مطالب مرتبط با کلیدواژه

گفتمان


۲۸۱.

از ایدئولوژی تا گفتمان: سوژه، قدرت و حقیقت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم اجتماعی (علامه طباطبایی) پاییز ۱۳۹۵ شماره ۷۴ 111 - 148

کلیدواژه‌ها: گفتمان ایدئولوژی هژمونی سوژه قدرت حقیقت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹۲ تعداد دانلود : ۸۶۳
با اوج گرفتن مباحثات و مجادلات ناشی از چرخش پسامدرن و رواج رهیافت های پساساختارگرایی و پسامارکسیم در ادبیات علوم اجتماعی، مفاهیم ایدئولوژی، هژمونی، گفتمان، سوژه، قدرت و مقاومت به پرکاربردترین و مناقشه برانگیزترین مفاهیم در حوزه مطالعات سیاسی و اجتماعی بدل شدند. دستاورد این منازعات فکری شکل گیری طیف وسیعی از نظریات و تفاسیر در مورد این مفاهیم بود. به فراخور، در سال های اخیر نیز گرایش و علاقه فراوانی در فضای فکری جامعه ما به ویژه در قالب رواج نظریه و روش تحلیل گفتمان ایجاد گردیده است. لیکن، در مواردی مشاهده می شود که این مفاهیم بدون توجه به مبانی و آگاهی از تشابهات و تمایزات نظری و مفهومی میان آن ها استعمال می شود. بر همین اساس، در این مقاله تلاش گردیده است با اخذ رویکردی تحلیلی و انتقادی تشابهات و تمایزات این مفاهیم در میان دیدگاه مهمترین نظریه پردازن این حوزه همچون مارکس، آلتوسر، گرامشی، فوکو و لاکلائو و موفه مورد مطالعه و تبیین قرار گیرد. نتایج حاصل از این مطالعه بیانگر این نکته است که هر یک از مفاهیم فوق در نظریه های مختلف معنای متفاوتی می یابند؛ لذا محققان باید پیش از کاربست هر یک از مفاهیم فوق با مشخص نمودن نوع رویکرد نظری مورد نظر خود مفاهیم را در معنای مناسب به کار گیرند. چرا که مفهوم سنتی ایدئولوژی و هژمونی دارای بار ارزشی بوده و مبتنی بر وجود حقیقت استعلایی است. در حالی که تحلیل گران گفتمان منکر وجود حقیقت اند و معتقدند که این گفتمان ها هستند که به تعریف حقیقت می پردازند.
۲۸۲.

تحلیل فرایند گفتمانی گسست و پیوست در غزل های کمال خجندی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب غنایی سال هفدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۲ 159 - 176

کلیدواژه‌ها: کمال خجندی گفتمان شناختی شوشی گسست و پیوست

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۸ تعداد دانلود : ۳۱۲
کمال خجندی، شاعر شیرین سخن سبک عراقی و یکی از درخشان ترین چهره های غزلی شعر فارسی است. یکی از گونه های گفتمانی که در غزل های کمال کاربرد گسترده ای دارد، گفتمان شناختی است. در گفتمان شناختی، فرایند کنشی در تعامل با فرایند شَوِشی ایفای نقش می کند و به همین دلیل، شناخت به گونه ای باز، متکثر و پویا تبدیل می شود. یکی از مباحثی که در گفتمان شناختی مطرح می شود، گسست و پیوست گفتمانی است. در فرایند گسست و پیوست، منِ شناختی کنشگر با منِ پدیداری و استعلایی او مرتبط می شود؛ حالِ زمانی در ارتباط با نه حال زمانی و مکان گفته پردازی در ارتباط با نه مکان گفته ای قرار می گیرد. در مقاله حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، گفتمان شناختی و فرایند گسست و پیوست گفتمانی در غزل های کمال خجندی مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد. پرسش اصلی پژوهش این است که فرایند گسست و پیوست گفتمانی چگونه در غزل کمال تحقق پیدا می کند و از این طریق چه معنایی تولید می شود. در فرایند گسست و پیوست در غزل کمال، شاهد تعامل دوسویه فضای گفته پردازی و فضای گفته ای، یا دنیای گفته پرداز و گفته خوان هستیم. با وجود این، ساختار غالب گفتمان از آنِ گسست است و پیوست های گفتمانی نیز در خدمت گسست گفتمانی قرار می گیرند.
۲۸۳.

