پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی

سطور بالا ذکر شده است. هدف کلی نویسنده مقاله حاضر، فهم بیشتر و دقیق تر قلمرو موضوعی جامعه شناسی شناخت (یا با عنوان مناسب تر جامعه شناسی معرفت یا دانش) و تأکید بر اهمیت این شاخه جامعه شناسی است. و هدف ویژه بررسی و ارزیابی اثر تالیفی استاد منوچهر آشتیانی (1)، این است که بدانیم کتاب حاضر تا چه اندازه ما را درجهت رسیدن به هدف کلی کمک می کند. نویسنده کتاب، کوشش دارد تا طرح مانهایم از این شاخه جامعه شناسی را با نگاه انتقادی شرح دهد. آشتیانی پس از شرح زندگی علمی مانهایم در مجارستان، آلمان و انگلستان و تاثیر فضای علمی این سه کشور بر رویکرد او در جامعه شناسی معرفت، سپهر جامعه شناسی شناخت(یا معرفت) مانهایم را تشریح نموده و سپس مفاهیم و مقولات اصلی جامعه شناسی شناخت او را به طور خلاصه و اما برجسته نشان داده و سرانجام به نقد عناصر اصلی دیدگاه مانهایم در این شاخه جامعه شناسی پرداخته است.

هدف این مقاله، ارزیابی کتاب «تاریخ و نظریه اجتماعی» است که توسط غلامرضا جمشیدیها ترجمه شده است. این ارزیابی از نظر شکلی، محتوایی، روش شناختی و نیز ترجمه انجام شده است. در این مقاله متن اصلی در تقابل با متن ترجمه قرارگرفته و نقاط قوت و ضعف آن هم در متن اصلی هم در نسخه ترجمه شده استخراج شده است. نتایج نشان داد این کتاب، ویژگیهای مثبت زیادی دارد. محتوای کتاب سازگاری مناسبی با پیش فرضهای اساسی دارد، زیرا به لحاظ منطقی نویسنده نشان داده است که تاریخ، بخشی از جامعه شناسی و جامعه شناسی بخشی از علوم اجتماعی است پس می توان مانند نویسنده نتیجه گرفت که تاریخ نیز بخشی از علوم اجتماعی است و همچنین مغایرتی با ارزشهای اسلامی و اصول دینی ندارد. از نظر حجم مطالب و اطلاعات و دانش منتقل شده، دانشجویان و افراد مبتدی ناآشنا با این علوم می توانند استفاده های تاریخی زیادی از این کتاب داشته باشند. از این جهت این کتاب می تواند به عنوان منبع کمک درسی و بهره گیری از منابع معتبر آن برای دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد در رشته های تحصیلی جامعه شناسی و تاریخ پیشنهاد شود. وجود بیش از 600 منبع ارزشمند تاریخی و جامعه شناسی در کتابشناسی از نکات بسیار ارزشمند دیگر در این کتاب است. همچنین ترجمه روان و کوتاه نسبت به متن سنگین و ثقیل اصلی (صرفنظر از ایرادت آن) نکته قوت دیگر این کتاب است. با این حال، این کتاب با آخرین سرفصل های مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری به عنوان کتاب اصلی در تدریس دروس دانشگاهی مطابقت ندارد و کتاب جانبی و کمک درسی شمرده می شود و نمی توان از آن به عنوان کتاب درسی استفاده کرد. نبود نتیجه در پایان هر فصل خواننده را سردرگم نگه می دارد. انسجام منطقی در مطالب درون هر فصل و بین مطالب فصول مختلف بسیار ضعیف است. رفع برخی از ایرادات در ترجمه، ایرادات ویرایشی و نگارشی، می تواند به غنای کار بیافزاید. اصلاحات درون متنی مخصوصاً برای دسترسی راحت تر خواننده به منابع و به روزبودن منبع دهی از ایرادات اساسی کار است که امید است در چاپ بعدی اصلاح گردد.

