مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات (کتاب سابق)

هدف: سنجش اعتبار پرسشنامه عوامل ساختاری اثرگذار بر سرقت علمی دانشجویان از نظر روایی محتوایی و سازه و پایایی. روش شناسی: از روش روایی سنجی محتوایی سه لایه برای بررسی روایی محتوایی، از رویکرد تحلیل عاملی تأییدی برای روایی سازه، و از روش دونیم کردن برای پایایی پرسشنامه استفاده شده است. 10 تن از متخصصان علم اطلاعات، علوم اجتماعی، و علوم ارتباطات نمونه آماری برای بررسی محتوایی و 540 نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه های جامع کشور (36 دانشگاه) نمونه جامعه آماری برای بررسی روایی سازه انتخاب شدند. یافته ها: روایی محتوایی در سه لایه تأیید شد. سازه های اصلی پرسشنامه (لایه یک) و سازه های فرعی و گویه های آن (لایه دو) براساس کدهای باز، محوری، و انتخابی یک پژوهش کیفی تنظیم شد. در لایه سوم، روایی محتوایی کل سؤال ها با شاخص روایی محتوایی سی وی آی 875/0 محاسبه شد. روایی سازه نیز به روش مدل یابی معادلات ساختاری با نرم افزار لیزرل بررسی شد و هفت مدل اندازه گیری انعکاسی به تعداد سازه های اصلی پرسشنامه ارائه شد. ضریب پایایی پرسشنامه به روش دونیم کردن 855/0 محاسبه شد که پایایی مطلوبی را نشان می داد. نتیجه گیری: درمجموع، دو سازه فرعی "کثرت توجیهات" که با سؤال های 45 و 46 و "اجتناب از افشاء" که با سؤال های 74 و 75 سنجش می شد از عوامل تأثیرگذار بر سرقت علمی کنار گذاشته شد. همچنین، 10 سؤال دیگر از سایر عوامل پذیرفته نشد و روی هم رفته 14 سؤال از روایی سازه کنار گذاشته شد. درنهایت، پرسشنامه از 104 سؤال به 90 سؤال کاهش پیدا کرد.

هدف: شناسایی الگوها و روندهای موضوعی مطالعات علم اطلاعات و دانش شناسی ایران و سیر تغییرات انجام شده در ساختار نظری این حوزه. روش شناسی: با استفاده از هم رخدادی کلیدواژه و با رویکرد مبتنی بر دیداری سازی حوزه دانش براساس کلیدواژه ها، ساختار فکری علم اطلاعات و دانش شناسی مطالعه شده است. جامعه پژوهش تمامی مقالات پژوهشی و مجموعه مقالات همایش هاست که در سال های 1970 تا 2016 از پژوهشگران ایران در مجلات علم اطلاعات و دانش شناسی منتشر و در وب گاه علوم نمایه شده است. برای تحلیل و دیداری سازی شبکه هم واژگانی مطالعات ایران نیز از نرم افزار سایت اسپیس استفاده شد. یافته ها: تحلیل خوشه ای به شناسایی 10 خوشه انجامید و درمجموع، مشخص شد کانون های اصلی پژوهش ذیل دو عنوان کلی "مطالعات سنجش علم" و "مطالعات اطلاعات" قرار گرفته اند که سهم هریک از این دو کانون پژوهش از کل خوشه های شناسایی شده به ترتیب، 4 و 5 خوشه است. بزرگ ترین خوشه برحسب تعداد گره ها، "مطالعات کاربران و نظام ها" و قدیمی ترین خوشه براساس میانگین سال تشکیل، "همکاری علمی" بود. نتایج تحلیل شاخص شکوفایی رخداد کلیدواژه ها نشان داد کلیدواژه های "اینترنت"، "وب جهان گستر"، "مطالعات کاربران"، و "موتورهای جستجو" به ترتیب، بیشترین توجه پژوهشگران علم اطلاعات و دانش شناسی را به خود جلب کرده اند و در زمره مباحث داغ رشته در بازه زمانی بررسی شده هستند. نتیجه گیری: شبکه هم رخدادی کلیدواژه های مدارک علم اطلاعات و دانش شناسی ایران شبکه ای نوپاست؛ به طوری که از مجموع 257 گره حاضر در فرایند تحلیل، 71 گره در سال های 2000 تا 2009 واقع شده اند. ازجمله نکات درخور تأمل در تحلیل گره های محوری شبکه هم رخدادی کلیدواژه ها، ثبت نکردن هرگونه نمره مرکزیت برای واژه "کتابخانه" است که نشان می دهد این واژه، باوجود برخورداری از فراوانی رخداد، نقش محوری خود را در مدارک علم اطلاعات و دانش شناسی ایران در این بازه زمانی از دست داده است.

