۱.
کلید واژه ها:
فلسفه شرور آرامش تفویض تمرکز حواس اضطراب
این مقال شرحی است بر کلام امام محمدباقر علیه السلام در باب صفات شیعیان واقعی. حضرت می فرمایند: با تفویض صحیح (همه امور به خدا) به آسایش دل دست یاب و آسودگی تن را در آسایش دل جست وجو کن، و با کاهش خطا، آسودگی دل را به دست آور. روان شناسان و اگزیستانسیالیست ها معتقدند که انسان حیوان مضطرب است. اگر انسان اضطراب نداشته باشد، انسان نیست. راه حل روان شناسان برای درمان اضطراب این است که اصلاً نباید به سختی ها و گرفتاری های زندگی اندیشید و باید به دنبال خوشی و سرگرمی بود. ولی انبیای الهی معتقدند که برای رهایی از اضطراب های دنیایی، باید ماهیت این عالم و دنیا را که گذرگاه و موقتی است، شناخت. کسی که سختی های این دنیا را تحمل کند و وظایفش را انجام می دهد، به آرامش و آسایش ابدی خواهد رسید. باید امور را به خدا واگذار کرد. لازمه واگذاری امور به خدا این است که انسان احساس آرامش کند و تنها نگرانی او انجام وظیفه به بهترین شکل باشد. واگذاری کارها به خدا و اعتماد به او درباره سرانجام امور، راهی است برای آرامش روح و ریشه کن کردن اضطراب، ناراحتی و ترس های بی دلیل.
۲.
کلید واژه ها:
شناخت های انسان معرفت شهودی تکامل اختیاری شناخت شهودی خودشناسی و خداشناسی القائات شیطانی
ازجمله شناخت های انسان که در کمال او مؤثر است، معرفت شهودی است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به بررسی نقش ایجابی و سلبی معرفت های شهودی انسان در تکامل اختیاری او از دیدگاه قرآن در چارچوب تفسیر موضوعی آیات می پردازد. یافته های پژوهش حاکی است که برخی از آیات دلالت دارند بر اینکه معرفت شهودی انسان به خود و خداوند، عین کمال است و در رسیدن آدمی به کمال بالاتر نیز نقش ایجابی دارد. مطابق دلالت دسته ای دیگر از آیات، خداوند خود به برخی از بندگان خاصش معرفت هایی شهودی اعطا می کند که موجب افزایش کمال آنها می گردد. از دلالت ضمنی پاره ای از آیات هم استفاده می شود که بعضی از معرفت های حضوری می توانند تأثیر سلبی در کمال آدمی داشته و عامل سقوط و زمینه ساز دوری او از سعادت باشند. درک القائات شیطانی و احساس درونی استقلال و بی نیازی از خدا از این قبیل اند.
۳.
کلید واژه ها:
فطرت فطرت الهی انسان عوامل شکوفایی فطرت ذکر یاد خدا
همه انسان ها دارای فطرت الهی هستند، ولی این فطرت گاه بر اثر موانع مختلفی محجوب می ماند؛ ازاین رو، نیاز به شکوفایی و فعلیت بخشی دارد. در نقطه مقابل موانع فطرت، عواملی باعث شکوفایی فطرت می گردند که در این میان، عامل ذکر و یاد الهی از مهم ترین آنها به شمار می رود. هدف پژوهش حاضر این است که با مطالعه و گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی با رویکرد تفسیر موضوعی، نقش ذکر در شکوفایی فطرت الهی در انسان را مورد بررسی قرار دهد. بررسی ها نشان می دهد از دیدگاه قرآن کریم ذکر و یاد الهی در شکوفا شدن فطرت الهی انسان تأثیر ویژه ای دارد و به هر اندازه که یاد خدا و توجه به معبود در وجود انسان بیشتر و عمیق تر باشد، معرفت شهودی به او بیشتر خواهد شد و فطرت الهی انسان بیدارتر و شکوفاتر می شود. این موضوع نمودها و آثار روشنی از قبیل نورانیت دل، بصیرت یابی انسان و قرب به خدای متعال، در زندگی اهل ذکر دارد. ذکر برای اینکه در شکوفایی فطرت الهی انسان تأثیر بگذارد، باید شرایطی داشته باشد که مهم ترین آنها خالصانه بودن، تداوم داشتن، کثیر و پنهانی بودن است.
