پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی

پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی

پژوهشنامه انتقادی سال یازدهم پاییز و زمستان 1390 شماره 2 (پیاپی 23) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

ضرورت ها و راه کارهای ترجمة متون تاریخی عثمانی به فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 398 تعداد دانلود : 74
از ابتدای روی کار آمدن دولت های صفوی و عثمانی زبان و ادبیات شاخصه ای ممتاز در روابط فرهنگی ایران و عثمانی به شمار می آمد. زبان ترکی عثمانی با بهره گیری فراوان از واژه های فارسی و عربی در زمرة زبان های اسلامی است و تا پایان حیات دولت عثمانی زبان رسمی این امپراتوری بود. مورخان عثمانی به اقتضای هم جواری، زبان مشترک، و تحولات فی مابین دولت های ایران و عثمانی در آثار خود به مسائل و رخدادهای ایران به اجمال یا تفصیل پرداخته اند که این گونه آثار از نظر تاریخ نگاری ایران درخور توجه و تأمل است. در دورة قاجار به ویژه در دورة ناصر الدین شاه برخی از این آثار به فارسی برگردانده شد. بااین حال سنت ترجمة آثار تاریخی عثمانی در ادوار بعد ادامه نیافت و مغفول ماند. نظر به چنین زمینه ای و این که اساساً مبحث عثمانی پژوهی، با وجود اهمیت وافر آن در ایران، از ادبیات غنی ای بهره ندارد و مبحثی نوپا به شمار می آید، ضرورت دارد آثار برگزیده و منابع اصلی و معتبر تاریخ نگاری عثمانی و بالاخص تاریخ نگاری روابط ایران و عثمانی شناسایی و به زبان فارسی ترجمه شود تا منابع لازم برای پژوهش های عمیق و دوسویه فراهم آید. با توجه به چنین ضرورتی نوشتار حاضر بر آن است تا با نگاهی به علل و پیشینة ترجمة متون تاریخی از عثمانی به فارسی در دو سدة اخیر، آثار و منابع برگزیده را برای ترجمه به اجمال معرفی کند و در پایان پیشنهادها و راه کارهایی برای وصول به این مقصود ارائه کند.
۲.

ترجمة متون و تعامل معرفتی تاریخ(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 331 تعداد دانلود : 589
علم تاریخ حاصل انضمام مورخان به گزارش واقعیت های تاریخی است و تداخل افق های زمانی حال و گذشته را در خود دارد. افق زمانی حال در پرتو دانش، بینش، ارزش، و روش مورخان نمود پیدا می کند و مورخان این ویژ گی ها را مرهون جامعة خود و شرایط حاکم بر جامعة جهانی اند. اگر اندوخته های فکری و معرفتی مورخان در زبان و ادبیات آن ها، اعم از گفتاری، مفهومی، و نوشتاری، خلاصه شود و از علم تاریخ برداشتی پویا و متناسب با سیالیت زبان ارائه شود؛ با توجه به این که میراث فکری و معرفتی هر جامعه در قالب زبان آن تبلور می یابد، ترجمة متون تنها راهی است که امکان ارتباط و التقاط گفتمان های حاکم بر جوامع گوناگون را فراهم می کند و زمینه های برخورداری مخاطبان دیگر جوامع را از میراث فکری و معرفتی هر جامعه هموار می سازد. در حوزة معرفت تاریخی نیز، که گفتمان های علمی متکثر و مکاتب تاریخ نگاری متعددی روبه رشد نهاده و به خصوص از دهه های پایانی قرن بیستم در زمینه های روش شناسی و معرفت شناسی رویکردهای مختلفی متداول شده است، ترجمة پژوهش های جدید محققان تاریخ را در بهره گیری از میراث دیگر ملل یاری می دهد و امکان ارتقای شئون معرفتی تاریخ را فراهم می کند. نقش اثرگذار ترجمة پژوهش های مطرح در حوزة روش شناسی و معرفت شناسی تاریخی در تعامل و تکامل اندیشة مورخان، یعنی کسانی که نقش مؤثری در روند تحول علم تاریخ دارند، مسئله ای است که این مقاله به آن می پردازد.
۳.