این مقاله به بررسی و نقد کتاب نقد چیست؟ و پرورش خود اثر میشل فوکو هم از منظر محتوای کتاب و هم از منظر ترجمه فارسی آن می پردازد. فوکو در آثار واپسین خود مخصوصاً در این کتاب به موضوع روشنگری کانتی و مساله اخلاق مراقبت از خویشتن نگرشی خاص به موضوع سوژه و حکومت مندی و پرورش خود پرداخته است. فوکو در نقد چیست می کوشد رویکرد معرفت شناسانه کانتی به این سوال که «چه می توانم بدانم؟» را به پرسش انتقادی تغییر جهت می دهد و بر این باور است که نقد حرکتی بازتعریف می شود که سوژه با این حرکت این حق را به خود می دهد که از حقیقت در مورد اثرهای قدرتش و از قدرت در مورد گفتمان های حقیقتش پرسشگری کند. در بخش دوم کتاب او معتقد است که خود، اثری هنری است. اثری هنری که هرکس باید بسازد و هرکسی آن را به نوعی در برابر خود دارد. در بخش دیگر یعنی درباره ارزیابی ترجمه فارسی این کتاب می توان گفت که هرچند به زبان سلیس و روان ترجمه شده ولی فقدان مقدمه مترجمان و عدم وجود نمایه و منابع آخر کتاب و برخی ترجمه های نادرست از اصطلاحات لاتین از کاستی های این اثر محسوب می شود.

اندیشیدن در باره تاریخ در چند دهه اخیر فربهی بسیار و یک دگرگونی دامنه دار یافته است. اگر "فلسفه تاریخ" را مولود این تحول بدانیم، با توجه به فاصله تقریبا زیاد ما ایرانیان با آن، آگاهی روشمند از مطالعات و رویکردهای جدید در این شاخه معرفتی اهمیت می یابد. کتاب "تاریخ به روایت فلسفه؛ از هرودت تا آلن بدیو" به دلیل ویژگیهایی که دارد، به عنوان یک اثر شاخص در این زمینه شایسته بازخوانی است. نوشتار پیش رو مروری انتقادی بر این کتاب در قالب محورهای زیر دارد: ابهام زایی عنوان کتاب، چندگانگی واگرایانه هدف تدوین کتاب، آشفتگی فصل بندی و زیرفصلها، مشخص نبودن جایگاه این کتاب در بین آثار تألیف یافته در این زمینه، کاستی آشکار توجه به میراث شرقی و اسلامی، و در هم آمیختگی و ناهمترازی اصطلاحات مربوط به جریانهای فکری و ابهام در چیستی تعریف جدید تاریخ. مقاله پس از پرداختن به تأملاتی در باره جنبه فنی و ویرایشی اثر، با این جمع بندی به پایان می رسد که هر چند کتاب نتوانسته است بین روایت فلسفی تاریخ و روایت فلسفه تاریخ مرزی آشکار بگذارد و به همین دلیل از ذهنیت متعارف تاریخ پژوهان در باره فلسفه تاریخ فاصله گرفته است، اما آورده های سودمند بسیاری برای آنها دارد.

کتاب جامعه شناسی مردم مدار در کارزار عمل، ترجمه ی مقالات شماره ی ویژه ی مجله ی کارنت سوسیولوژی ذیل «درگیری مخاطره آمیز: مبارزه در قلمرو جامعه شناسی مردم مدار» (2014) است. مطالب / مقالات کتاب در سه بخش کلی قرار گرفته اند که در هر یک، نویسندگانی از نقاط مختلف جهان، تجربه های بافت مند خودشان را از به کارگیری جامعه شناسی مردم مدار در اجتماعات و کشورهای مختلف ارایه می دهند. دو دستاورد مهم کتاب را می توان برشمرد. اولاً هر یک از چهارگانه ی مایکل بوراووی از کردار جامعه شناسی (حرفه ای، سیاست گذار، انتقادی، و مردم مدار) در بسترهای مختلف محلی به همان شکل خالص باقی نمانده و ویژه بودگی های گاه حتی غریبی به خود می گیرد، از جمله جامعه شناسی سیاست گذار انتقادی یا جامعه شناسی حرفه ای مردم مدار. ثانیاً در هر کشوری، سنت های محلی و تاریخی مربوط به رشته ی جامعه شناسی از یک طرف، و فرهنگ و سیاست مسلط در آن ها از طرف دیگر، زمینه را برای کامیابی یا ناکامی پژوهشگر مردم مدار آماده می کنند. کتاب هم پویایی های درونی حرفه ی جامعه شناسی را نشان می دهد و هم پویایی های بیرونی آن در نسبت با میدان سیاست را.

