۱.
کیفیت آموزش مهندسی بحث انگیز شده است. نوعی فراموشی نسبت به روایت های اصیل علم ورزی بر نظام آموزش عالی ما سایه انداخته است. نیاز به داستان کیفیت داریم. این مطالعه کوششی برای فهم حافظه های جمعی منتهی به تولید مکرر کیفیت در دوره های رشد و پویایی آموزش مهندسی در کشورمان است. مطالعه مبتنی بر رهیافت زمینه کاوی تاریخیِ «کیفیتِ تجربه شده آموزش مهندسی» است. مورد دانشکده فنی دانشگاه تهران انتخاب شده است. رویکرد روش شناسی تلفیقی به صورت بررسی اسنادی، مراجعه به خبرگان و مطلعان کلیدی و تحلیل محتوای کیفی روایت ها و اسناد و متون و منابع به کار رفته است. با استادان و مدیرانی که تجربه درخور توجهی از تحصیلات در رشته های مختلف فنی- مهندسی دانشگاه تهران را داشتند، تا 21 نفر بر مبنای چارچوب نمونه هدفمندی در حد اشباع داده ها و اشباع نظری گفتگوهای عمیق کیفی به عمل آمده است. این یافته با بهره گیری از چارچوب سیپ به دست آمد که کانون کیفیت آموزش مهندسی طی دوره رشد و شکوفایی، تجربه نافذ علم آموزی بود. وجوه زمینه ای دغدغه کیفیت آموزش مهندسی، اعم از برون دانشگاهی و درون دانشگاهی شناسایی شد. نهاده ها، فرایندها و ستانده ها به دست آمد.
۲.
کیفیت شرط بقای مراکز آموزشی مدرن و دریچه ای به سوی جهانی شدن آموزش عالی است. در یکی دو دهه گذشته آموزش مهندسی در سطح جهان، تحولات زیادی را پشت سر گذارده و ملاک های مشخصی برای یک آموزش مهندسی معیار پیشنهاد شده است. امروزه، مراکز آموزش مهندسی پیشرو، برنامه های آموزشی خود را به گونه ای عرضه می نمایند که دانش آموختگانی توانا برای ورود به بازار کار مهندسی، در سطح ملی و بین المللی، به دست دهند. در چنین شرایطی است که ارتقای کیفیت برنامه های آموزشی، در اولویت قرار گرفته است. یکی از دردسترس ترین روش ها برای آگاهی از نقاط قوت و ضعف برنامه های آموزشی و ارتقای کیفیت آن، گذر موفقیت آمیز از فرایند ارزشیابی است. در برداشت تازه ای از «ارزشیابی»، به جای سنجش آن چه دانشگاه عرضه می کند، تمرکز به «دستاوردها»، یعنی آنچه دانش آموختگان کسب کرده اند، معطوف شده است. برای قضاوت در مورد میزان دستیابی دانشجویان به دستاوردهای موردنظر، روش های «ارزیابی درونی» یا خودارزیابی، توسط مؤسسه آموزشی و «ارزیابی برونی»، توسط نهادهای مستقل ارزشیابی، توسعه یافته است. در این مقاله، ضمن مرور وضعیت ارزشیابی آموزش مهندسی در جهان و تشریح سازوکار ارزیابی درونی و برونی، اقدامات صورت گرفته، در بیش از یک دهه گذشته، برای ارزشیابی آموزش مهندسی ایران، مطابق الگوی رایج در جهان، بررسی شده است
۳.
ارزیابی مستمر کیفیت آموزش مهندسی، یکی از ضرورت های ارتقای کیفیت نظام آموزش مهندسی است. با وجود تأکیدات ملی و بین المللی بر ارزیابی درونی و برونی در آموزش عالی، هنوز استفاده از این رویکرد در نظام آموزش مهندسی ایران متداول نشده است. یکی از دلایل این امر، پیچیدگی و زمان بر بودن اجرای این رویکرد است. اما می توان رویکردهای جایگزین که سهولت بیشتری برای اجرا دارند، استفاده کرد. از جمله این رویکردها پیمایش مواجهه دانشجویان با زندگی دانشگاهی است. در این رویکرد، به دو سؤال اصلی پاسخ داده می شود: (الف) فعالیت های دانشجویان در محیط دانشگاهی و به طور کلی محیط های یادگیری چیست و کیفیت آنها چگونه است؟ و (ب) نهادهای دانشگاهی برای ارتقای یادگیری دانشجویان، چه اقداماتی انجام می دهند؟ در راستای به کار بردن رویکرد یادشده، یک طرح تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی با هدف ارزیابی مواجهه دانشجویان با زندگی دانشگاهی در دانشکده های فنی و مهندسی کشور اجرا شد. جامعه مورد مطالعه، دانشجویان دانشکده های فنی و مهندسی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و کشور بود. داده های لازم از طریق پرسش نامه و انتخاب نمونه از کل نظام آموزش مهندسی کشور گردآوری شد. نتایج نشان داد که سطح مشارکت فعال تحصیلی دانشجویان فنی مهندسی مطلوب نیست. علاوه بر آن، تعامل دانشجویان با هیئت علمی دارای ضعف جدی است و دانشجویان، تجربه خیلی رضایت بخشی از آموزش های دانشگاهی ندارند. همچنین، سطح یادگیری آنان از مطلوبیت مورد انتظار برخوردار نیست. و بالاخره، دانشجویان بر این باورند که دانشگاه به طور مطلوب دانش و مهارت های آنها را برای ورود به بازار کار ارتقا نداده است.
