پژوهش های ارتباطی

امروزه در جامعه ما، اهمیت مناظره در رسانه ملی و نیز اجتماعی بودن کسب معرفت موجب شده است که برای تأثیر مناسب این روش بر مخاطب، به یافتن قواعد خاص مناظره و استدلال پرداخته شود. قواعدی که به فرهنگ اجتماعی و به موقعیت و شرایط شناختی انسان ها ارتباط پیدا می کند؛ این قواعد، بهترین روش برای رسیدن به باور ِصادق و موجه، در برابر استدلال ها و باورهای نادرست هستند. رعایت این قواعد موجب اعتماد مخاطب به رادیو و تلویزیون می شود و امکان کنترل افکار اجتماعی را فراهم می کند. مناظره، ضمن آنکه ساختار تصویری و فنی نمادینی را برای اجرا طلب می کند، از محتوا و منطق درونی خاص خود نیز برخوردار است. تلویزیون به دلیل حساسیت های مخاطب و پیام، نیازمند کشف و رعایت این اصول و قواعد است و مقاله حاضر، قصد دارد استلزامات و مفروضات مناظره را در رادیو و تلویزیون بررسی کند و به این پرسش بنیادی پاسخ می دهد، مناظره و استدلال خوب چه ویژگی هایی دارد و اصول، قواعد و معیارهای حاکم بر آن در رادیو و تلویزیون کدامند؟ مقاله حاضر، در چهارچوب نظریه معرفت شناسی اجتماعی، این قواعد مهم و تأثیرگذار و اصول حاکم بر مناظره و استدلال را در رادیو و تلویزیون برای اعتماد سازی متقابل میان نظام سیاسی، فرهنگی و شهروندان تبیین می کند.

یکی از اهداف توسعه سیاسی، گسترش مشارکت و رقابت گروه های اجتماعی در زندگی سیاسی است. با پیچیده شدن و گسترش جوامع، اهمیت ارتباطات در بعد سیاسی افزایش یافته است. رسانه های جمعی در کنار گروه های نفوذ اجتماعی نقش مؤثری در جامعه پذیری سیاسی و مشارکت سیاسی دارند. هدف این پژوهش، بررسی تأثیرات مصرف رسانه ای بر مشارکت سیاسی دانشجویان دانشگاه اصفهان است. روش تحقیق و جامعه آماری این مطالعه شامل همه دانشجویان دانشگاه اصفهان از تمامی رشته ها در مقطع کارشناسی در سال تحصیلی 89 1388 بوده که از این میان، نمونه ای به حجم 188 نفر به تفکیک رشته انتخاب شده است. برای جمع آوری اطلاعات نیز از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که همبستگی معناداری میان ابعاد مصرف رسانه های جمعی با میزان مشارکت سیاسی پاسخگویان وجود دارد. در تمام ابعاد مشارکت سیاسی، بعد رسانه های دیداری و شنیداری، پیش بینی کننده، مهم تری است و ارتباط بیشتری با مؤلفه های مشارکت سیاسی دارد. مشارکت سیاسی، کمترین تأثیر را از مصرف رسانه های الکترونیک می پذیرد و این رسانه ها بیشترین تأثیر را بر مشارکت سیاسی اعتراضی و پست مدرن داشته اند.

تبادل کلامی و زبانی میان انسان ها، به صورت توالی عبارات و جملات منفک و منفصل نیست. این عبارات زبانی، دست کم تا حدودی، تلاش هایی تعاونی هستند که هر یک از افراد مشارکت کننده در گفتگو، هدف یا مجموعه اهدافی را در آنها تشخیص می دهند و یا سمت و سوی مورد توافق در گفتگو را به رسمیت می شناسند. این هدف یا سمت و سو، می تواند از ابتدا ثابت باشد؛ یا اینکه در طول تبادل کلام متحول شود. پاول گرایس، اصل همکاری را با چهار قاعده کلی آن، به عنوان رهنمود ارتباط ایده آل در معنی شناسی و ارتباط مطرح کرده است. اما این اصل، همیشه به صورت کامل رعایت نمی شود زیرا به دلایل گوناگونی ممکن است از قاعده های کلی آن، تخطی صورت بگیرد. با هر بار تخطی از اصول گرایس، معانی ضمنی ای تولید می شود، که معنای صریح را دچار خلل می کند. در این مقاله، اصل گرایس در دو متن خبری مورد ملاحظه قرار گرفته است. اصول گرایس که به اصول تعاون شهرت دارند، دارای چهار اصل کیفیت، کمیت، ارتباط و شیوه هستند که رعایت آنها در هر مکالمه ای باعث ایجاد ارتباط کامل و مشترک می شود.

