پژوهش های ارتباطی

متولدان 1374 تا 1391 خورشیدی، به عنوان «بومیان دیجیتال» یا «نسل زد» (Z generation) شناخته می شوند؛ نسلی که از ابتدای تولد، با اینترنت و رسانه های اجتماعی همزیستی داشته اند و ازاین رو، انتظار می رود که الگوهای رفتاری آنان با نسل های پیشینشان متفاوت باشد. در پژوهش حاضر، با استخراج و داده کاوی کلان داده های حاصل از به کارگیری روش سما (Semma)، اطلاعات مربوط به رفتار نسل «بومیان دیجیتال» ایرانی در اینستاگرام که یکی از محبوب ترین شبکه های اجتماعی ایران به شمار می رود، بررسی شده است. با استفاده از نمونه گیری در دسترس، تعداد 534 کاربر انتخاب شده اند و کلان داده های مربوط به فعالیت های آنان، در بازه زمانی یک ماهه از طریق ای پی آی های (Application Programming Interface) باز اینستاگرام استخراج و تحلیل شده است. نتایج به دست آمده، ضمن تأیید مفهوم «بومیان دیجیتال» و فناوری آگاهان، نشان می دهد که کاربران این نسل، از تک تصویر بیش از اشکال دیگری مانند کلیپ و آلبوم تصاویر استفاده می کنند و رفتارهای کامنت گذاری و لایک آنان نیز از الگوهای مشخصی تبعیت می کند. به همراه این نتایج که برای کمک به سیاستگذاران، مدیران فرهنگی، کارآفرینان رسانه ای و طراحان اپلیکیشن ها ارائه شده است، نظریه ای پیشنهادی به نام انجماد کاربردی نیز مطرح می شود که می تواند در پژوهش های آتی مورد آزمون قرار گیرد.

اینستاگرام به عنوان یکی از شبکه های اجتماعی، تغییرات بنیادینی در سبک زندگی و فرهنگ ایرانیان ایجاد کرده و در میان سلبریتی ها به مثابه الگوی مرجع کنشگران، نقش پررنگی داشته است. پژوهش حاضر که هدف اصلی آن، تبیین کنش های اینستاگرامی سلبریتی ها بر سبک زندگی کاربران ایرانی است، از نوع کاربردی بوده و اطلاعات آن، به شیوه پیمایشی (کمی) گردآوری شده است. جامعه آماری، تمامی کاربران ایرانی شبکه اجتماعی اینستاگرام را شامل می شود که با استفاده از جدول کرجسی و مورگان تعداد 384 نفر از آنان به عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند. نمونه گیری نیز به شیوه غیر تصادفی هدفمند صورت گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از این است که کنش های سلبریتی ها بر سبک زندگی کاربران ایرانی (الگوی مصرف، نوع پوشش، اوقات فراغت، مدیریت بدن و روابط میان فردی) تأثیرگذار است و در مجموع 25 درصد از واریانس مربوط به تغییرات سبک زندگی کاربران ایرانی اینستاگرام، از طریق کنش های سلبریتی ها تبیین می شود.

امروزه اینستاگرام نقش اساسی و مهمی در چگونگی ادراک ما نسبت به دنیای پیرامون ایفا می کند و با نمایش حوزه های گوناگون روابط اجتماعی می تواند شرایط و ضرورت های جدیدی از شیوه های زندگی اجتماعی را برای مخاطبان خود به تصویر بکشد و آنان را به الگوها و سبک های زندگی مدرن دعوت کند. این پژوهش درصدد بررسی رابطه اینستاگرام با گرایش جوانان تهرانی به سبک زندگی مدرن است. داده های پژوهش با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته با 384 نفر از جوانان 18 تا 30 ساله ساکن در مناطق 2 و 16 تهران که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای و در سال 1397 جمع آوری شده است. نتایج نشان می دهد که بین سبک زندگی مدرن و استفاده از اینستاگرام (45/0=r)، مدت عضویت در اینستاگرام (40/0=r) و خود ابرازی در اینستاگرام (42/0=r) رابطه معنادار وجود دارد. به طورکلی، پاسخگویان ساکن در منطقه 2، گرایش زیادی به سبک زندگی مدرن (مصرف گرایی، زندگی کم تحرک و خاص، مدگرایی، برند و شیک پوشی، تناسب ظاهر و سلامت بدن) داشته اند.

طی ده سال گذشته، شبکه های اجتماعی مجازی، به جنبه ای از جامعه مدرن تبدیل شده اند و به طور اخص، شبکه های اجتماعی مبتنی بر تصویر مانند اینستاگرام، به نحو فزاینده ای رشد یافته اند، اما هنوز هم بسیاری از آثار آنها بر نگرش و رفتار کاربرانشان ناشناخته است. هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر اعتیاد به اینستاگرام بر سطح انتظارات و خواسته های دانشجویان بوده است که بر اساس نظریه محرومیت نسبی می تواند اعتمادبه نفس و احساس خوشبختی افراد را تحت تأثیر قرار دهد. پژوهش در سال 1398 انجام گرفته و داده های آن از طریق پرسشنامه ای محقق ساخته جمع آوری شد که روایی آن، با روش روایی صوری و همگرا و پایایی آن، با آلفای کرونباخ ارزیابی و تأیید شده است. نمونه پژوهش شامل 211 نفر از دانشجویان دانشگاه علوم و تحقیقات تهران بوده است که با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده اند و پرسشنامه، به صورت الکترونیکی و با استفاده از گوگل فرم برایشان ارسال شده است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها نشان می دهد که اعتیاد به اینستاگرام، تأثیر منفی و معنادار بر احساس خوشبختی و اعتمادبه نفس دانشجویان و داشتن اعتمادبه نفس، اثر مثبت و معنادار بر حس خوشبختی آنان دارد. به عبارت دیگر، اعتیاد به اینستاگرام منجر به کاهش اعتمادبه نفس و احساس خوشبختی در دانشجویان می شود.