گفتمان «شعوبی» در آراء ناصرخسرو قبادیانی (بر اساس الگوی تحلیل گفتمانی لاکلا و موفه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادبیات تعلیمی سال دهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴۰ 193 - 222

کلیدواژه‌ها: گفتمان شعوبیه لاکلا و موفه ناصرخسرو دیوان قصاید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۵ تعداد دانلود : ۴۵۸
لاکلا و موفه با بازخوانی نظریه های متفکرانی مانند زبان شناسی سوسور، ساختارگرایی التوسر و پساساختارگرایی دریدا و...، نظریه گفتمان خود را در سال 1985 میلادی در کتاب هژمونی و استراتژی سوسیالیستی بسط دادند. نظریه گفتمان در دهه های اخیر برای فهم پدیده های اجتماعی و چگونگی تحول آن ها در حوزه های مختلف علوم انسانی کاربرد وسیعی یافته است. شعوبیه یکی از مهم ترین جنبش های تاریخ ایران واکنشی در برابر سیادت حاکمیت غیرایرانی بر ایرانیان بود که دارای سوگیری های فرهنگی سیاسی و اجتماعی است. این مقاله گفتمان شعوبی را در اشعار ناصرخسرو بر مبنای تحلیل گفتمانی «لاکلا و موفه» بررسی می کند. بنابراین چگونگی و چرایی مبارزات ایرانیان در بستر خیزش شعوبی به ویژه در روزگار ناصرخسرو روشن می شود. گفتمان شعوبی در آراء ناصرخسرو با دال های فردیت، اختیار، خردگرایی، روش تأویل و قداست زدایی پیرامون اصالت انسان مفصل بندی می شود. در این دیدگاه، حاکمیت سیاسی سلاطین سلجوقی و نظام عقیدتی خلفای عباسی را به عنوان غیرهای گفتمانی، حاشیه رانی می کند و برای حل بحران های هویتی در تلاش است که پیشینه تاریخی ایرانی را برجسته سازی کند. نظریه رهایی، حاکمیت ایرانی و پیروی از مذهب اسماعیلی را به عنوان اسطوره معرفی می کند. سوژه فردی آزاده و داناست که گفتمان شعوبی را پیش می برد.  
۲۸۴.

بررسی تحول گفتمانی نیروهای سیاسی پس از انقلاب اسلامی در ایران(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: علوم اجتماعی شوشتر سال دوازدهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیاپی ۴۳) 1 - 20

کلیدواژه‌ها: گفتمان نیروهای سیاسی گفتمان های سیاسی تحول انقلاب اسلامی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲۳ تعداد دانلود : ۳۹۷
هدف اصلی مقاله حاضر بررسی تحول گفتمانی بین نیروهای سیاسی پس از انقلاب اسلامی در ایران است. برای تحقق این هدف، ویژگی گفتمان نیروهای سیاسی به عنوان کنشگران گفتمان ساز، مطالعه شده و نوع و میزان تحول این گفتمان در اول انقلاب(دوره تب انقلابی) تا سال 1363، دولت جنگ تا سال 1368یعنی دوران حیات امام، دولت سازندگی و اصلاحات و آغاز دولت نهم و مشخص گردیده است. از نظریه گفتمان لکلائو و موفه به عنوان چهارچوب مفهومی، از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف به عنوان روش تحقیق بهره گرفته شد. داده های این تحلیل، از مرام نامه ها و پاره ای از بیانیه ها و برخی از ارگان های رسمی به دست آمد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که، در مفصل بندی این گفتمان ها، تا سال 1363 که، وحدت در بین نیروهای اسلامگرا دیده می شود، جمهوری اسلامی و امام(ره) دال مرکزی است و اغیار گفتمانی شان نیروهای سیاسی سکولار(سوسیالیست ها و لیبرال ها) بودند. اما با انشعاب در کنشگران سیاسی اسلامگرا (حزب جمهوری اسلامی)، گفتمان نیروهای سیاسی راست(اصول گرایان) و چپ(اصلاح طلبان)، از سال 1367 تا سال1384 مشمول تحولاتی بوده است. مهمترین تحولات گفتمانی از چپ سنتی به چپ مدرن و از راست سنتی به مدرن از 68 تا 84 دیده می شود. گفتمان راست مدرن به دو خرده گفتمان، اصولگرایان میانه و رادیکال تحول پیدا کرد. دال مرکزی راست میانه، با محوریت ولایت مطلقه فقیه است لذا جزء حامیان مردم سالاری دینی نخبه گرا طبقه بندی هستند(مثل جامعه روحانیت). اما راست های رادیکال بر نقش مردم در کنار دین تاکید می کنند، بر عدالت اقتصادی، مبارزه با فساد، پاک دستی، تاکید می کنند.
۲۸۵.

دیپلماسی رسانه ای رویکرد پسامدرنیسم در روابط بین الملل نسبت به تاثیرات رسانه های نوین بر دیپلماسی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: علوم اجتماعی (دانشگاه آزاد خلخال) سال سوم زمستان ۱۳۸۶ شماره ۴ (پیاپی ۱۵)