هدف : بررسی مسائل، چالش ها، و رویکردهای پیش روی سازماندهی اطلاعات حوزه میراث فرهنگی با تمرکز بر الگوی مرجع مفهومی سی داک و الگوهای هم خانواده آن. روش شناسی :پژوهش های حوزه الگو سازی اطلاعات میراث فرهنگی، به ویژه آثار مبتنی بر الگوی مرجع مفهومی سی داک و سایر الگوهای هم خانواده آن مرور شدند. یافته ها : پژوهش های انبوه پیشین بر سودمندی دستاوردهایی تأکید داشته اند که هم گرایی کتابخانه ها، آرشیو ها، و موزه ها با یکدیگر برای ایجاد الگوهای همگون می تواند به بار آورد. بیشتر پژوهش ها، بر بررسی الگوی سی داک سی آر اِم و پژوهش های چندی نیز بر الگوهای هم خانواده آن تمرکز کرده اند. پژوهش های فراوانی سعی کرده اند با گزارش طرح های عملیاتی، تجربیات حاصل از آنها را به اشتراک گذارند. بسیاری از پژوهش ها روش شناسی مشخصی، مطابق با متون علمی روش پژوهش، برای انجام طرح گزارش نکرده اند و همگی سعی در استفاده از ابزارهای وب معنایی داشته اند. ازجمله مهم ترین چالش های استفاده کنندگان الگوهای خانواده سی آر اِم ، ابهام در تفسیر الگو و تعدد روش های پیاده سازی بیان شده است. نتیجه گیری: نظر به بلوغ الگوی مرجع مفهومی سی داک، توجه به آموزش الگو به کاربران آن و ارائه راهنماهای مختلف در سطوح متفاوت برای بهره برداری بهینه به وسیله گروه علایق ویژه سی داک سی آر اِم ضروری است.

هدف: تحلیل حدود 45 میلیون توییت مقاله های علمی به عنوان نمونه ای از قابلیت های آلتمتریکس برای تحلیل کلان داده ها در محیط وب اجتماعی. روش شناسی: با روش توصیفی و با استفاده از شاخص های آلتمتریک، تمامی 322,828,44 توییت و بازتوییت مربوط به بیش از 000,764,6 مقاله علمی ثبت شده تا زمان گردآوری داده ها در پایگاه آلتمتریک اکسپلورر مطالعه شد. یافته ها: 8/78% به اشتراک گذاری برون دادهای علمی در رسانه های اجتماعی متعلق به توییتر بوده است. مطالعه زمانی توییت مقاله های علمی نشان داد روند به اشتراک گذاری مقاله های علمی در توییتر به میزان چشمگیری رو به افزایش بوده است. بیشترین تعداد توییت مقاله های علمی به ترتیب مربوط به کاربرانی از امریکا، انگلستان، و استرالیا بوده است. همچنین، برون دادهای پژوهشی منتشرشده در مجله های علوم پزشکی و علوم میان رشته ای به میزان گسترده تری توییت شده اند. نتیجه گیری: توییتر مهم ترین رسانه اجتماعی است که پژوهشگران برای به اشتراک گذاری برون دادهای پژوهشی خود از آن در سطح بین المللی استفاده می کنند و قابلیت های فراوانی برای مطالعه اثرگذاری اجتماعی پژوهش دارد.

هدف: تحلیل مقایسه ای روش های پژوهش و ابزار گردآوری داده ها در نشریات منتخب علم اطلاعات و دانش شناسی ایران. روش شناسی: داده های 943 مقاله از نشریات مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی، و تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی به روش مشاهده اسنادی و تحلیل محتوا با کمک سیاهه وارسی در دو بازه زمانی 1384-1388 و 1389-1393 بررسی شده است. یافته ها: روش پیمایشی و مروری پراستفاده ترین روش های پژوهش هستند. استفاده از روش مروری در پنج ساله دوم و پس از تغییر درجه علمی نشریات کاهش به نسبت زیاد داشته و میان دو بازه زمانی مدنظر تفاوت معنادار وجود داشته است. در پنج ساله نخست، مشاهده اسنادی و پرسشنامه پرکاربردترین ابزارهای گردآوری داده ها بوده است. پس از تغییر درجه علمی نشریات، کاربرد مشاهده اسنادی کاهش به نسبت شدیدی داشته است. آزمون خی دو تفاوت معناداری را در میزان استفاده از ابزارهای گردآوری داده ها در دو مقطع زمانی ذکرشده نشان می دهد. نتیجه گیری: تغییر درجه علمی نشریات همراه با تحول در شیوه آموزش روش شناسی پژوهش در علم اطلاعات و دانش شناسی می تواند زمینه ساز نوآوری و تنوع روش شناختی در پژوهش های رشته شود.