۴.
هدف از پژوهش، بررسی وضعیت کیفیت آموزش مهندسی و ارائه راه کارهایی از طریق تحلیل محتوای مطالعات پیشین است. این پژوهش کیفی در دو گام انجام شده است. در گام نخست، با به کارگیری روش مروری حیطه ای منابع مطالعاتی از پایگاه مجله آموزش مهندسی ایران از سال 1378 تا 1402 و با درنظرگرفتن کلیدواژه های تخصصی 31 مقاله گزینش شدند. سپس، منابع گزینش شده با استفاده از تحلیل محتوای کیفی بررسی شدند. یافته های به دست آمده در سه دسته عوامل درون دادی، برون دادی و پیامدی طبقه بندی شدند. عوامل درون دادی، شامل دانشجویان (مسائل فردی و غیرفردی)، برنامه های آموزشی و درسی (ضعف در برنامه های درسی و آموزشی)، سیاست های آموزش عالی (ضعف در سیاست گذاری، ضعف در اجرای سیاست ها)، سیاست های دانشگاه (رهبری ناکارآمد دانشگاه، مدیریت نامناسب دانشگاه)، اعضای هیئت علمی (مسائل در سطح کلاس درس و ورای کلاس درس)، امکانات (ضعف در زیرساخت های سخت و نرم) می شود. عوامل برون دادی، دربرگیرنده اشتغال دانش آموختگان مهندسی (مشکلات شغل یابی و مهاجرت نخبگان مهندسی)، گسست دانشگاه های مهندسی از صنعت (کاستی های دانشگاه و کاستی های صنعت) است. عوامل پیامدی، شامل تأثیر شرایط اجتماعی و فرهنگی و شرایط اقتصادی و سیاسی بر اشتغال دانش آموختگان مهندسی است. در پایان، پیشنهادهای اجرایی برای تجدیدنظر در سیاست ها و ارتقای کیفیت آموزش مهندسی پیشنهاد شده است
۵.
امروزه نظام آموزش عالی به طور اعم و آموزش مهندسی به طور اخص، نقش به سزایی در توسعه پایدار کشورها ایفا می نمایند. از طرف دیگر، تولید و توسعه فناوری های مختلف، شرایط جدیدی را برای نظام های آموزش مهندسی به وجود آورده است و اهمیت آن را دو چندان کرده است. به عبارت دیگر آموزش مهندسی باید مهندسانی تربیت کند که بتوانند با توجه به توسعه پایدار، راه حل های اثربخشی برای برآوردن نیازهای جامعه و انطباق با روندها و ابزارهای جدید فناورانه طرح کنند. از این رو در کنار رشد کمی، ارتقای کیفیت آموزش مهندسی مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا، هر چند نظام آموزش مهندسی ایران در سال های اخیر از رشد فزاینده ای برخوردار شده است ولی کیفیت آن، با چالش های تأکید بیش از اندازه برنامه های درسی بر دانش نظری، عدم تطابق مهارت ها دانش آموختگان با نیازهای بازار کار، کم توانی دانش آموختگان در مهارت های کارآفرینی و مشکل اشتغال فارغ التحصیلان، روبه رو بوده است. با توجه به نکات یادشده، در این مقاله ضمن بررسی روند کمی دانشجویان نظام آموزش مهندسی، چالش ها و چگونگی ارتقای کیفیت آن مورد تحلیل قرار خواهد گرفت. همچنین به نقش آرمانی مؤسسه ارزشیابی آموزش مهندسی ایران و وضعیت موجود آن پرداخته شده است. سرانجام پیشنهادهایی برای بهبود کیفیت عرضه گردیده است.
۶.
در ایالات متحده آمریکا دو نوع اعتبارسنجی برنامه های آموزشی وجود دارد: منطقه ای و تخصصی. اعتبارسنجی منطقه ای، از طریق شش انجمن علمی انجام می شود. این انجمن ها از دانشگاه ها و دانشکده هایی که در هر یک از این شش منطقه جغرافیایی کشور (جنوب، شمال مرکزی، آتلانتیک میانی، نیوانگلند، غرب و شمال غربی) قرار دارند، تشکیل شده اند. اعتبارسنجی تخصصی، با توجه به نیاز سازمان های حرفه ای، برای حصول اطمینان از کیفیت آموزش عرضه شده به کسانی که در حوزه های تخصصی به کار مشغول می شوند، نهادینه شده است. امروزه، بیش از هفتاد رشته تخصصی در حوزه آموزش عالی، مانند حقوق، پزشکی و مهندسی، در معرض انجام اعتبارسنجی های تخصصی قرار دارند. در اجرای این اعتبارسنجی ها، برخی از سازمان های ملی و هزاران نفر، به طور مستقیم یا غیرمستقیم مشارکت دارند. این مقاله به بررسی استانداردها و فرایند اعتبارسنجی آموزش مهندسی ساختمان در ایالات متحده آمریکا می پردازد.
