بازتاب اندیشه

بازتاب اندیشه

بازتاب اندیشه 1384 شماره 61

مقالات

۱.

فقه و نیازهای جدید در دوره «پس از استقرار حکومت اسلامی»

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۷۲
نویسنده در ابتدا رابطه فقه و تحول‏های اجتماعی را برمی‏شمرد و اجتهاد را عنصر پویایی‏بخش برای فقه می‏داند. به نظر وی، اجتهاد پویای شیعه به علت توجه به قالب‏های ذهنی و تفاوت رویکردها نسبت به موضوعات، نتایج متفاوتی ارائه می‏دهد. وی سپس به لزوم استفاده از رویکرد جامعه مدنی، جامعه جهانی و ... در هنگام صدور فتوا در شرایط پس از استقرار حکومت اسلامی در جامعه اشاره می‏کند و می‏گوید در این دوران نمی‏توان با چارچوب‏های ذهنی گذشته به افتاء پرداخت.
۲.

موانع روش شناختی توسعه علوم انسانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۴۷
توسعه علوم انسانی عوامل مختلفی دارد. در این مقاله به موانع مختلف رشد دانش‏های انسانی اشاره شده است. درآمیختن مشکل و مسئله، تحویلی‏نگری، اخذ مسئله نما به جای مسئله، اخذ نظریه به جای فرضیه، درآمیختن مرز علوم، حصرگرایی روش‏شناختی و فقدان الگوی پژوهشی برای تحلیل چند تباری، هفت مانع عمده در راه رشد و توسعه علوم انسانی برشمرده شده است. بحث از علل تسهیل کننده و موانع بازدارنده توسعه علوم انسانی در دو مقام قابل طرح است: مقام تعریف و مقام تحقق. این دو مسئله از جهات مختلفی تفاوت دارند: اول، مسئله دوم به فرهنگ وابسته است و دوم، مسئله دوم صرفا با روش‏های تحلیلی ـ منطقی قابل بررسی نیست؛ بلکه محتاج مطالعه بعدی و تجربی است.
۳.

شاخصه های سنت در جامعه مسلمین

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۲۴
یکی از شاخصه‏های تمدن مدرن، مفهوم فاخر «حق» است که معیاری برای قانون‏نویسی در تمام کشورها و مکاتب و مسالک شده است. البته در پس دوران روشنگری، حق در مقابل تکلیف قرار گرفت و فیلسوفان و سیاست‏مداران برای عقب نشاندن دوران کلیساها (سنت) تلاش کردند.
۴.

حکومت در اندیشه سیاسی شیعه

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۴۲۳
نوشتار نویسنده را در چند بند می‏توان به صورت ذیل بیان نمود: 1. مشروعیت حکومت از نظر شیعه بر پایه مشروعیت الاهی و رضایت مردمی است؛ 2. بنابراین زمانی که مردم حق انتخاب حاکم را داشته باشند، به طریق اولی حق انتخاب نوع حکومت را نیز خواهند داشت؛ 3. از آنجا که انسان موجودی مختار و عاقل است، باید نسبت به حکومت ولایت فقیه در زمان غیبت آگاهی کافی داشته باشد و 4. مردم چه در زمان وجود ائمه اطهار علیهم‏السلام و چه در زمان غیبت، هیچ‏گاه با حکومت اسلامی آشنا نشده‏اند. در زمان حضور معصوم به علت وجود موانع بسیار و در زمان غیبت نیز عوامل ذیل موجب گردید فقها هیچ‏گونه اقدامی برای آگاه کردن مردم و برپایی حکومت اسلامی نکنند: 1. وجود حاکمان ظالم؛ 2. مشروط دانستن کوشش برای برپایی حکومت اسلامی به ایمنی از ضرر از سوی اکثر فقها و 3. ترس فقها از ضرر و غبن. این عوامل موجب شد آنان حتی با وجود آماده بودن شرایط در برخی از دوران تاریخ تشیع، هیچ‏گاه برای برپایی حکومت اقدامی نکنند.
۵.

اسلامی سازی دانش (طرحی برای گذار از سکولاریسم)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۱۴
بررسی رابطه میان علم و دین از مهم‏ترین موضوعات چالش‏برانگیز امروز جامعه ماست. پیشرفت علوم مختلف در جهان غرب از یک سو، و انحطاط علمی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و اقتصادی جهان اسلام از سوی دیگر این سؤال را طرح می‏کند که گویا اسلام با دانش‏اندوزی مخالف است. ازاین‏رو، گروهی اسلام را عامل عقب‏ماندگی جهان اسلام مطرح کردند. به همین دلیل، زمینه ضدیت با اسلام و غربی‏سازی و غرب‏گرایی جهان اسلام فراهم آمد. گروهی نیز این رویکرد به دین را نادرست تلقی کردند و شیوه اصلاح و بازسازی اندیشه اسلامی را در پیش گرفتند. بنیاد اساسی این گفتمان، وجود پایه‏هایی از مبانی علم جدید در اسلام است که با بازنگری در شیوه‏های علمی اسلام، می‏توان آن را به جهان ارائه کرد. این گفتمان با برقراری مجدد ارتباط میان «دانش» و «ارزش»، راه گذار از سکولاریسم را فراهم می‏کند.
۶.