محور اصلی بحث در این مقاله، نقد و بررسی کتاب نقد و بحران: روشنگری و آسیب زایی جامعه مدرن نوشته راینهارت کوزلک است. این کتاب نخستین بار در سال 1959م به زبان (اصلی) آلمانی منتشر شده است و آخرین ترجمه آن درسال 1988م به زبان انگلیسی توسط انتشارات The MIT Press منتشر شده است. تلاش برای نشان دادن و توضیح ریشه های توتالیتاریانیسم سده بیستمی در «روشنگری» سده هجدهمی وجه اصلی همت کوزلک در این کتاب است. مطلقه گرایی در اروپا و ساختار دوگانه تابع/متبوع و اخلاق شخصی/سیاست عمومی آن به عنوان بستر ظهور روشنگری عملا مانع رهایی بخشی مدنظر روشنگری شده و خود در تحلیل نهایی در دامی بزرگتر در غلتیده است. چالش های سیاسی انضمامی متعاقب فروپاشی مطلقه گرایی بویژه بعد از 1789م به بعد روشنگری را درگیر خلق الگوهایی از اندیشیدن و رفتار اخلاقی کرده که تناقض های لاینحل ناشی از آن، تسلیم شدن در برابر تصویری اوتوپیایی از جامعه و پیش بردن ریاکارانه آن را موجب شده و راه را بر ترور و دیکتاتوری گشوده است. به نظر می رسد ایده اصلی کوزلک در نقد روشنگری و ادعای درهم تنیدگی آن با توتالیتاریانیسم سده بیستم که متاثر از ایده کارل اشمیت در کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز است عمدتا تصویری جانبدارانه و گزینشی است.

کتاب درسی در نظام آموزش و پرورش، جایگاه محوری دارد و یکی از مهم ترین ابزارهای یادگیری در کلیه سطوح تحصسلی به شمار می رود. یکی از راهکارهای مهم ارتقاء کتابهای درسی، نقد و ارزیابی دقیق و کارشناسانه آنهاست. کتاب «جامعه شناسی جنسیت با رویکردی اسلامی» اثر حسین بستان، به عنوان متن درسی برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری و نیز طلاب سطح سه در رشته های مطالعات زنان و جامعه شناسی تدوین شده است. منزلت علمی نویسنده از یک سو، بدیع بودن موضوع کتاب از سوی دیگر و رویکرد آموزشی داشتن کتاب از سوی سوم، این کتاب را شایسته نقد و بررسی قرار داده است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی در صدد پاسخگویی به این سؤال است که مزایا و کاستی های این کتاب به عنوان یک کتاب درسی چیست و تا چه حد شاخصه های کتاب درسی در این کتاب رعایت شده است؟یافته های پژوهش حاکی از آن است که اثر مورد نظر هر چند به لحاظ قوت علمی، نوآوری، اتقان محتوایی و نگارش ساده و روان، شایسته تقدیر است اما از جهت صوری، روش شناختی و سازماندهی ساختار و محتوای دروس بر اساس معیارهای تدوین متون درسی، مبتلا به اشکالات جدی است و فاصله زیادی با استاندادهای مطلوب دارد.

