پژوهش های ارتباطی

تحولات اخیر در حوزه رسانه، حیطه عمل دولت ها را به چالش کشیده و حاکمیت ها را ناچار به اتخاذ تدابیری کرده است تا افکار عمومی کشور خود را مدیریت کنند. در ایران نیز یکی از مضامین اصلی که در خصوص وضعیت جاری رسانه ها در بین صاحبنظران مطرح است، غفلت سیاستگذاران از اهمیت تغییراتی است که در حوزه رسانه رخ داده است. جامعه رسانه ای کشور از نبود چارچوب کلانی که نقش تمامی بازیگران و حدود و ثغور فعالیت آنان را پوشش دهد، رنج می برد و به طراحی و ایجاد نظام جامع و کارآمدی که اجزای مختلف نظام سیاسی، حرف ه ای و اداری را تحت پوشش دهد، نیاز دارد. در این میان، جمهوری اسلامی به دلیل ابتنا بر مبانی اسلام که در افکار و دیدگاه های رهبران آن متجلی است، نظام رسانه ای خاص خود را می طلبد. پژوهش حاضر، با استفاده از نظریه داده بنیاد، بر اساس مدل چهاروجهی، ذیل ابعاد معنایی، محتوایی، ساختاری و زمینه ای، مؤلفه ها و شاخص های نظام رسانه ای برگرفته از مبانی فکری رهبران انقلاب اسلامی را در قالب الگوی مفهومی ارائه داده است.

استان ایلام در مسیر عتبات عالیات قرار دارد و سالانه به ویژه در ایام اربعین حسینی میلیون ها زائر به منظور زیارت از این استان گذر می کنند. پژوهش حاضر، با هدف شناخت و آگاهی از راهبرد برنامه های صداوسیمای استان ایلام در حوزه گردشگری زیارتی اربعین حسینی (ع) و تأثیر آن بر توسعه اقتصادی استان در سال 1397 انجام شده است. درواقع پژوهش، به دنبال پاسخ به این پرسش بوده است که صداوسیمای استان ایلام در حوزه گردشگری زیارتی اربعین حسینی با چه راهبردهایی می تواند بر توسعه اقتصادی استان تأثیر بگذارد؟ برای پاسخگویی به پرسش های پژوهش، از نظریه کارکرد رسانه، لاسول، رایت، مک کوئیل و مدل اقناع هاولند استفاده شده است. پارادایم پژوهش، کیفی و روش آن، تحلیل تماتیک (مضمون) با رویکرد استقرایی بوده و جامعه آماری، کارشناسان حوزه رسانه و کارشناسان اقتصادی و گردشگری استان را دربر گرفته که از طریق نمونه گیری هدفمند و با توجه به اصل بسندگی (اشباع) نظری، تعداد 31 نفر از آنان انتخاب شده اند. طی فرایند سه مرحله ای کدگذاری (باز، محوری و گزینشی اشتراوس و کوربین) از نرم افزار مکس کیو دی. ای. استفاده شده و از نتایج پژوهش، سه کد محوری شامل: «برنامه های آموزشی اقتصاد اربعین»، «برنامه های اطلاع رسانی اقتصاد اربعین» و «برنامه های تبلیغاتی اقتصاد اربعین» به دست آمده است.

