معرفت

معرفت

معرفت سال 32 دی 1402 شماره 313 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

ارکان ایمان (محبت)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایمان محبت مراتب ایمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵ تعداد دانلود : ۲۸
علم و معرفت شرط لازم ایمان است؛ بدون علم، ایمان به دست نمی آید. افزون بر علم، ایمان نیازمند محبت و کشش درونی است. از منظر قرآن کریم ایمان امری فطری است و انسان با امور ناسازگار با فطرت خود، نمی تواند به خدا ایمان آورد و تسلیم اوامر و نواهی او شود. بنابراین، ایمان بدون محبت حاصل نمی شود و لذا مؤمنان بیشترین محبت را به خالق هستی دارند. ایمان دارای مراتبی است. محکم ترین دستگیره ایمان این است که حب و بغض ها فقط برای خدا باشد نه برای منافع شخصی. این مقاله شرحی است بر ارکان ایمان، به ویژه محبت از سوی استاد فقید علامه مصباح یزدی.
۲.

شهید صدر بنیان گذار اقتصاد اسلامی؛ بررسی جایگاه شهید سیدمحمدباقر صدر در تاریخ اندیشه اقتصاد اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: اقتصاد اسلامی سیدمحمدباقر صدر پدر اقتصاد اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸ تعداد دانلود : ۱۲
در دهه های اخیر، مباحثی پیرامون پایه گذار اقتصاد اسلامی مطرح شده است. برخی اندیشمندانی همچون ابوالاعلی مودودی (1903 1979) را به عنوان پدر علم اقتصاد اسلامی معرفی کرده اند. مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیلی تاریخی به بررسی چنین ادعاهایی می پردازد. بنابه فرضیه مقاله، شهید سیدمحمدباقر صدر (1935-1980) به واسطه طرح نظام مند اندیشه اقتصاد اسلامی شایسته دریافت عنوان بنیان گذار اقتصاد اسلامی است. یافته های مقاله نشان می دهد که شهید صدر ازجمله اولین متفکرانی بود که به معرفی نظام اقتصادی اسلام در برابر نظام های اقتصادی سرمایه داری، سوسیالیستی و مختلط پرداخت. ایشان ضمن نقد مبانی فلسفی نظام اقتصادی سوسیالیستی و سرمایه داری، اندیشه های محوری آنها را نقد کرده و دیدگاه بدیل نظام اقتصادی اسلام را معرفی می کند. او از اولین محققانی بود که الگوی عملیاتی بانک داری بدون ربا را تدوین کرد. همچنین وی با معرفی روش کشفی، حوزه مطالعاتی فلسفه و روش شناسی اقتصاد اسلامی را بهبود بخشید.
۳.

مبانی نظریه انتخاب عمومی در اقتصاد اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مبانی نظری مبانی کاربردی نظریه انتخاب عمومی اقتصاد اسلامی اقتصاد سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷ تعداد دانلود : ۱۵
یکی از چالش های اساسی در حوزه های عمومی که به یک مسئله مهم در اقتصاد سیاسی جدید تبدیل شده، پی گیری نفع شخصی مادی از سوی افراد و نادیده گرفتن منافع عمومی است. این موضوع، به پیدایش نظریه انتخاب عمومی در اقتصاد نئوکلاسیک منجر شده که با مبانی و اهداف اقتصاد اسلامی ناسازگار است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی، مبانی نظریه انتخاب عمومی در اقتصاد اسلامی را به دو دسته نظری و کاربردی تقسیم کرده و با اتکا بر مبانی مزبور، مفهوم و کارکرد نظریه انتخاب عمومی در اقتصاد اسلامی را متفاوت از رویکرد نئوکلاسیکی آن می داند. مبانی نظری و کاربردی نظریه انتخاب عمومی اسلامی نشان می دهد که دایره نفع شخصی به عنوان انگیزه اصلی انتخاب انسان، شامل منافع معنوی و اخروی نیز می شود که تنها با عقلانیت تکامل یافته، قابل درک و پی گیری است. مفهوم اسلامی انتخاب عمومی، چالش اصلی این نظریه را که تعارض منافع شخصی با منافع عمومی و در نهایت نادیده انگاشتن منافع عمومی باشد، از طریق گسترش دایره شمول منافع شخصی برطرف کرده و زمینه را برای دسترسی به اهداف اقتصادی اسلام ازجمله عدالت اجتماعی فراهم می کند.
۴.

