پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات (علوم و فناوری اطلاعات سابق)

حرفه کتابداری در طول چند دهه ای که از ورود فنّاوری های نوین به قلمرو کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی می گذرد، تلاش داشته است تا با همسویی این تحول، تأثیر و تأثر مطرح در این قلمرو را در دو راستا مورد توجه قرار دهد: نخست آنکه در برنامه های آموزشی خود بازنگری کند تا بتواند دانش لازم در زمینه کاربرد فنّاوری ها را به دانش آموختگان انتقال دهد و آنها را آماده مدیریت این تحولات نماید؛ دوم آنکه زمینه های تأثیر فنّاوری را بر کارکردها و خدمات خود مورد کنکاش و پژوهش قرار دهد. در این زمینه، یعنی پژوهش، فعالیت های بیشتری صورت گرفته است...

این پژوهش، با هدف بررسی و مقایسه مهارت های جستجوی پیوسته و تعیین عوامل اثرگذار بر شناخت و آشنایی با این مهارت ها در میان دانشجویان پزشکی عمومی دو دانشگاه علوم پزشکی بندرعباس و رفسنجان با جامعه آماری 545 نفر دانشجو به روش پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه انجام گرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها با روش آماری توصیفی به کمک نرم افزار آماری SPSS انجام شد. با استفاده از 7 مهارت جستجوی پیوسته و عوامل اثرگذار بر شناخت و آشنایی با این مهارت ها تلاش شد تا ضمن شناخت عوامل اثرگذار، میزان آشنایی و شناخت دانشجویان با هرکدام از مهارت های جستجوی پیوسته و با استفاده از سؤالات تخصصی، میزان مهارت سنجیده و نقاط قوت و ضعف هریک از دو گروه با یکدیگر مقایسه شود. نتایج پژوهش نشان داد که سطح شناخت و آشنایی با مهارت های جستجو در دانشجویان پزشکی عمومی بندرعباس بیشتر از رفسنجان است. در سؤالات تخصصی مهارت های جستجو تفاوتی بین دانشجویان دو دانشگاه مشاهده نشد. عواملی مانند میزان تسلط بر زبان انگلیسی، سنجش توانایی خود در بازیابی اطلاعات، علاقه مندی به کتابخانه ملی دیجیتال پزشکی، کسب اطلاعات نوین از طریق پایگاه های اطلاعاتی، ارائه مقاله در کنگره ها و همایش ها، میزان تجربه قبلی جستجو در پایگاه های اطلاعاتی، موافق بودن با ارائه واحد درسی در زمینه جستجو، کمک گرفتن از دیگران، و میزان آشنایی با پایگاه های اطلاعاتی بر روی شناخت و آشنایی نسبت به مهارت ها تأثیر داشتند. جنسیت، مقطع تحصیلی، تسلط بر زبان انگلیسی، تجربه قبلی جستجو در بانک های اطلاعاتی، و آشنایی با پایگاه های اطلاعاتی بر روی بهینه بودن جستجو تأثیر داشتند

هدف از پژوهش توصیفی- همبستگی حاضر، بررسی عوامل مؤثر بر تصمیم به استفاده از فنّاوری اطلاعات در بین هنرآموزان هنرستان های کشاورزی استان کردستان با استفاده از نظریه ""رفتار برنامه ریزی شده""2 است. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته ای بود که روایی ابزار با استفاده از پانل متخصصان تعیین شد و پایایی آن به وسیله آزمون کرونباخ آلفا مورد آزمون قرار گرفت که ضرایب آلفای محاسبه شده برای همه بخش ها بالاتر از 7/0 گزارش شد. جامعه آماری این مطالعه را 71 نفر از هنرآموزان هنرستان های کشاورزی در استان کردستان تشکیل داد که با روش سرشماری انتخاب شد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی نشان داد که متغیرهای خودکارآمدی و هنجارهای ذهنی و نگرش به استفاده از فنّاوری اطلاعات، اثر مثبت و معنی داری بر تصمیم به استفاده از فنّاوری اطلاعات داشتند و این سه متغیر در مجموع، 58/0 درصد از تغییرات متغیر تصمیم به استفاده از فنّاوری اطلاعات را تبیین نمودند. یافته های این مطالعه می تواند دستاوردهایی برای برنامه ریزان آموزش متوسطه کشاورزی در استان کردستان داشته باشد، به این صورت که نگرش و هنجار ذهنی و خودکارآمدی هنرآموزان کشاورزی در استفاده مؤثر، از فنّاوری اطلاعات تقویت گردد.