نام های عَلَم در ترجمه متون تاریخی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 641 تعداد دانلود : 887
ترجمة متون و ایجاد پل ارتباطی میان دو بستر مفهومی در دو قالب متفاوت نه تنها علم بلکه هنر است. غالباً ترجمه ای درخور توجه است که توانایی کاربرد مفاهیم مناسب را در زبان دوم داشته باشد. با اذعان به پیچیدگی کار ترجمة متون تاریخی و پاس داشت کار مترجمان، اشاره به برخی نکات ظریف اما کلیدی در ترجمة این متون، دورنمای بهتری را برای این دسته از ترجمه ها دربر خواهد داشت. انتقال نام های تاریخی از زبان های خارجی به زبان فارسی به سبب تفاوت در الفبا و آوانوشت کار بسیار پیچیده ای است. این مهم زمانی در کار ترجمه خلل ایجاد می کند که آن نام ها کم تر معروف یا از دایرة تخصص مترجم بیرون باشد. به بیان دیگر، مترجم کلیت جمله را به خوبی ترجمه می کند اما به سبب ناتوانی در تشخیص نام علم تاریخی ماهیت ترجمه را به خطر می اندازد. در دو قرن اخیر از این دست ترجمه های غیرتخصصی، که شاید در انتقال مفهوم نیز بسیار پرتوان باشند، به زبان فارسی نمونه هایی دیده می شود، که به سبب رعایت نکردن اصول ترجمة نام های تاریخی (چه نام اشخاص و چه نام اماکن) از قانون رعایت امانت در نقل مطلب ناخواسته عدول کرده اند. کاربرد بی عیب و به جای نام های تاریخی در ترجمه علاوه بر این که ارزش ترجمه را بالا می برد خوانندگان متون ترجمه شده را در دریافت مفهوم اثر پژوهشی اصلی یاری می کند. به دیگر سخن، مخاطب در ابهام ناشی از مجهول بودن نام باقی نمی ماند. این تحقیق بر آن است که به ارائه برخی از محورهای درخور توجه در ترجمه و مراحل نهایی تدوین متون تاریخی ترجمه شده بپردازد.
۴.

اهمیت و ضرورت ترجمة متون تاریخی عثمانی به زبان فارسی (مطالعة موردی تاریخ عثمان پاشا)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 816 تعداد دانلود : 757
بعد از زبان عربی و فارسی سومین زبان جهان اسلام ترکی است. ازاین رو، عالمان و اندیشمندان عثمانی در کنار تألیف آثار به ترجمة متون از عربی و به ویژه فارسی به ترکی عثمانی نیز پرداختند. از قرن دهم به بعد بیش از صدها اثر مهم از فارسی به ترکی عثمانی ترجمه شده است. این روند هنوز در ترکیه ادامه دارد. اما درست برعکس این روند، تعداد متون ترجمه شده از ترکی عثمانی به فارسی به تعداد انگشتان دست هم نمی رسد. تنها در دورة ناصری و با تشکیل دارالترجمة همایونی بود که مترجمان تعدادی از منابع و متون عثمانی را از زبان ترکی به فارسی ترجمه کردند. عجیب این که بعد از دورة ناصری روند ترجمة متون ترکی به فارسی تقریباً متوقف شد. این غفلت بزرگ و جدی ایرانیان از برگرداندن متون و منابعِ از زبان ترکی به فارسی بیش از هرچیز به فقر منابع برون مرزی تاریخ ایران منجر شده است. این در حالی است که بخش مهمی از منابع عثمانی حاوی آگاهی های ارزش مندی دربارة تاریخ ایران، از صفویه تا قاجاریه، است. از این رو، شناخت منابع و متون عثمانی و نیز برگرداندن این متون به فارسی نیازمند عزم جدی است. درحالی که مستشرقان بیش از دو سده است که منابع عثمانی را تصحیح و به زبان های خود ترجمه کرده اند، در ایران هنوز حتی شناختی نسبی از این منابع حاصل نشده است. در این مقاله نخست از اهمیت و ضرورت ترجمة متون عثمانی به فارسی سخن به میان آمده و سپس دربارة اهمیت تاریخ عثمان پاشا و نیز ترجمة فارسی آن بحث شده است.
۵.