نقش معنویت و اخلاق در الگوی اسلامی تعلیم و تربیت اقتصادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: اخلاق معنویت تعلیم و تربیت اقتصادی اقتصاد اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱ تعداد دانلود : ۱۱
بسیاری از کشورها اقدام به طراحی الگوی تعلیم و تربیت اقتصادی جهت بهبود سطح دانش اقتصادی دانش آموزان پیش از ورود به دانشگاه کرده اند. در بیشتر مدل های تعلیم و تربیت اقتصادی، مدل نئوکلاسیکی رفتار اقتصادی عقلایی ترویج می شود؛ مدلی که منجر به بیشنه سازی سود مادی می گردد. اما گسترش منطق انتخاب عقلایی لذت محور باعث به حاشیه راندن معنویت و اخلاق به عنوان دو مورد از تعالیم ادیان الهی است. این مقاله به دنبال تدوین الگوی اسلامی تعلیم و تربیت اقتصادی است که در آن معنویت و اخلاق نقشی محوری بازی می کند. براساس یافته های پژوهش، الگوی اسلامی تعلیم و تربیت اقتصادی به دنبال تقویت عقلانیت اخلاقی/معنوی در عاملان اقتصادی با استفاده از قواعد و سیاست های اقتصاد اسلامی است. برای نمونه؛ نهاد زکات درصدد تزکیه پرداخت کنندگان این مالیات اسلامی است؛ این در حالی است که مالیات های متعارف اجباری بوده و اهداف معنوی و اخلاقی را هدف گذاری نمی کنند. در مدل تعلیم و تربیت اقتصادی اسلام، توجه به درآمد حلال و طیب راهبردی برای تقویت عقلانیت معنوی در عاملان اقتصادی است. در این مقاله استانداردهای محتوایی برای الگوی تعلیم و تربیت اقتصادی اسلامی پیشنهاد می شود که در آن عناصر اخلاقی نقشی اساسی ایفا می کنند.
۵.

بررسی علل عدم موفقیت نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران در جلب اعتماد عمومی نسبت به حذف ربا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: بانک داری بدون ربا ربای قرضی حذف ربا بانک داری اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۱۰
با گذشت حدود چهل سال از تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا، هنوز بسیاری به موفقیت نظام بانکی در رابطه با حذف ربا تردید دارند. ازاین رو برخی از محققان در طول سالیان متمادی به دنبال بازنگری در قانون عملیات بانکی بدون ربا بودند و یکی از اهداف خود را در کنار ارتقاء کارآمدی نظام بانکی، حذف ربا معرفی کرده اند. گویا تلقی ایشان آن است که ناکارآمدی نظام بانکی و وجود شبهه ربا در عملیات بانک داری بدون ربا به خاطر نقایص قانون فعلی است و با تغییر و اصلاح قانون، هر دو مشکل حل خواهد شد. در تحقیق حاضر به روش تحلیلی توصیفی مشکل دوم، یعنی وجود شبهه ربا بررسی شده و نتایج آن نشان می دهد عوامل متعددی هم چون کاستی های قانون عملیات بانکی بدون ربا، وجود اشکال در محتوای آئین نامه های اجرایی و بخش نامه ها، مشکلات مربوط به محتوای قراردادها، عملکرد نامطلوب مدیران و کارکنان و مشتریان بانک، پیچیدگی قراردادهای ترکیبی (مورد استفاده در بانک داری بدون ربا) نسبت به قرض ربوی، محدودیت های ذاتی نهاد بانک به عنوان بستری برای تحقق بانک داری بدون ربا هرکدام به نوعی زمینه ساز بی اعتمادی عمومی بوده اند. اما آنچه بیش از همه مؤثر بوده، عامل چهارم یعنی عمل کرد ضعیف متصدیان و مشتریان بانک است که آن هم به دلیل فقدان آگاهی لازم نسبت مفاد قراردادها و همچنین فقدان انگیزه کافی نسبت به اجرای دقیق آن است. پیشنهاد می شود مسئله آموزش مشتریان و متصدیان بانک و برنامه ریزی برای ارتقاء فرهنگ رعایت قانون و شرع در قراردادهای بانکی باید در متن قانون گنجانده شده و بانک مرکزی یا نهاد دیگری عهده دار جریان آموزش در کشور باشد.
۶.

