۱.
راهبرد خارومیانه ای ایالات متحده، به دلیل اهمیت و اثرگذاری، مورد توجه بازیگران منطقه ای و بین المللی است. چالش های ناشی از اولویت های منطقه ای ایالات متحده، در کنار اختلافات داخلیِ طیف های سیاسی در درون ایالات متحده، مبنای رواج ادبیات متنوّعی شده است. بخش عمده ای از ادبیات یادشده، به بررسی نقادانه سیاست خاورمیانه ای ایالات متحده اختصاص دارد. از جمله این منابع انتقادی، قدرت ویرانگر[i]است. ادبیات علمی انتقادی در ارتباط با سیاست خاورمیانه ای ایالات متحده البته رواج بیشتری در کشورهای این منطقه دارد. با این حال، متونی همچون قدرت ویرانگر، که مبتنی بر نگرشی تجمیع کننده دو نگرش منطقه ای و غربی است، افزون بر تبیین وجوه نوینی از موضوع، امکان نگاه مقایسه ای را نیز فراهم می آورد و در نتیجه ارزش تطبیقی نیز می یابد. قدرت ویرانگر تلاشی جدی برای طرح نگاه انتقادیِ جامعی در مورد سیاست های خاورمیانه ایِ امریکا است. در این مقاله نویسنده جویای بررسی، ارزیابی و نقد کتاب قدرت ویرانگر در ابعاد محتوایی و شکلی و تطبیق مباحث محوریِ آن با مسائل رایج در منطقه است. [i]. ژیلبر آشکار و نوام چامسکی (1392) قدرت ویرانگر (خاورمیانه و سیاست خارجی آمریکا)، گفتگو: استفان شالوم، ترجمه محمدرضا شیخی محمدی، تهران: خرسندی.
۲.
توسعه بعنوان یک مفهوم خاص برای اهل علم در جامعه شناسی و برای سیاستمداران و حتی مردم عادی دارای چنان اعتبار و اهمیتی است که مخالفت با آن به شجاعت بالایی نیاز دارد. علی رغم این اهمیت و اعتبار، پارادایم توسعه در جامعه شناسی با انتقادات و چالش های جدی مواجه است، تا جائیکه امروزه صحبت از بن بست در جامعه شناسی توسعه می شود. این مقاله ضمن طرح بن بست های متدولوژیک پارادایم توسعه برآن است که پساتوسعه گرایی با طرح یک چشم انداز جدید راه را برای خروج از بن بست در توسعه می گشاید. نکته کلیدی این مقاله در بحث از پساتوسعه گرایی انتقال رسالت توسعه از دولت ها و نخبگان به جامعه و مردم است. لازم به ذکر است که مقاله حاضر برگرفته از نقد و بررسی کتاب « پایان توسعه :مدرنیته،پست مدرنیته و توسعه » می باشد که توسط« Trevor Parfitt» استاد دپارتمان علوم سیاسی وروابط بین الملل دانشگاه « ناتینگهام» انگلستان به نگارش در آمده است.
۳.
کتاب "هژمونی: شکل تازه ای از قدرت جهانی" در سال 2005 توسط جان اگنیو نوشته شده و در انتشارات "دانشگاه تمپل"(Tempel University) به چاپ رسیده است . اهمیت این کتاب مربوط به طرح تئوری جدید درباره هژمونی (Hegemony)است. تاکنون سه تئوری در مورد موضوع هژمونی وجود داشته است. آنچه این اثر را نسبت به سایر کتب موضوع هژمونی متمایز ساخته، شالوده شکنی مفهوم و نظریات رایج مربوط به هژمونی در قالب رویکرد انتقادی و ارائه نظریه جدیدی در این زمینه است. این کتاب چهارمین تئوری را مطرح و پردازش کرده است . بن مایه اصلی تئوری اگنیو در مقابل تئوریهای سه گانه قبل، تاکید بر ماهیت جامعه محوری هژمونی و فرایند شکل گیری آن است.
۴.
