۱.
کتاب درسی به منزله مهم ترین ماده آموزشی سهم عمده آموزش را به خود اختصاص می دهد و محور اصلی فعالیت های یاددهی یادگیری و فرایند آموزشی است. اگر این ماده آموزشی به نحو مناسب تهیه و تدوین شده باشد، نقش بی بدیلی در یادگیری دانشجویان ایفا می کند و سبب تسهیل در تحقق اهداف نظام آموزشی می شود. درصورتی که کتاب درسی کاستی هایی داشته باشد، فرایند آموزشی و یادگیری را کُند و مختل خواهد کرد. این که کتاب های درسی تا چه حد مناسب اند و تا چه میزان معیارهای کتاب درسی را دارند، نیازمند بررسی و سنجه آن با شاخص های علمی حاصل از علوم مرتبط، به ویژه روان شناسی و علوم تربیتی و فناوری آموزشی است. در همین راستا، بررسی کتاب مبانی عرفان نظری تألیف سعید رحیمیان، با سه شاخص ساختاری، صوری، و زبانی موردپردازش این مقاله است. با محوریت این شاخص ها نارسایی های بارز این اثر بازخوانی می گردد و هدف آن است تا یادآوری کاستی ها، سبب ویراستاری فنی و رفع نقیصه های مشهود در این متن درسی دانشگاهی شود و کتاب تراز متن درسی، اگرچه با رعایت هنجارهای حداقلی، در دست رس علاقه مندان علوم اسلامی به ویژه آموزه های جذاب عرفانی قرار گیرد.
۲.
هدف از پژوهش حاضر نقد کتاب هویت علم دینی: نگاهی معرفت شناختی به نسبت دین با علوم انسانی تألیف خسرو باقری است. کتاب ازنظر شکلی بیش تر شرایط موردنظر را داراست و بنابراین مطلوب ارزیابی می شود. به لحاظ محتوایی نیز تلاش درخوری برای دست یابی به یک مدل دینی درمقام اثبات علم با بذل توجه به تجربه و بررسی عینی پدیده ها انجام شده است؛ ضمن آن که کاستی هایی نیز وجود دارد، ازجمله: 1. مغفول بودن اثر تعاملی حس و عقل و قلب، 2. تقلیل واقعیت به واقعیت مشهود، 3. نداشتن ارتباط منطقی بین هستی شناسی، معرفت شناسی، و روش شناسی، و 4. تقلیل منابع معرفت و انحصار ملاک صحت در امور تجربی. باتوجه به این که حس و عقل و قلب در تعامل دائم با یک دیگر معرفت را شکل می دهند و تمامی تجربه ها و کنش های انسانی درمورد شناخت عقلی (بینش) و باور قلبی (گرایش) فرد است که تعین می یابند، بنابراین، شایسته است اندیشمندان مسلمان برمبنای تعامل و هماهنگی بین حس و عقل و قلب دستگاه ادراکی انسان را تبیین کنند و معاییری را برای تمایز ادراک صائب از غیرصائب مشخص سازند.
۳.
در دوران معاصر جهان اسلام درمعرض تهاجم غرب قرار گرفته است که موجب وابستگی سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی آن شده است. برای رهایی از سلطه استعمار راه حل پیش نهادی انقلاب اسلامی ایران نظریه پردازی اسلامی در علوم اجتماعی و اداره استقلالی کشور براساس آن است. کتاب حاضر یکی از این گونه تلاش هاست. ازنظر شکلی، به منزله یک کتاب آموزشی به خوبی تهیه شده است، اما ازنظر محتوایی، ضمن اذعان به تلاش نویسنده محترم به حفظ اصول و ارزش های اسلامی، باید گفت که پیش نهاد ارائه شده موارد ابهام و ضعف هایی دارد. عمده ترین مشکلِ غفلت از اختلاف هستی شناختی و معرفت شناختی روش های تحقیق رایج علوم اجتماعی سکولار و ارائه پیش نهاد استفاده تلفیقی از آنان است. دیگر استخراج شالوده های علم اجتماعی جدید از متون دینی براساس ظنّ و گمان و تلاش برای رسیدن به یقین با استفاده از روش های تجربی رایج است. این به معنی بارکردن نتایج تجربی سکولار بر متون دینی است. هم چنین، این کار موجب می شود به بخشی از نتایج تحقیقات علوم اجتماعی رایج، که تاکنون مغایرت یا اختلاف آنان با آیین اسلام روشن نشده است، پوششی اسلامی داده شود.
۴.