بررسی آثار تربیتی فریضه زکات در اخلاق اقتصادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: آثار تربیتی زکات اخلاق اقتصادی مسئولیت پذیری حقوق شهروندی کودکان کار رأفت اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰ تعداد دانلود : ۱۱
فریضه زکات به عنوان یکی از آموزه های الهی دارای آثار متعددی در حوزه اخلاق اقتصادی است. یکی از این آثار، پیامدهای تربیتی در اخلاق اقتصادی است. وجود ناهنجاری های اخلاقی در بستر جامعه و عدم شناسایی و تحلیل فریضه زکات به عنوان ظرفیتی اقتصادی جهت ساماندهی مسائل اخلاقی و تربیتی، مسئله ای است که موحب شده است این پژوهش به بررسی آثار تربیتی فریضه زکات در اخلاق اقتصادی به پردازد. این تحقیق به روش کتابخانه ای و تحلیلی صورت می گیرد. یافته های پژوهش نشان می دهد که فریضه زکات در قالب یکی از موضوعات اقتصادی مطرح در امور اخلاقی و تربیتی هم زمان موجب ارتقای مسئولیت پذیری اجتماعی، ایجاد صمیمیت و برادری، رسیدگی به معضلات تربیتی کودکان کار، دوری از عادات زشت، تقویت ایمان و دوری از کفر، احترام به حقوق شهروندی، تقویت رأفت اجتماعی، تضمین پرداخت داوطلبانه، اصلاح انگیزه های افراد، عدالت آموزشی و پرورشی می شود و روابط اجتماعی و فردی میان افراد جامعه را تقویت و استحکام می بخشد.
۷.

دین و ثروت: پارامترهای نظام اقتصاد اسلامی در رفع فقر و توزیع و تولید عادلانه ثروت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: اقتصاد اسلامی نظام اسلامی رفع فقر توزیع عادلانه ثروت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵ تعداد دانلود : ۱۴
نابرابری توزیع و تولید ثروت در تحقیقات متعددی مورد بحث قرار گرفته است؛ اما نحوه ایجاد این نابرابری ها و چگونگی حل این مشکل کمتر در تحقیقات مورد بررسی قرار گرفته است. در این زمینه یکی از مهم ترین عواملی که در پژوهش ها کمتر در مورد آن بحث شده است، چگونگی برخورد و حل این مشکل توسط نظام اقتصادی اسلام است. هدف این مقاله بررسی متغیرهای پیشنهادی نظام اقتصاد اسلامی در توزیع عادلانه ثروت و رفع فقر است. پژوهش حاضر بعد از تحلیل و بررسی خاستگاه و جایگاه فقر در ادبیات اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی، به بررسی پارامترهای نظام اقتصادی اسلام در زمینه توزیع عادلانه ثروت و از بین بردن فقر می پردازد. پژوهش حاضر با کمک گرفتن از روش تحلیل متون اسلامی و روش عقلی و با استفاده از تکنیک پژوهش کتابخانه ای انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که پارامترهای پیشنهادی نظام اسلامی در سه دسته پارامترهای تأسیسی، اصلاحی و احتیاطی قرار می گیرند. پارامترهای تأسیسی منجر به افزایش درآمد جامعه اسلامی و توزیع عادلانه ثروت می شود، پارامترهای احتیاطی تمرکز ثروت را محدود می کند و درنهایت پارامترهای اصلاحی برای اصلاح عدم تعادل در توزیع درآمد و ثروت و ارتقاء شرایط اقتصادی استفاده می شوند. در صورت اعمال این اقدامات، مشکل فقر و توزیع ناعادلانه ثروت می تواند به صورت ریشه ای حل شود.
۸.

