آموزش مهندسی ایران

هدف این مقاله تعیین فاصله بین وضعیت موجود و مطلوب آموزش مهندسی است. ابتدا از طریق پرسش نامه الکترونیکی که برای اعضای هیئت علمی دانشکده های مهندسی کشور ارسال شد، اعتبار معیارهای مستخرج از مدلهای جهانی آموزش مهندسی مورد بررسی قرار گرفت. از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشکده های مهندسی کشور، اهمیت تمام معیارهای تعیین شده بالاتر از ملاک حد متوسط است، لذا باید در برنامه های آموزش مهندسی کشور مورد توجه قرار گیرند. سپس برای تعیین میزان رعایت معیارهای تعیین شده، دیدگاه استادان و دانشجویان سال آخر رشته های مهندسی دانشگاههای استان کرمان مورد مطالعه قرار گرفت. یافته ها نشان داد که از دیدگاه استادان، وضعیت موجود اکثریت معیارهای آموزش مهندسی در حد متوسط و پایین تر از متوسط قرار دارد. اما از دیدگاه دانشجویان مهندسی وضعیت موجود تمام معیارهای آموزش مهندسی پایین تر از متوسط است. همچنین مقایسه وضعیت موجود و مطلوب آموزش مهندسی نشان داد که هم از دیدگاه استادان و هم از دیدگاه دانشجویان بین وضعیت موجود و مطلوب آموزش مهندسی در کشور تفاوت وجود دارد. یعنی، میزان رعایت معیارهای آموزش مهندسی پایین تر از وضعیت مطلوب است. سرانجام، نتیجه گیری شد که تمام ابعاد و معیارهای آموزش مهندسی باید در یک چارچوب مدوّن و نظام مند مدنظر قرار گیرد تا بتوان کیفیت نظام آموزش مهندسی را ارتقاء بخشید.  

اخلاق حرفه ای، مجموعه ای از آیین نامه ها و مقرراتی است که عمل اخلاقی را برای آن حرفه مشخص و خاص تعریف می کند و اخلاق مهندسی به طور عام، کاربرد اصول اخلاقی و استانداردهای حرفه ای است. آیین نامه های اخلاقی باتوجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی هر کشوری متفاوت است و اثرگذاری متفاوتی نیز دارد. از آنجا که در ایران آیین نامه های اخلاق مهندسی مدوّنی مطابق با نیازهای قشر مهندسان تدوین نشده و سوگندنامه مهندسی و آیین اخلاق حرفه ای مهندسان مشاور، تنها اسناد اخلاقی موجود شناخته شده در بین قشر مهندسان است، لذا تدوین آیین نامه اخلاقی در حرفه مهندسی به شرط لحاظ کردن شرایط بومی متناسب با ویژگیهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور امری ضروری به نظر می رسد. به همین سبب در این تحقیق برای تدوین آیین نامه، پس از مطالعه منابع علمی، به مطالعه و بررسی آیین نامه های اخلاق حرفه ای مهندسان کشورهای مختلفی که در این حوزه فعالیت کرده اند، پرداختیم و سپس با مصاحبه و مشاوره با افراد باتجربه متن اولیه پیش نویس آیین نامه اخلاق را دسته بندی کردیم و پیشنهاد دادیم و برای اعتبارسنجی آن، پیش نویس را به صورت پرسش نامه طراحی کردیم و پس از توزیع و جمع آوری پرسش نامه به تحلیل و بررسی نتایج حاصل از پرسش نامه به وسیله نرم افزار SPSS پرداختیم و سرانجام باتوجه به نتایج پرسش نامه موفق به ارائه آیین نامه اخلاق حرفه ای مهندسان در ایران متناسب با شرایط بومی کشور شدیم.

