معرفت

این مقال شرحی است بر کلام امیرمؤمنان علی علیه السلام پیرامون نشانه های مؤمنان واقعی. یکی دیگر از این ویژگی های مؤمنان واقعی این است که «مردم به خیرش امیدوار و از آزارش در امان باشند». مهربانی با مردم سفارش دین و آموزه های دینی است. اطاعت و فرمانبردادی از خداون سه مرحله دارد: 1. بنده به جهت ترس از عذاب، خدا را اطاعت می کند. 2. طمع به ثواب و پاداش عامل اطاعت خداست. 3. عشق و محبت به خدا عامل اطاعت و عبادت خداست. مرحلة سوم، مهم ترین و عالی ترین مرتبه عبادت خداست. خدای متعال چون شایسته عبادت است، مؤمن او را عبادت می کند. عبادتی که حضرت معصومان علیهم السلام ما را بدان سفارش می کنند و عمل می کنند، نوع سوم بندگی است. ما هم که خود را پیرو واقعی ائمة اطهار علیهم السلام می دانیم، باید مثل ایشان باشیم. دیگرخواهی و مهربانی با مردم و گذشت و فداکاری در اسلام بسیار سفارش شده و این تنها از عهدة کسانی برمی آید که شیعة واقعی بود، عظمت خدای متعال را درک کرده و با مردم مهربانند.

پژوهش حاضر با هدف تبیین قرآنی الگوهای رفتار اجتماعی در جامعة دینی انجام گرفته، تا ابزاری ارزشمند برای طراحان برنامة درسی کشور باشد. روش پژوهش توصیفی تحلیلی است و به منظور گردآوری داده های لازم، و نیل به اهداف پژوهش، منابع موجود و مرتبط با تحقیق، با شیوه های کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که جامعة دینی جامعه ای است که فرهنگ و روش های رفتاری آن از تعالیم دینی و وحیانی برخاسته باشد و اعضای آن در مواجهه با مقوله دین، تمام ابعاد وجودی خویش اعم از بینشی، گرایشی و کنشی را به کار بندند؛ در این جامعه دلبستگی و شیدایی به دین و ارزش های دینی بر هر دلبستگی دیگر غلبه داشته است، و بنابر آیات قرآن کریم الگوهای رفتار اجتماعی متناسب با آن در پنج محور شامل: رفتارهای فردی مطابق با ضرورت های جمعی، رفتارهای تعاملی با سایران، رفتارهای اقتصادی، رفتارهای سیاسی و رفتارهای مرتبط با ایفای تکالیف اجتماعی، قابل تبیین است.

سیره و روش زندگی امیرمؤمنان علی علیه السلام را می توان به عنوان کامل ترین الگوی مسلمانان در امور اقتصادی به شمار آورد. روشی که در آن نه منفعت طلبی شخصی بر منافع عمومی سایه می افکند، و نه فشارها و آسیب های اقتصادی می تواند خللی در توفیقات روزافزون آن به وجود آورد. این سیره که مبتنی بر علم و دانشِ تولید و عملِ مجدانه است، با هوشمندی امیرمؤمنان علیه السلام، سبب تغییر اوضاع معیشتی او و بنی هاشم گردیده و اثرات مطلوب بسیاری را در عرصه های گوناگون از خود به جای گذاشته است. شاید بتوان مهم ترین و مطلوب ترین اثر سبک اقتصاد علوی را تکیه این روش بر تولید، یا همان درون زایی و تأکید آن بر حفظ سرمایه و بهره گیری از ثمرات آن دانست. این ویژگی ها موجب شده که مقاله، به بررسی و تحلیل مسائل اقتصادی مرتبط با امیرمؤمنان علی علیه السلام بپردازد تا کیفیت تطبیق اقتصاد مقاومتی با سیره اقتصاد علوی را از طریق تحلیل تصمیمات اقتصادیِ امیرمؤمنان علیه السلام در زمینه تولید و کسب و کار روشن نماید.

مسئلة اقتصاد و کسب معاش، از ابتدایی ترین و ضروری ترین مسائلی است که همواره با زندگی نوع بشر همراه بوده و قسمت عمده ای از حیات انسانی را تشکیل می دهد. نظام اقتصادی حاکم بر خانواده باید به گونه ای باشد که بتواند با پیشرفت زندگی بشر در هر عصری، مشکلات و موانع موجود را برطرف کند. بدون تردید هریک از اعضای خانواده با تدابیر درست خویش در مدیریت اقتصادی خانواده نقش جدی دارند. در این میان نقش زنان با توجه به جایگاه و مسئولیت آنان از اهمیت برخوردار است. در نظام تربیتی اسلام، تنها تمکن مالی و اقتصادی نیست که آرامش را برای خانواده فراهم می سازد، بلکه خصایص نیکی مانند: قناعت و پرهیز از اسراف، پرهیز از تجمل، و اعتدال و میانه روی و... بسیار توصیه شده است. در شرایط نامناسب اقتصادی، قطعاً رفتار زن خانواده است که در نقش مادر و همسر می تواند برای سایران الگو سازی کند و آرامش و راحتی را برای خانواده به ارمغان بیاورد. پژوهش حاضر از حیث هدف، کاربردی و از حیث روش، توصیفی تحلیلی است، و با استفاده از منابع و اسناد معتبر کتابخانه ای انجام گرفته است.

