رستاخیز کلمات: اثری در دفاع از فرمالیسم نقدی بر کتاب رستاخیز کلمات: درس گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورت گرایان روس (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

برخلاف سنت استادانی چون فروزان فر، همایی، زرین کوب، و ...، که عمدتاً به زندگی و اندیشۀ نویسنده/ شاعر می پرداختند، برخی از آثار شفیعی کدکنی خاص و متفاوت با این سنت است؛ چراکه جدای از محتوا و درون مایه به مسئلۀ فرم و شکل آثار ادبی نیز توجه داشته، گاه کتاب ( موسیقی شعر ) یا مقالاتی کاملاً شکل مدارانه (فرمالیستی) نوشته اند. رستاخیز کلمات: درس گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورت گرایان روس در این میان فرمالیستی ترین اثر ایشان است که در آن نه تنها به معرفی فرمالیسم (تاریخچه، آموزه ها، و شخصیت های تأثیرگذار آن) پرداخته شده است، بلکه برخی از مقالات ایشان، که با الهام گیری از آرای آن ها نوشته شده اند، نیز در آن گنجانده شده است. با تمام محاسنی که این کتاب (همانند تمام آثار شفیعی کدکنی) دارد، انتقاداتی نیز می توان بر آن وارد ساخت. اصلی ترین این انتقادات عبارت اند از: 1. بیان ناقص (و شاید هم نادرست) زمینه/ زمینه های پیدایش فرمالیسم روسی، 2. فقدان انسجام نظریه های ارائه شده ازسوی نویسندۀ کتاب، 3. وجود برخی گزاره های ابطال ناپذیر و غیر علمی در کتاب، 4. و درنهایت گنجاندن فصل هایی مانند «تکامل موتیف کوزه گر در شعر خیام» که با فضای فرمالیستی کتاب رستاخیز کلمات تناسبی ندارند.