این مقاله نقدی تحلیلی بر کتاب خانه ای بر روی آب، پژوهشی جامع در باب صیغه محرمیت و ازدواج موقت در ایران نوشته کامیل احمدی (۱۳۹۷) با رویکرد علم الاجتماعی و با تاکید بر بُعد روش شناسی است. نگارندگان، پس از نقد شکلی، کتاب را در دو بخش 1) نقد محتوایی و 2) نقد روشی بررسی کرده اند. بخش اول انتقاداتی را که به لحاظ منطق عمومی دانش به کتاب وارد است احصاء نموده و در بخش دیگر، نویسنده علی رغم استفاده از روش کیفی به عنوان روش بنیادین تلاش کرده است تا فنون روشی کیفی و کمّی را توأماً برای اجرا و نگارش پژوهش خود به کار گیرد، این کتاب از هر دو بعد روشی مذکور نقد شده است. نقد شکلی و محتوایی کتاب نشان می دهد علیرغم برخورداری اثر از ویژگی های مثبت و قابل توجهی مانند مطالعه یک موضوع چالشی و مبتلابه و همینطور گسترده کردن میدان تحقیق در چند شهر مهم کشور، اما در مجموع، روشمندی و انسجام یک پژوهش علمی رعایت نشده و اشکالات متعدد روش شناختی به خصوص در ابعاد کیفی و کمّی سبب می شود نتایج آن چندان قابل اتکا و معتبر تلقی نشوند. از این رو، لزوم انجام پژوهش های اجتماعی متقن وگسترده با رعایت اصول روش شناختی در باب مسئله ازدواج موقت احساس می شود.

بنیان های نظری فوکو، بارها با چرخش های قابل توجهی همراه بوده است. اما آنچه که تقریبا همه ی شارحان فوکو بر سر آن اتفاق نظر دارند، تقسیم بندی دوگانه ی دیرینه شناسی- تبارشناسی که به نوعی مکمل یکدیگر به حساب می آیند یا تقسیم بندی سه گانه ی دیرینه شناسی-تبارشناسی- اخلاق است. در این نوشتار، دیرینه شناسی فوکو با رویکردی فرانظری و براساس یک مدل تلفیقی مورد بررسی و نقد قرار گرفته است.این مدل ، منتخبی از منطق فرانظری ریتز مشتمل بر تحلیل برونی-اجتماعی، درونی-اجتماعی، برونی-فکری و درونی فکری نظریه و برنامه پژوهش نظری چلبی مشتمل بر چهار عنصر تحلیلی نظریه شامل لوازم ساخت نظریه، دامنه ی مدعیات نظری، کارکردهای نظریه و ساخت نظری) است. نتایج تحلیل فرانظری نشان می دهد که دیرینه شناسی، هرچند کمتر از تبارشناسی مورد توجه پژوهشگران قرار دارد؛ اما علاوه بر اینکه یک رویکرد نظری کارآمد برای پژوهش های تاریخی جامعه شناختی است و نگاهی متفاوت به جامعه، تاریخ، دانش و معرفت را ترسیم می کند، رویکردی روش شناختی با دستورالعمل ها و قوانین مجزا و با ساختاری سیال و منعطف نیز هست که می تواند در پژوهش های تاریخی جامعه شناختی به طور موثری مورد استفاده قرار گرفته و بدانها پویائی ببخشد. از مهمترین نقدهای وارده بر دیرینه شناسی می توان به مغفول گذاشتن پیچیدگی های سیاسی و تاریخی؛ ناکامی دیرینه شناسی دانش به عنوان سوژه ی جانشینی برای شناخت شناسی؛ خلاء فلسفی و امتناع از جستجوی منبعی معنی دار که بر اساس آن انسان بتواند تعین تاریخی پراکنده ی خودش را از درون آن بازیابد.

