تعلیم و تربیت

هدف از این مقاله ارائه چارچوبی نظری در به کارگیری تاریخ و فلسفه علم در آموزش علوم از سه منظر دانش، مهارت و نگرش است که با توجه به اهداف استاندارد آموزش علوم می تواند زمینه لازم را برای درک و شناخت بهتر این اهداف و تحقق بخشیدن به آنها فراهم کند. حاصل این پژوهش صورتبندی برخی اصول راهنمای ایجابی و سلبی دربه کارگیری علم شناسی در آموزش علوم است که چارچوب نظری موردنظر را فراهم می کنند. همچنین نشان می دهد که از منظر دانشی، تاریخ و فلسفه علم می تواند شناختی دقیق تر از چیستی علم، روش و فرایندهای علمی برای فراگیرندگان فراهم کند. از منظر مهارتی، مبتنی بر دانش صحیح درباره علم و روشهای آن، مهارت علم ورزی و دانشمند گونه عمل کردن دربرابر مسائل و چالشهای متفاوت را می تواند فراهم کند. ازمنظر نگرشی، تاریخ و فلسفه علم می تواند نگرشی دقیق تر در زمینه علم و جهان بینی ناشی از آن، حدود و ثغور علم و نیز معضلات و مسائل آن فراهم کند. اساساً شناخت و درک درست چیستی علم و پرورش مهارتهای فرایندی و علم ورزی، خود از اهداف مهم آموزش علوم است که مستلزم به کارگیری علم شناسی است. در نهایت، با توجه به انفکاک ناپذیری علم شناسی از آموزش علوم و امکان شکل گیری دیدگاهی غیردقیق و نامنسجم درباره علم و ایجاد کج فهمی درباره آن، آموزش علم شناسی در مقاطع متوسطه و دانشگاهی، به ویژه آموزش پیش از خدمت و ضمن خدمت معلمان دروس علوم تجربی ضروری می نماید.

هدف این پژوهش ارائه الگوی طراحی بازیهای آموزشی و بررسی تأثیر بازیهای آموزشی بر یادگیری و یادداری دانش آموزان است. روش پژوهش طراحی پژوهی است. با توجه به روش طراحی پژوهی و بر اساس بررسی پیشینه و تحلیل محتوای پژوهشهای پیشین، چارچوب کلی الگوی طراحی بازیهای آموزشی تعیین شده و بازی آموزشی درس همسایگان ایران طراحی شده است. این بازی را متخصصان علوم تربیتی و شماری از معلمان بازبینی و تائید و در یکی از کلاسهای پنجم به مدت پنج جلسه اجرا کرده اند. با توجه به بازخوردهای دریافتی از معلمان و دانش آموزان و فرایند انجام دادن کار، الگوی طراحی بازی آموزشی و بازی اجرا شده مورد بازبینی قرار گرفت و مجدداً پژوهش به مدت پنج جلسه روی 64 نفر از دانش آموزان کلاس پنجمی که نمونه پژوهش بودند، اجرا شد و روش آزمایشی و طرح پیش آزمون - پس آزمون با دو گروه مورد استفاده قرار گرفت. روایی آزمون بررسی و تائید شد و برای بررسی میزان پایایی از روش کودرریچاردسون استفاده شد و مقدار پایایی 0/73 بود. پس از آن در گروه آزمایش روش بازی و در گروه دیگر محتوای درسی مبتنی بر الگوی سازنده گرایی ارائه شد. آزمون یادگیری در دو گروه اجرا شد و یک سال بعد آزمون یادداری نیز اجرا شد. یافته ها نشان دادند که دانش آموزان گروه آزمایش به طور معناداری بیشتر از دانش آموزان گروه کنترل مطالب را یاد گرفته اند و در آزمون یادداری نیز عملکردی بهتر داشتند. همچنین عناصر و مراحل الگوی طراحی آموزشی بازی ارائه شد.