۴.
کلید واژه ها:
عزت نیاز انسان به عزت فرایند تأمین نیاز شناخت عزت حقیقی خاستگاه الهی عزت تقوای الهی جهاد
عزت به معنی شکست ناپذیری و اقتدار، یکی از نیازهای فطری انسان است که در همه دوران زندگی انسان نقش اساسی ایفا می کند. قرآن کریم راه کارهای حقیقی تأمین آن را به صورت ضابطه مند بیان کرده و این راه کارها در قالب یک فرایند که از آغاز و انجامی برخوردار می باشد، قابل تصویر است. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی درصدد بیان فرایند تأمین نیاز به عزت از دیدگاه قرآن است. حاصل تحقیق این است که شناخت عزت حقیقی و باور به خاستگاه الهی آن و معرفت به حقیقت وجودی خویش، از راه کارهای شناختی عزت مندی است که در نقطه آغاز فرآیند قرار دارد. پس از این دو مرحله، نوبت به تحقق صفات لازم در انسان می رسد و در ضمن آن، صفت والا و ارزشمند تقوای الهی از مهم ترین آنها برای کسب عزت قلمداد شده است؛ و در نهایت به یکی از مهم ترین رفتارها یعنی جهاد در راه خدا که نشان دهنده اوج عزت انسان است، ختم می گردد.
۵.
کلید واژه ها:
نیازهای انسان نیازهای مادی نیازهای معنوی
یکی از مسائل مهم انسان شناسی، شناخت نیازهای انسان است. قرآن کریم برای هدایت انسان نازل شده و توجه ویژه به نیازهای او دارد، شناخت این نیازها از منظر قرآن از اهمیت ویژه برخوردار است. انسان چه نیازهایی دارد؟ آیا نیازهای انسان صرفاً مربوط به بقا و کمال بعد مادی اوست یا نیازهای غیرمادی نیز دارد که به کمال بعد معنوی او مربوط می شود؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تفسیر موضوعی، با تأکید بر دیدگاه های علامه طباطبائی در تفسیر المیزان به بررسی این مسئله پرداخته و به نکاتی به شرح زیر دست یافته است: نیازهای انسان از ابعاد وجودی او نشئت گرفته اند؛ با توجه به آیات قرآن، انسان دارای دو دسته نیاز مادی و معنوی است؛ مهم ترین نیازهای مادی انسان شامل خوردن و آشامیدن، مسکن، پوشش، همسر، خواب و امنیت است؛ و نیازهای معنوی انسان دربرگیرنده اموری چون شناخت، هدایت، عزت، ولایت، پرستش، محبوبیت و احترام، الگو، زینت و آرایش، دین، و اطمینان قلب است.
۶.
کلید واژه ها:
نیاز متعالی نیاز به دین نیاز به اعتقادات دینی عزت خواهی کرامت طلبی لذت معنوی
بشر امروز در شناخت بسیاری از مسائل انسان شناختی، ازجمله نیازهای واقعی انسان به خطا رفته و آن را به اموری حیوانی تقلیل داده و همین خطا او را به ورطه بحران هویت و فساد کشانده است. از دیدگاه قرآن کریم، انسان نیازهایی فرامادی و متعالی دارد و کمال او در گرو تأمین همین نیازهاست. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر تفسیر موضوعی به بررسی بنیادی ترین نیازهای متعالی انسان از منظر قرآن می پردازد؛ طبق این پژوهش، بنیادی ترین این نیازها عبارتند از: نیاز به دین و ابعاد آن، یعنی خداشناسی، راه و راهنماشناسی و معادشناسی؛ همچنین انسان برای رشد و تعالی روحی نیازمند پرستش خداوند و رعایت احکام و ارزش های الهی است؛ عزت خواهی، کرامت طلبی و فضیلت خواهی و همچنین آرامش روحی، شادی معنوی و محبت حقیقی که در سایه حیات طیبه دینی میسر می گردد، بخشی دیگر از همین نیازهاست. چگونگی تأمین صحیح این نیازهای متعدد و متنوع، در حقیقتی به نام دین الهی به انسان عرضه شده است.