کلیدواژه‌ها: دیپلماسی رسانه ای پسامدرنیسم رسانه های نوین دیپلماسی بازیگری دیپلماتیک رسانه ها گفتمان گفتمان سازی رسانه ها دموکراتیزاسیون دیپلماسی ژئوکالچر منافع ملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۸ تعداد دانلود : ۳۳۳
هم اینک دیپلماسی رسانه ای، بخش قابل توجهی از دیپلماسی عمومی کشورهای قدرتمند جهانی را به خود اختصاص داده است. شعاع انتشار مطالب رسانه های نوین امروزه حد و مرزی نمی شناسد. محتوای این رسانه ها مرزهای دولت ملت را درمی نوردد و محدودیت های ناشی از این مرزها را کنار می گذارد. به یک معنا، دیپلماسی و سیاست خارجی، عملاً فاقد مرز شده است.در عین حال در سایه محیط جهانی نوین محتوای بازی نرم افزاری به عنوان بخشی از دگرگونی های جدید سیاست خارجی موجب شده است تا گفتمان، تصویرسازی و اقناع دیگران، در تعاملات مربوط به سیاست خارجی جایگاهی نوین یابد. در این فضا دولت ها ناظر توان اطلاع یابی و تاثیر بر مخاطبان خارجی خود در هر نقطه از جهان هستند. رویکرد پست مدرنیسم در روابط بین الملل نسبت به تاثیرات رسانه های نوین بر دیپلماسی رویکردی قابل تأمل در این زمینه است. چرا که اغلب تئوری های نوین بین المللی که به تاثیرات رسانه ها بر دیپلماسی و سیاست خارجی پرداخته است، زاویه دیدی پست مدرنیستی دارد و اغلب این تئوری ها را دانشمندان پست مدرن ارایه کرده است. با این ملاحظات مقاله ی حاضر که برآمده از تحقیقی به همین نام است با بهره گیری از روش تحقیق دلفی به بررسی رویکرد پست مدرنیسم در روابط بین الملل نسبت به تاثیرات رسانه های نوین بر دیپلماسی می پردازد
۲۸۶.

بررسی نقش گفتمان پان ترکیسم در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: مطالعات علوم اجتماعی ایران سال یازدهم زمستان ۱۳۹۳ شماره ۴ (پیاپی ۴۳)

کلیدواژه‌ها: گفتمان قومیت قوم گرایی امنیت ملی پان ترکیسم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴۴ تعداد دانلود : ۷۲۵
مسأله امنیت ملی، مهم ترین و حیاتی ترین عامل ثبات و قوام یک حکومت است و قومیت گرایی همواره یکی از عوامل تأثیرگذار بر امنیت ملی تلقی می گردد. در این میان تحولات قوم گرایی مربوط به قوم آذری به عنوان بزرگ ترین اقلیت قومی در ایران رابطه و جایگاه آن در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. در این مقاله سعی شده است با نگاه گفتمانی، افراطی ترین شکل قوم گرای آذری(پان ترکیسم) تبیین و تشریح شود و رابطه آن با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ترسیم گردد، که طی این مقاله نشان داده می شود: گفتمان پان ترکیسم برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تهدید می باشد.
۲۸۷.

تبیین جامعه شناختی گفتار هویت سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی 1357هجری شمسی واکاوی گفتمان نظارت بر هویت سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی و بازنمایی دیگری های مندرج در آن(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: مطالعات علوم اجتماعی ایران سال چهاردهم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۳ (پیاپی ۵۴)

کلیدواژه‌ها: هویت سیاسی گفتمان قدرت زبان انسان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۰ تعداد دانلود : ۳۶۰
این مقاله برگرفته از پژوهشی است که هدفش تحلیل و تبیین جامعه شناختی گفتار هویت سیاسی در گفتمان انقلاب اسلامی ایران با تأکید بر دوره تاریخی خرداد 1376 تا خرداد1392بوده است. با این هدف مفهوم «هویت سیاسی» را محور بررسی قرار داده ایم. و تغییر و تحول آن را در گستره منظومه معنایی دو گفتمان اصلاحات و محافظه کار با تکیه بر تئوری گفتمان و روش تحلیل انتقادی گفتمان در شش دوره حساس از این دوران بررسی کرده ایم. در این راستا با محور قرار دادن اندیشه مسلط و هویت بخش هر دوره، در قالب تحلیل درون متنی و تشخیص استراتژی های گفتمانی با شناخت و بررسی نظام زبانی و معنایی، متون و گفتارهای عمده سیاسی اندیشه رقیب را، در قالب تحلیل بینامتنی بررسی کرده ایم تا فضای گفتمانی و تولید ایدئولوژیک آن را شناسایی نماییم. و برای شناخت بستر و زمینه اجتماعی که این گفتمان ها در درون شان تولید و هژمونیک شده اند در هر دوره در قالب تحلیل برون متنی، به بررسی زمینه تاریخی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی پرداخته ایم. این تبیین در پایان انواعی از تیپولوژی هویت سیاسی مطلوب را به روی ما گشوده است. که عمده ترین آن ها عبارتند از: : هویت سیاسی مطلوب سوژه قانون گرای آزادی خواه، سوژه دموکراسی طلب استبداد گریز، سوژه مذهب مدار عدالت خواه ، سوژه تکلیف مدار انقلابی ، سوژه مردم گرای خشونت ستیز ، سوژه ی اعتدال گرای منتقد و حق طلب.
۲۸۸.

