۱.
جایگاه و نقش خداوند در فلسفۀ هگل به یکی از مناقشه برانگیزترین مسائل فلسفی و تفسیری در دو قرن گذشته بدل شده است. شیوۀ پاسخ به این پرسش یکی از عناصر اصلی تمایزبخش میان دو جریان هگلیان راست گرا و چپ گراست. هگل، برخلاف روند حاکم بر فلسفۀ مدرن که رفته رفته به دنبال کم رنگ کردن جایگاه و نقش هستی شناسانۀ خداوند در تبیین عالم بود، دوباره پای خداوند را به فلسفه باز کرد، براهین اثبات وجود خدا را احیا کرد، و خدا را با عنوانی تازه در صدر نشاند: روح مطلق. حال پرسش اصلی این است که روح مطلق هگلی چه نسبتی با خدای مسیحی دارد؟ آیا هگل فلسفه را الهی کرد یا الهیات را فلسفی؟ آیا هگل خدا را به جایگاه والایش بازگرداند، یا برعکس، با تغییردادن معنایش، خدای عرفی کلامی ادیان ابراهیمی را به کلی نفی کرد؟ کوئنتین لویر در کتاب مفهوم خدا ازنظر هگل می کوشد تا به این پرسش ها بپردازد. اگرچه مخاطب کتاب نیز نهایتاً پاسخ سرراستی به نفع یکی از طرفین این مسئله دریافت نمی کند، هم راه با نویسنده با تحلیل هگلیِ مفهوم خداوند و درنتیجه، به طور کلی با طرحی کلی از متافیزیک هگلی آشنا می شود که ازقضا به لحاظ شیوۀ بیان و استدلال ها نیز بی شباهت به خودِ سبک استدلالیِ هگل نیست.
۲.
در این مقاله کتاب نیچه و فلسفه ( Nietzsche and Philosophy ) نوشتة ژیل دلوز را معرفی و ارزیابی می کنیم. کتاب نیچه و فلسفه ، که نخستین بار در فرانسه در سال 1962 منتشر شد، بعدها در سال 1983 به انگلیسی ترجمه شد. این کتاب در دهة 60 میلادی واکنشی علیه هگل گرایی غالب کوژویی و ژان هیپولیتی فرانسه است و دلوز در این اثر سعی دارد نیچه را درمقابل هگل قرار دهد تا نشان دهد که فلسفة هگل نافی فلسفة تفاوت، کثرت، و نیرو و سرزندگی زندگی است. این کتاب همانند مقدمه ای است که مضامین کتاب های بعدی دلوز ریشه در آن دارند. سه متفکر در اندیشة دلوز نقش محوری دارند: اسپینوزا، برگسون، و نیچه. اگر اسپینوزا پدر است و برگسون پسر، بی شک نیچه روح القدس خواهد بود. اما این مقاله درعین حال که فلسفة دلوز را در این کتاب ارزیابی می کند، می خواهد نشان دهد که دلوز شکل دیگری از دیالکتیک هگلی را با رنگ و لعاب نیچه ای روایت می کند و بنابراین، دلوز گریز و گزیری از تفکر دیالکتیکی هگلی ندارد.
۳.
نظریة عقلانیت یکی از ره یافت های مهم و بنیادین در تاریخ فلسفة دین شمرده می شود. مناقشة عقل و ایمان تاریخ طولانی دارد، اما دفاع از عقلانیت در دورة سلطة ایمان گرایی در مسیحیت در وضع جدید رویکردی مؤثر و پراهمیت است. سویین برن با تدوین اثری نیرومند با عنوان ایمان و عقل کوشید تا اهمیت ره یافت عقلانی به باورها و گزاره های دینی را جان تازه ای بخشد. سویین برن در ایمان و عقل تلاش کرد تا از نظریة عقلانیت باور تبیین دوباره ای فراهم سازد و الهیات طبیعی را بازخوانی کند. این اثر، که سومین نوشتة سویین برن در مجموعة سه گانة خداباوری است، اهمیت عقلانی باور دینی را به نحوی خاص نشان داده است و به نقش بنیادین عقل در توجیه معرفتی باورهای دینی التفات کرده است. پرسش اصلی سویین برن در این اثر این است که ایمان و باور دینی را چگونه باید توجیه کرد و با چه سنخی از ادلة عقلی می توان باور را مدلل ساخت؟ در این نوشتار، ضمن بررسی ویژگی های کتاب ایمان و عقل ، کوشش خواهد شد تا اهمیت توجیه عقلی باورهای دینی نزد سویین برن بررسی و نقد شود.