در آموزش تلفیقی برای خلق فرصت یادگیری میان مفاهیم و موضوعات پیوند معناداری ایجاد می شود تا یادگیرندگان با رویکرد چندگانه با موضوعات و مفاهیم مواجه شوند. هدف این مقاله تلفیق مفاهیم درسی خواندن و علوم اجتماعی در دوره ابتدایی است تا دانش آموزان بتوانند مفاهیم را در ارتباط با یکدیگر و به عنوان یک کل منسجم و یکپارچه دریابند. ما در زندگی واقعی با مسائل و موقعیتهایی روبه رو می شویم که حل آنها نیازمند درک یکپارچه علوم گوناگون است و به نظر می رسد آموزش تلفیقی به حل این مسائل کمک بسیار خواهد کرد. طراحی فعالیتهای تلفیقی با به کارگیری روش کیفی انجام شد که در آنها مفاهیم علوم اجتماعی و خواندن ترکیب شده است. این فعالیتها از طریق گروه کانونی اعتباربخشی شدند. گروه کانونی شورای مرکزی کشوری راهبران آموزشی بودند که شمار آنان ده نفر بود. نتایج پژوهش نشان داد که با شناسایی اهداف هر درس و توجه به استانداردهای طراحی فعالیت تلفیقی، می توان با کشف ارتباطات طولی و عرضی محتواهای آموزشی رشته های متفاوت، به طراحی فعالیتهای تلفیقی میان مطالعات اجتماعی و خواندن پرداخت. فعالیتهای تلفیقی طراحی شده، پیش از اجرا در کلاس درس با نظر کارشناسان دارای تجارب علمی و عملی تدریس در کلاسهای چندپایه، اصلاح و بهسازی شدند. بنابراین، با ایجاد فرصتهای عملی برای یکپارچه سازی مفاهیم میان- رشته ای، معلمان می توانند زمینه یادگیری عمیق، پایدار و مرتبط با زندگی واقعی دانش آموزان و تجربه یادگیری لذت بخش و زمینه تغییر نگرش در دانش آموزان را فراهم سازند. از این طریق می توان انتظار داشت که مدرسه و یادگیری برای دانش آموزان جذاب و برانگیزاننده شود.

روش آموزش فعالیت - محور گونه ای از رویکرد ارتباطی آموزش زبان است که در سطح دنیا مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش به بررسی و مقایسه آگاهی و دانش معلمان زبان انگلیسی ایرانی از اصول آموزش فعالیت - محور و رویکرد آنان نسبت به این روش و کاربردی بودن این روش در مدارس ایران قبل و بعد از تغییر برنامه درسی می پردازد. داده های پژوهش در دو مرحله قبل از تغییر برنامه درسی و بعد از آن از طریق پرسشنامه محقق ساخته اعتبارسازی شده گرد آوری و با استفاده از آزمونهای تحلیل واریانس و مربع کای تحلیل شده اند. نتایج نشان می دهد که تنها قبل از تغییر برنامه درسی میان آگاهی و رویکرد معلمان زبان مدارس و مؤسسات آموزش زبان نسبت به آموزش فعالیت - محور و قابلیت اجرای آن تفاوت معنادار وجود داشته است. اما معلمان مدارس در هر دو مرحله پژوهش، کمبود زمان، کلاسهای شلوغ، ناهمگن بودن سطح زبانی دانش آموزان و ضعف بسندگی دانش زبانی معلمان و کتابهای درسی را از عوامل بازدارنده اجرای روش آموزش فعالیت- محور بیان کرده اند. نتایج آزمون مربع کای برای مقایسه دلایل عدم کاربرد روش آموزش فعالیت - محور قبل و بعد از تغییر برنامه درسی نشان می دهد کتاب درسی تنها عاملی است که تفاوتی معنادار را میان دو گروه نشان می دهد. به عبارت دیگر، گرچه بعد از تغییر برنامه درسی آگاهی معلمان از اصول آموزش فعالیت- محور افزایش یافته و کتاب درسی نیز برای اجرای این روش مناسب تر شده است، عوامل متعدد دیگری نیازمند توجه بیشترند.