مدل تحلیلی راهبرد در منظومه فکری مقام معظم رهبری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: راهبرد سال بیست و هفتم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۸۹

کلیدواژه‌ها: راهبرد فرصت گلوگاه عوامل حیاتی موفقیت گفتمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۳ تعداد دانلود : ۳۴۵
راهبرد و ساختار تحلیلی راهبرد در گفتمان انقلاب اسلامی که در حوزه تصمیم گیری های کلان و پراهمیت ملی مورد استناد قرار می گیرد، از یک سو بر مبدأ خود یعنی آرمان ها، ارزش ها و اهداف متعالی مشروعیت ساز توجه نموده و از سویی نگاهی بر واقعیت ها، مشکلات و موانع دارد و هرگونه راه یابی راهبردی بدون لحاظ این دو جهت گیری، توهم و خیال پردازی بیش نیست. این ساختار تحلیلی، چارچوب مفهومی را شکل می دهد که با جوهره و ماهیتی تکوینی و رویکردی اثربخش و آینده ساز ابعاد و مؤلفه های ایده سازی، فرصت یابی، عوامل حیاتی موفقیت و راه یابی را در تعامل با هم ترکیب می نماید. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و روش تحلیل گفتمان در منظومه فکری مقام معظم رهبری، به مثابه منادی گفتمان انقلاب اسلامی نشان می دهد که راهبرد در گفتمان انقلاب به دلیل ابتنا بر پارادایم الهی- ارزشی در بعد دیدگاه سازی مؤلفه «تفکر منظوم/ منظومه فکری» را برای ارائه الگوی حل مسائل معرفی می کند. در بعد فرصت یابی مؤلفه «علم محوری/ تولید علم» را به منظور افزایش درک فرصت ها، گسترش مرزهای دانش و غنی سازی ذهنی، همراه با تزکیه فردی و جمعی را زمینه ساز جلب فرصت ها می داند. در بعد تحلیل گلوگاه «عوامل حیاتی موفقیت» به دلیل همزادی گلوگاه های اصلی و شایستگی های کلیدی، مؤلفه «قابلیت سازی و استحکام ساخت درونی» را به مثابه شایستگی های کلیدی رفع موانع توصیه می کند و بالاخره در بعد راه یابی، به دلیل رویکرد آینده ساز، مؤلفه «قاعده شکنی» خلاقانه را به منظور بروز و ظهور قواعد الهی- انسانی منطبق بر قابلیت های درونی دنبال می نماید.
۲۸۹.

تأملی نظری پیرامون خوانش گرایش فمینیستی از حکمرانی خوب در کشورهای اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهیافت های سیاسی و بین المللی سال دهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۵۸)

کلیدواژه‌ها: زنان فمینیسم جریان های فمینیستی کشورهای اسلامی گفتمان حکمرانی حکمرانی خوب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۳ تعداد دانلود : ۶۸۴
مقاله حاضر با هدف معرفی برخی گرایش های فمینیستی در کشورهای اسلامی نزد افرادی چون مرنیسی ، احمد و الحبری در باب حکمرانی خوب، از منظر گفتمان نو گرایی اسلامی به نقد و بررسی اندیشه های آنها می پردازد. این گرایش ها ذیل جریان بزرگ تر متجددین جای می گیرند. به زعم آن ها احکام اسلامی ماهیتی تاریخی دارند و بزرگ ترین مانع حضور زنان در اجتماع و به تبع تنزل شاخص های حکمرانی خوب در کشورهای اسلامی محسوب می شوند. لذا معتقدند با بازتفسیر دوباره ی نص اسلامی، می توان شرایط مناسبی برای تغییر بسیاری از احکام اسلام ناظر بر امور زنان پیدا کرد. در همین راستا، پرسش اصلی در این مقاله این است که چه نقدهایی بر خوانش گرایش فمینیستی در کشورهای اسلامی از حکمرانی خوب وجود دارد؟ با توجه به داده های موجود، به نظر می رسد که نوع تلقی آنان از حکمرانی خوب مبتنی بر مطالعه ای ناقص، پیش داوری و بی توجه به بسترهای فرهنگی است. در مقاله ی پیش رو به روش گفتمانی، پس از بررسی آثار سه تن از برجسته ترین نظریه پردازان در این حوزه، خوانش آنان از نگاه نوگرایان دینی مورد ارزیابی قرار می گیرد و نهایتاً روند تسهیل حکمرانی خوب در ایران با توجه به ارزیابی نوگرایان دینی بیان می شود.
۲۹۰.

افول هژمونی آمریکا و چهل سالگی انقلاب اسلامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات انقلاب اسلامی سال پانزدهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۵۵ 185-206

کلیدواژه‌ها: انقلاب اسلامی اسلام سیاسی گفتمان لیبرال دموکراسی هژمونی آمریکا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۷۰ تعداد دانلود : ۶۱۶
هدف اصلی در این نوشتار، چگونگی نحوه تقابل و افول هژمونی آمریکا در دوران چهل سالگی انقلاب اسلامی است. براین اساس، در تجزیه و تحلیل موضوع از روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه استفاده می شود و فرضیه تحقیق عبارت است از اینکه ضمن مبنا قرار دادن تعارض گفتمانی انقلاب اسلامی و آمریکا؛ ایالات متحده درصدد است در سطح بین المللی، ایران را از چالش به دشمن بین اللملی، در سطح منطقه، ایران و عربستان را از دو رقیب به دشمن منطقه ای و در سطح داخلی، جمهوری اسلامی را از محتوایش (آرمان ها و اهداف) تهی سازد . نتایج تحقیق حاکی از آن است که گفتمان اسلام سیاسی با هژمونیک شدن در ایران در سطوح منطقه ای و بین المللی گفتمان های قدرت به خصوص لیبرال دموکراسی را متأثر ساخت. در این راستا گفتمان دولت آمریکا در رسیدن به اهداف خود در سطوح مختلف ناکام مانده و افول هژمونی آن اجتناب ناپذیر گردیده است.
۲۹۱.

