تعلیم و تربیت

اندیشمندان تربیت و توسعه حرفه ای معلمان را انگاره ای بی بدیل در تضمین کیفیت سامانه های آموزشی دانسته اند. این مهم چنانچه به منظور رصد افقهای شایستگی و بالندگی در زوایای تعلیم و تربیت معلمان انجام شود، هدفی والا و گران سنگ خواهد بود. در این پژوهش با تکیه به روش مطالعه کیفی «فراترکیب» تلاش شده است که الگویی معیار (جامع و استاندارد) برای سنجش صلاحیت حرفه ای معلمی ارائه شود؛ الگویی که هم ناظر بر معیارهای روزآمد و پیش رو ارزیابی باشد و هم حوزه های کلیدی برنامه درسی تربیت معلم را پوشش دهد. بر اساس بروندادهای پژوهش، از میان شانزده سند بالادستی ملی، متون علمی و اسناد بین المللی، در مجموع 28 مدل مفهومی، 6098 کد آزاد، 1655 مضمون و 218 محور موضوعی احصا شد. بر پایه یافته ها، ساختار نهایی این الگو در 7 ساحت، 33 حوزه محوری و 158 شاخص صلاحیت با نام «الگوی معیار سنجش صلاحیت حرفه ای معلمی در تراز جمهوری اسلامی ایران» پدید آمد. ساحتهای هفتگانه این الگو عبارت اند از: 1. برنامه ریزی و آماده سازی برای آموزش؛ 2. برنامه ریزی و طراحی برای یادگیری؛ 3. مدیریت پیرامون و محیط یادگیری؛ 4. آموزش اثربخش؛ 5. مسئولیت سازمانی و توسعه حرفه ای؛ 6. سرمایه اجتماعی و فعالیت فرهنگی و 7. معنویت ، اخلاق و خداباوری. برایند پژوهش حاکی از آن است که الگوی پیش رو: (الف) ناظر بر تربیت معلم در نظام ارزشی اسلام؛ (ب) نخستین گام در راه معیارسنجی حرفه ای معلمی؛ (ج) برآورنده نیاز داخلی برای سیاستگذاری و تهیه آزمونهای ارزیابی و (د) همسو با شرایط و ملاحظات نظری و عملی ارزیابی در تراز جمهوری اسلامی ایران می باشد.

هدف اصلی مطالعه حاضر، طراحی الگویی برای ارزیابی عملکرد گروههای تحقیق و پژوهش ادارات کل آموزش و پرورش استانها بوده است. این پژوهش با رویکردی کیفی و روش تحلیل محتوا انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه خبرگان و رؤسای گروههای تحقیق و پژوهش ادارات کل آموزش و پرورش استانها و نیز کلیه اسناد منتشر شده در حوزه پژوهش در آموزش و پرورش است که در آنها به نوعی به مأموریتها، اهداف و راهبردهای نظام پژوهش، فعالیتهای اساسی، وظایف و فعالیتهای کارکنان و نیز ملزومات مورد نظر برای انجام وظایف و فعالیتهای گروههای تحقیق و پژوهش پرداخته شده است. در این پژوهش از میان جامعه آماری، 8 نفر با روش نمونه گیری هدفمند، انتخاب شده و مورد مصاحبه قرار گرفته اند. همچنین کلیه اسناد مرتبط شناسایی شده و به عنوان نمونه پژوهش، مورد بررسی قرار گرفته است. برای گرد آوری داده ها، از مصاحبه نیمه ساختاریافته و فرم تحلیل محتوا استفاده شده است. با توجه به کدهای استخراج شده از تحلیل محتوا، تعداد 99 شاخص تدوین شده و شاخصهای تدوین شده در مقوله های گوناگون دسته بندی شده اند. این شاخصها در جلسه ای با حضور 5 نفر از مصاحبه شوندگان بررسی و تعداد 22 شاخص حذف شده است. در پایان با توجه به مقوله ها و شاخصهای تدوین شده، الگوی ارزیابی عملکرد طراحی شده که این الگو، دربرگیرنده 15 مقوله است. از میان این 15 مقوله، پنج مقوله مرتبط با دروندادها و پنج مقوله نیز مرتبط با فرایندها است. بروندادها و دستاوردهای پژوهشی، پیامدها و اثرات، کارایی، اقدام پژوهی و تشویق و حمایت نیز پنج مقوله دیگر الگوی ارزیابی عملکرد گروههای تحقیق و پژوهش ادارات کل آموزش و پرورش استانهاست.