شعارهای انتخاباتی جامعه ایران، دوران گذاری را طی 40 سال اول انقلاب تجربه کرده اند. هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای شعارهای انتخاباتی دولت های پسا انقلابی ایران بین سال های 1358 تا 1396 بر مبنای نظریه ارزش بقاء و ارزش وجودی رونالد اینگلهارت (متفکر نوسازی و پسانوسازی) بوده است. روش پژوهش، از نوع تحلیل محتوای کیفی و ابزار آن، داده های تاریخی دولت های پس از انقلاب 1357 است که به روش دموکراتیک و بر اساس آرای انتخاباتی، سکان نظام را بر عهده گرفته اند. جامعه آماری، تمامی شعارهای دولت های منتخب و حجم نمونه به روش تمام شماری، 12 مورد پوستر را دربرمی گیرد و سازوکار انتخاب، تعمدی، هدفمند و غیرتصادفی بوده است. بر اساس نتایج، طبق نظریه بقاء (کمیابی) و فرامادی (ابراز وجود) اینگلهارت، شعارها در دهه 60 دارای ارزش های مادیگرایانه ملی (فقرزدایی، مستضعفان، رفع بیکاری، عدالت اقتصادی، رونق تولید)، در دهه 70 برخوردار از ارزش های پسا مادی ملی (مدارای اجتماعی، عدالت اجتماعی، اخلاق، هنجارهای اجتماعی، توسعه مدنی) و در دهه 90 شامل طیفی از ارزش های پسا مادی، مادی ملی و فراملی (برابری طبقاتی، توسعه اجتماعی، حل بحران های اقتصادی، پیام اخلاقی جهانی، فرهنگ سیاسی، ارزش دموکراتیک) بوده اند؛ جهت آنها از طبقه پایین، به طبقه متوسط و در نهایت، طبقات ترکیبی (پایین، متوسط و بالا) و از سطح محلی ملی، به سطح جهانی فراملی چرخش داشته و کانون اشتراک شان، مسئله طبقاتی اقتصادی (بهبود پایگاه اقتصادی اجتماعی، رفع فقر و بیکاری، کاهش فاصله طبقاتی جامعه) بوده است و نوعی گذار از دوره کمیابی یا ارزش های بقاء (ناامنی غذایی، بی ثباتی اقتصادی و نیازهای مادی، کارکردی عینی) به سمت ارزش های ابراز وجود یا دوران بلوغ توسعه (ارزش های دموکراتیک، جهانی، زیباشناختی و انتزاعی) را تجربه کرده اند.

هدف از پژوهش حاضر، مقایسه میزان برانگیختگی حافظه عناصر شناختی و هیجانی خبر در دانشجویان دانشگاه های تهران بوده که به صورت آزمایشی انجام شده است. جامعه آماری، تمامی دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد دختر و پسر دانشگاه های شهر تهران را در برمی گیرد که از میان آنها 60 نفر ابتدا، به صورت خوشه ای و سپس به طور هدفمند انتخاب شده اند. ابزار مورد استفاده نیز شامل پرسشنامه های اطلاعات جمعیت شناختی، پیگیری اخبار صداوسیما، آزمون یادآوری و قطعه های اخبار بوده است. تحلیل داده ها از طریق آزمون تحلیل واریانس آمیخته نشان داد که اثر اصلی جنس، پیگیری و شبکه بر حافظه عناصر شناختی و حافظه عناصر هیجانی معنادار است. با توجه به نتایج، دختران بیش از پسران به عناصر هیجانی توجه می کنند و آنها را به یاد می آورند. در مقابل، پسران عناصر شناختی اخبار را بیشتر به خاطر می سپارند. همچنین اخبار شبکه 2 عناصر هیجانی بیشتری دارد و گروه دختران آن را بیشتر دنبال می کنند درحالی که اخبار شبکه خبر به لحاظ عناصر شناختی و برای گروه پسران جذاب تر است. به این ترتیب، به نظر می رسد که بهتر است سازمان صداوسیمای ایران به منظور اثرگذاری بر مخاطبان به این نوع اثرات توجه بیشتری نشان دهد و مؤلفه های اثرگذار بر هر جنس را به درستی به کار گیرد.

در پژوهش حاضر، به بررسی ویژه برنامه های محرم پرداخته شده است. هدف اصلی، شناخت شیوه بازنمایی ابعاد نهضت عاشورا، واحد تحلیل، آیتم و جامعه آماری، شامل تمام ویژه برنامه هایی بوده که در 13 روز اول ماه محرم 1398، از شبکه های اول، دوم، سوم، چهارم، آموزش، افق، شما و جام جم سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شده اند. حجم نمونه نیز برابر با جامعه آماری تحقیق و با توجه به هدف پژوهش، برنامه های گفتگو محور (کارشناسی) و ترکیبی بوده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که بیش از نیمی از برنامه های مورد بررسی (52/4 درصد) با جنبه های شعور و معرفت قیام اباعبدالله (ع) و 38/4 درصد، با جنبه های عاطفی یا در اصطلاح، شور نهضت حسینی مرتبط بوده است. تقریباً 10 درصد از مدت زمان آنها به کلیات برنامه ای (سلام و احوالپرسی، معرفی برنامه و کارشناس، راه های ارتباط با برنامه و غیره) اختصاص یافته و به لحاظ موضوعی، در 28/3 درصد از این مدت زمان، به بحث درباره ویژگی ها و قابلیت های اباعبدالله (ع) برای نجات انسان و جامعه و بیان خصوصیات اخلاقی، خاندان و اصحاب ایشان پرداخته شده است. موضوع دلایل قیام اباعبدالله (ع) به عنوان موضوعی مستقل، چندان در برنامه ها، مورد توجه نبوده و 4/5 درصد از آیتم های کارشناسی به آن اختصاص یافته است. بیان پیشینه تاریخی قیام تقریباً در 15 درصد و ذکر وقایع و حوادث مرتبط با نهضت، تقریباً در یک پنجم (18/5 درصد) از مدت زمان برنامه ها، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. به این ترتیب، جا دارد که در ویژه برنامه های آتی، به بحث و بررسی درباره دلایل و اهداف قیام اباعبدالله (ع) و نقد دیدگاه های متعارض در این خصوص نیز که محور و اساس ابعاد معرفتی مرتبط با نهضت عاشوراست، پرداخته شود.