کتاب روش تحقیق کیفی؛ ضدروش 1 ازجمله کتاب هایی است که متأثر از اندیشه های بلیکی و نیومن است. تمرکز کتاب مبانی هستی شناسی، معرفت شناسی، و ارزش شناسی پارادایم های تحقیقاتی (پنج پارادایم اثباتی، تفسیری، انتقادی، فمینیستی، و پراگماتیسم) است. این کتاب از نثری روان برخوردار است و نشان می دهد نویسنده کتاب آشنایی کاملی با مبانی تحقیقات کیفی دارد. باوجوداین، کتاب با مسائلی چون ابهام آمیزبودن مفهوم «ضدروش» در عنوان کتاب، خلط مباحث پارادایمی انتقادی و تاریخی تطبیقی و جمع کردن آن ها ذیل پارادایم کلی تحقیق کیفی، استفاده زیاد از مفاهیم و ترکیبات مفهومی ترجمه شده و نپرداختن به آن ها، تناسب نداشتن بخش داده یابی (یا جمع آوری داده) با عنوان کتاب، و مهم تر از همه مغفول ماندن موضوع استراتژی های تحقیق مواجه است. بااین همه، کتاب کارکرد و جایگاه خاص خود را در تحقیقات کیفی ایران دارد. در وضعیت فعلی توجه به منطق و پارادایم تحقیق، تمرکز بر تمایزهای میان انواع مختلف روش تحقیق کیفی، دست یابی به نمونه های عملی از انجام تحقیقات معتبر کیفی، و درنهایت، تلاش برای چاپ یافته های علمی در سطح جهانی از ضرورت های فعلی تحقیقات کیفی در ایران است.
۵.
در این مقاله می خواهیم به معرفی، نقد، و بررسی کتاب در جست وجوی روش نوشته جان لا و ترجمه مجتبی عزیزی بپردازیم. جان لا این کتاب را با عنوان After Method در سال 2004 نوشته و انتشارات راتلج آن را منتشر کرده است. در جست وجوی روش خواستار تحولی عمیق در روش شناسی است و به نقد هستی شناسی و معرفت شناسی رایج می پردازد. در مقدمه مقاله، به زمینه نظری پیدایش کتاب، ایده های اصلی آن، و معرفی مؤلف و مترجم اشاره می شود. درادامه، کتاب از دو جهت صوری و محتوایی موردنقد قرار می گیرد. از جهت صوری برخی نکات نگارشی، حروف چینی، صفحه آرایی، و اشتباهات تایپی بیان می شود. در بخش محتوایی، ابتدا ترجمه اصطلاحات تخصصی متن موردبحث قرار می گیرد. سپس جملاتی از کتاب انتخاب شده که ترجمه آن فهم مطلب را دشوار کرده است. میان متن اصلی و متن ترجمه مقایسه هایی صورت گرفته و اشکالات ترجمه نشان داده شده است. پس از آن پیش نهاداتی نیز ارائه شده است. ترجمه چنین آثار بدیعی، ازیک سو، ادبیات بحث به زبان فارسی را گسترده و غنی می سازد و ازسوی دیگر، همواره با دشواری هایی روبه رو است. ابهام در ترجمه برخی اصطلاحات تخصصی و ناتوانی در انتقال درست مفاهیم به خواننده مشکلات اصلی ترجمه است.
۶.
سیدحسین نصر یکی از تأثیرگذارترین متفکران سنت گرای معاصر است که اندیشه های انتقادی تأمل برانگیزی درخصوص تجدد و دستاوردهای آن ارائه کرده است. یکی از مهم ترین دستاوردهای تجدد که در اندیشه نصر موردنقد قرار گرفته است علم جدید است. رویکرد نصر به علم فقط در سطح انتقاد متوقف نمی شود، بلکه او تلاش می کند تا جای گزینی مناسب برای علم جدید معرفی کند و آن را علم سنتی نام گذاری می کند که به اعتقاد او، پیوند گسست ناپذیری با امر قدسی و باورهای دینی دارد. نصر برای تبیین مفهوم علم سنتی تلاش می کند تا ازطریق تمایزگذاری میان علم سنتی با علم جدید آن را صورت بندی کند. این مقاله ضمن بررسی رویکرد نصر دراین خصوص کتاب نیاز به علم مقدس را نقد و بررسی می کند و نشان می دهد که مفهوم علم سنتی فاقد هرگونه اصالت تاریخی است و فقط واکنشی است نوستالژیک به توسعه پی آمدهای علم جدید و افسون زدایی آن از مناسبات جاری و روابط حاکم بر جوامع سنتی که در مواجهه با آن دچار بحران شده اند. بررسی انجام شده نشان می دهد که مبانی فلسفی حاکم بر علم سنتی ارائه شده نصر با ماهیت تاریخی این علوم هم خوانی ندارد، بلکه ناشی از رویکردی سلبی است که دربرابر مبانی هستی شناختی، معرفت شناختی، و روش شناختی حاکم بر علم جدید ارائه شده است.
۷.
کتاب مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی تألیف علی دلاور سال هاست متن درسی روش تحقیق در رشته های علوم اجتماعی و انسانی است و تاکنون بارها تجدیدچاپ شده است. پژوهه فرارو با روش تحلیل اسنادی این تألیف را نقد کرده است و با تکیه بر نظریه «تقسیم» در منطق ارسطویی نواقص «ارائه منطقی محتوا» را در این کتاب در فصل بندی و ارائه زیرعنوان ها و تدوین مطالب در ذیل عناوین، که هریک موجب اختلال در فرایند ارتباط آموزگارانه نویسنده مخاطب است، ارائه کرده است. در این تحلیل انتقادی الگویی از روش دسته بندی محتوا و ساختار منطقی آن براساس «منطق تقسیم» نیز تدوین شده است که به منزله یک نظریه در تدوین ساختار منطقی متون قابل توجه است. پژوهه فرارو علاوه بر نقد ساختاری، به نقد صوری و محتوایی کتاب هم کاملاً توجه دارد و ملاحظات متعددی در نقد صوری و محتوایی این تألیف ارائه کرده است.
