فرهاد شمسی متنق

انجام مطالعات اجتماعی تجربی به روش کیفی و فضای تکوینی و درحال جافتادن این روش ها بحث ارزیابی این تحقیقات و اعتبار و دقتمندی یافته های این پژوهش ها را مطرح کرده است. به خصوص این مسئله در کشور ما با حجم پایین مقالات چاپ شده در این زمینه، بسیار نمایان بوده و جست وجوی منابع و مقالات مرتبط با بررسی استاندارهای ارزیابی تحقیق کیفی و انگشت شمار بودن آن ها گواهی بر مسئله مند بودن این موضوع است. کنکاش در این موضوع، دغدغه نویسندگان این نوشتار است. در این کار پژوهشی سه بخش مولفه های تحقیق، معیار تحقیق و استراتژی های تحقیق از هم تفکیک گردیده اند. با بررسی مولفه هایی همچون ویژگی های محقق، چهارچوب مفهومی، عوامل زمینه ای، اهداف و سئوالات تحقیق، رویه های جمع آوری داده، مدیریت و تحلیل داده ها، بر اهمیت رعایت معیارهای دقتمندی در هر یک از این مولفه ها تاکید می شود. این مقاله به تفکیک معیارهای دقتمندی از استراتژی های دقتمندی و البته ارتباط بین این دو اصرار دارد. برای حصول دقتمندی، معیارهای متنوعی توسط اندیشمندان ارائه شده است که برخی از آن ها عبارتند از: قابل قبول بودن، قابلیت انتقال، قابلیت اتکاء، قابلیت تاییدپذیری، انسجام، کفایت نمونه گیری، اعتبار کاربرپذیری و اعتبار اخلاقی. این معیارهای با شدت و ضعف هر یک با استراتژی هایی همچون تفحص همتا، بازتاب پذیری، توصیف فربه، کنترل عضوها، مشاهده کننده بیرونی، پیچیدگی تحلیل و کفایت مرجع در ارتباطند.  

در میان موضوعات رایج علوم اجتماعی در ایران، موضوع زمان علی رغم اهمیت آن مورد غفلت قرار گرفته و فقر ادبیات نظری جامعه شناختی پیرامون زمان با توجه به کتب و مقالات چاپ شده کاملاً مشهود است. در این شرایط، برگردان این کتاب به فارسی، صرف نظر از نقصهای ترجمه ای آن، کاری قابل تقدیر و ارزنده است. تاکید مقالات این کتاب بر روی ارتباط متقابل بین مفاهیم زمان، مصرف، زندگی روزمره، عوامل روانشناختی و اجتماعی و فرهنگی و جایگاه سرمایه داری است که با گرایش به نظریه کردار و دخیل کردن همزمان سطوح خرد و کلان، اغلب مقالات آن نگارش یافته. این کتاب با زیر سئوال بردن درک جهانشمول از زمان و با سود جستن از مردم نگاری تطبیقی و تحلیل تاریخی، برخورد شکاکانه ای با مفاهیم و باورهای رایج دارد. مانند این عقیده که دوره سنتی، دوره ای متعادل و مدرنیته، دوره ای آشفته است. تجربه زمان به واسطه نیروهای بیرونی شکل نمی یابند، بلکه زمان مندی ها دائماً بازتولید شده و از طریق توالی و زمان بندی کردار روزمره وضع و دگرگون می شوند. بسیاری و احتمالا بیشتر فرایندها و کردارهای درگیر در ساخت زمان، درگیر استفاده از چیزها و مصرف هستند. فرهنگ مصرف تجاری نقش فعالی در خلق رژیم های ارزش زمان مند بازی می کند.