هدف پژوهش حاضر، طراحی و ارزیابی الگویی ساختاری از متغیرهای اجتماعی و فردی مؤثر بر درگیری تحصیلی بود. به این منظور 511 دانش آموز سال سوم دبیرستانهای شهر همدان (256 پسر و 255 دختر) در سال تحصیلی96- 1395 به روش نمونه برداری خوشه ای چند مرحله ای تصادفی انتخاب شدند. آنها به پرسشنامه های حمایت اجتماعی ادراک شده (زیمت، دالم، زیمت و فارلی، 1988)، پروفایل سرمایه های تحولی (بنیاد پژوهشی مینه سوتا، 2005)، سرمایه روان شناختی (لوتانز، آوولیو، آوی و نورمن، 2007)، بهزیستی روان شناختی (ریف، 1989) و درگیری تحصیلی سالملا- آرو و آپادایا (2012) پاسخ دادند. برای آزمودن الگوی پیشنهادی پژوهش، از روش الگویابی معادلات ساختاری، با تبعیت از رویکرد دومرحله ای اندرسون و گربینگ استفاده شد. الگوی پیشنهادی درگیری تحصیلی در جامعه پژوهش برازنده بود ( 1/87 = X2/DF=0/004 ،MSEA). تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که اثر حمایت اجتماعی ادراک شده بر درگیری تحصیلی بیش از آنکه مستقیم باشد، غیرمستقیم است. بنابراین، سرمایه های تحولی، سرمایه روان شناختی و بهزیستی روان شناختی میانجیگرهای کامل و تقویت کننده میان حمایت اجتماعی ادراک شده و درگیری تحصیلی اند. در این میان، نقش میانجیگر بهزیستی روان شناختی به عنوان متغیر سطح دوم، از طریق سرمایه های تحولی و سرمایه روان شناختی بر درگیری تحصیلی تأیید نشده است. درنهایت مقادیر مجذور همبستگیهای چندگانه(R2) برای توابع ساختاری نشان داد که این الگو 37 درصد از واریانس درگیری تحصیلی را تبیین می کند. نتیجه اینکه، با افزایش حمایتهای اجتماعی ادراک شده می توان میزان سرمایه های تحولی، سرمایه روان شناختی و بهزیستی روان شناختی دانش آموزان را بهبود بخشید تا این عوامل در کنار یکدیگر شرایط ایجاد درگیری تحصیلی را برای آنان فراهم سازند.

پژوهشها نشان می دهند که معلمان در محیطهای آموزشی، اغلب انواعی از هیجانهای مثبت مانند لذت، شادی، شور، گرمی و محبت و هیجانهای منفی مانند خشم و ناکامی، غرور، خشم، سرخوردگی، اضطراب و گناه را تجربه می کنند. هیجانهای مثبت سبب رشد رویکردهای آموزشی انعطاف پذیر و هیجانهای منفی سبب تضعیف آنها می شوند. در پژوهش حاضر، نقش هیجانهای مثبت و منفی معلمان در رویکردشان به آموزش مورد مطالعه قرار گرفته است. جامعه آماری پژوهش همه معلمان دوره ابتدایی ناحیه یک آموزش و پرورش اهواز بوده که از میان آنها 132 نفر به صورت داوطلبانه انتخاب شده اند. برای گردآوری داده ها، از پرسشنامه هیجانهای معلم ساخته چن (2016) و رویکردهای آموزشی محقق ساخته (1398) استفاده شده است. طرح پژوهش همبستگی است. نتایج مطالعه نشان داده که میان هیجانهای مثبت معلمان و رویکردهای آموزشی ارتباط مثبت و میان هیجانهای منفی و رویکردهای آموزشی ارتباط منفی معنادار وجود دارد. نتایج رگرسیون نشان داد که از میان هیجانهای مثبت و منفی فقط هیجان عشق توانست رویکرد آموزشی دانش آموز- محوری را پیش بینی کند، درحالی که همه هیجانهای مثبت و منفی توانستند رویکردهای انتقال دانش به دانش آموز و تعامل معلم- دانش آموز را پیش بینی کنند. اهتمام به هیجانهای مثبت، به ویژه عشق در رویکرد دانش آموز- محوری و انتقال دانش به دانش آموز و تعامل معلم- دانش آموز به هنگام آموزش ضروری است.

