پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی

پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی

پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال شانزدهم بهمن و اسفند 1395 شماره 6 (پیاپی 43) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بررسی و نقد بخش صرف کتاب صرف و نحو عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۹۵۰ تعداد دانلود : ۶۰۴۲
کتاب صرف و نحو عربی 1 و 2تألیف دکتر عباس ماهیار در سال 1385 از سوی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) به عنوان منبع اصلی دروس صرف و نحو عربی 1 و 2 در رشته زبان و ادبیات فارسی مقطع کارشناسی به ارزش 8 واحد به چاپ رسیده و زان پس دو بار تجدید چاپ شده است. در مقاله حاضر نگارندگان با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و نقد بخش صرف این کتاب در چندین محور پرداخته اند. انطباق مطالب کتاب با سرفصل مصوّب شورای عالی برنامه ریزی، درستی یا نادرستی تعاریف و مثال های اصطلاحات دستوری، توجه یا بی توجهی به اهمیت، ضرورت و کاربرد قواعد دستوری ارائه شده برای دانشجویان رشته زبان وادبیات فارسی، تصحیح اعراب و حرکت گذاری عبارات متن و تمرین ها و سرانجام اغلاط چاپی غیر قابل چشم پوشی از محورهای این بررسی نقادانه است. از مهمترین دستاوردهای مقاله حاضر می توان به نکات مثبت کتاب، از جمله: مطابقت بخش صرف آن با سرفصل مصوب شورای عالی برنامه ریزی درسی، بیان گسترده قواعد عربی در بیشتر مباحث، ذکر تمرین و نمونه حل شده آن در پایان هر بحث، و از کاستی های آن به نادرستی یا نارسایی برخی از تعاریف، قواعد و مثال های دستوری، علایم نگارشی، حرکت گذاری و اعراب اشاره کرد که اصلاح و بازنگری آن را ایجاب می کند.
۲.

نگاهی نقادانه به کتاب تعلیم اللغة العربیة لغیر الناطقین بها؛ النظریة والتطبیق از منظر تحلیل محتوا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۷۳۷ تعداد دانلود : ۱۲۱۸
جستار حاضر با هدف نقد و شناسایی موارد قوت و ضعف معیارهای شکلی و محتوایی کتاب «تعلیم اللغة العربیة لغیر الناطقین بها، النظریة والتطبیق» اثر مؤلفان علی احمد مدکور و ایمان احمد هریدی، انجام شده است. به همین منظور پس از معرفی شاخص های استاندارد نگارش کتاب آموزشی، میزان بهره مندی کتاب مذکور از آن شاخص ها با استفاده از روش تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفت. برخی از یافته های پژوهش نشان داد؛ کتاب حاضر 59/ از شاخص های استانداردِ کلی را کاملا ندارد، 35/ را کامل دارد و 06/ را ناقص دارد. همچنین در بخش مربوط به عنوان مشخص شد؛ عنوان کتاب مذکور در بردارنده مسائل نظری و کاربردی آموزش زبان عربی برای غیر عرب زبان ها است. در بخش مقدمه مشخص شد؛ کتاب مذکور شاخص هایی همچون ضرورت تألیف کتاب و پیشینه ای از تالیفات مشابه را ارائه نکرده است.
۳.

بررسی و نقد کتاب نحو تعلیم اللغة العربیة وظیفیاً(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۷۶۶ تعداد دانلود : ۳۷۴
کتاب ""نحو تعلیم اللغة العربیة وظیفیاً "" اثر ""داود عبده"" از جمله تألیفات نادر و پیشتاز در زمینه آموزش زبان عربی با رویکرد نقش گرا / کارکردگرا در جهان عرب به شمار می رود. از این رو، در پژوهش حاضر  با روش توصیفی تحلیلی به  معرفی این کتاب  و نیز بررسی و نقد آن بر مبنای اصول رویکرد نقش گرا پرداخته ایم. به این منظور پس از مقدمه ای گذرا پیرامون مبانی آن ، نقاط قوت و ضعف این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. کتاب مد نظر، با زبانی ساده و شیوا زمینه آشنایی نظام آموزشی کشورهای عربی با رویکرد کارکردگرا در آموزش زبان را در دهه هفتاد فراهم آورده است، و طبیعی است که این پیشگامی موجب بروز برخی کاستی ها در قسمت های مختلف کتاب شده است. بارزترین آن ها خلأ مبانی روان شناسی و زبان شناسی و نیز کارکردهای اجتماعی زبان در این رویکرد است. همچنین به راهبردهای رویکرد کارکردگرا در آموزش برخی از مهارت های زبان نیز پرداخته نشده است.
۴.