هدف: سنجش سرمایه فکری کتابخانه های دانشگاهی براساس مدل بونتیس و ارتباط آن با عملکرد سازمانی. روش شناسی: پژوهش حاضر توصیفی- پیمایشی از نوع کمّی است که با دو پرسشنامه سرمایه فکری و عملکرد سازمانی از تمامی مدیران و کارکنان کتابخانه های دانشگاه های دولتی و آزاد اسلامی شهرهای اصفهان، بندرعباس، و یزد نظرسنجی شده است. تجزیه و تحلیل داده ها با فن تحلیل عاملی با استفاده از آزمون های کولموگرف-اسمیرنوف، ضریب همبستگی پیرسون، برابری واریانس ها، لون، و مقایسه میانگین ها به کمک نرم افزار اس پی اس اس22 انجام شد. یافته ها: سرمایه فکری از دیدگاه مدیران و کارکنان کتابخانه های منتخب مطلوب بود. از میان ابعاد سه گانه سرمایه فکری، فقط بُعد "سرمایه ساختاری" در کتابخانه ها وضعیت چندان مناسبی نداشت. سرمایه فکری و مؤلفه های تشکیل دهنده آن (سرمایه مشتری، سرمایه انسانی، و سرمایه ساختاری) با عملکرد سازمانی کتابخانه ها ارتباط مثبت و معناداری داشت. همچنین، نتایج یافته ها بر یکسان بودن دیدگاه های مدیران و کارکنان درباره سرمایه فکری دلالت داشت. نتیجه گیری: مسئولان و متولیان دانشگاه ها و مراکز آموزشی با سرمایه گذاری و مدیریت سرمایه فکری می توانند شاهد ارتقای هرچه بیشتر عملکرد سازمانی در کتابخانه ها باشند.

هدف: بررسی زمینه ها، موانع، الزامات، و عوامل تأثیرگذار بر فعالیت اعضای هیئت علمی علم اطلاعات و دانش شناسی در شبکه های اجتماعی علمی. روش شناسی: پژوهش حاضر کیفی از نوع نظریه زمینه ای بود و داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته فردی گردآوری شد. معیار اصلی پژوهشگر درباره تعداد مصاحبه ها رسیدن به اشباع نظری بود. تجزیه و تحلیل داده ها براساس تحلیل سه سطح کدگذاری اشتراوس و کوربین شامل کدگذاری باز، محوری، و انتخابی است که با استفاده از نرم افزار MAX QDA انجام شد. یافته ها: از تحلیل داده ها 5 طبقه، 13 زیرطبقه، و 65 طبقه اولیه استخراج شد. مفهوم مرکزی پژوهش، با عنوان "جامعه پذیری علمی" شکل گرفت. "جامعه پذیری علمی" روح علمی نهفته در مناسبات اجتماعی را تداعی می کند که طی فرایند جامعه پذیری به اعضای جامعه منتقل می شود. نتیجه گیری: فعالیت در شبکه های اجتماعی علمی، روحیه علمی به اعضاء می دهد و بر عملکرد نهایی آنان تأثیر مثبت می گذارد. ایده های علمی در محیط های اجتماعی علمی به وجود می آیند و شبکه های اجتماعی علمی چنین محیطی را ایجاد می کنند.

هدف: بررسی جنبه های گوناگون مفهوم اعتبارسنجی اطلاعات وب در راستای آموزش و مهارت افزایی کاربران و کتابداران در پالایش کیفی اطلاعات و نیز معرفی رویکردهای پژوهشی بالقوه در این زمینه. روش شناسی: جستجوی کتاب شناختی و مطالعه در زمینه های پژوهشی رشته هایی مانند علم اطلاعات، روان شناسی، جامعه شناسی، و علوم رایانه. یافته ها: مفهوم اعتبارسنجی اطلاعات وب از دو بُعد اصلی قابلیت اعتماد و تخصص برخوردار بوده و مدل های گوناگونی درباره آن ارائه شده است. اجراکننده، محتوا، و طراحی سه موضوع مهم اعتبارسنجی اطلاعات وب هستند. ویژگی های کاربران، عوامل تأثیرگذار، چهارچوب های نظری عمده، و فرایند کلی اعتبارسنجی اطلاعات در محیط وب از مهم ترین موضوعات در این زمینه هستند. اعتبارسنجی اطلاعات وب فرایندی گام به گام و متشکل از مراحل گوناگون است که در مدل ها و پژوهش های مختلف به آن اشاره شده است. نتیجه گیری: اعتبارسنجی اطلاعات وب، پژوهشی بین رشته ای و پیچیده است که نیازمند توجه جدی پژوهشگران از رشته های مختلف است. اما، برخلاف چنین اهمیتی، در زبان فارسی پژوهش ها و نگارش های فراوانی در این حوزه به دست نیامده است. محدودیت های نظری، کاربردی، روش شناختی، و جامعه آماری ازجمله محدودیت های اصلی در پژوهش های این حوزه هستند که پژوهشگران باید در رفع آنها و تدوین مدل های جامع تر و کاربردی تر بکوشند.