۴.
نوشتار حاضر به نقد و بررسی کتاب تاریخ: چیستی و چرایی آن ، نوشتة بِوِرلی ساوث گیت اختصاص دارد. در این مقاله نشان داده ایم که این اثر نه کتابی اجتهادی و نوآورانه، که صرفاً متن درسی تألیفی است درباب یکی از مهم ترین پرسش های فلسفة تاریخ، یعنی این پرسش که آیا تاریخ از عینیت برخوردار است یا نه؟ مؤلف به خوبی توانسته است دیدگاه متقدمان و متأخران، یعنی متفکران باستان و متفکران بعد از عصر روشن گری، را تبیین و توصیف کند. هم چنین توانسته است به خوبی نشان بدهد که تاریخ چگونه از سایر حوزه های علوم انسانی اثر می پذیرد. سادگی و استواری بیان و نظم منطقی کتاب از نقاط قوت آن است. موضع نسبی گرایانه و سوبژکتیویستی نویسنده، که به نفی عینت تاریخ منجر می شود، امری است که هم چنان در فضای فکری ایران جزء موضوعات چالش برانگیز به شمار می آید. اما ازسوی دیگر، نگارندة این مقاله کهنگی اثر و محدودبودن موضوعات بحث را از نقاط ضعف اثر می داند.
۵.
هر علمی ازطریق مبانی آن شناخته می شود. یکی از مبانی علم که در شناخت آن بسیار اثرگذار است «غایت» علم است. در فلسفه نیز فلاسفه براساس تعریفی که از آن دارند غایتی برای فلسفه در نظر می گیرند . در این مقاله بر نظر ویتگنشتاین درمورد غایت فلسفه تمرکز شده است. محور اصلی برای وصول به این مقصد کتاب ویتگنشتاین و غایت فلسفه: نه نظریه و نه درمان، اثر دنیل هوتو، است که وی در آن «غایت فلسفه» ازنظر ویتگنشتاین را بیان می کند. هوتو بحث خود را از منطق آغاز می کند. سپس تفاسیر قدیمی تر درخصوص غایت فلسفه درنظر ویتگنشتاین را مطرح می کند و آن ها را به چالش می کشد. وی ابتدا تفسیر نظریه ای و مابعدالطبیعی وسپس تفسیر درمانی را، که بنابرآن بسیاری از ملاحظات رساله بی معناست، نفی می کند و درپایان، تفسیری نو از غایت فلسفه درنظر ویتگنشتاین ارائه می کند که مبتنی بر توصیف، و براساس عمل گرایی در زندگی روزمره است. البته به این تفسیر هوتو نیز انتقاداتی وارد است و لازم است تا برخی مؤلفه های آن بازبینی شود.
۶.
فلسفة اشراق، به مثابة حدفاصل فلسفة ابن سینا و ملاصدرا، از اهمیت به سزایی برخوردار است. ازاین رو هر کتابی که بخواهد تلاش خود را معطوف به معرفی و تحلیل آن سازد درخور بررسی و نقد است. نویسنده در کتاب پیش رو پس از تبیین زمینة پیدایش فلسفة اشراقی استدلالیِ شیخ اشراق با زندگی نامه، آثار، و روش فلسفی وی آغاز کرده است. آن گاه به نقدهای شیخ اشراق بر فلسفة مشاء پرداخته و سپس به دو حوزة معرفت شناسی و هستی شناسی در حکمت اشراق ورود پیدا کرده است. وی در این کتاب مبنای کار خود را آثار شیخ اشراق قرار داده است و ضمن معرفی خلاصه وار آثار وی، توصیف موجزی از فلسفة اشراق براساس کتاب اصلی او، حکمة الاشراق ، ارائه داده است. در این مقاله، به درخواست شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی، برآنیم با معرفی کلی اثر و ارائة خلاصه ای از محتوای آن نقاط قوت و ضعف آن را در ابعاد صوری و محتوایی نشان دهیم و با طرح پیش نهادهایی به بهبود آن، درصورت چاپ بعدی، یاری رسانیم.