هدف نویسنده کتاب مورد بررسی، یافتن پاسخی برای شکست پروژه نوسازی در خاورمیانه از طریق ردیابی ناسازواری های مبنایی توسعه با فرهنگ این منطقه است. لؤی صافی ابتدا شکل گیری ذهنیت توسعه در آراء دکارت و کانت را مرور کرده، سپس به مقایسه دو مدل مارکسی و وبری توسعه از حیث نظری پرداخته است. او با اولویت دادن به ساختارهای آگاهی و فرهنگ، موضع خود را در این زمینه مشخص می کند. سطح تحلیل نویسنده، اندیشه متفکران و روشنفکران جهان اسلام از ابتدای رویارویی آنها با دو رویه ی تمدن مدرن غرب، یعنی استعمار و پیشرفت تکنولوژیک است. او تلاش کرده تا مواجهه ی اندیشمندان مسلمان و عمدتاً عرب با معضله ی سنت-مدرنیته را از طریق نحوه برخورد آنان با میراث اسلامی و عربی نمایان سازد. درنهایت، صافی برآنست که راه توسعه تنها از غرب نمی گذرد و می توان با بازگشت فعالانه و انتقادی به میراث اسلامی و عربی به توسعه بومی دست یافت. باوجودی که نویسنده ادعا می کند از مدل های غربی فراتر رفته، اما در نهایت، خود به ارائه یک نظر کلی، یعنی همان ضرورت رجوع به میراث در امر توسعه بسنده می کند. ازاین رو، می توان این اثر را صرفاً به عنوان مدخلی در باب ضرورت توسعه بومی در نظر گرفت. به علاوه، از حیث روش شناختی نیز ابهامات و ایهاماتی در کتاب دیده می شود.
۵.
در پژوهش پیش رو، نقد و ارزیابی کتاب تراژدی سیاست قدرت های بزرگ اثر جان جی مرشایمر در دو سطح نقد شکلی و نقد محتوایی انجام می شود. در سطح نقد شکلی، کتاب از لحاظ چاپ، صفحه ارایی و اغلاط چاپی در وضعیت مناسبی است و در سطح محتوایی کتاب با روش اثبات گرایانه و قبول مفروضات واقع گرایانه نوشته شده است. نادیده انگاشتن مولفه های اقتصادی و فرهنگی سازنده روابط بین الملل و بی توجهی نسبت به ورود سایر بازیگران غیردولتی به تعاملات بین المللی از جمله کاستی های محتوایی کتاب حاضر است. در نقد محتوایی با رویکرد اسلامی تعارضات اخلاقی، ارزشی و اعتقادی دیدگاه اسلامی به روابط بین الملل نسبت به کتاب مذکور از جمله انتقادات رویکرد مذکور به نظریه واقع گرایی تهاجمی می تواند باشد. حمایت از پژوهشگران داخلی و توسعه فضای علمی نظریه پردازی در دو بعد حمایت علمی و مالی از طرح های پژوهشی از جمله راهکارهای پیشنهادی برای رسیدن به نقطه مطلوب در نظریه پردازی بومی و اسلامی است.
۶.
کتاب ماکس وبر ونظریه سیاست مدرن نگارش دیوید بیتهام به عنوان مهم ترین متن در باب اندیشه سیاسی ماکس وبر با توجه به لزوم نقد بویژه در گستره معارف سیاسی در این نوشتار به اختصار مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. این کتاب که با شیوه ای تحلیلی وبا نگاه تاریخی جامع ترین گزارش را از نظریه سیاسی وبر به دست می دهد، به اختصار به بررسی دغدغه محوری وبر نسبت به دورنمای پارلمان خواهی لیبرال در جوامع اقتدار طلب در عصر سیاست توده ای و سازمانهای دیوان سالارانه می پردازد و نشان می دهد که چگونه این دغدغه او را به جانب بازنگری در نظریه دموکراسی کشانده است. این اثر راهنمایی بسیار معتبر درباره فلسفه سیاسی ماکس وبر است و با آنکه نسبتاً دارای ساختار منطقی بوده، ازمتنی نسبتا قابل فهم برخوردار است و از پیچیدگی، طمطراق وثقل ادبی به دور بوده و رویکردی بیطرفانه بر آن حاکم است. اما همچون هر اثر علمی دیگر بی نیاز از نقد نمی باشد. از این رو در این نوشتار بر اساس معیارهای منطقی و نگارشی مورد بررسی قرار گرفته و حتی الامکان سعی شده است محاسن و کاستی های آن به دور از پیش داوری و بافتن در تاریکی بیان شود.
۷.