معماوارگی گفتمان قدرت نرم روسیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات اوراسیای مرکزی سال دوزادهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۲۴) 75 - 94

کلیدواژه‌ها: روسیه قدرت بزرگ قدرت نرم گفتمان هژمونی فرهنگی هویت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۶۲ تعداد دانلود : ۲۶۹
در دهه اخیر سیاست گذاران روس در آیین جدید سیاست خارجی روسیه به قدرت نرم، جایگاه ویژه ای بخشیدند تا از این رهگذر به ترمیم چهره بین المللی روسیه، مقابله با انقلاب های رنگی و حفظ رژیم های طرفدار روسیه کمک کنند. با پذیرش این فرضیه که توجه به قدرت نرم، ابزاری برای به دست آوردن منزلت و قدرت در جهان معاصر است، نوشتار حاضر درپی پاسخ گویی به این پرسش است که روس ها برای به دست آوردن منزلت و قدرت، چگونه به مفهوم بندی گفتمان قدرت نرم روسیه پرداخته اند. در این میان، قدرت هژمونیک غرب بر درک آن ها از این مقوله چه تأثیری داشته است. در پاسخ به این پرسش این فرضیه مورد آزمون قرار گرفته است که هویت دوگانه بزرگ- قدرتی روسیه که در فرایند رابطه پیچیده عشق و نفرت نسبت به دیگریِ غربی شکل گرفته است، به بازتولید هویت دوگانه در گفتمان قدرت نرم روسیه در مسیر تلاش برای به دست آوردن منزلت و نفوذ در صحنه بین المللی منجر شده است. یافته های نوشتار نشان می دهد که گفتمان قدرت نرم روسیه دو وجه متعارضِ سازگار و ناسازگار با قدرت نرم هژمونیک غرب دارد. سازگاری و همراهی با قدرت هژمونیک غرب تا جایی پذیرفته شده است که با هویت بزرگ- قدرتی روسیه و تأمین نفوذ و جایگاه آن برخورد نداشته است. در غیر این صورت، روس ها به پردازش گفتمان خاص روسی از قدرت نرم روی آورده اند که در مخالفت با گفتمان هژمونیک غربی قرار داشته است. برای تحلیل این معمارواره (پرابلماتیک) رویکرد تفسیری به کار گرفته و مفهوم هژمونی فرهنگی را به عنوان چارچوب نظری نوشتار برگزیده ایم.  
۲۹۲.

مشکله معرفت شناختی شناخت غرب (پژوهشی تاریخی-گفتمانی به سه نسل از غرب گرایان و غرب ستیزان ایرانی به غرب)

نویسنده:
منبع: پژوهش در تاریخ سال دوم زمستان ۱۳۹۰ شماره ۴ (پیاپی ۵) 109 - 136

کلیدواژه‌ها: غرب غرب گرایی غرب ستیزی گفتمان معرفت شناسی فرهنگی فلسفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۱ تعداد دانلود : ۴۴۴
از زمانی که که ایرانیان با ابعاد عینی و جنبه های ذهنی تجدد آشنا شدند و دورانی جدید از تاریخ اندیشه و تحولات اجتماعی خود را آغاز کردند تا به امروز، دست کم یک مسئله محوری، ذهن نخبگان کشور را به خود مشغول داشته است. این مسئله عبارت است از اینکه «غرب چگونه پدیده ای است»؟ پیرامون محور این مسئلهاساسی، پرسش های بی شماری در شرایط و موقعیت های مختلف و از چشم اندازهای گوناگون در حوزه های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شکل گرفته است. در این بین آنچه که در تمام این رویکردها به مقولهغرب مشترک است، فهم مدرنیزاسیونی از غرب می باشد. در این نوشته، درک مدرنیزاسیونی، به فهمی از غرب می انجامد که مؤلفه های اقتصادی صنعتی به کل دنیای غرب بسط و تعمیم داده می شود. در قالب این فهم، ما شاهد شکل گیری دو گفتمان در نسبت با غرب بودیم: «گفتمان غرب گرایی» و «گفتمان غرب ستیزی». اگرچه خرده گفتمان های دیگری نیز در بین این دو گفتمان به مثابه دو سر طیف شناخت غرب در نوسان بودند، اما این مقاله، متکلف بررسی دو گفتمان مذکور است. پژوهش حاضر با بررسی عناصر (گزاره ها) شکل دهنده گفتمان های مذکور، سعی بر نشان دادن درک سطحی این گفتمان ها از غرب دارد و در تلاش است با ایجاد گزاره های گفتمانی جدید در قالب «گفتمان غرب شناسی» به شناخت مجدد از غرب، با عنایت به مشکلات و کج فهمی های گذشته، نائل آید که این گزاره های گفتمان جدید، مبتنی بر نگرش فلسفی اندیشه ای به مقولهغرب است.
۲۹۳.