۷.
هر علمی اصطلاحات و زبان فنی مخصوص خود را دارد که ابزار درک متون آن علم به شمار می رود. در این میان فرهنگ نامه ها ابزاری کاربردی برای محققان و طالبان علم اند تا هم به فهم صحیح و سریع این اصطلاحات و مطالب برای هماهنگی با جامعۀ علمی کمک کنند و هم یاری رسان آن ها در جست وجو و پژوهش های بعدی باشند . موضوع این مقاله نقد و بررسی کتاب فرهنگ اصطلاحات علم کلام؛ کلام اسلامی، کلام جدید، ادیان و مذاهب اثر مسلم محمدی، دانش آموختة رشتۀ کلام و فلسفه، است. بنابراین ضمن معرفی کلی کتاب به برخی از ویژگی های ساختاری و محتوایی و جنبه های مثبت و منفی آن اشاره می شود. در نگاهی نقادانه، مقالات کتاب ازجهت اتقان متن، صحت، و قوت مستندات و میزان بهره گیری از منابع و مآخذ معتبر وارسی شدند. حاصل آن که در کتاب ازنظر شکل، محتوا، و هم چنین رعایت اصول روش تحقیق برخی اشکالات یافت شد؛ درنتیجه این کتاب نتوانسته است رسالت خود را در تبیین و توصیف برخی از اصطلاحات علم کلام به خوبی به انجام برساند و کلیت آن نمی تواند منبعی مورداعتماد برای گزینش دانش پژوهان باشد. درپایان، پیش نهادهایی برای رفع کاستی هاو اعتلای اثر مذکور ارائه شده است.
۸.
مقالة پیش رو به نقد و بررسی کتاب Descartes Embodied: Reading Cartesian Philosophy through Cartesian Science نوشتة دَنیِل گاربر اختصاص دارد. گاربر، از برجسته ترین پژوهش گران فلسفة دوران مدرن و دکارت شناس معاصر، کتاب را در سال 1980 نوشته و دانشگاه کمبریج آن را منتشر کرده است. این اثر به زبان فرانسوی نیز به چاپ رسیده است، اما ترجمة فارسی از آن در دست نیست. اثر مجموعه مقالاتی است که نویسنده پیش از این جدا جدا نوشته و آن ها را در نشریات معتبر فلسفی منتشر کرده است. موضوع اتحاد بخش مقالات پیوند میان علایق فلسفی و علمی دکارت است. در این مقاله می کوشیم نخست معرفی اجمالی از نویسندة کتاب به دست دهیم و درادامه، به ادبیات مربوط به موضوع در زبان انگلیسی بپردازیم و جایگاه کتاب حاضر را در این ادبیات نشان دهیم. در بخش اصلی مقاله، خود کتاب را معرفی، نقد، و بررسی می کنیم. این بخش را در دو بخش فرعی تر صوری و محتوایی تنظیم کرده ایم که نخست از جنبة صوری و شکلی، و سپس ازمنظر محتوایی و تخصصی اثر را نقد و ارزیابی می کنیم.
۹.
