عباس خلجی

این مقاله با رویکردی تحلیلی-انتقادی، در باره کتاب "جامعه های ماقبل صنعتی یا کالبدشکافی جهان پیشامدرن"، نوشته پاتریشیا کرون، به داوری پرداخته و هدف اصلی آن ارزیابی انتقادی رویکرد نظری و محتوای کتاب است. بنابراین، روش علمی، رویکرد نظری و داده های تاریخی و تحلیل محتوایی کتاب ارزیابی و نقاط قوت و برجستگی و نقاط ضعف و کاستی های آن معرفی می گردد. برای نیل به هدف، بخش انتقادی مقاله در سه بخش شکلی، روشی، و محتوایی سامان دهی شده است. کتاب از نقاط قوتی برخوردار است: نویسنده با قوه تخیل قوی، تصویرپردازی دقیق، و تحلیل اجتهادی از شرایط تاریخی ماقبل صنعتی، ویژگی های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جوامع پیشامدرن را تبیین نموده و نقش و جایگاه سیاست، حکومت، فرهنگ، جامعه، فرد و دین آن را توصیف کرده است. برخی نقاط ضعف اثر عبارت است از: فاقد چارچوب نظری و روش شناسی است و ارجاع و استناد خاصی به منابع معتبر علمی نشده است.فرایند گذار تدریجی زندگی روستایی از دهکده به شهر تبیین نشده است. دین یک برساخته بشری ارزیابی و سکولاریسم علمی را ترویج می کند. نقش خانواده و خانوار در نظام اقتصادی و شیوه تولید پیشامدرن کمرنگ است. نقش علم و پیشرفت علمی بشر دیده نشده است. رویکرد اروپامحوری بر ساختار کتاب حاکم است و اروپا مرکز تحولات تاریخی بشر معرفی می شود. نقش استعماری کشورهای اروپایی در جوامع شرقی نادیده انگاشته شده است. انتظار می رود در چاپ بعدی مقدمه مستند مترجم بخشی از کاستی های آن را برطرف نماید.

در سال های اخیر سیاست گذاری توسعه شهری در برخورد با سکونت گاه های غیررسمی از رویکرد منفی نادیده گرفتن، تخریب و تخلیه اجباری به سیاست های اجتماع محور ارتقاء یافته است. راهبرد توانمندسازی در پی ظرفیت سازی در اجتماعات برای حل مشکلات آن ها با اندیشه، منابع، پتانسیل و بازوی خود آن هاست بر این اساس پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر برنامه های توانمندسازی در مناطق حاشیه نشین در افزایش سرمایه اجتماعی انجام شده است. این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی و از نظر هدف کاربردی و از نظر روش اجرا پیمایشی می باشد. جامعه آماری تحقیق کلیه ساکنان شهرستان پاکدشت (غرب حصار امیر) بودند که جمعیت مناطق حاشیه نشین آن در حدود سی هزار نفر تخمین زده می شود که به این ترتیب حجم نمونه با استفاده از جدول کوکران عدد 379 به دست آمده است. ابزار مورد استفاده جهت جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه محقق ساخته استفاده شده است که روایی و پایایی آن ها مورد تائید قرار گرفت. سپس پرسشنامه ها در بین جامعه آماری توزیع شد و پس جمع آوری با استفاده از آزمون رگرسیون و در نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج نشان داد که بین توانمندسازی و سرمایه اجتماعی رابطه مثبت وجود دارد. توانمند کردن مناطق حاشیه نشین در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می تواند آثار بسیار مؤثری بر افراد ساکن در این محله ها با خود به همراه داشته باشد؛ و موجب بالا رفتن سرمایه اجتماعی در ابعاد شناختی (اعتماد اجتماعی، ارزش ها و هنجارها) وساختاری (مشارکت اجتماعی و همبستگی اجتماعی) آن ها شود. به طورکلی می توان گفت سرمایه اجتماعی و توانمند سازی در یک ارتباط دوسویه با یکدیگر قرار دارند.