روش شناسی انتقادی نظریه فرهنگی فوکو(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: اسلام و مطالعات اجتماعی سال دوم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۶) 94 - 119

کلیدواژه‌ها: فوکو نظریه فرهنگی روش شناسی گفتمان نقد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹۷ تعداد دانلود : ۶۵۴
برای به کار بردن هر نظریه ای توجه به زمینه های اجتماعی و معرفتی و همچنین مبانی هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی و روش شناختی آن ضروری است. از آنجا که در سال های اخیر نظریه فرهنگی فوکو در ایران مورد توجه قرار گرفته، در این مقاله بر آن شدیم تا با روش تحلیلی توصیفی به بررسی مبانی و زمینه های این نظریه پرداخته و برخی از نقدهای وارد بر آن را مطرح کنیم تا در مراجعه و به کاربردن آن مورد توجه قرار گیرد. به نظر می رسد، نظریه فرهنگی فوکو مبانی و بنیادهایی دارد که بدون توجه به آن ها نمی توان به تحلیل مسائل اجتماعی در ایران پرداخت.
۲۹۴.

رویکردی نو به کاربست جامعه شناسی سیاست در تحلیل سیاست آموزشی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تربیتی بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۸ 128-147

کلیدواژه‌ها: سیاست آموزشی جامعه شناسی سیاست گفتمان ارزش ها دیرینه شناسی سیاستش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۷ تعداد دانلود : ۳۲۵
تحلیل سیاست آموزشی همواره یکی از مهم ترین عوامل حرکت کشورها به سمت آرمان های دموکراتیک مانند، فرصت های آموزشی عادلانه و حقوق مدنی بوده است. جامعه شناسی سیاست به مثابه سنتی در تحلیل سیاست آموزشی، نگاه بی بدیلی را برای تحلیل مسائل سیاستی در حوزه آموزش ارائه کرده است. با وجود اهمیت چنین رویکردی، شواهد علمی مبنی بر سمت و سوی مطالعات سیاستی در زمینه جامعه شناسی سیاست در ایران باشد، در دسترس نیست. لذا، این نوشتار با توجه به غنی نبودن پیشینه علمی مربوط به جامعه شناسی سیاست به زبان فارسی، در پی تشریح این سنت پژوهشی است. بر همین اساس، ارائه مفروضات کلیدی جامعه شناسی سیاست و طرح دیرینه شناسی سیاست به مثابه یکی از روش های مطرح در این سنت پژوهشی، در این نوشتار پیگیری شده است. روش پژوهش این نوشتار، توصیفی- تحلیلی و از نوع اسنادی است. این مطالعه نشان داده است که جامعه شناسی سیاست بر هفت مفروضه کلیدی استوار است. ارزش محوری، نگاه سیاسی و تاریخی، مطالعه چند رشته ای، هم آرایی، مطالعه گفتمان و پژوهش کیفی از جمله این مفروضات هستند. این نوشتار همچنین به این موضوع پرداخته است که پژوهشگران به چه نحو باید از دیرینه شناسی سیاست برای تحلیل سیاست های آموزشی استفاده کنند.
۲۹۵.

بومی گرایی، پساتوسعه گرایی و خروج جمهوری اسلامی از گفتمان توسعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۹ تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 453 - 471

کلیدواژه‌ها: بومی گرایی پساتوسعه گرایی تجدد تجددستیزی توسعه سنت سنت گرایی گفتمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۲ تعداد دانلود : ۴۰۶
رویارویی سنت و تجدد، نزاع هایی را در جامعه ایران پدید آورده که نتیجه آن، بحران هویت دردوره معاصر ایران بوده است. این بحران هویت با ورود و گسترش اندیشه بومی گرایی در جامعه ایران جهتی ضدغربی و ضدتجدد به خود گرفت. در آغاز، چنین می نمود که گفتمان اسلام گرایی می تواند با جمع زدن میان سنت و تجدد، جدال میان آنها را حل کند، اما تجربه پس از انقلاب مؤید این تصور نیست. بومی گرایی و نقد توسعه، با موضعی تجددستیزانه، پایه های گفتمان توسعه در جمهوری اسلامی ایران را تشکیل داده اند. اولی، اگرچه زمینه شکل گیری اش کاملاً مدرن است، در پی وارد کردن محتوای سنتی و اصیل، اغلب با مایه های مذهبی در معنای توسعه است و دومی، با الهام از متفکران غیرسنتی و اغلب غربی و پست مدرن، به دنبال نفی و طرد مدرنیته و کنار زدن مفهوم رایج توسعه است، تا فضای بازتری را برای محتوای سنتی این گفتمان بگشاید. علاوه بر این، در گفتمان جمهوری اسلامی، به عنوان گفتمان مسلط بعد از انقلاب، دال های متعدد و ناهمسازی از گفتمان های سنتی و متجدد، جای گرفته اند که به دلیل عدم مفصل بندی محکم این اجزا، بار دیگر موجبات فعال شدن جدال سنت در برابر تجدد را در درون این گفتمان ایجاد کرده است. اما با گسترش ارتباطات و ورود امواج سهمگین لیبرال دموکراسی غربی، و جهانگیر شدن آرمان ها و اهداف آن، مدتی است که بی قراری هایی در این گفتمان نمودار شده است که تلاش می شود با برخی مداخلات هژمونیک برطرف شوند. یکی از این مداخلات هژمونیک، طرح «گفتمان پیشرفت و عدالت» و «الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت» است که می توان آن را به معنای اعلام خروج رسمی جمهوری اسلامی از گفتمان توسعه (که از سال ها پیش نقد آن آغاز شده بود)، قلمداد کرد.
۲۹۶.