بررسی و نقد کتاب أمراء الشعر العربی فی العصر العباسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۵۴۷ تعداد دانلود : ۴۸۹
نقد و بررسی پژوهشهایی که به زندگی شخصیت های ادبی و تأثیر آثار آنان بر ادبیات از جایگاه والایی برخوردار است؛ به ویژه آنکه نقش مؤثری را نیز در پیشبرد اهداف آموزشی ایفا نماید. این گونه نقدها گذشته از آنکه موجب پیراستگی این آثار و مقبولیت بیشتر آنان می گردد، راه را برای پژوهشهای کاربردی در این زمینه نیز هموار می سازد. از میان این آثار کتاب «أمراء الشعر العربی فی العصر العباسی» از جمله آثاری است که نویسنده آن کوشیده است با انتخاب برگزیدگانی از شاعران عصر عباسی و بررسی ویژگی های شعری آنان، شعر این دوره را بررسی و تحلیل نماید. مقاله حاضر بر آن است تا پس از مقدمه ای در باب اهمیت نقد پژوهشها و کتابهای ادبی، به معرفی جایگاه و هدف این کتاب پرداخته و با بررسی ساختاری و محتوایی، به بیان ویژگیها و کاستی های محتوایی و نگارشی آن بپردازد. از آنجا که نویسنده این کتاب، با هدف سوق دادن علاقه مندان ادبیات به حوزه پژوهش علمی - ادبی آن را منطبق با برخی تکنیک های آموزشی تألیف نموده است، به نظر می رسد این کتاب پس از بازنگری و رفع کاستی ها، به عنوان منبع تدریس در مقطع کارشناسی ارشد، کارایی مطلوب را داشته باشد.
۵.

بررسی و نقد ترجمة کتاب عبدالقاهر جرجانی و دیدگاه های نوین او در نقد(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۶۵۵ تعداد دانلود : ۶۸۵
در این مقاله کتاب «عبدالقاهر جرجانی و دیدگاه های نوین او در نقد ادبی» ترجمه خانم دکتر مریم مشرف، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است این کتاب با موضوع زبان شناسی تطبیقی، به بررسی پاره ای از آرای عبدالقاهر جرجانی، دانشمند مسلمان سده پنجم هجری پرداخته و دیدگاههای زبان شناسانه اورا با نظریات برخی از زبان شناسان معاصر غربی همچون دو سوسور، رهبر مکتب ساختار گرایی و چامسکی پیشگام مکتب گشتاری- زایشی و جان لیون مقایسه کرده است.در این مقاله ابتدا به بررسى این موضوع در آثار دانشمندان بزرگ مسلمان پرداخته شده است و در بخش دیگر ترجمه کتاب «عبدالقاهر جرجانی و دیدگاه های نوین او در نقد ادبی» مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است.  این مطالب به دو بخش 1- تحلیل شکل و ساختار 2- تحلیل محتوا تقسیم شده و به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.
۶.

آسیب شناسی الجامع فی تاریخ الأدب العربی الحدیث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۵۷۲ تعداد دانلود : ۱۰۵۴
بررسی احوال و زندگی ادبا، ثبت وقایع، گردآوری، شرح و نقد آثار ادبی از همان آغاز گام هایی بود در راستای تاریخ نگاری ادبی. این حرکت در طی تاریخ، حالتی تکاملی به خود پذیرفت؛ چنان که از شکل زندگی نامه ای گذشته به شیوه علمی تاریخ ادبیات امروزی، تحول یافته است. در این بین، زبان عربی که میراث دار ادبیاتی است مترقی، همواره بر ستیغ افتخار تکیه داده از دیرباز تا کنون، تاریخ نگارانی زبده را به خود دیده است که بی شک بسیاری از یافته های ادبی جدید را در آثار خود جای داد ه ا ند.  «الجامع فی تأریخ الأدب العربی الحدیث» از حلقه های اخیر تاریخ ادبیات نگاری عربی است که مؤلف آن «حنا الفاخوری» کوشیده با جامعیت و بهره گیری از اصول جدید، تاریخ قابلی عرضه کند؛ البته توفیقاتی یافته اما آسیب هایی نیز در آن به چشم می خورد که مجموع آسیب های موجود، این کتاب را تا حدودی از معیارهای علمی تاریخ ادبیات نگاری دور نموده به ساختار سنتی این فن نزدیکش می کند. بر همین اساس، این نوشته بر آن است با استفاده از شیوه ای تحلیلی-توصیفی و با نگاهی انتقادی به آسیب شناسی اثر پرداخته، بحثی را آغاز و به انجام رساند.
۷.