مقاله حاضر به ارائه مدلی برای توسعه سواد اطلاعاتی در ایران برای وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری پرداخته است. این مدل، بر سه وجه- تدوین مقررات و آیین نامه ها، تولید محتوی، و برقراری ارتباط میان دست اندرکاران و فعالان- مبتنی است. در هر یک از این وجوه، ضمن اشاره به نکاتی که باید مورد توجه قرار گیرند، به اهم اقدامات قابل اتخاذ اشاره شده است. انتظار می رود که با تحقق مهارت های سواد اطلاعاتی که با تجهیز یادگیرندگان به مهارت های تفکر انتقادی همراه است، بسیاری از اهداف ملی مورد انتظار در عرصه های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و علمی در دسترس قرار گیرند؛ چرا که گام اول در امر دسترسی به دانش (که بومی شدگی، ویژگی اصلی آن است) قدرت تشخیص مسأله و تعیین روشن نیاز اطلاعاتی و بهره گیری از اطلاعات موجود برای تولید اطلاعات و دانش جدید است.

آموزش الکترونیکی، الگوی جدید آموزش و یادگیری است. مشخصه اصلی آموزش الکترونیکی، ارائه فعالیت های یادگیری و آموزش، به ویژه تحویل محتوای یادگیری در محیط دیجیتالی است. آموزش الکترونیکی نیز به مانند آموزش سنتی به ابزارهای پشتیبانی اطلاعاتی و منابع و خدمات اطلاعاتی نیاز دارد. کتابخانه های دیجیتالی می توانند برخلاف کتابخانه های سنتی، خدمات و منابع کتابخانه ای را در بستر اینترنت و فارغ از محدودیت های مکانی و زمانی برای پشتیبانی از فرایند آموزش الکترونیکی در اختیار دانشجویان قرار دهند. هدف این مقاله، بیان تعریف آموزش الکترونیکی و کتابخانه های دیجیتالی و سپس، تشریح خدمات مرجع، منابع اطلاعاتی کتابخانه دیجیتالی، چگونگی دسترسی به آنها، نقش کتابداران در محیط دیجیتالی، نحوه آموزش کاربران در کتابخانه دیجیتالی، و ترکیب کتابخانه های دیجیتالی با محیط های یادگیری مجازی بوده است.

