تعلیم و تربیت

نقش آغازین مدرسه در بهبود روابط میان- فردی و اجتماعی به منظور حل مشکلات اجتماعی اهمیت حیاتی برای هر جامعه دارد. یکی از بهترین راهکارهای حل مسائل اجتماعی، شناسایی مشکلات ارتباطی و آموزش مهارتهای ارتباطی از سنین پایین تر به ویژه دوره آموزش ابتدایی است. بر این مبنا سؤال پژوهش حاضر این است که دانش آموزان دوره دوم ابتدایی چه مشکلات ارتباط میان- فردی و اجتماعی دارند؟ در این پژوهش از روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد تلخیصی استفاده شده است. پس از تحلیل متن مصاحبه با 20 نفر از معلمان سه منطقه از شهر تهران(مناطق 15، 16 و 19)، هشت دسته مشکلات ارتباط میان- فردی و اجتماعی دانش آموزان شناسایی شد که عبارت اند از: 1. مشکلات مربوط به کنترل احساسات و ایجاد تنش، 2. مشکلات مربوط به گفت وگو و انتقال پیام، 3. مشکلات مربوط به تشریک مساعی و کار گروهی، 4. مشکلات مربوط به حل مساله و تفکر کردن، 5. مشکلات پایه و شخصیتی، 6. مشکلات خودمراقبتی، 7. مشکلات ارتباط با خود و 8. ضعف در دوستیابی. بنابر نظر معلمان حل مشکلات ارتباطی صرفاً با آموزش به دانش آموزان امکان پذیر نمی باشد، بلکه نیازمند توجه به برخی متغیرها و بازنگری عواملی مانند هماهنگی کلیه نهادها(خانواده، محله، مدرسه، رسانه ها و ...)، میزان مهارت معلمان، شمار دانش آموزان، مدت زمان آموزشی، پایه تحصیلی دانش آموزان، کافی بودن نیروی آموزشی و محتوای آموزشی است.

هدف پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه های جهانی توسعه حرفه ای معلمان است. مطالعه از نوع کیفی و روش آن سنتزپژوهی است. داده ها با مرور ادبیات و پیشینه نظری از طریق جستجوی نظام مند منابع کتابخانه ای، پایان نامه ها و مقالات موجود در پایگاههای اطلاعاتیERIC, ScienceDirect, Scopus, Springer, Magiran, IranDoc گرد آوری شده اند. از میان پژوهشهای صورت گرفته داخلی در سالهای 1390 تا 1396 و پژوهشهای خارجی در سالهای 2008 تا 2018، تعداد 80 مورد پژوهش شناسایی و از میان آنها 53 مورد پژوهش برای بررسی و تحلیل انتخاب شده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش تحلیل محتوای استقرایی و کدگذاری باز و گزینشی استفاده شده است. برای تأیید اعتبار یافته ها از معیار باورپذیری (توصیف همتایان)، برای تأمین اطمینان پذیری از کفایت اجتماعی، برای تأییدپذیری از نگارش یادداشتهای تأملی و برای انتقال پذیری از نمونه گیری هدفمند استفاده شده است. بررسیها نشان دادند که مطالعات سنتزپژوهی طی سالهای اخیر روند رو به رشدی داشته است و الگوی موردنظر در سه بعد دانش(دانش تخصصی، دانش فناوری اطلاعات، دانش تربیتی)، منش(اخلاق فردی، اخلاق سازمانی) و کنش(ارتباط میان- فردی، ارتباط درون- سازمانی، ارتباط برون- سازمانی) قابل تفکیک است. سیاستمداران و برنامه ریزان آموزشی می توانند با استفاده از الگوی مفهومی مستخرج، تدابیر شایسته را برای توسعه حرفه ای معلمان و ارتقای کیفیت آموزشی اتخاذ کنند. معلمان نیز قادرخواهند بود تا از الگوی موجود برای افزایش شایستگیها و روزآمد کردن دانش و مهارتهای خویش بهره بگیرند.

این تحقیق از نظر هدف از پژوهشهای کاربردی و از نظر روش، کیفی است و در آن برای طراحی مدل، تکنیک دلفی به کار رفته است. جامعه آماری در بخش کیفی شامل همه اساتید گرو ههای علوم تربیتی و مدیریت و مدیران ارشد ستادی مؤسسات آموزش عالی و همچنین مدیران و معاونان آموزش و پرورش نواحی هفتگانه مشهد در سال تحصیلی 97-1396 بوده اند. بعد از طراحی مدل مفهومی اولیه براساس مبانی نظری و پیشینه تحقیق حاضر و تحلیل کیفی، ابعاد و مؤلفه های مدل برای 20 نفر از خبرگان ارسال شده و روایی هر کدام از سؤالات در سه مرحله متفاوت دلفی مورد سنجش و پایش قرار گرفته است. همچنین پس از اعمال برخی از پیشنهادات و اصلاحات مورد نیاز در پرسشنامه تحقیق بر اساس یافته های حاصله، پرسشنامه نهایی تهیه و تنظیم شد. بنابراین روایی ابزار تحقیق با توجه به نظرات خبرگان به صورت روایی صوری مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت. همچنین از تحلیل عاملی استفاده شده است. با بهره گیری از داده های حاصل از پیش آزمون در یک نمونه 25 نفری از اعضای نمونه مورد بررسی، ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد و این ضریب بزرگ تر از 0/8 بود که نشان دهنده قابلیت اعتماد بالای ابزار تحقیق است. بر اساس یافته های این تحقیق، مدل شایستگی دارای چهار بعد فردی، ارتباطی، سازمانی و حرفه ای و 32 مؤلفه بوده است. همچنین مدل جانشین پروری در چهار مرحله تعیین خط مشی، ارزیابی داوطلب، پرورش داوطلب و ارزیابی اثربخشی و شامل 9 مؤلفه بوده است.