قانون هدفمندی یارانه ها که از آن به «جراحی اقتصادی» تعبیر شده است، برای اجرا به زمینه سازی های گسترده و ایجاد هماهنگی میان مردم و مجریان قانون نیاز داشته است؛ طی این مدت، سازمان صداوسیما، وظایف اصلی، آموزشی و اطلاع رسانی را در خصوص این قانون و مسائل مرتبط با آن بر عهده داشته تا میزان انحراف احتمالی هر یک از بخش های اجرایی را از شاخص ها و اهداف مورد نظر اعلام کند. در پژوهش حاضر، همه خبرهای مرتبط با این قانون (354 خبر) در 6 ماهه دوم سال 89، در دو بخش خبری شبکه خبر (ساعت 13) و شبکه اول سیما (ساعت 14) به روش «تحلیل محتوا» بررسی شده است. پرسش اصلی، چگونگی و میزان انعکاس مطالب مربوط به قانون هدفمندی یارانه ها و شاخص های مطرح در این قانون بوده است. بر اساس نتایج به دست آمده، میان بخش های خبری شبکه های مورد بررسی و نحوه انعکاس مطالب مربوط به قانون هدفمند کردن یارانه ها، رویکرد انتشار مطالب و ماهیت و میزان پرداختن به شاخص های این قانون، رابطه معنا داری وجود دارد. همچنین خبرهای این قانون، بیشتر رویدادمدار، با رویکرد ترغیبی، اطلاع رسانی و فاقد حتی یک مورد نگاه انتقادی بوده است.

هدف از مقاله حاضر که به شیوه اسنادی صورت گرفته، بررسی سازوکارهای ملی و بین المللی اعمال حق تصحیح و مشخص کردن برخی از ایرادها و نقدهای وارد شده به آنهاست. حق پاسخ و تصحیح اخبار و گزارش ها و مطالب نادرستی که از سوی مطبوعات و رسانه های پخش (رادیو و تلویزیون) انتشار می یابد و به حیث اعتبار و شخصیت حقیقی و حقوقی لطمه وارد می کند، در ایران نیز مانند سایر کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته و قوانینی برای تحقق آن به تصویب رسیده است که با وجود مشکلات متعدد، گامی مثبت در جهت حمایت از حقوق مخاطبان و روشی مناسب برای دفاع از حیثیت و شرافت افراد تلقی می شود. اما سازوکارهای بین المللی حق تصحیح بویژه سازوکار ارسال اطلاعیه که در کنوانسیون بین المللی حق تصحیح پیش بینی شده ناکارآمد و فاقد ضمانت اجرایی لازم است. از این رو، تصویب مقررات جهانی کارآمدتر برای اعمال حق تصحیح مانند نوعی سازوکار کنترل بین المللی، بر اساس اصل الزام دولت ها به اعلان و انتشار تخلفات امری ضروری است.

رسانه های جمعی، نقش مهم و تأثیرگذاری بر رفتار شهروندان دارند، در اکثر کشورهای دنیا، رسانه ها به آموزش و ارتقای سطح آگاهی شهروندان نسبت به موضوعات مختلف و مرتبط با زندگی روزمره می پردازند. در این مقاله، برای درک میزان و چگونگی تأثیر رسانه های جمعی بر نظم اجتماعی، ابتدا مؤلفه های نظم اجتماعی در جوامع، با فراتحلیل مطالعات پیشین استخراج شده و سپس از طریق آزمون های آماری، اعتبار گویه های پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت متغیرهای تأثیرگذار بر نظم اجتماعی در سطح خُرد که به طور عمده بر رفتار کنشگران در جامعه مربوط می شود، مشخص شده است. مطالعه تطبیقی سه شهر تهران، لندن و بمبئی در این زمینه نشان دهنده شباهت ها و تفاوت هایی است که نتایج آن می تواند مورد استفاده برنامه سازان حوزه رسانه قرار گیرد.