در ارائه رویکردها و مدلها برای آموزش مهندسی علاوه بر دانش فنی (علم مهندسی) بر آموزش مهارتها و نگرشها (عمل مهندسی) نیز تأکید ویژه ای شده است. ازاین رو تعیین روشهای آموزشی تأثیرگذار و موضوعات آموزشی علاوه بر دانش فنی مهندسان، مبنای بسیاری از مطالعات در قرن حاضر است. امروزه به دلیل خسارات جبران ناپذیر به محیط زیست، آموزش به مهندسان برای ارتقاء دانش زیست محیطی و حس مسئولیت در قبال جلوگیری و یا کاهش روند تخریب محیط زیست، لازم است. مطالعات گذشته اثربخشی دانش بر حس مسئولیت پذیری افراد را نشان داده است، ولی کمتر به تأثیر شیوه آموزش مسائل محیط زیستی بر عملکرد مهندسان توجه شده است. این تحقیق به بررسی تأثیر آموزش زیست محیطی بر میزان دانش و رعایت مسائل زیست محیطی دانشجویان عمران می پردازد و همچنین مقایسه ای بین میزان تأثیر روشهای آموزش بر عملکرد دانشجویان. جامعه آماری را 80 نفر از دانشجویان عمران تشکیل می دهند که به طور تصادفی در دو گروه قرار گرفته اند و دو روش متفاوت (گذراندن درس محیط زیست و آموزش مسائل محیط زیستی به موازات دروس فنی) به آنها آموزش داده شد. برای گردآوری اطلاعات از یک پرسش نامه خودساخته با ضریب پایایی 792/0 استفاده شد. داده های گردآوری شده با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل آماری مقایسه زوجها و درخت تصمیم تجزیه وتحلیل شده است. نتایج حاکی از آن است که آموزش تأثیر معنا داری بر میزان دانش و رعایت مسائل زیست محیطی در کار دانشجویان داشته است ولی بین روشهای آموزشی و بین دانشجویان زن و مرد تفاوت معنا داری دیده نشده است. درخت تصمیم نشان می دهد با افزایش دانش دانشجویان رعایت مسائل زیست محیطی آنها در کار نیز بیشتر خواهد شد.

قدرت تجسّم سه بعدی برای رشته های مهندسیدر مباحثی مانند طراحی، مدلسازی، مهندسی معکوس، ساخت و تولید و غیره توانایی حیاتی و مهم محسوب می شود. از طرفی این توانایی حتی برای رشته های علوم پایه نظیر فیزیک، ریاضی، شیمی در زمینه هایی همچون ایده پردازی، درک روابط پیچیده ریاضی، ساختار مولکولی و غیره نقش مهمی بازی می کند. نمونه های زیادی می توان ارائه کرد مبنی بر اینکه قدرت تجسم بالا اثر قابل توجهی روی پیشرفتهای علمی دانشجویان داشته است. تحقیقات امروزی نشان می دهد که  یک رابطه تنگاتنگ بین قدرت تجسم و موفقیت تحصیلی دانشجویان با گرایشهای مختلف وجود دارد. هر چند که قدرت تجسم برای هر شخصی منحصربه فرد است ولی می توان آن را با آموزشهای مدون و صحیح بهبود بخشید. در این نوشتار، تأثیر درس نقشه کشی صنعتی بر بهبود قدرت تجسّم سه بعدی دانشجویان دانشگاه صنعتی شریفباتوجه به آزمونهای برگزار شده ارزیابی شده است و مشخص می شود که این درس قدرت تجسّم سه بعدی دانشجویان را به طور قابل ملاحظه ای بهبود می بخشد.  

ارزشیابی عملکرد اعضای هیئت علمی در اکثر نظامهای دانشگاهی از اهمیت خاصی برخوردار است و نتایج آن می تواند جهت برنامه ریزی برای بهبود کیفیت استفاده شود. شیوه های گوناگونی برای ارزیابی عملکرد اعضای هیئت علمی وجود داشته و ارزیابی درونی به عنوان یکی از رویکردهای ارزیابی، کاربرد وسیعی در نظام آموزش عالی و ارزشیابی هیئت علمی دارد. هدف این پژوهش بررسی وضعیت فعالیتهای اعضای هیئت علمی در گروههای آموزشی مهندسی بر اساس نتایج حاصل از ارزیابی درونی است. با توجه به اینکه فعالیتهای هیئت علمی بهبخشهای آموزش، پژوهش و عرضه خدمات تخصصی مرتبط است و در فرایند ارزیابی درونی عملکرد آنها در این سه حیطه علاوه بر ملاکها و نشانگرهای عامل هیئت علمی، به نحوی در سایر عوامل ارزیابی نیز بررسی می شود، بنابراین با استفاده از معیارهای ارائه شده دانشگاههای کشورهای پیشرو در این زمینه، ملاکها و نشانگرهای مرتبط با این عامل از 50 گزارش ارزیابی درونی موجود در گروههای آموزش مهندسی استخراج و عملکرد اعضای هیئت علمی این گروهها در سه حیطه مذکور بررسی شده است. روش تحقیق مقاله حاضر تحلیل اسنادی و فرا - تحلیلی است. برای بررسی کیفیت عملکرد اعضای هیئت علمی، از 10 ملاک و 38 نشانگر استفاده شده و تحلیل داده ها نشان داد که کیفیت عملکرد آنها تا سطح مطلوب فاصله داشته و نیازمند بازنگری و اقدامات اصلاحی برای رسیدن به وضعیت مطلوب است؛ بر اساس نتایج مذکور پیشنهادهای لازم برای بهبود کیفیت آنها ارائه شده است.

