نیازهای معنوی

چکیده: در این مقاله نخست مروری بر جایگاه و اهمیت نیازها در حوزة روان‌شناسی می‌گردد و در ادامه با توجه به ضرورت درنظر گرفتن نیازهای معنوی در سلسله‌ مراتب نیازها، به بررسی اجمالی ادبیات تفکر ارزشی و نیز متون علمی موجود، درخصوص اهمیت و جایگاه نیازهای معنوی ‌پرداخته می‌شود. در حوزة معرفت دینی گسترة نیازها از محدودة انسان و روابطش با خود و دیگران به وسعت خدا و همة هستی بسط می‌یابد. با این پیش‌فرض، نیازهای معنوی انسان متناظر با هرم نیازهای مازلو در پنج طبقه (نیازهای وجود، نیازهای ایمنی‌جویی معنوی، نیاز محبت و دوستی با خدا، نیاز کرامت نفس، نیاز خودشکوفایی معنوی و تقرّب به خدا) عنوان شده است. امید است این رهیافت، بتواند دریچة تازه‌ای را به سوی روان‌شناسی مذهب بگشاید و بُعد دیگری از نیازهای انسان را که به روشنی در هرم نیازهای مازلو به چشم نمی‌خورد، برجسته نماید.

اهداف:از اهداف مهم تعلیم و تربیت، کمک به ارتقای سلامت معنوی، پرورش استعدادهای فطری دانشجویان و تربیت معنوی ایشان، جهت کمال انسانی است. این تحقیق  باهدف معرفی شاخصه های معنوی اساتید در آموزش الگو محوری  از منظر اسلام انجام شد.

هدف پژوهش، ساخت و اعتباریابی مقیاس سنجش نیازهای معنوی می باشد. نسخه اولیه مقیاس با محوریت مقاله نیازهای معنوی (شجاعی، 1386) با تعداد 164 گویه صورت بندی شد. جامعه هدف، دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان بود. نوع تحقیق، توصیفی- تحلیلی و به روش پیمایشی انجام شد. سپس بر اساس نظرات اساتید، به74 ماده تقلیل یافت. از طریق نمونه گیری تصادفی ساده، تعداد740 دانشجو به عنوان گروه نمونه به پرسشنامه پاسخ دادند. برای تحلیل داده ها از نرم افزار spss و روش ماتریس کوواریانس یا همبستگی از نوع تحلیل عاملی با روش تحلیل عاملی تأییدی مؤلفه های اصلی استفاده شد. نتایج تحلیل ضریب پایایی درونی از طریق آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه را 98/0 نشان داد. بار عاملی همه مؤلفه ها در دامنه 82/0 تا 92/0 و همه سؤال ها در دامنه 58/0 تا 86/0 معنا دار بود. پس این مقیاس می تواند نیازهای معنوی را با مقاصد پژوهشی و تشخیصی مورد سنجش قرار دهد

یکی از مسائل مهم انسان شناسی، شناخت نیازهای انسان است. قرآن کریم برای هدایت انسان نازل شده و توجه ویژه به نیازهای او دارد، شناخت این نیازها از منظر قرآن از اهمیت ویژه برخوردار است. انسان چه نیازهایی دارد؟ آیا نیازهای انسان صرفاً مربوط به بقا و کمال بعد مادی اوست یا نیازهای غیرمادی نیز دارد که به کمال بعد معنوی او مربوط می شود؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تفسیر موضوعی، با تأکید بر دیدگاه های علامه طباطبائی در تفسیر المیزان به بررسی این مسئله پرداخته و به نکاتی به شرح زیر دست یافته است: نیازهای انسان از ابعاد وجودی او نشئت گرفته اند؛ با توجه به آیات قرآن، انسان دارای دو دسته نیاز مادی و معنوی است؛ مهم ترین نیازهای مادی انسان شامل خوردن و آشامیدن، مسکن، پوشش، همسر، خواب و امنیت است؛ و نیازهای معنوی انسان دربرگیرنده اموری چون شناخت، هدایت، عزت، ولایت، پرستش، محبوبیت و احترام، الگو، زینت و آرایش، دین، و اطمینان قلب است.

هدف: این پژوهش با هدف شناسایی نیازهای انسانی بر اساس دعاهای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه تدوین شد. روش: برای دستیابی به هدف تحقیق، با بهره گیری از روش کیفی- توصیفی و روش تحلیل مضمون، به بررسی داده های موجود پرداخته شد. بر این اساس، از نرم افزار MAXQDA برای کدگذاری و تخصیص کدها به مضامین استفاده شد. یافته ها: با بررسی کل 54 دعای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه و تجزیه و تحلیل آنها، 402 کد توصیفی استخراج شد. کدهای استخراج شده در مرحله بعد، در قالب 18 کد تفسیری دسته بندی و در نهایت، سه کد رابطه ای حاصل شد . نتیجه گیری: نیازهای اساسی انسان در سه دسته نیازهای معنوی(شامل توبه، عبادت، بخشش و آمرزش، عافیت، ...)، نیازهای معنوی سطح بالاتر با عنوان نیازهای الهی(اعتقاد به توحید و اعتقاد به آخرت) و نیازهای مادی(رزق و روزی، سلامتی و باران) شناسایی و معرفی شدند.

یکی از رویکردهای مهم در مطالعات فقهی، توجه به مقاصد شریعت در احکام شرعی است، یعنی توجه به ملاکات و علل وضع احکام و نیز مصالح و مفاسد آن از منظر قانون گذار اسلام به گونه ای که آن مقاصد و علل احکام با روح کلی شریعت اسلام منافات نداشته باشد. بر اساس مقاصد کلی شریعت در نکاح که عبارت است از تشکیل خانواده، تولید نسل و انشاء صورت انسانی نه اطفای شهوت حیوانی و مقاصد جزیی شریعت در نفقه که عبارت است از تأمین نیازمندی های زن در خانواده، می توان گفت که اولاً: نفقه همسر به عنوان تکلیف یک جانبه بر عهده شوهر بوده و فقط نشوز زوجه مانع استمرار آن است. ثانیا: نفقه زوجه عبارت است از تامین نیازهای مادی، بهداشتی، معنوی، روانی، علمی و آموزشی او در راستای استحکام نظام خانواده و تربیت صحیح فرزندان، از این رو تعیین نفقه در مسائل مادی مانند مسکن، لباس و غذا از باب طریقیت بوده و فی نفسه موضوعیت ندارد. ثالثاً: نفقه زوجه به عنوان هدف میانی یعنی دنیوی مطرح بوده نه هدف اصلی و اخروی.