بررسی و نقد کتاب تاریخ آداب اللغة العربیة فی العصر الحدیث(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۰۸۴ تعداد دانلود : ۷۸۱
کتاب تاریخ آداب اللغة العربیة فی العصر الحدیث، اثر نادر نظام تهرانی، در زمینه تاریخ ادب معاصر عرب نوشته شده است. در این کتاب نویسنده کوشیده تا با بررسی رویدادها و جریان های ادبی معاصر و آوردن سطوری چند درباره شاعران این عصر، شمایی کلی از حیات ادبی عرب در این دوره به مخاطب ارائه دهد. بررسی و مطالعه این کتاب نشان از آن دارد که این اثر نیز چون دیگر آثار قلمی، خالی از نقص نیست و کاستی هایی دارد که در چاپ های بعدی باید به آن توجه شود. این مقاله تلاش دارد با بررسی دقیق این اثر، در رویکردی بی طرفانه و با رعایت اصول منطقی نقد علمی، میزان پایبندی نویسنده آن را به معیار های علمی نگارش کتاب و استفاده از ابزار های آن برای تحقق اهداف آموزشی بررسی کرده و ضمن ارزیابی این کتاب به عنوان منبعی درسی بر اساس معیارهای منابع درسی، میزان برخورداری آن را از ویژگی های اثری فنی و تخصصی مشخص کند.
۸.

بررسی و نقد کتاب أفاق الشعر العربی فی العصر المملوکی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۴۵۷ تعداد دانلود : ۲۹۶
آنچه در این نوشته می آید ملاحظات مختصری پیرامون کتاب  آفاق الشعر العربی فی العصر المملوکیأثر نویسنده مشهور لبنان دکتر یاسین الأیوبی است، بر این اساس پس از معرفی کلی اثر، نتیجه نقد و بررسی در دو مبحث شکل و محتوا متمرکز شده است. نتایج به دست آمده از این بررسی نشان می دهد که کتاب حاضر در کنار نکات قوت از قبیل صحافی مناسب، صفحه آرایی وحروف نگاری دقیق، رعایت قواعد نگارشی و ویرایشی، پیوست ها و نمایه های متعدد، تنظیم شایسته باب های سه گانه، استفاده از منابع متعدد ومعتبر، دارای نواقصی در زمینه شکل ومحتوا است، که مهمترین آنها عبارتند از: استعمال واژه های نا مأنوس ومبهم لغوی، آشفتگی در ثبت ارجاعات وتنظیم کتابنامه، وسیع و تکراری بودن موضوع کتاب، فقدان مقدمه و خاتمه منهجی و روشمند برای برخی از باب ها و بسیاری از فصل ها، تنظیم ناقص برخی فصل ها و درنتیجه تشابه و حتی تداخل مضامین برخی فصل ها با یکدیگر، استفاده از عناوین رایج و کلیشه ای برای فصل ها، افراط و مبالغه در جانبداری ودفاع از شعر وادبیات عربی در عصر مملوکی وتعریف تمجید غیر علمی، برخی جهت گیری ها و تعصب های قومی و مذهبی، فقدان یا ضعف تجزیه تحلیل و نقد به دلیل تکیه بر جمع آوری مطالب از منابع متعدد و ضعف نوآوری و تولید علم.
۹.