این مقاله به بررسی و نقد شکلی و محتوائی کتاب واقعیت و روش تبیین کنش انسانی در چهار چوب فلسفه اسلامی، نظریه ای بنیادین در علوم انسانی می پردازد. توجه به تولید علوم انسانی اسلامی به خصوص بعد از انقلاب اسلامی به عنوان یک ضرورت برای مدیریت انقلاب و رسیدن به تمدن جدید اسلامی مطرح شده است. یکی از راه های تدوین علوم انسانی اسلامی بر اساس فلسفه اسلامی است. کتاب حاضر تلاش دارد تا فلسفه علوم انسانی اسلامی را بر اساس حکمت صدرائی تدوین کند. در این مسیر نویسنده، کوشیده اند تا بر اساس حکمت متعالیه، نوعی از فلسفه علوم انسانی اسلامی را ارائه دهند. کتاب از لحاظ شکلی در وضعیت مطلوبی قرار دارد. هر چند متن کتاب نیاز به تنقیح دارد اما دست آوردهائی حاصل شده است. اصل نیاز به علوم انسانی اسلامی، تشکیکی یا ذومراتب بودن وجود فرد، جامعه و علوم انسانی، اصالت فرد و جامعه با توجه به نگاه صدرائی، و تدریجی بودن تکامل آنان، از دست آوردهای این بررسی است. در عین حال این تحقیق نقاط تاریک و روشنی در به کارگیری حکمت متعالیه در بررسی فرد، جامعه و علوم انسانی به دست می دهد که بسیار ارزشمند است.

نوربرت الیاس، در کتاب فرآیند متمدن شدن، تاریخ شکل گیری آداب و رسوم مدرن را در پژوهشی نوآورانه بررسی کرده، نشان داده است که چگونه از دوره ی رنسانس به بعد، انسان غربی به موجودی «متمدن» تبدیل شده است. در سال 1999، جمعی از الیاس پژوهان خبره، ترجمه ی انگلیسیِ فرآیند متمدن شدن را ویرایش کردند و مقدمه ی جدیدی را که الیاس در سال 1968 بر این کتاب نوشته بود، در پی نوشت آوردند. در سال 1397، چاپ دوم ترجمه ی فارسیِ این کتاب با عنوان در باب فرآیند تمدن به ترجمه ی غلامرضا خدیوی در انتشارات جامعه شناسان منتشر شده است. در این مقاله، ترجمه ی فارسی با ترجمه ی انگلیسیِ کتاب، بررسی مقابله ای شده است. اینطور که به نظر می رسد، به رغم ادعای مترجم فارسی مبنی بر ترجمه از متن اصلیِ آلمانی، منبعِ ترجمه همان ترجمه ی انگلیسیِ کتاب است. مترجم، تنها جلد دوم کتاب را ترجمه کرده، و مقدمه، جلد اول، پی نوشت، پیوست، و عمده ی یادداشت های نویسنده هنوز به فارسی ترجمه نشده است. مرور اندیشه ی جامعه شناختی الیاس و جایگاه او در نظریه ی جامعه شناختی معاصر هم البته بخشی معتنابه از نوشته ی ماست. بررسی ترجمه، نشان دهنده ی مشکلات صوری و محتوایی از جمله عدم یک رَوَندی در ترجمه، واژه گزینی نامأنوس و دیریاب، و عدم رعایت قواعد نگارشی و ویرایشی ست.

