آموزش مهندسی ایران

در چند دهه گذشته پروژه کارشناسی مهندسی در ایران به صورت یک درس سه واحدی و بیشتر متکی بر انجام دادن یک پروژه عملی بوده است. در اغلب برنامه های مصوب رشته های مهندسی کشور پروژه کارشناسی به خوبی تعریف نشده است و لذا، برداشتهای متفاوتی از آن در مراکز آموزشی مختلف صورت می گیرد. در آمریکای شمالی پروژه کارشناسی معمولاً بر طراحی یک محصول (کالا، فرایند، سیستم یا برنامه) توسط گروهی از دانشجویان متمرکز است. گر چه ساختار این درس در مراکز آموزشی مختلف تا حد زیادی با هم تفاوت دارد، ولی تقریباً هدف اصلی همه آنها فراهم آوردن یک تجربه واقعی طراحی مهندسی برای دانشجویان است. از هدفهای دیگر این درس می توان توسعه مهارتهای ارتباطی و کار تیمی، بالا بردن اعتماد به نفس دانشجویان و بهبود ارتباط دانشگاه با صنعت را نام برد. در این مقاله به دنبال مرور نحوه ارائه کنونی پروژه کارشناسی مهندسی در ایران و درس طراحی پایانی در آمریکای شمالی، الگویی برای بازنگری و ارتقای کیفیت این درس در کشور ارائه شده است.

دانشگاهها و مراکز آموزش عالی، همانند سایر نهادهای آموزشی و تربیتی، به موازات اهداف و کارکردهای رسمی و صریح خود دارای آثار و کارکردهای ضمنی نیز هستند که تأثیراتی چشمگیر بر یادگیری و رشد شخصیتی و رفتاری یادگیرندگان دارد. از این تأثیرات و کارکردها با عنوان برنامه درسی پنهان نام برده می شود. هدف این تحقیق بررسی و تبیین جایگاه عناصر و مؤلفه های برنامه های درسی پنهان در دانشکده مهندسی دانشگاه کاشان بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان مهندسی مشغول به تحصیل در سال تحصیلی 92-1391 در دانشگاه کاشان بود (1622=N) که با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه، تعداد 99 نفر از آنها به عنوان گروه نمونه انتخاب و بررسی شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود که برنامه درسی پنهان در قالب شش مؤلفه بررسی شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 80/0 برآورد شد. یافته های به دست آمده از پژوهش نشان داد که از میان متغیرهای برنامه درسی پنهان مؤلفه های روشهای تدریس، شیوه های ارزشیابی، قوانین و مقررات و تعاملات استادان و دانشجویان عواملی هستند که از نظر دانشجویان مهندسی کارکردی مؤثر در محیطهای آموزشی آنها دارد و طبعاً عملکرد تحصیلی و نوع نگرش آنها را تحت تأثیر قرار می دهد. همچنین، نتایج پژوهش بیانگر آن بود که میان دیدگاههای دانشجویان بر حسب جنسیت و رشته تحصیلی در خصوص نقش و جایگاه مؤلفه های برنامه درسی پنهان تفاوت معنادار آماری وجود دارد. از این منظر، لازم است که در طراحی و اجرای برنامه های آموزشی رشته های مهندسی ملاحظات مرتبط با برنامه درسی پنهان مورد توجه جدی قرار بگیرد. 