بررسی و نقد کتاب «الروایة العربیة»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۶۴۹ تعداد دانلود : ۶۱۵
درک چگونگیِ شکل گیری و شناخت مراحل پیشرفت ادبیات داستانی عربی و عوامل موثر بر حرکت آن، نیازمند پژوهش های دقیق و فراگیری است، زیرا وسعت جغرافیایی و تاریخی و موضوعی آن، امکان تحقق این امر را دشوار ساخته است. به همین دلیل هر یک از کتابهای گوناگونی که تاکنون پیرامون این موضوع به رشته تحریر درآمده، به نوبه خود پاسخگوی بخشی از نیاز محققان می باشد. در این میان لازم است به رویکردهای نقدی مختلف در تحلیل پژوهشگران نیز اشاره کرد، چرا که هر یک در تحلیل های خود بدنبال تطبیق رویکرد مورد نظر خود بوده اند. ارزیابی کتاب «الروایة العربیة» نوشته راجر آلن نشان می دهد که نویسنده در تدوین کتاب از رویکرد تاریخی- نقدی بهره برده است، ابتدا اوضاع سیاسی و اجتماعی کشورهای عربی در قرن بیستم مورد بررسی قرار گرفته سپس سعی شده با ارائه نمونه های داستانی خوانش این متون از اوضاع تبیین گردد. چالشی که کتاب با آن مواجه است عدم پیروی از روشی منظم در تحلیل متون است، امری که سبب شده این کتاب تنها پاسخگوی بخشی از نیاز محققانِ حوزه رمان عربی باشد و نتوان آن را به عنوان مرجعی کامل معرفی نمود.
۱۰.

بررسی و نقد کتاب «فی تاریخ الادب العباسی؛ الرؤیة و الفن»(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۶۴۲ تعداد دانلود : ۴۴۶
کتاب دانشگاهی امروزه در کنار سایر ارکان آموزش به عنوان ابزاری مهم برای آموزش به دانشجویان و آماده سازی آنها جهت ورود به جامعه می باشد. از همین رو نقد کتاب دانشگاهی بر اساس شاخصه های استاندارد زمینه بهره وری هر چه بیشتر از این رکن مهم آموزش عالی را فراهم می سازد. نوشتار حاضر در پی آن است تا کتاب «فی الأدب العباسی؛ الرؤیة و الفن» نوشته «عز الدین اسماعیل» را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. مهمترین نتایج دست یافته عبارتند از: شاخصه های ظاهری همچون طرح جلد، طراحی صفحه و برجسته سازی در نگارش رعایت نشده است. زبان اثر علمی، شیوا و به دور از ابهام می باشد و قواعد صرف و نحو در آن رعایت شده است. تناسب میان حجم اطلاعات اصلی و جانبی در کلیت اثر رعایت نشده است. کتاب مورد بحث جامعیت و روزآمدی لازم را ندارد و نتوانسته با کتاب های هم سطح خود ارتباط برقرار کند و نگارش آن بر اساس شاخصه های استاندارد دانشگاهی نمی باشد.
۱۱.

بررسی و نقد کتاب «الشعراء المحدثون»(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۴۵۲ تعداد دانلود : ۴۶۸
سخن از نوگرایی و پیشگامان آن در شعر عصر عباسی تنها اختصاص به زمان معاصر ندارد بلکه از همان زمان های نزدیک به آن عصر، که نقد ادبی بر اثر درآمیختن فرهنگ عربی با فرهنگ ها و میراث های فرهنگی و تازه های تمدنی پا گرفت، به صورت پراکنده در آثار آنان مشاهده می شود، از جاحظ گرفته تا قدامة بن جعفر و آمدی و ابن قتیبه و ابوالفرج اصفهانی. «حسن درویش» نویسنده کتاب «الشعراء المحدثون» با روش تحلیلی-توصیفی موضوع را واکاوی کرده تا فراگیری نوگرایی را در جنبه های مختلف هنر شاعری اینان آشکار سازد. با بررسی اثر حاضر می توان دریافت که نوآوری نگارندة، نخست در گردآوردن سرآمدان این جریان در این کتاب است، سپس اشاره به زوایای پنهان حرکت نوآوری در جنبه های مختلف شعر آنان؛ از نوآوری در زبان شعری تا بناء و تصویر و موسیقی و غرض های مختلف شعری. دیگر آن که حضور نویسنده تا حدود قابل ملاحظه ای در این اثر نمایان است، و بیش تر پس از نقل آراء مختلف یا آنان را تأیید کرده و یا با برهانی مناسب آن ها را ردّ می کند، یا در برخی موضوعات خود نظری ارائه می نماید.
۱۲.