در میان موضوعات رایج علوم اجتماعی در ایران، موضوع زمان علی رغم اهمیت آن مورد غفلت قرار گرفته و فقر ادبیات نظری جامعه شناختی پیرامون زمان با توجه به کتب و مقالات چاپ شده کاملاً مشهود است. در این شرایط، برگردان این کتاب به فارسی، صرف نظر از نقصهای ترجمه ای آن، کاری قابل تقدیر و ارزنده است. تاکید مقالات این کتاب بر روی ارتباط متقابل بین مفاهیم زمان، مصرف، زندگی روزمره، عوامل روانشناختی و اجتماعی و فرهنگی و جایگاه سرمایه داری است که با گرایش به نظریه کردار و دخیل کردن همزمان سطوح خرد و کلان، اغلب مقالات آن نگارش یافته. این کتاب با زیر سئوال بردن درک جهانشمول از زمان و با سود جستن از مردم نگاری تطبیقی و تحلیل تاریخی، برخورد شکاکانه ای با مفاهیم و باورهای رایج دارد. مانند این عقیده که دوره سنتی، دوره ای متعادل و مدرنیته، دوره ای آشفته است. تجربه زمان به واسطه نیروهای بیرونی شکل نمی یابند، بلکه زمان مندی ها دائماً بازتولید شده و از طریق توالی و زمان بندی کردار روزمره وضع و دگرگون می شوند. بسیاری و احتمالا بیشتر فرایندها و کردارهای درگیر در ساخت زمان، درگیر استفاده از چیزها و مصرف هستند. فرهنگ مصرف تجاری نقش فعالی در خلق رژیم های ارزش زمان مند بازی می کند.

ظهور «فضای مجازی» و گسترش صنعت همزمان اطلاعات و ارتباطات، بسیاری از مفاهیم کلاسیک و ساختارهای فرهنگی و اجتماعی را دچار دگردیسی کرده است. یکی از آثاری که به این موضوع و مسائل فضای مجازی در ایران پرداخته، کتاب «فضای مجازی؛ اجتماع و فرهنگ» اثر سید ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی و یکی از سیاستگذاران فضای مجازی کشور است. این مقاله تلاش کرده این اثر را با روش مرور انتقادی کتاب مورد نقد شکلی و محتوایی قرار دهد. مقاله حاضر، پس از معرفی اثر و طرح مباحث بنیادین در حوزه فضای مجازی، فرهنگ و قدرت، به نقد و بازخوانی این اثر می پردازد و ضرورت های نظری و روشی برای بهبود آن را با ذکر دلایل و مصادیق توضیح می دهد. از منظر شکلی، فهرست ناقص، عدم نتیجه گیری پایانی و روزآمدی منابع و اطلاعات، از جمله اشکلات شکلی اثر است. عدم دقت و اهتمام لازم در تدوین ساختار محتوا و رعایت نظم منطقی، جزو اشکالات محتوایی است که مورد نقد مرکزی این مقاله قرار گرفته است.

کتاب حاضر، به لحاظ اهمیت و اثرگذاری، همانند کتاب استیفای حقوق زنان ولستون کرافت و جنس دوم سیمون دوبوار است. این کتاب که تلاشی برای شناسایی «مشکل بی نام» به تعبیر فریدان است، تأثیر مهمی بر شکل گیری موج دوم فمینیسم داشته است. فریدان در این کتاب به بررسی عوامل ایجادکننده و پیامدهای «مشکل بی نام» می پردازد و سپس راه کارهایی را برای مواجهه با این مسئله بیان می دارد. عوامل ایجادکننده، هم متاثر از نظریات علمی موجود و هم فضای گفتمانی حاکم بر جامعه امریکا در دهه پنجم قرن بیستم است. در کتاب فریدان، زنان تحت نظام معنایی آن زمان، زنانگی را به عنوان مهمترین عامل هویت بخش خود دریافته بودند و با تمام قدرت به ایفای نقش های خانوادگی می پرداختند، اما مسئله مهم این بود که احساس رضایت از این وضعیت نداشتند و این برای شان مشکل بی نام را ایجاد کرده بود. در این میان راهبرد فریدان دعوت زنان به عرصه اجتماع بود. ارزیابی کتاب نشان می دهد که نگارنده این اثر به دنبال خلق فرارویتی برای حل مسایل زنان است بدون آنکه این مسئله، مسئله ای فراگیر باشد و با تمرکز بر زن طبقه متوسط شهری، راهبردی برای تمامی زنان ارائه می دهد. روش ارزیابی کتاب براساس، تحلیل همه جوانبی است که در کتاب به آن اشاره شده است.

