روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار)

هدف : هدف این مقاله مرور نظام مند پژوهش های اخیر با موضوع خودآسیب رسانی و اقدام به خودکشی در نوجوانا ن بود. روش : کلیدواژه های «اقدام به خودکشی»، «خودجرحی بدون خودکشی»، «خودجرحی» و «خودآسیب رسانی عمدی» در پایگاه های Pubmed و PsycINFO جست وجو شد. از بانک های اطلاعاتی SID و شبکه تحقیقات سلامت روان ( MHRN ) نیز برای یافتن منابع داخلی استفاده شد. از میان 120 مطالعه انگلیسی زبان گردآوری شده، پس از حذف مقاله های نامرتبط، 30 مقاله بر اساس طرح مطالعه، گروه نمونه و اهداف انتخاب شدند. مقاله های فارسی یافت شده جداگانه بررسی شدند. یافته ها : اقدام خودکشی را می توان بر اساس شدت خودآسیب رسانی پیش بینی کرد. عوامل خطر مشترک زیادی در مورد دو رفتار خودآسیب رسانی و اقدام به خودکشی وجود دارد. شدت نشانه های افسردگی، فراوانی تشخیص های اختلال استرس پس از سانحه ( PTSD ) و اختلال شخصیت مرزی در نوجوانان دارای سابقه اقدام به خودکشی بیشتر از نوجوانان خودآسیب رسان است. نقایص تنظیم هیجانی و کاهش ترس از مرگ بر اثر تکرار خودآسیب رسانی دو عامل تبیین کننده ارتباط خودآسیب رسانی و اقدام به خودکشی هستند. نتیجه گیری : تفاوت خودآسیب رسانی و اقدام به خودکشی یک تفاوت کمی است، اما انگیزه های خود آسیب رسانی با اقدام به خودکشی تفاوت دارد.

هدف : تحریک پذیری های شدید و دائمی (غیردوره ای) در 3/3 درصد کودکان دیده می شود و به مراقبت های جدی بالینی نیاز دارد. چهارمین ویراست راهنمای آماری و تشخیصی اختلال های روانی (DSM-IV) دستورالعملی برای تشخیص گذاری روی این کودکان ندارد و این موضوع سبب اختلاف نظر بالینگران در تشخیص و درمان شده است. تدوینگران DSM-5 تلاش کرده اند تا گامی برای رفع این کاستی بردارند. روش: داده ها در یک بررسی مروری که تا زمستان 1391 ادامه داشت، با جست وجو در پایگاه های معتبر انگلیسی و فارسی گردآوری شد. از میان یافته های جست وجو، 66 مقاله، دربرگیرنده مقاله های مروری، فراتحلیل، پژوهش های بالینی شاهددار، مقاله های اصیل و گزارش های موردی، جدا شد. در 46 مورد اصل مقاله مطالعه شد، اما در 20 مورد ناچار به چکیده بسنده شد. کیفیت مقاله ها از سوی نگارندگان به طور جداگانه بررسی شد و مقاله هایی که روی کیفیت آنها اتفاق نظر وجود داشت، بررسی و تحلیل شدند. یافته ها: صاحب نظران همواره در مورد ارزش تحریک پذیری در تشخیص اختلال های کودکان مناقشه داشته اند. در دهه گذشته، دیدگاه بالینی حاکم، تحریک پذیری های شدید و دائمی را نماد اختلال دوقطبی در کودکان می دانست. به نظر می رسد ارزش تشخیصی تحریک پذیری با میزان شدت و دائمی/دوره ای بودن آن ارتباط دارد. به بیان دیگر، تحریک پذیری تنها در صورتی که شدید و دوره ای باشد، برای اختلال دوقطبی ارزش تشخیصی یا پیش بینی کننده دارد. در DSM-5، نام اختلال بدسامانی خلق ایذایی (DMDD) روی این نشانه ها نهاده و معیارهای آن تنظیم شده است. نتیجه گیری: مهم است کودکان مبتلا به تحریک پذیری های شدید و دائمی (غیردوره ای) جایگاه مشخصی در DSM-5 داشته باشند تا ضمن رفع سردرگمی بالینگران، اجرای پژوهش های دقیق برای دسته بندی صحیح تشخیصی و درمانی آنان تسهیل شود.