در این مقاله آموزش رشته مهندسی نفت در دوره کارشناسی و زمینه های پژوهشی فعال مهندسی نفت در دانشکده های مختلف مهندسی نفت آسیا و استرالیا بررسی و ضمن مقایسه با وضعیت آموزشی این رشته در ایران، راهکارهایی به منظور تقویت آموزش این رشته مهم و حیاتی در کشور ارائه شده است. دو دانشگاه از آسیا و دو دانشگاه از استرالیا که دارای برنامه آموزشی مهندسی نفت هستند، انتخاب شده اند. در هر مورد سعی شده است اطلاعاتی در باره دانشکده، اهداف دانشکده و برنامه درسی دوره کارشناسی مهندسی نفت در اختیار قرار گیرد. در این مقاله تعریف دقیقی از وظایف اخلاقی و حرفه ای مهندس نفت و نیز تواناییهایی که باید در یک دانشجوی دوره کارشناسی ایجاد شود، ارائه شده است. جمع بندی برنامه آموزشی مهندسی نفت در این دانشگاهها نشان می دهد که تقسیم بندی کار ها و تخصصی کردن گروهها یکی از راهکار های اساسی در پایه ریزی ساختار تحقیقات است. از طرفی، تنگاتنگ شدن پیوند های میان علم، فناوری، اقتصاد، جامعه و همچنین، خلاقیت و پویایی علوم و فناوری، اتخاذ رویکرد های نوین مدیریتی را ضروری ساخته است. با توجه به اینکه در کشور ایران دانشجویان مهندسی نفت در طول دوران تحصیل، دانش مدیریت و اقتصاد را  نمی آموزند، اضافه کردن این دروس به سرفصل درسی رشته مهندسی نفت ضروری به نظر می رسد. ضعیف و محدود بودن ارتباط بین دانشگاه و صنعت در آموزش رشته مهندسی نفت و نیز فاصله داشتن سرفصل و محتوی برخی دروس با نیازهای صنعتی، موارد دیگری از نقاط ضعف دانشگاههای کشور در مقایسه با موارد مشابه در دانشگاههای خارجی است که توجه بیشتر متولیان برنامه ریزی درسی در دانشگاه را می طلبد.

هدف کلی از این پژوهش بررسی رابطه بین جو آموزشی و انگیزش درونی دانشجویان رشته های مهندسی برای تحصیل، با تعهد عاطفی آنان در دانشکده مهندسی دانشگاه شیراز بود. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان کارشناسی دانشکده مهندسی دانشگاه شیراز بود که بر اساس جدول کرجسی و مورگان 258 نفر و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبی به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار تحقیق شامل پرسشنامه انگیزش درونی چویی و همکاران (2009) و پرسشنامه محقق ساخته جو آموزشی با الهام از پرسشنامه جو سازمانی هالپین و کرافت (1962) و زیر مقیاس تعهد عاطفی از پرسشنامه تعهد سازمانی آلن و مایر (1990) بود که پس از محاسبه روایی و پایایی، بین نمونه ها توزیع شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روشهای همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون گام به گام و همزمان استفاده شد. نتایج نشان داد که: 1. متغیر جو آموزشی پیش بینی کننده قوی تر تعهد عاطفی دانشجویان است؛ 2. ابعاد علاقه، فشار و ارزش از انگیزش درونی برای تحصیل، قوی ترین پیش بینی کنندگان تعهد عاطفی دانشجویان بر حسب جنسیت، رشته های تحصیلی و محل سکونت آنان است؛ 3. بعد انسجام اجتماعی دانشجو استاد از جو آموزشی، قوی ترین پیش بینی کننده تعهد عاطفی دانشجویان بر حسب جنسیت، رشته های تحصیلی و محل سکونت آنان است.  