هدف این مقاله، بررسی آخرین یافته های پژوهشی به قصد دستیابی به مفاهیم مشترک و دیدگاههای جدید در مورد طنز آموزشی به منظور تبیین لزوم کاربست عملی آن در ارتقای کیفیت آموزش در نظام آموزشی کشور است. پژوهش حاضر به روش سنتزپژوهی صورت گرفته که در آن با استخراج مؤلفه ها و نکات مشترک تعدادی از تحقیقات مرتبط با طنز طبق اصول تلفیق، سنتزی از داده ها و یافته ها مورد بازآرایی، بازاندیشی و تحلیل قرار گرفته است. یافته ها نشان می دهند که طنز آموزشی ظرفیت بالایی برای کاربست در محیطهای آموزشی دارد و می تواند به غنی سازی برنامه های درسی به طرق گوناگون از جمله تلطیف فضای آموزشی، ارتقای روحیه دانش آموزان، رفع خستگی، افزایش توجه و اعتماد به نفس و بهبود روابط دانش آموزان با معلمان کمک کند. شایان ذکر است که معلمان از دیرباز به طور معمول در کلاسهای درس خود از انواع طنزهای کلامی و غیرکلامی برای پیشبرد بهتر فرایند آموزش و افزایش میزان شادی و نشاط دانش آموزان و ارتقای سطح توجه آنان استفاده کرده اند در حالی که ممکن است از دید آنان، شوخ طبعی به عنوان یک موضوع علمی مورد توجه قرار نگرفته باشد، اما ادعای پژوهش حاضر این است که توسعه فرهنگ طنز به منزله یک روش آموزشی می تواند به عنوان یک کاتالیزور و تسهیلگر به کمک معلم بشتابد و دستیابی به اهداف آموزشی را تسهیل و تسریع کند. در نهایت، پیشنهادهایی برای استفاده این یافته ها در حوزه آموزش و بهبود کیفیت یادگیری ارائه شده است.

این مقاله قصد دارد با توجه به زمینه های شکل گیری هویت حرفه ای معلم در نظام آموزش وپرورش ایران، چارچوبی ارائه کند تا انواعی از هویتهای حرفه ای را که می توان برای معلمان ایرانی متصور شد، از منظر مناسبات قدرت بازنمایی کند. بدین منظور نخست با گردآوری روایتهای محیطی و تحلیل اولیه گفتمانهای موجود در هر یک، انواعی از مقوله ها در زمینه هویت حرفه ای معلم شناسایی شد که جملگی به تأثیر قدرت بر تکوین هویت اشاره می کرد. در ادامه برای ساماندهی یافته های اولیه ذیل یک نظریه معتبر، به آرای میشل فوکو و رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی وی مراجعه شد. به همین منظور، به روش اسنادی تحلیلی یک ماتریس دوبعدی همچون یک سامان دانایی (اپیستمه) به عنوان چارچوبی برای نمایش انواع هویتهای محتمل معلم در بافت و ساختار آموزش وپرورش ایران تنظیم شد که یکی از ابعاد آن به عناصر سازنده قدرتهای حاکم بر عمل حرفه ای معلم و بعد دیگر بر انواع واکنشهای معلمان به این عناصر قدرت اشاره دارد. از تقاطع این ابعاد انواع احتمالاتی به دست آمده است که هر یک می تواند گویای یک نماد هویتی برای معلم باشد. لذا انواع هویتهایی را که به صورت نظام مند در چارچوب ماتریس گونه "قدرت به مثابه مراقبت"جایگذاری شده اند می توان به عنوان یافته های اصلی این تحقیق معرفی کرد که برای تبیین محدوده تغییرات هویتی معلمان ایرانی بر اساس جابه جایی در مناسبات قدرت راهگشاست.