اهمیت تاریخی و نقد ترجمة مجمع الخواص(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 932 تعداد دانلود : 411
تذکرة ادبی مجمع الخواص را صادقی بیگ افشار، نگارگر برجستة عهد صفوی، در سال 1016 ق به زبان ترکی نگاشت و در سال 1327 دکتر عبدالرسول خیام پور، استاد دانشگاه تبریز، آن را تصحیح و به فارسی ترجمه و منتشر کرد. این تذکره اطلاعات گران سنگی درباب وضعیت ادبی حاکم بر گروه های اجتماعی ترک و تاجیک ایران آن روزگار ارائه می دهد. هم چنین رونق ادبیات و هنر در نزد شاهان، شاهزادگان، و ارکان حکومت صفوی و برخی از سلاطین و شاهان عثمانی و گورکانی و خان های اوزبک در آیینة مجمع الخواص مشاهده می شود. صادقی بیگ در تبریز به دنیا آمد و هنر نگارگری را در نزد استادان این هنر آموخت. جریان حوادث سیاسی موجب حضور او در تختگاه های قزوین و اصفهان شد، ازاین رو با بسیاری از اعاظم سبک تبریز، قزوین، و اصفهان ارتباط یافت و نام و سرگذشت برخی از آنان را به سبب طبع شعریشان در مجمع الخواص گرد آورد. این مقاله بر آن است تا علاوه بر تبیین اهمیت این تذکره در تاریخ نگاری عصر صفوی، برخی از کاستی های ترجمة آن را به نقد بگذارد.
۶.

نقد و ارز یابی محتوای کتاب درسی تاریخ شناسی دورة پیش دانشگاهی با تأکید بر برنامة درسی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 892 تعداد دانلود : 943
محتوای کتاب درسی تازه منتشر شدة تاریخ شناسی دورة پیش دانشگاهی، موضوعاتی هم چون ادبیات، هنر، و انسان را دست مایة طرح بسیاری از مباحث اساسی قرار داده است و ارتباط تاریخ با این علوم را به منزلة جایگاهی مهم و حساس در آگاهی از حقایق و برخورداری از نگرشی نو برای مخاطبان اصلی خود قلمداد کرده است. ازآن جاکه دانش آموزان در زندگی واقعی با تمامی موضوعات به شکل یک پارچه مواجه می شوند، رویکرد تلفیقی در این کتاب می تواند درهای نوینی را از منظر تاریخ و تاریخ نگاری پیش روی آنان بگشاید تا آنان نیز هویت خود را با الهام از ارزش های اصیل بازخوانند و بازسازند. لذا محتوای این کتاب پس از تدوین و قبل از ورود به عرصه های آموزش از دیدگاه صاحب نظران و دبیران مجرب درس تاریخ بررسی شد و یافته های حاصل از آن بسترهای تازه ای را برای بازنگری، تغییر، و قرارگیری در فرایند یاددهی ـ یادگیری فراهم ساخت. گفتنی است این کتاب در مقایسه با سایر کتاب های همانند خود با رویکرد نوینی تدوین شده است و تناسب محتوای آن با مؤلفه های مندرج در راهنمای برنامة درسی مربوط و نیز نارسایی های احتمالی و نقاط قوت مورد سؤال بوده است. در این پژوهش برای گردآوری اطلاعات مورد نظر از پرسش نامة بازپاسخ (با رویکرد کیفی) و مصاحبة نیمه ساختاری استفاده شده است که با استناد به یافته های پژوهش می توان گفت منابع گوناگون اطلاعاتی در برخی از مؤلفه ها، نظر انتقادی و اصلاحی داشته اند و درخصوص برخی دیگر از منظر تأیید سخن گفته اند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۹۷