هدف : هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی داروی ریواستیگمین بر کاهش نشانه های حرکت پریشی دیررس (دیسکینزی تاردیو) در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیای دریافت کننده داروهای ضدروان پریشی بود. روش : 40 بیمار مرد مبتلا به اسکیزوفرنیا با نشانه های حرکت پریشی دیررس (بر اساس ملاک های DSM-IV-TR ) که در مرکز روانپزشکی رازی بستری شده بودند و در یک ماه پیش از مطالعه از نظر روانی در شرایط پایداری به سر می بردند، با نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. آزمودنی ها به طور تصادفی به دو گروه 20 نفری تقسیم شدند و یک گروه دارونما و گروه دیگر ریواستیگمین دریافت کردند. در آغاز بررسی و همچنین پس از سپری شدن هشت هفته، نشانه های حرکتی بیماران با مقیاس حرکات غیرارادی نابهنجار ( AIMS ) بررسی شد. تحلیل داده ها با روش تحلیل کوواریانس صورت گرفت. یافته ها : یافته ها نشان داد میان نمره های پس آزمون دو گروه آزمایش و گواه تفاوت معنی داری وجود داشت (05/0 p< ). نتیجه گیری : ریواستیگمین بر کاهش نشانه های حرکت پریشی دیررس در بیماران مبتلا به اختلال اسکیزوفرنیا مؤثر است.

هدف : هدف این مطالعه آینده نگر سه ساله بررسی ویژگی ها، سیر و پیامدهای بالینی بیماران مبتلا به پسیکوز بار اول بود که در فاصله سال های 1385 تا 1387، به بیمارستان روزبه مراجعه کرده بودند. روش : بیماران مراجعه کننده به بیمارستان روزبه (برای بستری)، در صورت وجود هرگونه نشانه پسیکوتیک و در صورتی که مشکل اخیر نخستین رویداد بیماری شان بود، وارد مطالعه شدند. در بدو بستری، بیمار از نظر شدت نشانه ها، میزان عملکرد کلی و کیفیت زندگی ارزیابی شد. برای گردآوری داده ها مقیاس نشانه های مثبت و منفی ( PANSS )، مقیاس سنجش کلی عملکرد ( GAF ) و مقیاس کوتاه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت ( WHOQoL-BREF ) به کار رفت. این ارزیابی ها در زمان ترخیص از بیمارستان، 6، 12 و 24 ماه و 4-3 سال پس از ترخیص تکرار شد. میزان بستری مجدد نیز طی دوره پیگیری اندازه گیری شد. داده ها به روش تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر و آزمون t جفتی تحلیل شدند. یافته ها : از 104 بیماری که وارد طرح شده بودند، 59 نفر مرد و 45 نفر زن بودند. میانگین (±انحراف معیار) سنی آنان 6/30 سال (7/9±) بود. بر اساس تشخیص های زمان ترخیص، 48 نفر به اختلال دوقطبی (رویدادهای خلقی با ویژگی های پسیکوتیک)، 22 نفر به اسکیزوفرنیا، 7 نفر به اختلال افسردگی اساسی (با ویژگی های پسیکوتیک) و باقی (27 نفر) به سایر اختلال های پسیکوتیک مبتلا بودند. یافته ها نشان داد عملکرد کلی، نشانه های مثبت، منفی و عمومی پسیکوز بیماران در طول زمان، به شکل قابل توجهی بهبود یافته بود، ولی تحلیل های دیگر نشان داد بهبود تنها در زمان ترخیص بارز بود و هیچ یک از این شاخص ها، پس از ترخیص و در فواصل پیگیری تغییری نداشت. کیفیت زندگی بیماران نیز در طول زمان در هیچ یک از فواصل تغییری نداشت. در میان افرادی که به آنها دسترسی حاصل شد، میزان عود منجر به بستری در سه سال اول پس از ترخیص 1/41 درصد بود. نتیجه گیری : درصد قابل توجهی از بیماران ظرف 3 سال از بستری، دچار عود منجر به بستری دوباره شدند. این یافته در کنار عدم تغییر قابل توجه عملکرد و کیفیت زندگی بیماران در طول پیگیری، اهمیت به کار بستن مداخلات مؤثر برای پیشگیری از عود و توانبخشی را نمایان می سازد.