امروزه، بسیاری از دانشگاه ها و آموزشکده ها و اتحادیه های خصوصی در حال سرمایه گذاری های کلان در طراحی نظام های یادگیری الکترونیکی هستند، فهم اینکه کدام عامل ها یا مؤلفه ها در اثربخشی این نظام ها از دید کاربران یا یادگیرندگان می تواند مهم تلقی شود، به این گونه مؤسسات کمک خواهد کرد تا خط مشی های مناسبی را برای سرمایه گذاری روی عامل های اثربخش و طراحی مجدد یا حذف عامل های غیر اثربخش به کار گیرند. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف ارائه دیدی به نسبت جامع از اثربخشی نظام های یادگیری الکترونیکی به شناسایی عامل ها یا مؤلفه های مهم اثرگذار بر اثربخشی نظام های یادگیری الکترونیکی پرداخته و در این میان، دانشکده مجازی علوم حدیث شهر ری را به عنوان نمونه مورد مطالعه قرار داده است. روش پژوهش، توصیفی و از نوع مطالعات پیمایشی بوده است. جامعه آماری آن را همه دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته های تحصیلی آموزش مجازی دانشکده یادشده تشکیل می دادند که تعداد آنها در سال تحصیلی 89-1388، 1926 نفر بوده و از این میان، تعداد 325 نفر نمونه به شیوه در دسترس انتخاب گردیدند. ابزار جمع آوری اطلاعات در این پژوهش، ""پرسشنامه سنجش ارزشمندی-رضایتمندی از خصوصیات نظام های یادگیری الکترونیکی"" لوی بوده است ( (Levy 2006. برای تعیین روایی ابزار یادشده از شیوه های روایی محتوایی و سازه و صوری استفاده شد و برای تعیین میزان پایایی آن از آزمون آلفای کرونباخ استفاده گردید. بر این اساس، میزان پایایی محاسبه شده برای این پرسشنامه در سازه های ارزشمندی و رضایتمندی به ترتیب 95/0 و 94/0 بود. نتایج حاصل از تحلیل داده های جمع آوری شده این پژوهش نشان داد که دو سازه ارزشمندی و رضایتمندی ساختارهای عاملی متفاوتی داشته و تحلیل عاملی هریک منجر به استخراج عامل های متفاوتی شده است. از این رو تحلیل عاملی، تأییدی در سازه ارزشمندی منجر به استخراج چهار عامل پشتیبانی محیطی یادگیرنده ها، فنّاوری، پشتیبانی فنّی و همکلاسی ها، و درس و استاد با واریانس تراکمی حدود 5/61% گردید. به علاوه، نتیجه تحلیل عاملی تأییدی در سازه رضایتمندی نیز منجر به استخراج عوامل چهارگانه درس و استاد، قابلیت دسترسی، فنّاوری و پشتیبانی فنّی، و یادگیرنده و همکلاسی ها با واریانس تراکمی حدود 50% شد. علاوه بر اینها، نتایج این بررسی نشان داد که هیچ گونه رابطه معنی داری میان سازه های ارزشمندی و رضایتمندی وجود ندارد و این دو، سازه های مستقل و متفاوتی هستند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر استفاده از فنّاوری اطلاعات توسط دانشجویان کشاورزی انجام شده است. این پژوهش از نوع پیمایشی است و جامعه آماری آن را دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی دانشگاه تهران تشکیل می دهد که نمونه ای به حجم 61 نفر با روش نمونه گیری تصادفی ساده از بین آنان انتخاب و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه گردآوری شده است. داده های این پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS10 تجزیه و تحلیل شده است. نتایج تحلیل همبستگی نشان داد بین متغیرهای سن، معدل، تجربه قبلی، مهارت در استفاده از فنّاوری اطلاعات، نوگرایی فردی در زمینه فنّاوری اطلاعات، برداشت ذهنی از آسانی استفاده، نگرش به فنّاوری اطلاعات و خودباوری دانشجویان، و استفاده از فنّاوری اطلاعات، رابطه مثبت و معنی دار و بین اضطراب رایانه ای دانشجویان و استفاده آنان از فنّاوری اطلاعات، رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام حاکی از آن بود که متغیرهای نوگرایی فردی در زمینه فنّاوری اطلاعات و نگرش به فنّاوری اطلاعات، 2/53 درصد از تغییرات استفاده از فنّاوری اطلاعات را تببین می کنند.

: پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین میزان علاقه مندی و به کارگیری فنّاوری اطلاعات و ارتباطات براساس مدل پذیرش مبتنی بر علاقه هال و هارد انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، دبیران دوره متوسطه شهر اصفهان بودند. نمونه آماری شامل 110 نفر از دبیران مدارس متوسطه بودند که به شیوه نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. روش پژوهش، توصیفی- همبستگی بود. ابزارهای پژوهش شامل دو پرسشنامه: الف) پرسشنامه مراحل علاقه مندی هال و هارد و ب) پرسشنامه سطوح کاربرد گریفن و کریستنسن بود. داده های حاصل از پژوهش با روش آماری ضریب همبستگی و تحلیل رگرسیون بررسی شدند. یافته های پژوهش نشان داد که بین سطوح به کارگیری فاوا (عدم استفاده، آشنایی، آمادگی، تجدید و نوسازی، استفاده عادی ، بهبود، تلفیق، و استفاده مکانیکی) و مراحل علاقه مندی (آگاهی، کسب اطلاعات، شخصی سازی، مدیریت فرایند، ارزیابی، هماهنگی، و تمرکز مجدد) در همه سطوح رابطه معنی دار مثبت وجود داشت. فقط بین سطح به کارگیری و مرحله مدیریت رابطه معنی دار وجود نداشت.