این پژوهش با هدف بررسی عوامل فردی، سازمانی و مدیریتی مؤثر بر یادگیری حرفه ای معلمان انجام شده است. مدل مفهومی با توجه به مبانی نظری و پیشینه پژوهش تدوین شده و نظر 190 نفر از معلمان مقطع ابتدایی در مورد رهبری تحولی، همکاری میان معلمان، تصمیم گیری مشارکتی، درونی سازی هدفهای مدرسه به عنوان هدفهای شخصی، حس خودکارآمدی و مشارکت معلمان در فعالیتهای یادگیری حرفه ای با تکمیل پرسشنامه دریافت شده است. با استفاده از داده های گردآوری شده، روابط مفروض بین متغیرهای مدل پیشنهادی با روش تحلیل مسیر مورد آزمون قرار گرفته است. یافته ها نشان دادند که همکاری میان معلمان (51/0=β)، حس خودکارآمدی (28/0=β) و درونی سازی هدفهای مدرسه به عنوان هدفهای شخصی (19/0=β) به ترتیب مهم ترین عوامل اثرگذار بر مشارکت معلمان در فعالیتهای یادگیری حرفه ای هستند. همکاری میان معلمان نیز تحت تاثیر اقدامات رهبری تحولی مدیران مدارس قرار می گیرد (5/0=β). همچنین یافته ها بیانگر این بودند که رهبری تحولی (39/0=β) و تصمیم گیری مشارکتی (13/0=β) از طریق عوامل دیگر می توانند به طور غیر مستقیم بر یادگیری حرفه ای معلمان اثر بگذارند. سرانجام، نتیجه گیری شد که مشارکت معلمان در فعالیتهای یادگیری حرفه ای تحت تاثیر عوامل گوناگون هم در سطح معلم و هم در سطح مدرسه قرار دارد و حتی می تواند تحت تاثیر عوامل در سطح سیستمی و خارج از مدرسه نیز قرار گیرد که مستلزم پژوهشهای بیشتر است.

اندازه گیری فقر چندبعدی از موضوعات نسبتاً جدید در حوزه اندازه گیری فقر است و رویکرد الکایر و فوستر به این مقوله به شاخصهایی منتهی می شود که امکان تفکیک نقش بُعد آموزش در فقر چندبعدی را مهیا می سازد. در این مقاله پس از اندازه گیری فقر چندبعدی با به کارگیری ابعاد مورد استفاده در شاخص فقر چندبعدی جهانی برای دو سال 1384 و 1394، سهم بعد آموزش و شاخصهای زیر مجموعه آن مشتمل بر وضعیت تحصیلی سرپرست خانوار و تحصیل کودکان در فقر چندبعدی محاسبه شده است. همچنین، ملهم از رویکرد الکایر و فوستر به اندازه گیری فقر، فقر آموزشی و فقر آموزشی شدید برای کشور و استانها محاسبه شده است. بر اساس نتایج سهم بعد آموزش در فقر چندبعدی بالاتر از هر بعد دیگر بوده و نزدیک به 50 درصد از بار فقر چندبعدی به عهده بعد آموزش است. نرخ فقر آموزشی در مناطق شهری و روستایی کشور در سال 1394 به ترتیب 42 و 66 درصد و نرخ فقر آموزشی شدید در مناطق شهری و روستایی در همین سال 3 و 0/9 درصد بوده که در مقایسه با سال 1384 کاهش یافته است. در سال 1394 استان کردستان بیشترین فقر آموزشی در مناطق شهری، استان قم بیشترین فقر آموزشی در مناطق روستایی و استان سیستان و بلوچستان بالاترین فقر آموزشی شدید را در مناطق شهری و روستایی داشته اند.

نظریه های رشد سعی در الگوسازی مراحل شکل گیری و بالندگی ابعاد شخصیت در بشریت دارند. در این میان رشد قضاوت اخلاقی که ترکیبی پیچیده از ابعاد مختلف شخصیتی همچون بعد اجتماعی و عاطفی دارد، موضوعی است که لارنس کلبرگ مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. با وجود بررسیها و نقدهای انجام شده درباره این نظریه، به نظر می رسد هنوز ابعادی از آن پنهان و ناگفته مانده است. پژوهشگران این مقاله با الگوسازی نظریه کلبرگ، در روشن سازی آنچه مدنظر وی بوده است، کوشیده اند تا از این بابت خلاء موجود در این نظریه و فاصله آن با آنچه در تعریف اخلاق نزد بزرگان فلسفه و دین بوده است، مشخص شود. این خلاء که به منزله یک مرحله مغفول در این نظریه تبیین و ارائه شده، طی یک مرحله بازسازی و بازشناسی روش کلبرگ به روش نیمه اکتشافی با مقوله بندی تحلیلی-تفسیری گزاره های دریافت شده هنرجویان در یکی از مدارس شهر تهران نمایان تر و مشخص تر شده است. در ادامه با مقایسه آنچه کلبرگ به عنوان مراحل ششگانه معرفی کرده با آنچه مدنظر آبراهام مزلو بوده است، این مرحله مغفول نیز با عنوان مرحله «فراعرفی» تبیین و معرفی شده است. در پایان ضمن جمع بندی ارزشهای نظریه کلبرگ، پژوهشگران با پیشنهاد اضافه شدن این مرحله به مراحل رشد اخلاقی کلبرگ سعی در ارائه رهنمودی برای فهم بهتر مراحل رشد قضاوت اخلاقی کرده اند که به انطباق این نظریه بر آنچه کانت «عمل اخلاقی» نامیده است، کمک خواهد کرد.