۷.
کلید واژه ها:
تفسیر المیزان معانی واژگان قرآنی قرائن درون متنی قرینه سیاق
تفسیر المیزان یکی از تفاسیری است که در موارد متعدد و گسترده ای به معناشناسی مفردات قرآن پرداخته است. علامه طباطبائی با در نظر گرفتن قرائن و شواهد درون متنی آیات، به ویژه با بهره گیری از قاعده سیاق، به طور دقیق به کشف معانی واژگان قرآنی مبادرت ورزیده است. نوشتار پیش رو که با روش کتابخانه ای و رویکردی توصیفی تحلیلی انجام شده، به دنبال کشف و ارائه کارکردهای سیاق در تعیین معانی واژگان قرآنی در تفسیر المیزان است. حاصل مطالعات انجام شده این است که مهم ترین کارکردهای سیاق در کشف و تعیین معنای واژگان قرآنی را می توان در مواردی از جمله: تبیین و تشریح معنای واژگان، تعیین دایره مفهومی مفردات، ترجیح معنای یک واژه از بین احتمالات مختلف، تعیین مصادیق واژگان، بیان معنای متفاوت و تحول معنایی یک واژه در کاربردهای مختلف برشمرد.
۸.
کلید واژه ها:
خداوند قرآن روایات تصورات صحیح
ازآنجاکه یکی از راه کارهای مهم تجلی خداوند در اعمال و رفتار انسان ها در جامعه، تصحیح تصورات نادرست از خداوند است؛ این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است، به ارائه تصورات ذهنی صحیح از خداوند از دیدگاه آیات و روایات معصومان می پردازد. انتخاب عنوان تصورات صحیح از خداوند در این پژوهش (که به روش کتابخانه ای انجام شده) بر مبنای استخراج تصورات نادرست از خداوند است که از یک پژوهش کیفی جداگانه با عنوان «بررسی کیفی انگاره های ذهنی نادرست از خداوند» به روش تحلیل محتوا بر روی دانشجویان دختر شاغل به تحصیل در غیر رشته های الهیات در دانشگاه میبد به دست آمده است. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان می دهد که ارائه و آموزش تصورات ذهنی صحیح از خداوند سبب محبت و اشتیاق افراد نسبت به خداوند و در نهایت، اطاعت پذیری و تجلی خداوند در افعال و کردار انسان ها خواهد شد. برخی تصورات صحیح از خداوند عبارتند از: تشبیه در عین تنزیه، توجه به مراتب بالا و وسعت معنا و مصداق در موضوعات دینی، و... .
۹.
کلید واژه ها:
ظاهرگرایی جریان ظاهرگرایی اهل سنت تفسیر قرآن
جریان ظاهرگرایی از کهن ترین جریان های فکری در جهان اسلام، به ویژه اهل سنت است که تاکنون ابعاد و زوایای آن کمتر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. بررسی خاستگاه و سیر تطور ظاهرگرایی در فهم قرآن در میان اهل سنت، موضوع این پژوهش است. در این مقاله با بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی و با استناد به منابع تاریخی، خاستگاه پدیده ظاهرگرایی و سیر تاریخی آن در بین اهل سنت بررسی شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که ظاهرگرایی در اهل سنت، به مثابه یک جریان تأثیرگذار در فهم قرآن و برداشت از کتاب الهی، به دوران پس از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و عصر صحابه بازمی گردد که در طی قرون مختلف، در قالب مکاتب گوناگونی مانند اهل اثر، اهل حدیث حنابله، سلفیه و وهابیت، تا عصر حاضر استمرار داشته است. طرف داران این جریان در رویکرد خود، بحث در اطراف برخی از حقایق دینی و عبور از ظواهر کتاب و سنت را بدعت می دانند. آنها با نادیده گرفتن عقل، نگاهی افراطی به نقل دارند و معتقدند اعتبار و میزان عقل به کتاب و سنت است و با وجود قرآن به استدلال های اهل کلام و روش متکلمان نیازی نیست. این رویکرد مبتنی بر اصالت ظاهر کتاب و سنت و کفایت نقل، بر تمام اصول و اندیشه های جریان ظاهرگرا حاکم است.