هدف پژوهش، پیش بینی مسئولیت پذیریِ اجتماعی دبیران مدارس متوسطه، براساس هوش فرهنگی و سرمایة اجتماعی است. روش پژوهش از نظر اهداف، کاربردی و به لحاظ شیوة گردآوری اطلاعات، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعة آماری پژوهش 460 نفر، و نمونة آماری ۲۱۰ نفر است، که بر اساس جدول مورگان و به شیوة تصادفی طبقه ای، انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامة هوش فرهنگی «آنگ» و همکاران (۲۰۰۷)، سرمایة اجتماعی«ناپاهیت» و «گوشال»(۱۹۹۸)، مسئولیت پذیری اجتماعی «گاف»(۱۹۸۴)، به ترتیب: با پایایی 81/0، 78/ 0و 83/0، بر اساس آلفای کرانباخ استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، علاوه بر روش های توصیفی، از آزمون های استنباطی«کلموگروف اسمیرنف»، همبستگی «پیرسون»، در قالب نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج نشان داد: 1. میان هوش فرهنگی و سرمایة اجتماعی، با مسئولیت پذیری دبیران مدارس متوسطه، رابطه وجود دارد. 2. میان ابعاد شناختی، ساختاری و رابطه ای سرمایة اجتماعی، با مسئولیت پذیری دبیران رابطه وجود دارد. 3. میان ابعاد فراشناخت، شناخت، انگیزشی و رفتاری از هوش فرهنگی، با مسئولیت پذیری دبیران رابطه وجود دارد. در نهایت، هوش فرهنگی و سرمایة اجتماعی پیش بینی کنندة مناسبی برای مسئولیت پذیری اجتماعی دبیران هستند.

این مقاله، با هدف مطالعه نقش رسانه در میزان پایبندی عملی معلمان شهرستان دهلران به دین انجام شده است. براساس جدول مورگان، حجم نمونه 300 نفر محاسبه شده است که با روش نمونه گیری سهمیه ای (جنس و مقطع آموزشی) انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه ای ترکیبی محقق ساخته و دیگران ساخته است که پس از تأیید اعتبار آن توسط صاحب نظران، پایایی پرسشنامه «میزان پایبندی عملی به دین» با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ (71/0)، محاسبه و مورد استفاده قرار گرفت. یافته ها تفاوتی معنادار در «میزان پایبندی عملی به دین» پاسخ گویان، با توجه به «جنسیت» و «مقطع آموزشی» آنان را نشان داد. براین اساس، هیچ تفاوت معناداری در «میزان پایبندی عملی به دین» پاسخ گویان، با توجه به سایر متغیرهای زمینه ای مورد مطالعه، و همچنین «نوع رسانه مورد استفاده» و «میزان استفاده از رسانه مورد استفاده» آنها، وجود نداشت. در نهایت فقط متغیرهای «مقطع آموزشی ابتدائی» و «جنسیت» توانستند وارد مدل رگرسیونی عوامل تببین کنندة «میزان پایبندی عملی به دین» شوند و به میزان 6/4 درصد از تغییرات آن را تبیین نماید.

در نوشتار حاضر به مدد شیوه تحلیلی اسنادی، به نقد کتاب «ریشه های فرهنگی ارتباط در ایران» پرداخته ایم. نتایج تحقیق آشکارکنندة برخی نقایص صوری و محتوایی است. در بخش صوری، کتاب به بازنگری جدی در ویرایش فاصله ها، اشتباهات تایپی و جملات نامفهوم نیازمند است. در بخش محتوایی، مهم ترین نکته، عدم انتخاب روش تحقیق مناسب و گزینش رویکرد تحلیلی خاصِ تاریخی است. گزینش روش تحقیق کمّی برای مسئله ای همچون ریشه های فرهنگی که ماهیتاً کیفی است، مؤلف را به کلی نگری و تعمیم دهی غیرمنطقی سوق داده است. به علاوه، انتخاب یک رویکرد خاص تاریخی ملهم از نظریة «استبداد ایرانی» و نظریة «زوال اندیشه سیاسی» مؤلف را مبتلا به «خودشرق شناسی» و غفلت از فضایل اخلاقی ایرانیان کرده است. توجه به پدیدة مهم انقلاب اسلامی و نحوه ورود و مواجهة مدرنیته به ایران، جزو پیشنهادهای نگارنده است تا با نگاهی جامع به تفسیر خلقیات ایرانیان پرداخته شود. مطالعة انتقادی این کتاب ضرورت رهایی محققان از گفتمان شرق شناسانه و توجه به خلقیات ایرانیان در بستر «گفتمان علم بومی» را بیش از پیش آشکار می کند.

«ازخودبیگانگی» به عنوان یکی از مهم ترین مسائل انسان شناختی، که در رشته های گوناگون و از دیدگاه های مختلف، محل توجه و بررسی قرار گرفته، در زندگی امروزی از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. ازاین رو، هدف پژوهش حاضر، بررسی مفهوم «ازخودبیگانگی» از نظر دو اندیشمند غربی و اسلامی، اریک فروم و جلال آل احمد، با توجه به جایگاه خاص آنها در مقام اندیشه است. برای گردآوری داده ها، از روش کتابخانه ای و اسنادی استفاده شده است. براساس نتایج تحقیق، مفهوم «ازخودبیگانگی» در نظر اندیشمندان مذکور، متشکل از چهار بُعدِ ماهیت، نمودها، ریشه ها، و راه های برون رفت از آن است. علاوه بر این، روشن شد که تشریح ابعاد گوناگون «ازخودبیگانگی» از سوی این دو اندیشمند، علاوه بر تفاوت های مبنایی و ظاهری، از شباهت هایی نیز برخوردار است. در نهایت، با توجه به نظر این دو، می توان گفت که اولا،ً باید از برخورد منفعلانه با عوامل پدیدآورنده «ازخودبیگانگی» دوری کرد. ثانیاً، اینکه رهاییِ از «ازخودبیگانگی» از رهگذر فردگرایی حاصل نمی شود و مستلزم ارزش های جمع گرایانه است.