زن، اشتغال و فرهنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۱۰
توجه به نقش زنان در تشکیل خانواده و تربیت فرزندان و تفاوت نگرش در این زمینه، مسئله اشتغال زنان را تحت تأثیر قرار داده است. نویسنده سعی کرده است تا با توجه به جایگاه زن مسلمان ایرانی و سیاست‏گذاری‏های دولت جمهوری اسلامی ایران و بررسی باورهای دینی و توجه به قوانین حقوقی ناظر بر امور خانواده، به برخی از معضلات توجه کند و آراء متفاوت در این زمینه را بیان و نقد نماید. در بررسی باورهای دینی و باورهای فرهنگی، به نمونه‏هایی از قرآن کریم و سنت نبوی مراجعه شده است تا معلوم شود هر نوع سیاست‏گذاری در خصوص زنان، حقوق و وظایف آنان و به ویژه مسئله اشتغال، مبتنی بر نوع نگرش نسبت به زن است. اساسا این بحث در گروی نگرش به انسان و جایگاه او در نظام هستی است. بررسی موانع فرهنگی اشتغال زنان و پیشنهادهایی برای رفع آن، هدف اساسی مقاله می‏باشد.
۷.

نقش زنان تحصیل کرده در تشکیل و تحکیم خانواده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۳۳۲
مراد از «زنان تحصیل کرده»، بانوان آموزش دیده در مراکز آموزشی جدید و یا سنتی می‏باشند. در این نوشتار، تمرکز عمده بر نقش زنان تحصیل کرده برای خودشان است و سپس نتیجه بحث به نقش آنان برای دیگران تعمیم داده می‏شود. نقش زنان تحصیل کرده در رابطه با تأسیس و تحکیم خانواده، در فضاهای متفاوت، آثار گوناگونی را به دنبال دارد. در اینجا، نقش زنان تحصیل کرده، در چهار مرحله ذیل مورد بررسی قرار گرفته است: 1. آغاز آشنایی؛ 2. عشق‏ورزی؛ 3. خواستگاری و 4. گذار از خواستگاری تا ازدواج. سپس، نقش زنان تحصیل کرده برای دیگران در حیطه‏های پژوهشی، آموزشی، مدیریتی مورد تأمل قرار گرفته است. در ادامه، نقش ایشان پس از تأسیس خانواده، بررسی شده است. در این زمینه، ابتدا نقش فردی آنها در تدوین برنامه خانواده، شیوه مواجهه با مسائل جدید و سپس نقش آنها برای دیگران مورد بحث واقع شده است. در نهایت، با جمع‏بندی از مباحث سابق، نظام خانواده و نقش زنان تحصیل کرده در قالب «تئوری سیستمی» ترسیم و معرفی گردیده است.
۸.

تحلیل و بررسی اندیشه ساعت ساز لاهوتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۱۵۴
اندیشه ساعت‏ساز لاهوتی یا خدای ساعت‏ساز، تصویری نادرست از خداست که از دیرباز کم و بیش در ذهن بشر وجود داشته و در دو سده اخیر، به دنبال نظریات جدید علمی، رواج یافته است. در این مقاله ابتدا ساعت‏ساز لاهوتی تصویر شده است و سپس با توضیح دقیق و تحلیل استدلالی که به چنین تصویری منجر شده و بررسی مقدمات آن، نشان داده شده است که این استدلال، که از نوع تمثیل است، منطقا عقیم است و به اصطلاح قیاسی است مع‏الفارق و بنابراین، نتیجه‏ای که از آن گرفته شده است، عقلاً قابل قبول نیست.
۹.

علل ناکامی تاریخی مسلمانان، ناشی از دینداری نیست

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۵۵
نویسنده در دو گفتار، علل عقب‏ماندگی مسلمانان را مورد بحث قرار می‏دهد و سه نظریه را مطرح می‏کند. الف) علت عقب‏ماندگی مسلمانان دین است. وی با ردّ این نظریه می‏گوید: عقب‏ماندگی اختصاص به جوامع اسلامی ندارد. ب) از آنجا که مسلمانان دین را پاسخگوی همه نیازهای خویش می‏دانند، روح پرسشگری در آنها مرده است؛ ازاین‏رو، پویایی را از دست داده‏اند. ایشان با تقسیم دینداران به دو دسته، این مطلب را در مورد کسانی که دین را حداکثری می‏دانند قبول می‏کند. او یکی از آفات حداکثری دانستن دین را از دست رفتن روحیه پرسشگری می‏شمارد. ج) دست نداشتن مسلمانان در علوم تجربی.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۰۲