کتاب «النحو الأساسی» در ترازوی نقد(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۶۶۷ تعداد دانلود : ۴۶۶
صرف و نحو یکی از علومی است که با انگیزه ی کاربرد و استفاده ی صحیح زبان عربی، بویژه زبان قرآن پا به عرصه ی وجود گذاشت و سبب پیدایش مکاتب و آثار بیشماری در این علم گردید. یکی از کتب معاصر که در زمینه ی آموزش زبان عربی به رشته تحریر درآمده، کتاب «النحو الأساسی» تألیف سه تن از پژوهشگران کویتی است که در راستای آفرینش اثری در حد متوسط با اسلوبی متفاوت در زمینه صرف و نحو نگاشته شده است. این جستار سعی کرده با استفاده از روش تحلیلی توصیفی در راستای نقد منابع و متون آموزشی زبان عربی به نقد و بررسی کتاب مذکور بپردازد. در این تحقیق ضمن معرّفی اجمالی کتاب، بخش های مختلف آن از جمله: ساختار و شکل ظاهری و محتوا  که شامل تعاریف، بیان مسأله، شواهد، تمرینات و منابع کتاب می شود، مورد پژوهش قرار گرفته است و علاوه بر بیان برجستگی ها و امتیازاتی نظیر: داشتن شیوه ای منسجم و یکسان در آوردن مباحث مختلف، استفاده از متون ساده و روان و تنوع در تمرینات، در حد امکان به ذکر پاره ای از کاستی ها مانند: حذف یا بیان ناقص برخی از موضوعات ضروری، عدم رعایت اصل ساده به مشکل در چینش تمرینات، نداشتن منابع و ... پرداخته است.
۱۳.

بررسی و نقد کتاب «فی الأدب الأندلسی»(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۵۱۵ تعداد دانلود : ۲۸۴
سرزمین اندلس (اسپانیای کنونی) با طبیعتی سرزنده و زیبا ادیبان بزرگی را در دامان خود پرورده است؛ همانانی که میراث ادبیات عربی را در زمینه های گوناگون از فرهنگ، تمدن، شعر، ادب، حکمت، زهد وتصوف پربارتر نموده اند. سرزمینی که نماد شوق واشتیاق به وطن وسرزمین مادری است از این رو بزرگان وسردمداران شعر وادب آن دیار به تقلید وپیروی از شاعران وادیبان مشرق زمین همت گماشتند وآثاری گرانبها از خود به جای گذاشتند که هر متفکری را به اندیشه وا می دارد واز آن جایی که ادبیات از محیط تأثیر می پذیرد وفرمان روایان آن دیار نیز از مسلمانان بودند، لذا رنگ وبوی اسلامی به خود می گیرد ومدائح نبوی ورسائل نبوی وشعر جهاد واستقامت رونق خاصی پیدا می کند، بنابراین لازم است در ادبیات وتاریخ این دوره مهم غور گردد وقدمی هرچند کوچک در این میدان برداشته شود. نگارنده مقاله، به دنبال آن است تا کتاب فی الأدب الأندلسی را نقد، تنقیح و تصحیح نموده و نکات قوت و ضعف آن را بررسی نماید به امید آن که در هرچه پربارتر شدن کتاب قدمی برداشته شود.
۱۴.

بررسی و نقد کتاب «معناشناسی» با رویکرد نقد مقابله ای ترجمه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۸۸۹ تعداد دانلود : ۱۴۹۵
استفاده شایان از منابع اصلی و دست اول تحقیق، و تسلط نویسنده بر پیشینه پژوهش های معناشناسی در میراث زبانی قدیم مسلمانان، باعث گردیده تا کتاب علم الدلالةاثر احمد مختار عمر جایگاه خاصی را در مطالعات معناشناسی احراز نماید و بر ضرورت ترجمه آن بیافزاید. در بررسی بعد شکلی ترجمه این اثر به طرح جلد، حروف نگاری، صفحه آرایی، علایم نگارشی و اشتباهات تایپی پرداخته شده است.محور بررسی محتوایی نیز شامل امانتداری در ترجمه تمام اجزاء کتاب، امانتداری در ترجمه کامل متن، امانتداری در نقل محتوا، اصطلاحات تخصصی، ترجمه تحت اللفظی، پاورقی های توضیحی و شیوه ارجاع دهیمی باشد.در این نقد که بر نگرش مقابله ای مبتنی است، دو مقوله اختیارات و محدودیت های مترجم مورد بررسی قرار گرفته است؛ اما تمرکز مباحث بیشتر برمحدودیت ها می باشد. بررسی ها نشان می دهد ترجمه شتابزده صورت پذیرفته است و عملا ویراستاری علمی و ادبی چندانی صورت نگرفته است. این امر باعث گردیده در موارد متعددی نیازمند بازترجمه باشد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۹۸