آرزوهای تحصیلی و شغلی دانش آموزان متأثر از محیطهای اجتماعی اند و بر وضعیت فعلی و دورنمای تحصیلی و شغلی آنها تأثیر می گذارند، از این رو شاخص مهمی برای ارزیابی نابرابریهای تحصیلی و شغلی به حساب می آیند. هدف از این پژوهش، شناخت آرزوهای تحصیلی و شغلی دانش آموزان زاهدان و تهران به منظور مقایسه سطح و نوع این آرزوهاست. برای دستیابی به این هدف نمونه ای با حجم 300 نفر (150 دانش آموز پایه یازدهم زاهدان و 150 دانش آموز پایه یازدهم تهران) از طریق نمونه گیری خوشه ای با کنترل متغیرهای پایگاه اقتصادی- اجتماعی، سن و جنس انتخاب شد و پرسشنامه محقق ساخته آرزوهای تحصیلی و شغلی میان آنها توزیع شد. یافته های پژوهش نشان دادند که آرزوهای تحصیلی دانش آموزان زاهدان به جز بحث تنوع و میزان مشخص بودن، تفاوت چندانی با آرزوهای تحصیلی دانش آموزان تهران ندارد، ولی این آرزوهای تحصیلی بالا نتوانسته اند موقعیتهای شغلی آرزویی متناسب با خود را ایجاد کنند، درحالی که این تناسب آرزویی برای دانش آموزان تهرانی کاملاً مشهود است. در زمینه آرزوهای شغلی، تفاوت معنادار میان آرزوهای دانش آموزان زاهدان و تهران هم از لحاظ نوع و هم از لحاظ سطح آرزوها وجود دارد و آرزوهای شغلی دانش آموزان تهران متنوع تر و مشخص ترند و سمت و سوی غالب این آرزوها، ناظر بر مشاغل با منزلت و درآمد بالاست. نتیجه آنکه در مقایسه آرزوهای دانش آموزان زاهدان و تهران آنچه اهمیت دارد و از آن می توان به منزله شاخص نابرابری یاد کرد نه ترجیح دانش آموزان برای حضور در دانشگاهها و مقاطع تحصیلی بالاتر بلکه نوع رشته و نوع شغل آرزویی آنهاست.

در سالهای اخیر مقوله آموزش و پرورش بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. پژوهشهای این عرصه، درصدد ارائه اصول طراحی بهینه در فضاهای آموزشی هستند تا آموزش محیط- محور، اجتماع- محور و دانش آموز- محور (به منزله دستاورد آموزش و پرورش نوین) جایگزین آموزش معلم- محور شود. به این منظور از طریق روش تحقیق ترکیبی، شامل روش چیدمان فضایی و استدلال منطقی سه گونه محیط تعلیم و تربیت رایج در گذر زمان تحلیل شدند. در گونه اول دو مدرسه خطی البرز و فیروز بهرام، در گونه دوم، مدرسه های درونگرای خان شیراز و غیاثیه خرگرد و در گونه سوم، مسجد مدرسه های آقابزرگ کاشان و صالحیه قزوین برای مقایسه انتخاب شدند. از این رو ارتباط کلاس و فضای بیرونی، دسترسی، عرصه بندی بصری و فیزیکی، انعطا ف پذیری و خوانایی فضای آموزشی با تحلیل گراف نمایانی، گا م متریک و گام پیمایشی (عمق قابل پیمایش) در روش چیدمان فضایی سنجش و سپس به تحلیل تعامل فضای آموزشی (کلاس) و فضای بیرون از طریق مدلهای ارتباط فضایی راش، گروتر، مظفر و میرمرادی اقدام شده است. تناسبات حیاط در نمونه های مطالعاتی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های مقاله حاضر به صورت ارائه دو الگوی پیکره بندی فضایی در بناهای آموزشی آینده مطرح شد. هدف این مدلها، رعایت اکثر نقاط قوت چیدمانی در بناهای آموزشی معاصر و سنتی بوده و سعی شده است که با تمرکز بر محیط پیرامون دانش آموزان، مجموعه ای خوانا، دسترس پذیر، طبیعت گرا، فضاهای انعطاف پذیر و عرصه بندی بصری و فیزیکی ایده آل را برای کلاس فراهم آورد.