بهدنبال پیدایش فنّاوری اطلاعات، بروز برخی مسائل و مشکلات اخلاقی اجتناب ناپذیر بهنظر می رسد. با توجه به اهمیت این موضوع، مقاله حاضر بر آن بوده است که با یک رویکرد شناختی، برخی چالشهای اخلاقی مرتبط با فنّاوری اطلاعات را نشان دهد با این هدف که با شناسایی چنین مباحثی، اندیشیدن درباره چگونگی زدودن یا کاهش آنها را برانگیزد. بدین منظور، ضمن بررسی مبانی نظری و ارائه برخی شواهد زیربنایی، ضرورت پرداختن به برهمکنش اخلاق و فنّاوری اطلاعات و توجه به پیامدهای وابسته را تبیین کرده است. همچنین، برخی تنگناهای اخلاقی ناشی از فنّاوری اطلاعات را معرفی و بررسی نموده و در پایان، به چند راهکار اشاره کرده است.

یادگیری الکترونیکی در سراسر جهان رشد داشته است، اما شکست ها نیز وجود دارند. پژوهش های گذشته نشان داده است که رضایت کاربران، اولین عامل مهم در ارزیابی موفقیت پیاده سازی یک سامانه یادگیری الکترونیکی بوده و عوامل متنوعی نیز بر رضایت کاربران مؤثر بوده است. در این پژوهش، هشت متغیر مستقل به نام های خودتوانی اینترنتی یادگیرنده، پاسخگویی به موقع مدرس، انعطاف پذیری و کیفیت دوره یادگیری الکترونیکی، کیفیت فنّاوری، سودمندی سامانه، سهولت استفاده از سامانه، و تنوع در ارزیابی، در قالب نه فرضیه مورد بحث واقع شدند. از تحلیل همبستگی اسپیرمن برای بررسی هشت فرضیه اول و از مدل رگرسیون خطی چندگانه گام به گام برای هدایت آزمون فرضیه نهم استفاده گردید. نتایج نشان دادند که چهار متغیر مستقل انعطاف پذیری، کیفیت دوره یادگیری الکترونیکی، کیفیت فنّاوری، و تنوع در ارزیابی، از عوامل کلیدی مؤثر بر رضایت یادگیرنده الکترونیکی هستند که برای پیاده سازی موفق دوره های یادگیری الکترونیکی نباید مورد غفلت واقع شوند.

میزان آمادگی یک جامعه یا سازمان برای مشارکت و بهره مندی از توسعه فنّاوری های اطلاعات و ارتباطات، آمادگی الکترونیکی تعریف می شود. هدف از انجام پژوهش حاضر، ارائه شاخص هایی برای سنجش سطح آمادگی الکترونیکی کتابخانه های دانشگاهی است. در همین رابطه، متون و منابع منتشرشده در حوزه آمادگی الکترونیکی مورد بررسی قرار گرفت که درنهایت مدل IUP (Information Utilization Potential ) به عنوان مرجع مورد استناد قرار گرفت. سپس، با استفاده از روش دلفی و با بهره گیری از نظر خبرگان حوزه کتابداری و اطلاع رسانی، شاخص های سنجش آمادگی الکترونیکی متناسب با کتابخانه های دانشگاهی ارائه شد. پس از مناسب سازی و انجام تجزیه و تحلیل های آماری، شاخص هایی در قالب 5 بعد اصلی (شامل سازمان و مدیریت، نیروی انسانی، اطلاعات، فنّاوری های اطلاعات و ارتباطات، و ارتباط با محیط ) شامل 82 شاخص فرعی مورد تأیید قرار گرفت. امید است نتایج حاصل از یافته های پژوهش حاضر بتواند ابزار مناسبی را برای متولیان و پژوهشگران حوزه فراهم بیاورد.