تحلیل وجوه مختلف غیریّت سازی و منازعه گفتمانی در فرایند پذیرش ولایتعهدی از سوی امام رضا (علیه السلام)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال هفتم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۲۷ 57 - 85

کلیدواژه‌ها: امام رضا (ع) گفتمان نظام سیاسی امامت خلافت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۶ تعداد دانلود : ۷۲۳
در مقاله حاضر برخی از وجوه غیریّت سازی و ابعاد منازعه گفتمانی در فرایند پذیرش ولایتعهدی امام رضا (علیه السلام) بررسی و بازنمایی شده است. ازآنجاکه قبول ولایتعهدی از سوی امام (علیه السلام) در فضای خاصّ سیاسی صورت گرفت، تلاش های گسترده آن حضرت برای فاصله گرفتن از نظام فکری، معنایی و سیاسی اجتماعی دشمن (گفتمان رقیب) و نفی آن به شیوه های زبانی و عملی، حایز اهمیت است. آنچه مسلّم است اینکه گفتمان سیاسی رضوی در چارچوب گفتمان کلّی و کلان امامت و ولایت و متأثر از منازعات ریشه دار تاریخی و طولانی نسبت به گفتمان «خلافت و سلطنت» وجوه مختلفی از منازعه و غیریّت سازی را به نمایش گذاشته است. بررسی نوع گفتمان از این منظر می تواند قالب دیگری از رویکرد امام نسبت به تفکر حاکم بر جامعه آن روز را نشان دهد ماحصل این بررّسی نشان می دهد گفتمان رضوی به تبع از گفتمان کلّی امامت از طریق غیریّت سازی نسبت به عناصر مفهومی گفتمان رقیب تلاش کرده است نظام معنایی و اندیشه سیاسی خود را در افکار عمومی آحاد جامعه گسترش دهد و به گفتمان فراگیر (هژمونیک) تبدیل شود. بهره گیری از ادبیات و روش شناسی تحلیل گفتمان به ویژه رویکرد پیشنهادی «لاکلائو و موفه» وجه تمایز این مقاله است که تاکنون کمتر مورد توجه و استفاده قرار گرفته است.
۲۹۷.

بررسی نشانه- معناشناختی نظام عاطفی گفتمان در گونه کودکانه رضوی «زائر» عبدالجبار کاکایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال هفتم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۲۷ 171 - 199

کلیدواژه‌ها: نشانه معناشناسی گفتمان نظام عاطفی زائر فرهنگ رضوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۳ تعداد دانلود : ۶۴۱
نظام عاطفی از گفتمان هایی است که در نشانه معناشناسی، مطالعه و بررسی می شود. در گونه عاطفی، تعامل میان مجموعه های بزرگ نشانه ای که صورت های بیان (دال) و صورت های محتوا (مدلول) نامیده می شود، فرایند نشانه معنایی را تحقق می بخشد. همین تعامل اساس مباحث در این نظام را شکل می دهد. این رابطه تعاملی، زمینه ای فراهم می آورد تا شَوِش گران با حضور ادراکی حسی و عاطفی خود در فرایند معنادهی مشارکت کنند. بر این اساس، در هر گفتمانی با سازوکارهای عاطفی مختلفی مواجه می شویم که قابل مطالعه هستند. در واقع، دنیای عاطفی زبانی است که نظام خاصّ خود را دارد و کار نشانه معناشناسی، مطالعه همین نظام و بررسی شرایط تحقق و طغیان معنا در آن است. مسئله ای که طرح می شود این است که چگونه و مبتنی بر کدام شرایط گفتمانی می توان این نظام زبانی را مطالعه کرد. پرسش اصلی پژوهشِ حاضر این است که فرایند عاطفی در گونه کودکانه رضوی زائر عبدالجبار کاکایی، تابع کدام سازوکار نشانه معناشناختی است. همچنین فرایند تحقق و طغیان معنا مبتنی بر کدام شرایط گفتمانی رُخ می دهد. در واقع، هدف پژوهش پیشِ رو، بررسی نشانه معناشناختی نظام عاطفی در گفتمان حاکم بر گونه کودکانه زائر برای دست یافتن به چگونگی زایش و طغیان معنا در آن است. نتایج و یافته های تحقیق نشان می دهد که نظام عاطفی گفتمان در گونه کودکانه زائر تابع سازوکارهای ادراکی حسی، زیبایی شناختی، استعلایی، تنشی و جسمانه ای است و مبتنی بر گونه رُخدادی شَوِشی تحقق می پذیرد. این پژوهش می تواند الگویی برای تحلیل و بررسی گفتمان های حاکم بر فرهنگ و ادبیات رضوی در گونه کودکانه های رضوی باشد.
۲۹۸.