در عصر ارتباط فرهنگ های متکثر با یک دیگر یکی از مسئولیت های فیلسوفان اخلاق جلوگیری از نزاع های اخلاقی است تا فرهنگ های مختلف، با به رسمیت شناختن یک دیگر و با تکیه بر اشتراکات بشری، روابطی اخلاقی و عدالت محورانه را در سراسر جهان نظریه پردازی کنند. در مراودات فرهنگیِ فراگیر ازطریق فضای مجازی، تبعیض های نژادی، قومی، و جنسیتی امنیت جهانی را به خطر خواهد انداخت؛ ازاین رو باید به نگرش های وحدت بخش اخلاقی اعم از دینی و غیر دینی اندیشید که مداراگر، بردبار، و اهل تعامل با دیگران هستند. در این مقاله، کتاب فلسفة اخلاق: رویکردی تکثرگرا به نظریة اخلاقی ، اثر لارنس ام هینمان، در سه بخش جداگانه، تبیین، تحلیل، و نقادی شده است. دیدگاه علمی و غیرجانب دارانة نویسنده، روش منطقی وی در پاسخ به مسائل موردبحث، و نظام سؤالاتی که در پایان هر فصل اطلاعات خوانندگان را ارزیابی می کند از مزایایی است که نگارندة مقاله به دلیل وجود آن ها این کتاب را منبعی مناسب برای واحدهای دانشگاهیِ فلسفة اخلاق معرفی می کند و ترجمة این اثر را به فارسی پیش نهاد می کند.
۱۰.
نوشتۀ پیش رو بدنبال معرفی کوتاه جلد نخست تاریخ فلسفۀ راتلج: از آغاز تا افلاطون ، می کوشد تا ترجمۀ فارسی اثر به قلم آقای حسن مرتضوی را از دو چشم انداز صوری و محتوایی، بررسی نماید. شایان ذکر است که علاوه بر بررسی قسمت های مقدماتی و پایانی کتاب، بندهایی را از هر دوازده فصل متن اصلی، بطور کورکورانه گزینش کرده و سپس ترجمه را با آنها، تطبیق داده ایم. در بررسی صوری به مواردی مانند عنوان کتاب، ترتیب مطالب و کم و کاستی در ترجمه ، نگریسته ایم. در بررسی محتوائی هم، به جنبه هایی مانند غلط های چاپی، ضبط اعلام، رسایی یا مفهوم بودن و اعتبار ترجمه توجه کرده ایم. از توصیه های این بررسی با توجه به برخی آسیبهای تشخیص داده شده، عبارت است از عنایت بیشتر مترجم محترم به تعالیم فلسفی حوزۀ یونان باستان، بازنگری متن ترجمه از سوی خود ایشان و بهره گیری از ویراستار متخصص. وجود سهوهای قلمی در کار ترجمه، امری است ناخواسته و کم یا بیش، هر متنی که ترجمه شود، دچار آنها خواهد بود. همانطوریکه خود نوشتۀ اصلی به عنوان کار بشری، از چنان سهوهائی پیراسته نخواهد بود. اما هر گونه کوشش برای برطرف ساختن آن سهوها و رساندن آنها به کمترین میزان ممکن، احساس وظیفه اخلاقی و فکری مترجمان در قبال نویسندگان و خوانندگان متن ترجمه شده را نشان می دهد.
۱۱.
این جستار کتاب پدیدارشناسی و عرفان اثر آنتونی جی استاین باک ( Steinbock . Anthony j ) را نقد و بررسی می کند. نویسنده در این کتاب سعی کرده است تا براساس روش پدیدارشناسانه و با کمک گرفتن از مفاهیمی هم چون «بداهت»، «تأویل پدیدارشناسی»، و «قصدیت» تجارب دینی ( religious experiences ) و تجارب عرفانی ( mystical experiences ) را تبیین کند. دغدغة اصلی استاین باک بررسی تعامل و کنُش متقابل بین پدیدارشناسی و الهیات است تا بر این اساس بین طیف گسترده ای از باورهای دینی و مسائل فلسفی هم چون «بداهت» ( evidence )، «فردیت» ( selfhood )، و «غیریت» ( otherness ) پیوند و ارتباط برقرار کند. این درحالی است که تذبذب دیدگاه فکری استاین باک، نداشتن قدرت تحلیل کافی، تناقض گویی، و ... موضع گیری وی را در این کتاب سست کرده است. علاوه براین، کتاب دارای اشکالات محتوایی و نگارشی است و این عدم انسجام نقطه ضعف جدی تلقی می شود.