در فرآیند آموزش و فراگیری الکترونیکی از مدت ها پیش بحث استاندارد به عنوان یک مقوله بسیار مهم مطرح بوده است، به گونه ای که مؤسساتی نظیر مؤسسه مهندسی الکتریک و الکترونیک3 مدل های بسیاری جهت استاندارد نمودن بحث های مطرح در زمینه آموزش و فراگیری الکترونیکی ارائه نموده اند. یکی از مدل های ارائه شده در این خصوص، مدل ایزو 9126 است که در این مقاله جهت ارزیابی کیفیت سامانه یادگیری الکترونیکی دانشگاه امیرکبیر به کار گرفته شده است. این مدل جهت ارزیابی سامانه، شش متغیر اصلی ارائه نموده است که هرکدام از این متغیرها توسط چند شاخص دیگر قابل اندازه گیری است. هدف این مقاله، بررسی تأثیر هر یک از شش متغیر مدل، روی کیفیت سامانه یادگیری الکترونیکی در دانشگاه امیرکبیر بوده است. بدین منظور، شاخص های مدل ایزو 9126 به صورت پرسشنامه درآمد و در بین نمونه های آماری تحقیق (120 نفر از کارشناسان و دانشجویان دانشگاه امیرکبیر) توزیع و تکمیل گردید. براساس نتایج به دست آمده، بین کیفیت سامانه فراگیری الکترونیکی دانشگاه صنعتی امیرکبیر با هر یک از شش عامل اثرگذار مدل، رابطه مستقیم و معنی داری وجود دارد. همچنین براساس نتایج به دست آمده، کیفیت سامانه آموزش الکترونیکی دانشگاه به ترتیب بیشترین تأثیر را از قابلیت نگهداری سامانه، کارائی سامانه، انتقال پذیری سامانه، عملیاتی بودن سامانه، قابلیت استفاده، و قابلیت اطمینان سامانه می پذیرد.

این مطالعه با هدف تعیین اثر اندازه قلم و شکل قلم بر یادآوری اطلاعات و سرعت خواندن در محتوای الکترونیکی صورت گرفت. در این مطالعه، 70 نفر از دانشجویان به صورت تصادفی به دو گروه مساوی تقسیم شدند. در آزمایش 1، یک گروه، یک فصل از یک کتاب الکترونیکی را با قلم تاهومای فارسی 10 و گروه دیگر همان محتوی را با قلم تاهومای فارسی 12 از روی صفحه نمایشگر مطالعه کردند. زمان خواندن ثبت شد و پیش و پس آزمون هایی از دانشجویان گرفته شد. آزمایش2 نیز مانند آزمایش 1 صورت گرفت، با این تفاوت که یک گروه قلم تاهوما (بدون دندانه) و گروه دیگر قلم تایمز نیو رومن (دندانه دار) را مطالعه کردند. نتایج دو آزمایش نشان داد که میانگین نمرات و سرعت خواندن در دو اندازه قلم و در دو شکل قلم تفاوت معنی داری نداشت (α = 0.05). طراحان متون الکترونیکی می توانند اندازه قلم تاهومای فارسی را در محدوده 10 و 12 تغییر دهند و اثر مخربی بر یادآوری اطلاعات و سرعت خواندن مشاهده نکنند. اما، در انتخاب شکل حرف باید دقت بیشتری نمود زیرا درصورتی که 10/0= درنظر گرفته شود، یافته ها معنی دار می شود و اثر مخرب قلم تاهوما ( بدون دندانه) بر یادآوری اطلاعات در این مطالعه قابل مشاهده بوده است.