این مقاله با رویکرد تحلیلی انتقادی دربارة یک کتاب دانشگاهی به نگارش درآمده است. اثری جامعه شناسانه، که به منزلة یک متن کمک درسی برای آشنایی دانشجویان رشته های مختلف علوم اجتماعی و علوم سیاسی در ایران و جهان با سیر تحول جریان روشن فکری در ایران معاصر به رشتة تحریر درآمده است. بر این اساس، نگارندة مقاله ابعاد مختلف شکلی، روشی، نظری، و محتوای علمی کتاب را در بوتة نقد و محک به آزمون نهاده است تا میزان شایستگی آن به منزلة منبع درسی برای تدریس جامعه شناسی سیاسی ایران یا برای مطالعة عمومی علاقه مندان مشخص شود و البته عیار آن برای مخاطبان دانشگاهی روشن گردد. این کتاب از برخی ویژگی های درخور و مثبتی برخوردار است؛ باوجوداین، در ابعاد گوناگون شکلی، روشی، نظری، و علمی کاستی هایی دارد که می تواند در چاپ های بعدی برطرف گردد و متنی شایسته دراختیار دانشجویان قرار گیرد .

این مقاله با رویکردی انتقادی در باره کتاب تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام نوشته شده است. اثری که مرجع محققان و دانشجویان رشته های تاریخ و علوم سیاسی است. نگارنده مقاله ابعاد شکلی، روشی، نظری و محتوای علمی کتاب را معرفی و آنها را در بوته نقد نهاده است تا میزان شایستگی تخصصی آن را برای مطالعه و تدریس درس اندیشه سیاسی در اسلام و ایران مشخص نموده و عیار آن را برای مخاطبان دانشگاهی روشن کند. این کتاب دارای برخی ویژگی های مثبت است. اما در ابعاد گوناگون شکلی، روشی، نظری و علمی کاستی هایی دارد که توصیه می شود در چاپ های بعدی برطرف گردد و متنی پیراسته و شایسته در اختیار مخاطبان، دانشجویان و محققان قرار گیرد.

در این مقاله، توانایی تبیین الگوی نظام جهانی در تحلیل جنبش های اجتماعی مورد کنکاش قرار می گیرد. پرسش اصلی این است که الگوی تحلیلی نظام جهانی در تحلیل جنبش های اجتماعی از چه توان تبیینی برخوردار است؟ در این راستا، پس از بیان بنیاد نظری و ویژگی های نظریه نظام جهانی، چارچوب روش شناختی و الگوی تحلیلی نظام جهانی ترسیم می گردد. سپس کاربرد این الگوی تحلیلی در جهت تحلیل جنبش های اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد. با توجه به تحولات بنیادینی که در مناسبات سیاسی و اجتماعی در عصر جهانی شدن به وجود آمده است، جنبش های نوین سیاسی و اجتماعی در بستر متفاوتی شکل گرفته و از سرشت، اهداف، فرایند و آرمان های متفاوتی برخوردارند و پیامدهای دیگری را به ارمغان می آورند. بنابراین، دیگر الگوهای تحلیلی سنتی از توانایی لازم برای تبیین علل و عوامل، بسترها و خاستگاه، شرایط و ویژگی ها و نتایج و پیامدهای جنبش های جدید اجتماعی برخوردار نمی باشند. در حالی که به نظر می رسد، الگوی تحلیلی نظام جهانی از توانایی تبیین لازم و کارآیی مناسبی برخوردار است و با ویژگی های عصر جهانی شدن و جنبش های نوین اجتماعی انطباق دارد.

استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی در میان خانواده های ایرانی، نشان دهنده تغییر رفتار اعضای خانواده است. کاهش احترام به والدین، گذراندن اوقات فراقت با دوستان و خارج از خانواده و گرایش به فردگرایی و تعامل با دیگران از طریق تلفن همراه و اینترنت، نمونه های آشکار شیوه های رفتاری اغلب خانواده ها و نمونه هایی از این تغییرات است. از سوی دیگر، دین اسلام، دستوراتی برای تعامل انسان ها ارائه نموده که برای خانواده های ایرانی به لحاظ دارا بودن مذهب تشیع، حائز اهمیت است. این پژوهش در پی پاسخ به این سؤال است که آیا بین تهاجم فرهنگی غرب و کارکرد خانواده های ایرانی رابطه وجود دارد. آیا با تقویت کارکردهای خانواده می توان از شدت تأثیر تهاجم فرهنگی کاست. برای پاسخ به این سؤال، متغیرهای تهاجم فرهنگی و کارکردهای خانواده های ایرانی مورد واکاوی قرار گرفت و مؤلفه های آنها شناسایی شد؛ سپس ضریب همبستگی پیرسون محاسبه شد. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران برای جامعه معلوم (440 نفر) با خطای 05/0، تعداد 205 نفر محاسبه گردید. با توجه به شرط پذیرش نمونه های آماری (توانایی درک و تشخیص مفاهیم و عوامل توسط پاسخ گویان)، ضریب کفایت نمونه برداری محاسبه و تعداد 145 نفر به عنوان حداقل نمونه مناسب تعیین شد. یافته های پژوهش نشان داد بین عوامل تهاجم فرهنگی و کارکردهای خانواده، رابطه معنا دار وجود دارد. نوع رابطه همبستگی غیرهمسو و منفی است. برخی متغیرها، مانند توانایی حل مسئله و ایفای نقش خانوادگی از جمله متغیرهای با واسطه هستند که به طور غیر مستقیم از طریق مهارت افزایی بر کاهش تاثیر تهاجم فرهنگی بر خانواده تاثیر دارند.

این مقاله با هدف نقد روشمند کتاب جریان شناسی سیاسی در ایران به نگارش در آمده است. بررسی شکلی، روشی و محتوایی اثر مهم ترین بخش مقاله است که در حول نقد روشی و محتوایی آن تمرکز یافته است. در متن، پیشنهادهای سازنده و توصیه های اصلاحی مناسبی برای بهبود ابعاد روشی و محتوایی اثر ارائه شده است. سرفصل این نکات به ترتیب زیر است: ضرورت بررسی انتقادی ادبیات موضوع، لزوم بررسی تاریخی و تبارشناختی مفهوم جریان شناسی در ادبیات سیاسی ایران، معرفی منابع علمی و آثار اصلی مورد استفاده برای نگارش جریان شناسی سیاسی و به طور کلی، توجه مناسب و پایبندی اصولی به معیارهای روشی در پژوهش های علوم انسانی که متأسفانه در این متن توجه درخوری به آن ها نشده است.

گفتمان اصلاح طلبی بر پایه مجموعه ناسازه‌های نظری پیکربندی شد و فاقد انسجام نظری بود. زیرا به طور توأمان، در آن هم از آموزه‌های سنتی اسلام و هم از آموزه های مدرن لیبرال استفاده شده بود. اجماع فوری اصلاح طلبان، ناشی از ضرورت تاریخی مخالفت با نامزد محافظه کاران بود که پیروزی خود را قطعی می پنداشت. آنان بر آن بودند که با تجمیع آرای پراکنده و ایجاد یک جبهه گسترده، صدای نوگرایان دینی و اصلاح طلبان را به جامعه برسانند و در عرصه سیاست حضور داشته باشند. اما راهبرد مشخصی برای این همگرایی یا ائتلاف سیاسی طراحی نکرده بود. اجماع نانوشته در پیرامون حمایت از خاتمی حاصل شد. هنگامی که پیروزی ناباورانه به دست آمد، اختلاف نظرها شروع شد. این اختلافات که از ناسازه های نظری گفتمان ناشی می شد، اختلاف نظر در پیرامون مبانی فکری و عقیدتی گسترده، روش های سیاسی گوناگون و رویه های اجرایی متفاوت اصلاح طلبان دور می زد. تفسیرهای موسع یا مضیق و مردم سالارانه یا سنتی از اصول قانون اساسی، شیوه تقسیم قدرت و بهره گیری از منافع قدرت سیاسی ریاست جمهوری، مجلس و شورای شهر شکل گرفت. بنابراین، هر فرد و گروهی جنبش اصلاح طلبی را به سویی کشاند و اجماع اصلاح طلبان فروپاشید و بستر لازم برای تحول نظری و تغییر شیوه های مبارزه سیاسی آنان فراهم گشت. در این مقاله، فرایند فروپاشی اجماع اصلاح طلبان در چهارچوب یک رهیافت نظری بررسی می شود.