۱۲.
نقد فلسفی دلوز بر اسپینوزا، که در کتاب اسپینوزا و مسئلة بیان آمده است، اثر بسیار مهمی است، زیرا نتایجی که در آن کتاب به دست آمده اند بنیادهایی فراهم می آوردند برای تأملات مابعدالطبیعی بعدی دلوز درباب طبیعت قدرت، بدن، تفاوت، و شباهت. دلوز و اسپینوزا نخستین کتابی است که آرای فلسفی دلوز را بررسی می کند، در جاهایی که تلاش می کند فلسفة اسپینوزا را ارزیابی کند و استدلال های وی را درباب مسائلی مانند امر مطلق، فلسفة ذهن، معرفت شناسی، و فلسفة اخلاق و سیاست به چالش بکشد. اگرچه نویسنده دلوز را تحسین می کند، با او سر مخالفت دارد و بر آن است که استدلال های وی نه تنها به ماتریالیسم حذفی و گونه ای سیاست هابزی می انجامند، بلکه مبهم گویی و مبهم کردن را رواج می دهند. وی، ضمن مخالفت با نظریه پردازان فمینیست که مفاهیم دلوز را راهی برای نجات نظریه های فمینیستی می دانند، پیش نهاد می دهد که چرخش به سوی مارکسیسم و نظریة انتقادی بهترین راه گشای فمینیسم خواهد بود.
۱۳.
فلسفة اسلامی در پیدایش اولیة خودش در سده های نخست هجری از جهات گوناگونی تحت تأثیر فلسفة مسیحی بوده است. اوضاع امور علمی در دو جهان مسیحیت و اسلام به گونه ای پیش رفته است که جهان اسلام در سده های سوم تا هفتم هجری (نهم تا سیزدهم میلادی) در برتری آشکار بر جهان مسیحیت قرار گرفته و محافل علمی و سپس فلسفی به اصطلاح دورة مدرسی را سخت تحت تأثیر قرار داده است. درمیان چهره های مسلمان اثرگذار در جهان مسیحیت ابن سینا جایگاه ویژه ای دارد. کتاب تأثیر ابن سینا بر فلسفة دونس اسکوتوس به قلم دکتر مهدی عباس زاده در صدد است، به عنوان مطالعه ای موردی، تأثیر ابن سینا را بر یکی از فیلسوفان مدرسی نیمة دوم سدة سیزدهم نشان دهد. کتاب جامعیت صوری خوبی دارد؛ به قلم روان نوشته شده است؛ خواننده می تواند چیزهای زیادی از آن یاد بگیرد. با استفاده از همة آثار دونس اسکوتوس و با پرهیز از اندکی پیش داوری و مبالغه دربارة عمق و گستردگی تأثیر ابن سینا بر دونس اسکوتوس (که در سرتاسر اثر به چشم می خورد) می توان ارزش و اصالت اثر را ارتقا بخشید.
۱۴.
هدف از بررسی کتاب عرفان و فلسفه اثر والتر ترنس استیس (1967) نقد و تحلیل پیش فرض ها، خاستگاه، و نظریة کتاب در حل تناقض آمیز بودن تجربة عرفانی در منطق و ذهنی یا عینی بودن آن است. کتاب حاضر تجربة عرفانی و عرفان را با دیدگاه تجربه گرایی فلسفی و مسائل آن پیوند داده است. تجربة عرفانی در این اثر تجربه ای فراعینی و حتی فراذهنی و ورای منطق است؛ حال آن که با طرح نظریه منطق فازی پس از استیس امکان بازنگری در این نتیجه وجود دارد. مغایرت پیش فرض های استیس در امکان درک حقایق به کمک عرفان و بنای او بر داشتن نگرش فلسفی به موضوع و هم چنین توجه نامتوازن کتاب در پردازش عمدة سنت های عرفانی مسیحی و بودایی در مقایسه با عرفان های یهودی و اسلامی با توجه به نگرش ذات گرایانة استیس و در عین حال تأثیر متغیرهای دیگر در تجربة عرفانی از دیگر نقدهای وارد بر کتاب پیش رو است.