با ظهور عصر اطلاعات و اقتصاد دانش بنیان، تحولات محیطی به شکلی رقم خورده است که دانشگاهها با مطالبه شفافیت، پاسخگویی و انعطاف پذیری مواجه شده اند. برای پاسخگویی به تقاضاهای جدید، به انواع جدیدی از منابع و روشهای جدیدی از مدیریت نیاز است که یکی از آنها «مدیریت سرمایه فکری دانشگاه» است که چارچوبی برای شناسایی، پایش، اقدام و ارزیابی سرمایه های فکری دانشگاه فراهم می سازد. اگر چه در پژوهشهای بسیاری در باره گزارش دهی سرمایه فکری بررسی شده است، اما معدود پژوهشهایی وجود دارد که در آنها شناختی یکپارچه از مدیریت سرمایه های فکری دانشگاه ارائه شده باشد؛ بنابر این، هدف از پژوهش حاضر دست یافتن به این مهم بوده است. در این خصوص، پس از بررسی الگوهای مختلف مدیریت سرمایه فکری، الگویی برای مدیریت سرمایه های فکری دانشگاه پیشنهاد شده و در ادامه، این الگو برای بررسی وضعیت موجود مدیریت سرمایه های فکری در یکی از برترین دانشگاههای ایران (دانشگاه صنعتی شریف) به کار برده شده است. روش پژوهش توصیفی پیمایشی و جامعه آماری شامل 300 نفر از  اعضای هیئت علمی و 19 نفر از مدیران دانشگاه صنعتی شریف بود. .برای اعضای هیئت علمی نمونه گیری طبقه ای شامل 103 نفر و برای مدیران، سرشماری و شامل 10 نفر بوده است. ابزار اندازه گیری شامل دو پرسشنامه محقق ساخته بود که پایایی و روایی آن بررسی و تأیید شد. داده ها با استفاده از آزمون t تک نمونه ای و t دو گروه مستقل تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که اعضای هیئت علمی و مدیران معتقدند هر یک از فرایندهای چرخه مدیریت سرمایه فکری؛ یعنی شناسایی، پایش، اقدام و ارزیابی سرمایه فکری و بنابراین، وضعیت کلی مدیریت سرمایه فکری در دانشگاه صنعتی شریف پایین تر از حد متوسط است.

در این پژوهش قابلیتهای یک نرم افزار مدلسازی اجزای محدود با عنوان کامسول بررسی شده است. در این خصوص، یک مثال پرکاربرد در زمینه مهندسی مکانیک ارائه و با استفاده از این نرم افزار تحلیل شده است. این نرم افزار دارای ماژولهای گوناگونی برای حل مسائل مهندسی است و این امکان را فراهم می آورد که چند ماژول به طور همزمان برای مدلسازی مسائل به کار برده شود و در نتیجه، تحلیل مسائل مهندسی شامل فیزیکهای چندگانه ساده تر صورت گیرد. در این پژوهش ماژولهای مکانیک سازه ای و معادلات دیفرانسیل جزئی در نرم افزار، برای بررسی مثال یاد شده استفاده می شود. تحلیل مسئله مورد نظر که شامل بررسی رفتار لوله پلیمری انتقال گاز است، نشان می دهد که چگونه این نرم افزار در تحلیل عددی مسائل مهندسی شامل فیزیکهای چندگانه کوپل شده سودمند است. نتایج رضایتبخش حاصل از این مسئله علمی صنعتی پرکاربرد، قابلیت این نرم افزار را در مدلسازی و همچنین، تحلیل عددی مسائل با روش اجزاء محدود برای مهندسان، پژوهشگران و دانشجویان بیش از پیش روشن می سازد.

ای این مقاله گزارشی در باره زمینه های پژوهشی استادان دانشکده مهندسی مکانیک در دانشگاههای برتر ایران و جهان است. به نظر می رسد که پژوهشگران با اطلاع از این زمینه ها می توانند موضوعات پژوهشی خود را با آگاهی بیشتری انتخاب کنند و همچنین، از نتایج پژوهش و عملکرد گروههای پژوهشی موجود در این دانشگاهها نیز استفاده کنند. برای دستیابی به این هدف، بر اساس رده بندی ارائه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) در سال 1390 شمسی، هشت دانشگاه برتر ایران تعیین شده اند و بر اساس رده بندی QS هشت دانشگاه برتر جهان در رشته مهندسی مکانیک در سال 2012 میلادی انتخاب شده اند. در نهایت، پس از جست و جو در سامانه هر دانشگاه و بررسی اطلاعات 758 استاد، موضوعات پژوهشی مطرح شده 595 عضو هیئت علمی دانشکده های مکانیک استخراج، دسته بندی و مقایسه شده اند. همچنین، گروه مکانیک و زمینه های پژوهشی آن به همراه برخی از پژوهشها در چهار دانشگاه برتر ام.آی.تی، استنفورد، کمبریج و برکلی با جزئیات بیشتر بررسی شده است. در نهایت، تحلیل وضعیت پژوهشی دانشگاههای برتر ایران و جهان از نظر نویسندگان مقاله و خط مشی آینده ارائه شده است.