جانشین پروری ابزاری برای حصول اطمینان از وجود افرادی است که می توانند شایسته تصدی مشاغل و پست های مختلف سازمانی و مدیریتی در آینده باشند؛ اما برنامه ریزی و اجرای موفق نظام جانشین پروری ، نیازمند تلاش و تجهیز سازمان به راهبرد های هوشمندانه مدیریت استعدادهاست. هدف از پژوهش حاضر، اولویت بندی عوامل تأثیرگذار بر اجرای موفق نظام جانشین پروری در مجموعه صدا و سیما به عنوان مورد مطالعه بوده است. به این منظور، پس از شناسایی عوامل، با بررسی ادبیات پژوهش از تکنیک دلفی کمک گرفته شد و برای اولویت بندی عوامل نهایی شده، روش تاپسیس فازی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داده است که از بین عوامل نهایی شده، عامل ارزیابی قابلیت ها، مهارت ها و شایستگی ها، در رتبه اول و پس از آن، عواملی چون تعهد به اجرای برنامه جانشین پروری و اجرای نظام جامع ارزیابی عملکرد به ترتیب، در رتبه های دوم و سوم قرار دارند. به این ترتیب، با توجه به اولویت مشخص شده 25 عامل، لازم است که سیاستگذاران و متولیان امر، به تدوین راهبرد های صحیح و موفقیت آمیز اقدام کنند.

موضوع جمعیت و ابعاد آن، نقطه مرکزی هر نظام اجتماعی و رسانه ای است. روندها و تغییرات جمعیتی ایران نشان می دهد که در آینده ای نه چندان دور، به دلیل تخلیه جمعیت جوانان به سنین سالمندی، احتمال مواجهه کشور با مشکلات بسیار، دور از انتظار نیست. در پژوهش حاضر، به واکاوی علی لایه ای عوامل کلیدی، دلایل زمینه ای و رهیافت های مؤثر بر رشد جمعیت و اولویت بندی و دسته بندی آنها از منظر رسانه پرداخته شده است. این پژوهش، به لحاظ هدف، کاربردی اکتشافی و نوع روش آن، توصیفی پیمایشی بوده و بر اساس مطالعات جامع، جلسات پنل خبرگی و پرسشنامه های نیمه باز، مبادرت به شناسایی و اولویت بندی متغیرهای مؤثر بر رشد جمعیت جوان و پویا و رهیافت های رسانه ای کرده است. در این زمینه با کمک ابزارهای تجزیه وتحلیل آماری همبستگی پیرسون، واریانس فریدمن و ضریب آلفای کرونباخ، روابط و کنش عوامل، شناسایی و اولویت بندی و پایایی و روایی پرسشنامه از طریق تأیید خبرگان و محاسبه آلفای کرونباخ (0/801) تضمین شده است. بر این اساس، رسیدن به نرخ باوری بیش از سطح جانشینی نسلی، مهم ترین شاخص راهبردی برای رشد جمعیت جوان و پویا شناخته شده و 10 عامل کلیدی «ازدواج نکردن»، «دیر ازدواج کردن»، «تأخیر در باز ازدواج»، «تمایل نداشتن به فرزندآوری در سطح جانشینی»، «طلاق»، «سقط جنین»، «ناباروری»، «الگوی بارداری سلامت»، «مرگ ومیرهای زودرس» و «مهاجرت» به همراه 40 دلیل زمینه ای، دارای بیشترین تأثیر دانسته شده است. در نهایت نیز، رهیافت های رسانه ای با شناسایی 13 مخاطب کنشگر مؤثر و 14 محور اقدام و مضامین برنامه سازی برای تحقق رشد جمعیت در ایران، شناسایی و تدوین شده است.