هدف: شناخت تفاوت رفتار جستجوی اطلاعات دانش آموزان دبیرستانی با توجه به تجربه و هوش فضایی آنها در وظایف ساده و پیچیده. روش شناسی: روش پژوهش کمّی و از نوع مقایسه ای است. برای گرد آوری اطلاعات جمعیت شناختی و سنجش تجربه از پرسشنامه و برای گردآوری داده ها از روش مشاهده و تحلیل گزارش های تراکنش کاربران استفاده شد. از آزمون های اکستروم و همکاران (1976) نیز برای سنجش هوش فضایی بهره گرفته شد. جامعه آماری پژوهش 85 دانش آموز دختر (14 و 15 ساله) پایه هشتم و نهم دوره متوسطه مدرسه دانشگاه شیراز در سال تحصیلی 1395-1396 بود. آزمودنی ها دو وظیفه کاری را در دو وب سایت آموزشی رشد و جستار جستجو کردند و اطلاعات مربوط به رفتار جستجوی آنان ثبت و ذخیره شد. یافته ها: میانگین نمره چهار متغیر رفتار جستجوی اطلاعات، یعنی طول پرسش جستجو، فرمول بندی مجدد پرسش جستجو، صفحات نتایج مشاهده شده، و پیوندهای مشاهده شده در وظایف ساده کمتر از وظایف پیچیده بود. همچنین، دانش آموزان با هوش فضایی کم، میزان کمتری از این چهار متغیر را نسبت به دانش آموزان با هوش فضایی متوسط و بالا داشته اند. به عبارتی، میزان تعامل کاربران با هوش فضایی بالا و متوسط با وب سایت ها بیشتر بوده است. نتیجه گیری: شناخت رفتار جستجوی اطلاعات دانش آموزان و عوامل مؤثر بر آن به طراحان سامانه های اطلاعاتی در طراحی وب سایت هایی متناسب با نیازهای این گروه کاربر با توجه به ویژگی های آنها کمک می کند. همچنین، می توان سامانه های بازیابی شخصی سازی شده با درنظرگرفتن ویژگی های شناختی مانند هوش فضایی ایجاد کرد.

هدف: مقایسه میزان همگونی یا ناهمگونی عناصر اطلاعاتی فیپای الکترونیکی با فیپای چاپ شده در کتاب های کودکان و نوجوانان. روش شناسی: عناصر اطلاعاتی رکوردهای کتاب شناختی کتاب های کودکان نرم افزار رسا در کتابخانه ملی با عناصر اطلاعاتی فیپای چاپ شده در کتاب های کودکان و نوجوانان از 1387 تا 1392 به روش پیمایشی- تطبیقی و با کمک سیاهه وارسی مقایسه شدند. یافته ها: بیشترین میزان همگونی به ترتیب، در عنصر اطلاعاتی انواع عنوان در بخش عنوان (8/97%)، وضعیت نشر در بخش محل نشر (97%)، مشخصات ظاهری و یادداشت در بخش شابک (۹۶%)، فهرست تحلیلی در بخش شماره دیویی (۶/۹۴%)، و سرشناسه در بخش نام شخص (8/73%) مشاهده شد. نتیجه گیری: میزان همگونی عناصر اطلاعاتی فیپای الکترونیکی و فیپای چاپ شده کتاب های کودکان به نسبت وضعیت مطلوبی دارد. ضروری است کتابخانه ملی ایران به فهرست نویسی کتاب های کودکان توجه ویژه ای داشته باشد. همچنین، در گروه فهرست نویسی کودکان، ضمن استفاده مؤثرتر از متخصصان موضوعی، لازم است به مسئله آموزش هدفمند و مستمر در این حوزه توجه بیشتری شود.