هدف : پژوهش حاضر به عنوان بخشی از یک مطالعه وسیع تر روی نقش های جنسیتی افراد مبتلا به اختلال هویت جنسی ش جنسی در مبتلایان و مقایسه آنان با افراد سالم بود. روش : در بررسی مقطعی حاضر، 12 مرد و 27 زن مبتلا به اختلال هویت جنسی با 81 مرد و 89 زن شاهد مقایسه شدند. گرایش جنسی افراد و انگاره فرد از هویت جنسی با دو پرسش بررسی شد. داده ها با استفاده از آزمون T ، تحلیل واریانس، آزمون مجذور خی و آماره کاپا تحلیل شدند. یافته ها : در گروه مردان مبتلا به GID ، یک نفر به زنان گرایش جنسی داشت و بقیه (7/91 درصد) به مردان گرایش داشتند. در گروه زنان مبتلا به GID ، فراوانی گرایش جنسی به زنان و مردان، به ترتیب، 3/96 و 7/3 درصد بود. فراوانی دگرجنس گرایی در مردان و زنان شاهد، به ترتیب 8/93 و 7/69 درصد برآورد شد. فراوانی افراد مبتلا به GID متمایل به جنسیت زیستی خود میان مردان و زنان تفاوتی نشان نداد (05/0< p ) و هم خوانی بالایی میان جنسیت زیستی و گرایش جنسی این افراد دیده شد (653/0= κ ، 164/0= SE ، 001/0> p ). نتیجه گیری : در بیماران ایرانی دچار اختلال هویت جنسی ( GID ) هم خوانی بالایی میان جنسیت ترجیحی و گرایش جنسی افراد دیده شد.

هدف : هدف پژوهش حاضر اجرای آزمایشی دستورالعمل مراقبت و رفتار با کودک و نوجوان در یک مرکز درمانی روانپزشکی کودک و نوجوان بود. روش : پژوهش نیمه آزمایشی و آینده نگر حاضر در بخش و درمانگاه روانپزشکی کودک و نوجوان بیمارستان امام حسین (ع) تهران در دو فاز شش ماهه انجام شد. فاز اول شامل راهبرد های اجرایی- آموزشی و پژوهشی بود و در فاز دوم دستورالعمل مراقبت و رفتار با کودک و نوجوان در بخش و درمانگاه روانپزشکی اجرا شد. آزمودنی ها، والدین کودکان مراجعه کننده به بخش و درمانگاه روانپزشکی کودک بودند. پرسشنامه مورد استفاده از دستورالعمل مراقبت و رفتار با کودک/ نوجوان استخراج و توسط والدین تکمیل شد. در فاز نخست و پیش از انجام هر گونه مداخله، پرسشنامه های پیش آزمون و پس از اجرای آزمایشی دستورالعمل، پرسشنامه های پس آزمون تکمیل شدند. تعداد نمونه های پیش آزمون (و پس آزمون) بخش و درمانگاه به ترتیب 33 (24) و 60 (56) نفر بود. داده ها با مجذور خی و آزمون t مستقل و وابسته تحلیل شدند. یافته ها : آزمودنی های مراجعه کننده به بخش روانپزشکی در دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون در دریافت کتابچه های آموزشی و اطلاع رسانی تفاوت معنی دار داشتند (001/0 p< ) ولی میزان رضایت از وضعیت رفاهی و امکانات بخش تغییری نداشت. در درمانگاه، میزان رضایت مراجعان از نحوه ارتباط کارکنان (01/0 p= ) و نیز رضایت از وضعیت رفاهی و امکانات درمانگاه (001/0 p< ) در مرحله پس آزمون نسبت به مرحله پیش آزمون افزایش داشت. نتیجه گیری : تغییرات ساده ای مانند بهبود شرایط فیزیکی و امکانات رفاهی و اطلاع رسانی به مراجعان می تواند باعث افزایش رضایت مراجعان شود. اما مواردی مانند تغییر رفتار و شیوه برخورد و ارتباط کارکنان با مراجعان نیاز به زمان طولانی تر، آموزش، تمرین و ممارست بیشتری دارد.