کتاب مقدمه ای بر پژوهش در جامعه شناسی خانواده در ایران با هدف مطالعه سیر تحولات خانواده و تاکید بر بعد پژوهشی خانواده، توسط عباس عبدی نگاشته شده است. هدف از این مقاله، بررسی ابعاد مختلف این کتاب با رویکردی انتقادی است که براساس الگوی مرسوم مقالات انتقادی، نگاشته شده است. یافته های مقاله حاضر نشان می دهد که نقدهای وارده بر کتاب در حوزه های شکلی، ساختاری و محتوایی قرار دارد که مهمترین آنها شامل ضعف مصادیق عینی ادعاها و تئوری ها، عدم منابع روزآمد، تحلیل های جمعیتی ضعیف و عدم تمرکز بر مباحثی همچون ریشه های قومیتی خانواده و غیره است. براین اساس این مقاله با تمرکز بر ابعاد صوری و محتوایی اثر و با اتکا به استنادات پژوهشی، تلاش نموده تا بر غنای مباحث کتاب بیفزاید.

کتاب اتوپیای تامس مور از مهم ترین و تأثیرگذارترین آثار در حوزه آرمان شهراندیشی است که در عین حال بستری برای نگارش آرمانشهرهای پسین بوده است. برای همین تحلیل و نقد این کتاب از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با این توضیح، هدف پژوهش حاضر بسترسازی برای معرفی آرمانشهری مطلوب - به کمک نقد آرمانشهر نامطلوب- است. این پژوهش در گام نخست به اهمیت نقد کتاب اتوپیا و خاستگاه نگارش آن می پردازد. سپس مؤلفه ها و محتوای آن سامان می یابد و در نهایت نقدهای شکلی و محتوائی کتاب اتوپیا بیان می شود. نتیجه پژوهش نشان می دهد که اتوپیای توماس مور نمی تواند تمامی ابعاد زندگی انسان را در نظر گرفته و الگوئی مطلوب برای جوامع بشری در جهت سامان دهی حیث های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی نیست.

پرداختن به مسئله محیط زیست درفضایی خلاءگونه امکانپذیر نیست، خصوصاً در روزگاری که چالش های زیست محیطی مانند تغییرات اقلیمی، تنها در ابعاد جهانی قابل تبیین هستند. ازسویی دیگر، مفهوم جهانی شدن مورد توجه ژرف نظریه پردازان اجتماعی بوده است و در گذر زمان چالش های بنیادین"پرسش درمورد وجود یا عدم وجود آن" نیز بطور پی درپی افزایش یافته است. این مقاله نگاهی به یکی از متفاوت ترین اندیشه های کنونی در این باب، یعنی مفهوم جهان وطنی اولریش بک با تأکید بر ابعاد زیست محیطی آن، خواهد داشت که آن را بدیل به حق و شایسته مفهوم جهانی شدن بر می شمارد و در این راستا تا آنجایی پیش می رود که از نو چارچوب مرجع متفاوتی برای جامعه شناسی معاصر، بر می سازد. در این مقاله، پس از پرداختن به اندیشه های بک در مورد مفهوم جامعه در مخاطره جهانی و ویژگیهای آن، تمایزات بنیادین جهانی شدن و جهان وطنی، فرآیند جهان وطنی و جامعه شناسی جهان وطن و در نهایت چندین نقد مطرح بر نظریه او، مطالعه تطبیقی ابعاد زیست محیطی جهانی شدن در اندیشه های هاروی، گیدنز، رابرتسون و بک، انجام شده است. مقاله، سه مدل نوین میان گفتمان محیط زیست و گفتمان اقتصادی، ارایه می کند و درنهایت دیدگاه هاروی و رابرتسون در راستای مدل تعارض، دیدگاه گیدنز در راستای مدل درهم تنیده و دیدگاه بک، نزدیکتر به مدل همپوشانی استنتاج می شوند.