در این مقاله به نقد و بررسی نسبت ترور و تفکر در آرای ایگلتون، هابرماس، دریدا و چامسکی در کتاب «ترور و تفکر» پرداختیم. کتاب حاضر از آن جهت که حاوی دیدگاه های متفاوت و گاهاً متضادی درباره دو واژه بحث برانگیز در اندیشه سیاسی(ترور و تفکر) می باشد، خواننده را در معرض چالش تئوریک درباره یک پدیده واحد(نظیر واقعه 11 سپتامبر) قرار می دهد و بدین ترتیب، ذهنیت پیچیده ای برای خوانندگان ایجاد می گردد تا درباب پدیده های پیچیده اجتماعی تأمل بیشتری نمایند. در نقدی کلی تمام دیدگاه های فوق(هر کدام از منظری خاص)، نسبت به تاریخ نگاری یک واقعه تروریستی با اشکالاتی روبه رو هستند که این مانع برقراری نسبت میان ترور و تفکر و به تبع آن درک یک پدیده با ابعاد متفاوت آن می گردد که در نقدهای انجام شده تلاش گردیده تا به آن پرداخته شود.
۸.
این مقاله با رویکردی انتقادی در باره کتاب تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام نوشته شده است. اثری که مرجع محققان و دانشجویان رشته های تاریخ و علوم سیاسی است. نگارنده مقاله ابعاد شکلی، روشی، نظری و محتوای علمی کتاب را معرفی و آنها را در بوته نقد نهاده است تا میزان شایستگی تخصصی آن را برای مطالعه و تدریس درس اندیشه سیاسی در اسلام و ایران مشخص نموده و عیار آن را برای مخاطبان دانشگاهی روشن کند. این کتاب دارای برخی ویژگی های مثبت است. اما در ابعاد گوناگون شکلی، روشی، نظری و علمی کاستی هایی دارد که توصیه می شود در چاپ های بعدی برطرف گردد و متنی پیراسته و شایسته در اختیار مخاطبان، دانشجویان و محققان قرار گیرد.
۹.
امروزه دو مکتب فکری در حوزه مطالعات امنیتی وجود دارد: سنت گرایان که موضوع امنیت را فقط به مسائل امنیتی – سیاسی محدود می کنند و دوم گروهی که دیدگاهی موسعی از مفهوم امنیت دارند و بر این نظرند که امنیت در بخش های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی هم وجود دارد. در این مقاله که به نقد و ارزیابی کتاب چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت اختصاص دارد،ضمن بررسی هر دو دیدگاه، علاوه بر اینکه تحلیل جامعی از مطالعات امنیتی ارائه می شود،دستور کار وسیع تری در این زمینه به دست می دهد. هدف مقاله حاضر معرفی و نقد مکتب امنیتی کپنهاگ در روابط بین الملل است و بر همین اساس مطالب آن به شش مبحث تقسیم می شود.در مبحث نخست مقاله معرفی کلی کتاب چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت انجام می پذیرد و زیست نامه نویسندگان کتاب که همان نمایندگان فکری مکتب کپنهاگ هستند به صورت اجمالی ارائه می شود. در مبحث دوم به نقد و تحلیل خاستگاه اثر پرداخته می شود،در مبحث سوم به نقد و ارزیابی شکلی اثر پرداخته می شود، در مبحث چهارم و پنجم به ترتیب نقد و ارزیابی محتوایی و روش شناختی اثر از منظر درونی ارائه می شود و مبحث ششم هم به نقد و ارزیابی محتوایی اثر به صورت خاص و مکتب کپنهاگ به صورت عام از منظر بیرونی اختصاص می یابد.
۱۰.
کتاب مدرنیته سیاسی، تقریر سکولاریسم و لائیسیته است. مسأله های کنونی جوامع را نیز ریشه در عدم جدایی قاطع بین حوزه های عمومی و خصوصی، دولت و جامعه مدنی و فرد و شهروند می داند. بنابراین کتابی برای آرمان های لیبرالیستی و سکولاریستی بوده و در بیان مسأله های سکولاریسم موجه می نماید. موریس باربیه اما تجربه غرب را گویا تجربه ای غایی و از آنِ ملت هایی مهتر پنداشته و تن دادن به این جدایی ها را سرنوشت همه جوامع دانسته است. چنانکه برای جوامعی که به مدرنیته سیاسی دست نیافته اند توصیه کرده که بایستی بدون پرش های بلندپروازانه،گام به گام و با بهره گیری از انبان تجربه پیش رفتگان به آن دست یابند. غایی پنداشتن الگوی خود، مسأله سازی برای سایر جوامع است. به طور مثال اگر جوامع اسلامی به جای لائیسیته، اسلام را برای حل مسأله های خود و افق های پیش روی رجحان بخشیده و سکولاریسم را بر نتابیدند، سکولاریسم مسأله آنها نمی شود که در این کتاب راه رسیدن به آن بیان شود. بررسی های این مقاله ضمن بازشناسی برخی نقاط قوت و ضعفِ شکلی و محتوایی کتاب، نشان می دهد که نویسنده در این کتاب از مسأله یابی محققانه به مسأله سازی و تجویزهای غیرموجه تمایل پیدا کرده است.