موانع رشد تولید از دیدگاه اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: موانع تولید قرآن اسلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲ تعداد دانلود : ۱۲
اسلام خواهان عزت و اقتدار مسلمین در تمامی عرصه ها و ازجمله عرصه اقتصادی است و کار و تولید مقدمه رسیدن به این هدف است. ازاین رو اسلام برای کار و تولید اهمیت ویژه ای قائل شده و مسلمانان را به سوی آن دعوت می کند و در شرایطی که دشمنان اسلام با ترفندهای مختلف سعی می کنند با ضربه زدن به اقتصاد مسلمین آنها را تحت سیطره خود در بیاورند؛ با برشمردن موانع رشد تولید و تکیه بر فعالیت های مختلف تولیدی آنها را به مقابله با دشمنان دعوت می کند. رفع موانع تولید و رسیدن به رشد تولید و خودکفایی مسلمین و بی نیازی جستن از سرزمین های کفر، روش ها و راه کارهای بی عیب و نقصی را می طلبد که تنها از طریق یک مکتب فرامادی و الهی قابل استخراج است. در این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده سعی بر آن است تا با تکیه بر آیات و سخنان گهربار ائمه معصومان به معرفی موانع رشد تولید در راستای رسیدن به رشد و اقتدار اقتصادی مسلمین بپردازیم. براساس نتایج به دست آمده از تحقیق، موانع تولید عبارتند از: شرک به خدا، کفران نعمت، عدم بهره برداری از سرمایه های طبیعی، اسراف در منابع تولید، فعالیت های عقیم اقتصادی، ثروت اندوزی، تمرکز ثروت در دست اغنیاء، عدم تخصص مداری در امر تولید، چشم داشت به امکانات دشمن، ربا خواری، عدم رعایت اصول و معیارهای تولید در جامعه اسلامی فعالیت های عقیم اقتصادی، ثروت اندوزی، تمرکز ثروت در دست اغنیاء، چشم داشتن به امکانات دشمن.
۹.

بررسی مبانی نظری مؤلفه های اقتصاد مقاومتی با تأکید بر کلام امیرمؤمنان علی (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اقتصاد مقاومتی امام علی (ع) عدالت اجتماعی اصلاح الگوی مصرف مبارزه با فساد اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳ تعداد دانلود : ۱۴
آخرین ترفند نظام سلطه برای به زانو درآوردن انقلاب اسلامی، جنگ اقتصادی است. مقام معظم رهبری برای خنثا سازی این حربه مؤلفه هایی را برای اقتصاد مقاومتی طراحی و ابلاغ کرده است. ازآنجاکه الگوی عملی نظام اسلامی، حکومت علوی است و با فرض اینکه امام علی(ع) در حکومت خویش با سیاستی الهی به تدبیر معیشت مردم زمان خویش پرداخته است؛ این تحقیق در پی پاسخ به این سؤال است که مؤلفه های ابلاغی اقتصاد مقاومتی چگونه و تا چه اندازه در کلام و سیره امیر مؤمنان (ع) تبیین یافته است؟ بررسی های انجام شده به روش استنادی تحلیلی در نهج البلاغه نشان می دهد که مؤلفه های ابلاغی اقتصاد مقاومتی، از قبیل: عدالت اجتماعی، تکیه بر ظرفیت داخلی، مبارزه با فساد اقتصادی، رویکرد جهادی، خود کفایی در نیازهای اولیه، مدیریت و اصلاح الگوی مصرف، به طور چشم گیری مورد اهتمام امام علی(ع) بوده است. با ترسیم مبانی اعتقادی مؤلفه های اقتصاد مقاومتی گام بلندی به سوی نهادینه شدن گفتمان علوی، با هدف فرهنگ سازی آن در بین آحاد مردم برداشته می شود؛ تا بدین طریق مسئولان اجرایی کشور به دلیل مسائل اقتصادی، خود را ناگزیر به دست کشیدن از اهداف ایدئولوژیک و انقلابی نپندارند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۰۲