در این پژوهش منظور و ابعاد ایده اسلامی سازی دانشگاهها در نگاه مبدعان این ایده با استفاده از دوروش اسنادی و تحلیل محتوا مورد بررسی قرار می گیرد.برای رسیدن به این اهداف،در بخش اسنادی از اغلب اسناد مربوط به ادبیات و پیشینه پژوهشی داخلی وخارجی در ایران فیش برداری شده است.همچنین با روش تحلیل محتوی اطلاعات لازم بوسیله پرسشنامه معکوس از کلیه اسناد و نرم افزارهای مربوط به نظرات مبدعان پدیده اسلامی سازی دانشگاهها در کشوراستخراج و مورد مقایسه قرار گرفته است.مطالعات اسنادی نشان می دهد، اسلامی سازی دانشگاه ایده کاملا جدیدی نبوده و زیر مجموعه ایده مهندسی اجتماعی قرار می گیرد وبا اسلامی شدن جامعه رابطه تنگاتنگی دارد.به لحاظ نظری هم اسلامی سازی و هم شقوق مغایر آن یک واقعیت اجتماعی است. ایده اسلامی سازی به معنای حاکمیت شناخت مذهبی و اسلامی بر دانشگاه و جامعه و رد سایر شناختها (غربی، غیرمذهبی، سکولار) با چالشی اساسی رو به رو است . تحلیل این پدیده، در چارچوب تئوریهایی صورت می پذیرد که تحلیل درونِ نهاد علم و همچنین روابط بین نهاد علم و سایر نهادهای اجتماعی را در دستور کار خود قرار دهد.

در این نقد کتاب، اندیشه های سیاسی و اجتماعی سعید حجاریان بررسی، و محتوای کتاب "از شاهد قدسی تا شاهد بازاری"، به طور مختصر معرفی می شود. عرفی شدن دین در سپهر سیاست، محور اساسی مباحثی است که در حوزه‌ی سنت، گفتمان، ایدئولوژی و آرمان شهر، تحلیل و تبین می شود. در واقع، رهیافت بنیادین حجاریان، نگرش جامعه شناختی به مقوله عرفی شدن در حوزه جامعه شناسی سیاسی و مسایل توسعه ی ایران است. نگارنده با اتخاذ رویکردی انتقادی، رهیافت، چارچوب نظری و اندیشه های حجاریان را به چالش می کشد و در پایان نتیجه می گیرد که حجاریان بدون در نظر گرفتن واقعیت های موجود جامعه ایران و با تفسیری موسع به نتایج مطلوب و دلخواه دست می یابد.

بررسی جایگاه تروریسم در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا و رویکردی که این کشور برخورد با پدیده مزبور در دستورکار خود قرار داده ، موضوعی است که این نوشتار در صدد پژوهشی در زمینه ماهیت و سویه های کارکردی آن است . بدین منور ، بعد از طرح نکات روشی در مقدمه مقاله ، ضمن تعریف مفاهیم و ماهیت متغیرهای انضمامی آن ، محورهای اصلی موضوع ، یعنی اصول و اهداف سیاست خارجی آمریکا و استراتژی آن دولت در مقابله با تروریسم مورد کاوش قرار گرفته و در پایان به طرح جمع بندی موضوعی و ارائه نتیجه گیری و استنتاجات پژوهشی پرداخته شده است .