایع تاریخی محلّ زندگی اش و نیز تشویق حاکمان محلّی اشاره کرد. هم چنین، نویسنده در بررسی تاریخ محلّی، رویکرد تاریخی روایی و بر اساس شیوه حدیثی خبری از شیوه های تنظیم در تاریخ نگاری اسلامی بهره برده است و مطالب کتاب را غالباً بر اساس تقسیم بندی ادواری و زمانی، ارائه می کند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۹۷