هدف : بررسی عوامل خطر و محافظت کننده در استعداد اعتیاد دانشجویان هدف پژوهش حاضر بود. روش : از میان جامعه هدف (دانشجویان دختر و پسر دوره کاردانی و کارشناسی دانشگاه های آزاد اسلامی استان آذربایجان غربی با دامنه سنی 41-18 سال)، 592 نفر به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای از دانشگاه های آزاد اسلامی ارومیه، خوی، ماکو، مهاباد و بوکان برحسب جنسیت، رشته و سال تحصیلی انتخاب شدند. داده ها به وسیله پرسشنامه استعداد اعتیاد، نسخه دانشجویان ( ASQ-SV ) گردآوری و به روش تحلیل واریانس یک طرفه و تحلیل مسیر تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها : استعداد اعتیاد در دانشجویان پسر بیشتر از دختر، مجرد بیشتر از متأهل، سال های تحصیلی بالاتر بیشتر از سال های پایین تر و مصرف کنندگان دایمی و گاه گدار سیگار بیشتر از غیرسیگاری ها و در گروه های مختلف آموزشی یکسان بود. اشتغال مادر به طور غیرمستقیم با افزایش پیشرفت تحصیلی دانشجویان موجب کاهش استعداد اعتیاد آنان شده، اما به طور مستقیم در افزایش و کاهش وضعیت تحصیلی و استعداد اعتیاد تأثیری نداشت. تعداد دوستان در افزایش و کاهش پیشرفت تحصیلی تأثیری نداشت، اما به طور مستقیم و غیرمستقیم با افزایش وضعیت نامطلوب تحصیلی، افزایش استعداد اعتیاد را در پی داشت. نتیجه گیری : پیشرفت تحصیلی، وضعیت مطلوب تحصیلی، تعداد اندک دوستان، عدم مصرف سیگار و اشتغال مادر عوامل محفاظت کننده و مرد بودن، تجرد، افت تحصیلی، وضعیت نامطلوب تحصیلی، تعدد دوستان و مصرف دایمی یا گاه گدار سیگار از عوامل خطر برای استعداد اعتیاد محسوب می شود.

هدف: هدف پژوهش حاضر تعیین ویژگی های روانسنجی مقیاس سنجش جهانی دمانس رولاند (RUDAS) در نمونه ای از سالمندان ایرانی بود. روش: ابتدا با نمونه گیری در دسترس، 500 سالمند از دو مرکز، آسایشگاه سالمندان کهریزک (305 نفر) و کانون جهان دیدگان (195 نفر)، مورد بررسی قرار گرفتند. سپس 61 نفر دیگر نیز برای محاسبه پایایی بازآزمایی بررسی شدند. برای گردآوری داده ها افزون بر مقیاس سنجش جهانی دمانس رولاند (RUDAS)، معاینه مختصر وضعیت روانی (MMSE)، پرسشنامه آگاهی دهنده کاهش شناختی در پیری (IQCDE)، مقیاس افسردگی سالمندان (GDS) و پرسشنامه اروپایی پنج بعدی کیفیت زندگی (EuroQol-5D) به کار رفت. تجزیه و تحلیل داده ها به روش همبستگی پیرسون و تحلیل عامل اکتشافی و تأییدی انجام شد. یافته ها: یافته ها نشانگر همبستگی RUDAS با سایر ابزارها (001/0 p) و بنابراین برخورداری از روایی همگرا و افتراقی مناسب بود. پایایی بازآزمایی دوهفته ای و آلفای کرونباخ RUDAS به ترتیب 88/0 و 77/0 به دست آمد. نقطه برش، ویژگی و حساسیت این آزمون به ترتیب20، 79/0 و 86/0 بود. از سوی دیگر تحلیل عاملی RUDAS بیانگر اشباع آن از یک عامل بود. نتیجه گیری: RUDAS از ویژگی های روانسنجی مناسب برای کاربرد در جمعیت سالمندان ایرانی برخوردار است

در این مقاله سرگذشت بیماران روانی در تبریز و پیشینه روانپزشکی در این شهر مرور شده است و نگاهی به تاریخچه روانپزشکی قدیم و نوین در تبریز و سیر تکاملی آن دارد. در تاریخچه قدیم طب و روانپزشکی در تبریز، نام دانشگاه ربع رشیدی و بیمارستان ها و خدمات پزشکی آن قابل ذکر است. بزرگ ترین بیمارستان در ایران در قرن هشتم هجری یا سیزدهم میلادی که مقارن با قرون وسطی در غرب بود، توسط خواجه رشید الدین فضل اله همدانی در شهر تبریز، پایتخت آن زمان امپراتوری بزرگ ایران در دانشگاه ربع رشیدی بنا نهاده شد و در آن مداوای بیماران از جمله بیماران روانی به طرز اخلاقی و با علم روز انجام می شد؛ با این حال، متأسفانه فقط بیست سال دوام داشت و پس از قتل خواجه با خاک یکسان شد. بعد از آن تا زمان تأسیس دانشگاه تبریز در سال 1329 شمسی و دانشکده پزشکی و بخش روانپزشکی در سال 1331، وضع روانپزشکی و مراقبت بیماران دورانی بسیار نابسامان و آشفته را گذرانده است.