ارزیابی برساخت گرایانه فرایند تصویب قانون آزادی اطلاعات با استفاده از نظریه گفتمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات حقوق کیفری و جرم شناسی دوره ۴ بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۸) 135 - 155

کلیدواژه‌ها: برساخت گرایی اجتماعی گفتمان کنش گر آزادی اطلاعات قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۱ تعداد دانلود : ۶۱۲
مطابق نظریه برساخت گرایی اجتماعی، واقعیت های زندگی روزمره چیزی جز تظاهرات عینی فرایندهای ذهنی افراد نیستند که تنها از راه دلالت های لفظی و زبانی محفوظ و در قالب گفتمان ها بازنمایی می شوند؛ بنابراین، واقعیت های جهانِ اجتماعی، محصول زبان و به عبارت دقیق تر محصول و برساخته گفتمان ها هستند. جرم نیز همچون دیگر واقعیت های اجتماعی درنتیجه همین فرایند معنابخشی به پدیده ها برساخته می شود. بر همین اساس، تغییر در گفتمان ها نیز موجب تغییر در برساخته ها و ازجمله تعریف جرایم و قوانین کیفری می شود. در این نوشتار، با اتخاذ چنین رویکردی به فرایند قانونگذاری کیفری، فرایند تصویب قانون «انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» مصوب 6/11/1387 با استفاده از روش تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان بررسی شده است. نتایج این تحقیق از قابلیت ارزیابی برساخت گرایانه فرایند تصویب قانون موردبحث و به طور مشخص وابستگی قلمروی جریان آزاد اطلاعات به گفتمانی که درصدد معنابخشی به آن است، حکایت دارد؛ زیرا یافته های تحقیق نشان می دهد قانون آزادی اطلاعات همراه با تغییراتی در منافع کنش گران فرایند جرم انگاری و تغییر گفتمان حاکم بر آنان دچار تحولاتی بنیادین گشته است.
۲۹۹.

مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ زمینه های پیدایش، منازعات گفتمانی و قانونمندی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۱ بهار ۱۳۹۰ شماره ۱ 97 - 114

کلیدواژه‌ها: احکام‏ حکومتی ضرورت گفتمان مصلحت ولایت فقیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۳ تعداد دانلود : ۳۷۵
با وجود پیش بینی نهادها و سازمان های گوناگون زمامداری، براساس نظام تفکیک قوا با نظارت رهبری و تعیین حقوق و وظایف هر یک در قانون اساسی 1358، تجربه چندین ساله نشان داد که انجام وظیفه و اتخاذ تصمیم در برخی از امور با رعایت کامل قانون به راحتی قابل اعمال نیست. در این مدت، بن بست ها و تنش هایی در کشور به وجود آمد که حل و فصل و رفع آن برای تثبیت اصل نظام ضروری می نمود. «مجمع تشخیص مصحلت نظام» نهادی است که پس از پاره ای چاره جویی های موردی با ابتکار و به موجب فرمان 17/11/1366 امام خمینی(ره) تأسیس شد و در بازنگری قانون اساسی در سال 1368 جایگاه قانونی یافت. در این مقاله، بستر های پیدایش منازعات گفتمانی در مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی در جهت تثبیت و قانونمندی این اصل مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.
۳۰۰.

نقش دین و ارزش های دینی در جلب افکار عمومی در ایران پس از انقلاب اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۲ بهار ۱۳۹۱ شماره ۱ 99 - 115

کلیدواژه‌ها: افکار عمومی دین گفتمان مشروعیت نظام ادراک اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۰ تعداد دانلود : ۲۴۹
این مقاله تلاشی در مطالعه ساختار ذهنیت اجتماعی جامعه ایران در شرایط تثبیت گفتمان اسلام سیاسی است. با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، اسلام سیاسی به مثابه ایدئولوژی مرکزی نظام سیاسی جدید از موقعیتی مسلط و تقریباً بلامنازعه برخوردار گردید. اما نزاع های سیاسی شکل گرفته در سال های بعد موجب شکل گیری تفاسیر دینی گوناگون به خصوص از اسلام سیاسی شد. از این رو، در این سال ها ما همواره با برداشت های مختلفی از دین مواجه بوده ایم. در پژوهش پیش رو با انتخاب میدان تحلیلی انتخابات ریاست جمهوری دوره های سه گانه (اول پنجم و هفتم) به تحلیل سازوکار مزبور می پردازیم. شیوه مطالعه، روش تحلیل گفتمان است.