نقدی بر کتاب کیسانیه (تاریخ، ادبیات) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

موضوع این مقاله نقد و بررسی آرای وداد القاضی، مؤلف کتاب کیسانیه ، دربارة مذهب کیسانیه است که به روش توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع انجام شده است. باتوجه به تسلط وداد القاضی بر ادبیات عرب، او به خوبی از عهدة استفاده از منابع متقدم عربی و اسناد خطی مربوط به موضوع برآمده است. مؤلف از اشعار شاعران کیسانی و هم از دیدگاه ها و ردیه های مخالفان آنان برای تحلیل نقاط تاریک تاریخ کیسانیه بیش ترین بهره را برده و به خلاقیت های مهمی دست یافته است. اما باوجوداین برای بررسی نقاط مبهم تحولات مربوط به کیسانیان گمان هایی را در اثرش مطرح کرده است که برخی از آن ها با شواهد تاریخی هم خوانی ندارد. مؤلف عبدالله بن سبا را، که محققان دربارة وجود تاریخی وی تردید جدی دارند، واقعیت تاریخی دانسته و در موارد بسیاری اقدامات سبئیه را محور بحثش قرار داده است. او سخنان علی (ع) دربارة فرزندش، محمد، را هم جامع بررسی نکرده است. هم چنین مؤلف برخی اقدامات غالیان پس از مختار را به خود وی نسبت داده است. وداد القاضی در بحث از تطور مفهوم رجعت و غیبت، از کنکاش آیات قرآنی و روایات نبوی در این باره غفلت ورزیده است.