پژوهشهای علمی، که بخش عمده ای از فعالیتهای دانشگاهها و پژوهشگاههای کشور را طی دو دهه اخیر به خود اختصاص داده است، بدون شک یکی از مؤلفه های قطعی توسعه و پیشرفت کشور قلمداد می شود. تأکید رهبران سیاسی و نخبگان علمی کشور بر نیاز جدی به توسعه هرچه بیشتر علم و فنّاوری گواهی بر مدعای فوق است. از طرفی، بروز ضعفها و کاستیها، چه در برنامه ریزی و چه در اجرای هدفمند پژوهشهای علمی، موجب سردرگمی نهادهای دست اندرکار شده و چشم انداز آتی پیشرفت علمی کشور را با شک و تردید جدی مواجه ساخته است. نبود سازکار مناسب برای تجاری سازی محصولات پژوهشی، و در یک کلام، پای کار نبودن مشتریان نیازمند، مشکلات عدیده ای برای استمرار اجرای موفق پژوهشهای علمی رقم زده است. در این نوشته، ضمن انتقاد از صرفاً بیان مشکلات موجود، پیشنهاد شده است تا آحاد جامعه فرهیخته پژوهشی کشور، از طریق تبادل نظر و همفکری، مساعی خویش را در ترسیم نقشه راهی برای اجرای هدفمند پژوهش علمی طی دهه اخیر به کار بندند. در همین راستا، سعی شده است تا به کمک آمار و مستندات موجود، و از طریق تحلیل روند پژوهش طی چند دهه گذشته، الگویی اگرچه ناقص و ابتدایی برای دهه جاری ارائه شود. به گمان نوشته حاضر، ساماندهی امر پژوهش، منوط به اجرای دو گروه از پیشنهادهای مفیدی است که باید به تفکیک بخش دانشگاهی و بخش صنعتی کشور عملیاتی شوند. تدارک سازکار لازم برای «تجاری سازی دستاوردهای پژوهشی» به عنوان اقدام محوری و شاه بیت فعالیت ارکان کشور طی دهه جاری برای برون رفت از مشکلات موجود پیشنهاد شده است.

در دهه های اخیر حجم پژوهشهای صورت گرفته در رشته مهندسی صنایع به حدی بالا رفته است که یافتن حوزه های کاری جدید در این زمینه نیازمند جست و جوهای گسترده ای در میان انبوهی از مقالات مرتبط است. یکی از اهداف انتشار مقالات مروری شناسایی روندهای پژوهشی و معرفی آنها به پژوهشگران است. تاکنون اغلبمقالات مروری منتشرشده درارتباط با حوزه های پژوهشی مهندسی صنایع بر یک زمینه خاص متمرکز شده اند و مقالات معدودی روندهای پژوهشی را در سطح کلان تر (رشته مهندسی صنایع) بررسی کرده اند.بیشترمقالات مرتبط منتشرشده، تعداد محدودی از مجلات را موردبررسی قرار داده اند. ازاین رو در این مقاله با استفاده از روش جست و جو در منابع و پایگاههای علمی معتبر، سعی شده است که روند تحقیقاتی در این زمینه در سالهای اخیر (ابتدای سال 2012 تا ژانویه سال 2015) تا حدودی مشخص شود. برای دسته بندی بهتر پژوهشها، دو دسته بندی کلی برای طبقه بندی پژوهشهای علمی در نظر گرفته شده است. در انتها نیز روندهای پژوهشی رشته مهندسی صنایع در قالب دسته بندی پیشنهادی، بررسی و تحلیل شده است.نتایج نشانگر حجم بالای مقالات منتشرشده درارتباط با زنجیره تأمین و روند روبه رشد توجه به مدیریت نوآوری در مقالات منتشرشده در رشته مهندسی صنایع است.