پژوهش حاضر سعی در تبیین این مسأله دارد که عادت واره نهادی دانش آموزان در مشهد در چه سطحی قرار دارد و چه شرایطی بر آن اثرگذار بوده است. به این منظور چارچوب مفهومی پژوهش بر اساس نظریات بوردیو تدوین شده و به منظور گردآوری و تحلیل داده ها از روش پیمایش و تحلیل موضوعی بهره گرفته شده است. جامعه آماری مورد مطالعه در روش پیمایش عبارت بود از دانش آموزان شهر مشهد که با روش نمونه گیری خوشه ای و فرمول کوکران 390 نفر از آنها به عنوان نمونه انتخاب شدند. در روش تحلیل موضوعی با استفاده از نمونه گیری هدفمند و معیار اشباع نظری با 31 نفر از معلمان به مثابه مطلعان کلیدی مصاحبه شد. نتایج بخش کمی بیانگر آن است که سطح عادت واره نهادی دانش آموزان پایین تر از سطح متوسط قرار دارد و نتایج بخش کیفی نیز نشان دهنده تضعیف عادت واره نهادی دانش آموزان در سالهای اخیر تحت تأثیر شرایط درون- میدانی و فرامیدانی است. بنابراین نتایج بخش کمی و کیفی تحقیق بیانگر تضعیف سطح عادت واره نهادی دانش آموزان است. چنین وضعیتی برای میدان آموزش که یکی از مهم ترین کارکردهای میدان اجتماعی را به عهده دارد، رضایت بخش نیست. با توجه به آنکه رابطه متقابل میان میدان تولید و مصرف آموزش وجود دارد، ضروری است که این چالش مورد بررسی و اصلاح قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر ، بررسی میزان درک معلمان دوره اول متوسطه از کنترل بر تصمیمات برنامه درسی و شناسایی عوامل مؤثر بر آن بوده است. روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی بوده و جامعه آماری شامل همه معلمان دوره اول متوسطه شهرستان بابل در سال 1396 بوده است که با استفاده از شیوه نمونه گیری خوشه ای یک مرحله ای 202 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شده اند. برای گردآوری داده ها، از پرسشنامه پیک (2015) و برای تحلیل اطلاعات از همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی چندگانه به شیوه همزمان استفاده شده است. نتایج نشان داد که معلمان در همه حوزه های تصمیم گیری کنترل کمی را درک می کنند. به این صورت که در زمینه راهبردهای آموزش بیشترین و در زمینه محتوا کمترین میزان کنترل را درک می کنند. توجه معلمان به راهنمای برنامه درسی، راهنمای معلم، نیازهای دانش آموزان و زمینه های محلی ارتباط معنادار، اما توجه معلمان به کتابهای درسی و ارزشیابی ارتباط منفی با ادراک آنان از کنترل دارد. باورهای مثبت معلمان درباره مواد برنامه درسی، دانش محتوایی، دانش آموزشگری معلمان و همکاری با دیگر معلمان با درک معلمان از کنترل برنامه درسی مرتبط بود. به ویژه، دانش محتوایی و آموزشگری معلمان با ادراک کنترل راهبردهای آموزشی و تخصیص زمان بسیار مرتبط بود، اما دانش معلمان از چگونگی استفاده از مواد برنامه درسی رابطه معنادار با ادراک شان از کنترل ندارد. همچنین همکاری با معلمان دیگر با افزایش درک شان در تصمیم گیری رابطه معنادار داشت، اما در استفاده از برنامه درسی و بهبود دانش معلمان رابطه معنادار نداشت.

هدف از پژوهش حاضر مقایسه تأثیر آموزش مهارتهای زندگی و کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر هوش هیجانی دانش آموزان دختر بوده است. روش پژوهش نیمه تجربی (پیش آزمون- پس آزمون) با استفاده از دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل بود. 60 نفر از دانش آموزان پایه نهم دبیرستانهای دخترانه ناحیه 3 تهران (روشنگران، بامداد پارسی، نرجس) در سال تحصیلی 99-1398 که دارای نمرات پایین تر در مقیاس هوش هیجانی بار- آن (1997) بودند به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (هر گروه 20 نفر) و یک گروه کنترل (20 نفری) قرار گرفتند. برای گروه اول آموزش مهارتهای زندگی (10 جلسه: هر هفته یک جلسه یک ونیم تا دو ساعته) و برای گروه دوم آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی (8 جلسه: هر هفته یک جلسه دو ساعته) اعمال شد و گروه کنترل آموزشی دریافت نکرد. همه آزمودنیها پیش از آغاز آموزش و پس از آن، پرسشنامه هوش هیجانی بار- آن (1997) را تکمیل کردند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل کوواریانس تک متغیره و چندمتغیره استفاده شده است. نتایج نشان داد که میانگین نمرات در متغیر هوش هیجانی و مؤلفه های آن در گروه آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی نسبت به گروه آموزش مهارتهای زندگی و در گروه آموزش مهارتهای زندگی نسبت به گروه کنترل در پس آزمون به طور معنا داری افزایش یافته است. در کل می توان نتیجه گرفت که آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی در افزایش هوش هیجانی دانش آموزان دختر مؤثرتر از آموزش مهارتهای زندگی است.