تجارت اجتماعی که به سبب گسترش و محبوبیت روزافزون شبکه های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته، به دلیل رقابت شدید، با چالش های متعدد؛ ازجمله، کاهش مشارکت کاربران در انجمن ها و هزینه زیاد جذب و حفظ مشتریان مواجه است. ازاین رو، در پژوهش حاضر تلاش شده است تا الگوی اصلی تأثیر جذابیت رسانه های اجتماعی بر توسعه تجارت اجتماعی در میان کاربران ایرانی اینستاگرام، با استفاده از مدلی از روابط بین جذابیت رسانه های اجتماعی و مشارکت مورد بررسی قرار گیرد و در ضمن آن، رابطه مشارکت و التزام به تجارت اجتماعی، با در نظر گرفتن متغیر تعدیل گر علاقه شخصی به بحث گذاشته شود. پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که با روش توصیفی همبستگی انجام شده و اطلاعات آن از طریق پیمایش، از میان 212 نفر از کاربران تجارت اجتماعی اینستاگرامی به دست آمده است. بر اساس نتایج، مدل نظری 44 درصد از تغییرات التزام فردی به تجارت اجتماعی را تبیین می کند؛ همچنین جذابیت اجتماعی، اطلاعاتی و ظاهری اینستاگرام، افزایش مشارکت کاربران و به تبع آن، افزایش التزام به تجارت اجتماعی را به همراه دارد. از سوی دیگر، جذابیت های تعاملی و کاربردی، اثر معناداری بر مشارکت کاربران نداشته اند، ضمن اینکه علاقه شخصی فرد به تجارت اجتماعی، روابط مدل را تعدیل نمی کند و اثر معناداری بر مشارکت و التزام به تجارت اجتماعی ندارد.

کمپین هایی که طی سال های اخیر در شبکه های اجتماعی شکل گرفته تا از زنان برای مبارزه با حجاب قانونی دعوت کند، تاحدودی تأثیرگذار بوده و چالش هایی را در جامعه زنان ایجاد کرده است؛ ازجمله، کمپین «چهارشنبه های سفید» که به عنوان یک کمپین اعتراضی، علیه حجاب زنان در ایران راه اندازی شده است. به این ترتیب، پژوهش حاضر به بررسی محتوای پیام های زنان کمپین در شبکه اجتماعی اینستاگرام پرداخته، از میان 4600 پست ارسالی کاربران، تعداد 94 پست با نمونه گیری هدفمند، از آغاز کمپینِ چهارشنبه های سفید، یعنی اردیبهشت 1396 تا اردیبهشت 1397 مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که از میان 94 پیام کدگذاری شده، 17 مؤلفه، 9 اصل و چهار مبنا استخراج شده است. اصول حاکم بر محتوای این پیام ها در اینستاگرام، شامل 4 اصل عدالت اجتماعی، ابراز مخالفت، ساختارشکنی و دموکراسی غربی بوده و با توجه به مبناها و مؤلفه های استخراج شده، مشخص می شود که هسته اصلی پیام ها رسیدن به دموکراسی غربی از طریق مخالفت با سنت حاکم بر جامعه و حمایت از آزادی زنان به سبک غرب است.

 یکی از عمومی ترین جلوه های فضای سایبر، اپلیکیشن اینستاگرام است. اینستاگرام همه فضای سایبر نیست اما جزء مؤثر و در بطن آن است؛ بنابراین از نظر ماهیت، از قواعد و اقتضائات فضای سایبر تبعیت می کند. تفاوت ماهیتی فضای سایبر با جهان واقعی، مقتضی تغییر در مفهوم برخی از اصطلاحات حقوقی این فضاست. ازجمله این اصطلاحات، حوزه مسئولیت مدنی است. برای تحقق مسئولیت مدنی، احراز سه رکن ورود ضرر، فعل زیان بار و رابطه سببیت لازم است. هر یک از این سه رکن در فضای اینستاگرام، مفهوم و قلمرو خاصی دارد که با جهان واقعی متفاوت است. با توجه به اینکه یکی از کارکردهای مهم این اپلیکیشن، عملکرد رسانه ای آن است، در اِعمال قواعد حقوقی بر آن، کارکرد مزبور باید مدنظر باشد. در این مقاله تلاش شده است تا نحوه اِعمال ارکان مزبور در فضای اینستاگرام مبتنی بر روش کتابخانه ای مورد بازبینی قرار گیرد. با توجه به کارکرد رسانه ای این شبکه و اقتضائات گردش آزاد اطلاعات، نتیجه این است که ضرر در فضای اینستاگرام، مفهومی مضیق از جهان واقعی دارد. همچنین رابطه سببیت در فضای مزبور، وابستگی خود به عرف مادی و رابطه علی و معلولی را از دست داده و احراز آن تابع اقتضائات این فضاست که به این ترتیب، توجه بیشتر به عامل به جای فعل زیان بار، راه بهتری برای اثبات سببیت به نظر می رسد.