۱۱.
کتاب «طراحی پژوهش های اجتماعی: منطق پیش بینی» به منظور طراحی و انجام تحقیق کمی در علوم اجتماعی تألیف شده است و هدف اصلی از تألیف کتاب ارائه عناصر ضروری برای انجام پژوهش است. گویایی و اجتناب از تکلف از ویژگی های برجسته کتاب است. ارائه منطق کاوش های اجتماعی؛ تبیین نقش نظریه اجتماعی در پژوهش و ایجاد درک انتقادی از جمله مقاصد کتاب است. نگارنده کتاب، راهنمایی خود را با توضیح جزئیات روش پژوهش انجام داده است. این اثر در بیشتر قسمت های بحث به وصف پیشینه و شیوه ی شکل گیری مطالب دقت نظر دارد. مبحث چهار استراتژی پاسخگویی به پرسش، یعنی استراتژی استقرایی، استراتژی قیاسی، استراتژی پس کاوی و استراتژی استفهامی از بخش های برجسته کتاب است. هم متن کتاب و هم مثال های کتاب در خصوص پژوهشی های تجربی کاملاً مرتبط با حوزه پژوهش در علوم سیاسی هستند. مطالبی که آگاهی به آن مقدمه ضروری شروع پژوهش در علوم اجتماعی و علوم سیاسی است.
۱۲.
رابرت دال چنانکه می دانیم از آن دسته از دانشمندان علوم سیاسی است که رویکردی علم گرایانه به سیاست و دانش سیاسی دارد و در صدد است سیاست را به مثابه یک علم ارایه دهد. او در کتاب «تحلیل سیاسی مدرن» اصلی ترین مواضع خود در باب مفهوم سیاست و چگونی تحلیل سیاسی را شرح داده است. کتاب فوق از یک سو در سنت قدرت محور سیاست جای دارد و از سوی دیگر مفهومی متفاوت، یعنی «نفوذ» را جایگزین مفهوم قدرت می کند و مدعی است توانسته روشی علمی را برای مطالعه و نگریستن به سیاست و همچنین مدلی علمی برای سیاست عملی و سیاست ورزی ارایه دهد. در مقاله حاضر ما با بررسی این کتاب، نقاط قوّت و ضعف آن را ارزیابی خواهیم کرد. ین مقاله شامل چند نقد کلّی از جمله نقد به رویکرد علم گرایانه کتاب، تأکید بر نفوذ به مثابه مفهوم کانونی سیاست، چیستی تحلیل سیاسی مدرن و تبعات حاصل از این منظر به سیاست است.
۱۳.
کتاب آینده قدرت اثر جوزف نای با بررسی تحولات بین المللی، انواع قدرت را توضیح می دهد و ضمن بررسی شرایطی که کاربرد انواع قدرت را موثر می سازد، محدودیتهای آنها را نیز تبیین می کند. در این کتاب پس از بررسی انواع قدرت، وضعیت قدرت آمریکا ارزیابی، و ضعفهای آن ذکر می گردد. نویسنده بکارگیری هریک از انواع قدرت را برای حفظ قدرت آمریکا کارساز نمی داند و راه کارساز شدن آنها را تلفیق هوشمندانه همه انواع و منابع مختلف قدرت معرفی می کند. نای راهبرد قدرت هوشمند را برای حفظ برتری آمریکا در جهان ارائه و سیاستمداران آمریکا را به تبعیت از آن دعوت می کند. این کتاب به شدت آمریکا محور، و بیش از آنکه در باره آینده قدرت و ماهیت آن باشد، در باره کشور قدرتمند آینده است. این ویژگی، کتاب را به مجموعه دستورالعملی سیاسی برای سیاستمداران آمریکایی جهت حفظ قدرت و موقعیت جهانی آمریکا تبدیل، گرایشات و آمال سیاسی نویسنده را منعکس می کند، که البته بر سیاستمداران و سیاستهای آمریکا بویژه دمکراتها و سیاستهای آنها تاثیر عمیق داشته است.