۱۵.
فیلسوفان همواره نظریه هایی دربارة چیستی به روزی به دست داده اند، اما از روان شناسی غافل بوده اند و روان شناسان نیز در بحث های خود از به روزی هیچ نظریه ای دربارة چیستی آن در اختیار نداشته اند. مایکل بیشاپ در کتاب زندگی خوب: یک پارچه سازی فلسفه و روان شناسی به روزی می کوشد تا این دو حوزة ظاهراً از هم جدا را با یک دیگر و تحت رویکردی جامع متصل سازد و حاصل نیز تقریر چهارچوب نویی برای فهم زندگی خوب و به روزی است. این چهارچوب نظریة شبکه ای است، شبکه ای خودکفا و خودبسنده از احساسات و عواطف مثبت، نگرش های مثبت، ویژگی های مثبت، دستاوردهای مثبت، و تعامل سازنده و کام یاب با جهان که چهارچوبی علی و معلولی فراهم می آورد. مقالة کنونی به طور خاص، با تأکید بر رویکرد جامع نویسنده و نظریه ای شبکه ای علی، کتاب را معرفی می کند. درانتها نیز به طور خاص نکاتی انتقادی را درمورد روش شناسی نویسنده و نیز محتوای نظریة شبکه ای وارد می سازد که بیش تر به مسئلة اعتبار هنجارگذارانة این نظریه در قیاس با سایر نظریه های دربارة به روزی مربوط می شود.
۱۶.
قرآن کریم کتابی معرفت بخش و واقع نماست که حسب آیات قرآن ، روایات، و عقل به شرح و تفسیر نیاز دارد. در طول تاریخ مفسران بسیاری براساس روش ها، گرایش ها، و مکاتب مختلف تفسیری به شرح و تفسیر این کتاب آسمانی روی آورده اند. بر همین اساس تفسیر قرآن سیر تکاملی به خود گرفته و تا عصر حاضر که تفاسیر کامل یا برخی از اجزای قرآن به نگارش درآمده است تفسیرنویسی ادامه یافته است. در این میان کتاب تفسیر یازده سوره از قرآن کریم اثر آقای قدرت الله مشایخی از سوی انتشارات سمت برای درس تفسیر ترتیبی گرایش علوم قرآن و حدیث رشتة الهیات به تألیف در آمده است. در این مقاله محاسن و معایب کتاب مذکور از جنبة شکلی و محتوایی نقد و ارزیابی می شود و با توجه به نواقص موجود پیش نهاد می شود پس از اعمال ویرایش علمی به عنوان منبع درس تفسیر ترتیبی در مقطع کارشناسی استفاده شود.
۱۷.
دایرۀ المعارف جنبش های دینی نوظهور ، ویراست پیتر بی کلارک، دیدگاهی به راستی جذاب و معتبر از جنبش های دینی نوظهور در پس زمینه ای جهانی ارائه می کند. این دایرۀ المعارف حاوی 428 مقاله از دانشگاهیان برجسته است که نمونه هایی قابل توجه از جنبش های دینی نوظهور در هریک از قاره ها را بررسی می کنند. کلارک به عنوان ویراستار درآمدی عالی با عنوان «ادیان جدید به عنوان پدیده ای جهانی»، «راه نمای منابع مطالعات جُدِن»، و مقاله ای مفید با عنوان «گونه شناسی ادیان جدید» در این دایرۀ المعارف گنجانده است. این دایرۀ المعارف مرجعی برجسته، تحقیقی، روزآمد، مهم، و ارزش مند برای کتاب خانه های دانشگاهی به شمار می رود. با این حال، این دایرۀ المعارف از اشکالات و معایبی رنج می برد: از جمله، وجود تناقضات آشکار در نمایه ها، بروز اغلاط تاریخی، چاپی و غیره در متن آن، و یکی دانستن جُدِن ها با فرقه ها، گروهک ها، و گروه های ضد فرهنگ.