این پژوهش به منظور بررسی روابط ساختاری میان سلامت سازمانی دانشگاه فنی و حرفه ای و انواع فرهنگ سازمانی با واسطه گری انواع جوّ سازمانی انجام گرفته است. روش تحقیق همبستگی و جامعه آماری ۶۳۱۷ نفر از کارکنان دانشگاه فنی و حرفه ای بود. نمونه آماری به روش نمونه گیری چندمرحله ای به تعداد ۶۵۵ نفر انتخاب شده است. ابزار پژوهش، پرسشنامه انواع فرهنگ سازمانی کامرون و کوئین (2006)، پرسشنامه انواع جوّ سازمانی ترک زاده و جعفری (1393) و پرسشنامه سلامت سازمانی کلینگل و لایدن (2001) بود. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق تحلیل مسیر با استفاده از نرم افزار SPSS و Amos انجام شده است. نتایج پژوهش نشان داده است که انواع فرهنگ سازمانی قبیله ای، موقتی، بازاری و سلسله مراتبی و جوّ سازمانی توسعه ای با سلامت سازمانی رابطه مثبت و معنادار و جوّ داخلی، منطقی و گروهی با سلامت سازمانی رابطه منفی و معنادار دارد. سلامت سازمانی دانشگاه به وسیله فرهنگ سازمانی قبیله ای، موقتی و بازاری و جوّ سازمانی توسعه ای، داخلی و منطقی به صورت مستقیم پیش بینی شده است و فرهنگ سلسله مراتبی از طریق جوّ داخلی و منطقی و فرهنگ قبیله ای از طریق جوّ توسعه ای و منطقی، به صورت غیرمستقیم، سلامت سازمانی دانشگاه را پیش بینی نموده اند. همچنین همه شاخصهای برازش مطلق و نسبی، برازش مطلوب داده ها را نشان می دهند و مقادیر کای مربع (12/26) در سطح 0/001 معنادار است.

باز طراحی شغلی گویای مجموعه ای از رفتارهای پیشرو/خودآغازگر است که شاغلان برحسب شرایط و موقعیت خود به منظور تغییر دادن محتوای شغل یا روابطشان با دیگران انجام می دهند. هدف از انجام دادن این تحقیق، تعیین اعتبار و روایی نسخه فارسی پرسشنامه باز طراحی شغلی معلمان تربیت بدنی بود. روش تحقیق از نظر هدف توسعه ای، از نظر سنجش پذیری داده ها توصیفی و از نوع همبستگی و از نظر روش گردآوری داده ها پیمایشی بود. جامعه آماری پژوهش را تمام معلمان تربیت بدنی مناطق نوزدهگانه شهر تهران (1500 نفر) تشکیل دادند. حجم نمونه بر اساس جدول مورگان 306 نفر تعیین شد. برای اعتباریابی پرسشنامه باز طراحی شغلی معلمان تربیت بدنی از پرسشنامه استاندارد اسلمپ و ولابرودریک (2013) استفاده شد که بر مبنای نظریه ژشنیوسکی و همکارانش است. این پرسشنامه شامل 15 سؤال و سه خرده مقیاس است. برای اعتباریابی این ابزار از تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که در مجموع 13 گویه عامل اصلی باز طراحی شغلی را سنجش می کنند. سه خرده مقیاس باز طراحی شغلی وظیفه ای، باز طراحی شغلی شناختی و باز طراحی شغلی رابطه ای به منزله خرده مقیاسهای باز طراحی شغلی معلمان تربیت بدنی شناسایی و تایید شدند. براساس نتایج این تحقیق، پژوهشگران می توانند از این ابزار برای سنجش باز طراحی شغلی معلمان تربیت بدنی در تحقیقات خود بهره بگیرند.