۱۴.
تقابل دو پدیده اقتضائات دوران جدید و رفتار دولت ، از جمله مسایلی است که نویسندگان حوزه های مختلف از مدیریت گرفته تا جامعه شناسی و علوم سیاسی را به خود وا می دارد. نوشته های انتقادی تا نوشته های بی طرف و تا طرفدار رفتارهای دولت و نظام دیوانی ، سه طیفی هستند که در این زمینه خودنمایی می کنند. در این میان میشل کروزیه از جامعه شناسان قلم به دست و منتقد رفتارهای دولت و دیوانسالاران، با بررسی دولت های فرانسوی پس از جنگ دوم جهانی، آنها را واجد صفت خود-دانا بینی و خود-توانا پنداری می بیند اما بر این باورست که تحولات دوران در کنار ناکامی های دولتهای یاد شده در دستیابی به اهداف اجتماعی و اقتصادی بویژه در حوزه هایی همچون آموزش و سلامت، ضرورت یک بازنگری اساسی در منش دولت را آشکار می سازد.منشی که باید تجلی خود را در فروتنی به نمایش گذارد. او دولت مدرن را بدون سیاست فروتن ، ناممکن می داند.
۱۵.
رشد علاقه به بررسی تحولات و رویدادهای خاورمیانه از یک سو و گسترش دوره های آموزشی و پژوهشی مطالعات این منطقه طی سال های اخیر، از سوی دیگر، موجب شده است نیاز به آثار آموزشی و تحقیقی بیش از گذشته احساس شود. از این رو انتشار کتاب سیاست و حکومت در خاورمیانه توسط ناشرانی دانشگاهی و معتبر جلب توجه می نماید؛ کتابی که قرار است اسلوب آموزشی داشته باشد و خوانندگان، به ویژه دانشجویان رشته علوم سیاسی در مقطع کارشناسی، را با اطلاعات و تحلیل های پایه در این زمینه آشنا کند. با این حال، بررسی شکلی و محتوایی کتاب نشان می دهد که به رغم دقت ناشران در عرضه اثری جامع و علمی، این نوشته دچار کاستی ها و گاه بی دقتی های متعددی است، به گونه ای که ظرفیت و ارزش آن را برای استناد و تدریس در دانشگاه با تردید روبرو می کند. بر این اساس، مطالبی درباره ویژگی های شکلی و نکات قوت و ضعف محتوای اثر ذکر شده و در پایان نیز توصیه ها و پیشنهادهایی برای ویرایش جدی آن آمده است. به نظر می رسد مهمترین مشکل کتاب آن است که هم از راهنمایی متخصصان حوزه مطالعات خاورمیانه و هم از مشورت صاحب نظران حوزه تعلیم و تربیت، در جهت نگارش اثری آموزشی، بی بهره بوده است.
۱۶.
رابطه انقلاب و ادبیات را در سه دوره متمایز می توان مفصل بندی کرد. در دوره اول پیش از برقراری نظم انقلابی، ادبیات موتور محرکه شعارهای انقلاب و گسترش دهنده آن به لایه های طبقاتی و اجتماعی است. در مرحله ثبات و نهاد سازی انقلاب، ادبیاتِ مستقل طرد و حذف می شود و در دوره سوم، با تردید نسبت به آموزه های انقلابی ادبیات مسیری یکسر متفاوت از انقلاب در پیش می گیرد. کتاب سه گانه «ادبیات و انقلاب» نوشته یورگن روله در اصل شرحی از این دوره های سه گانه است. نویسنده در کتابِ اول از طریق تحلیل متن و هرمنوتیک، همراهی و رویارویی نویسندگان روس با انقلاب اکتبر را بررسی می کند، در کتاب دوم به رابطه مارکسیسم و نویسندگان اروپایی و به ویژه آلمان می پردازد و تولید آثار ادبی را در طی سال های 1917 تا 1960 مورد کاوش قرار می دهد؛ کتاب سوم نیز به شرح روایت آثار ادبی در آمریکای لاتین می پردازد. مقاله حاضر با خوانش آثار یورگن روله و به ویژه کتاب «ادبیات و انقلاب: نویسندگان روس» نسبت میان انقلاب و ادبیات را از دریچه فراتاریخ نگاری هایدن وایت،تحلیل ادبی گرینبلات و پسافرمالیسم باختین مورد سنجش و نقد قرار داده است.
