پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات (علوم و فناوری اطلاعات سابق)

رشد و توسعه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی باعث تحول بخش مرجع و ظهور خدمت جدیدی به نام میز مرجع دیجیتالی شده که جایگاه خاصی در کتابخانه‌ها پیدا کرده است. در خدمات مرجع دیجیتالی، نیازهای کاربران از طریق محمل‌های ارتباطی بین کاربر و کتابدار متخصص (محمل‌هایی از قبیل فرم مفصل پست الکترونیکی، فرم وبی، گفتگوی اینترنتی، ارتباط ویدیویی، و ...) به کتابخانه ارسال می‌شود و کتابدار متخصص به سؤالات پاسخ می‌دهد. در مقاله حاضر ابتدا اهمیت و جایگاه میز مرجع دیجیتالی در کتابخانه‌های تخصصی بررسی می‌شود و سپس با تأکید بر ارائه خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی و فرم وبی، رهنمودهایی برای طراحی نرم‌افزار مرجع دیجیتالی ارائه می‌گردد.

این مقاله می‌کوشد با روش تحلیل محتوا به بررسی پایان‌نامه‌های رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی موجود در پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران بپردازد. جامعه آماری پژوهش از 240 پایان‌نامه تشکیل شده که در سال‌های 1373 تا 1382 از دانشگاه‌های مختلف کشور به این پژوهشگاه ارسال شده‌اند. یافته‌ها‌ی پژوهش نشان می‌دهد که دانشگاه علوم پزشکی ایران بیش‌ترین تعداد پایان‌نامه را ارسال کرده است. گرایش موضوعی غالب در پایان‌نامه‌های مورد نظر به مقوله «کتابخانه‌ها و مراکز منابع» و ضعیف‌ترین گرایش به مقوله «رسانه» است. در مقوله «کتابخانه‌ها و مراکز منابع» زیرگروه «کتابخانه‌های دانشگاهی» بیش‌تر از دیگر کتابخانه‌ها بررسی شده. از لحاظ روش پژوهش، بیش‌تر پایان‌نامه‌ها از روش پیمایشی استفاده کرده‌اند. متوسط استنادها و نسبت استفاده از منابع خارجی به کل منابع نیز در این ده سال رو به افزایش بوده است.

پژوهش حاضر به تحلیل هزینه‌-‌ اثربخشی منابع الکترونیکی در کتابخانه­های تخصصی شهر تهران پرداخته و درصدد پاسخگویی درباره نوع، هزینه، و اثربخشی منابع الکترونیکی در کتابخانه­های مذکور می‌باشد. روش پژوهش مورد استفاده، روش پیمایشی از نوع ارزشیابی است. ابزار گردآوری داده­ها، پرسشنامه و جامعه مورد پژوهش، 63 کتابخانه تخصصی مستقر در شهر تهران است. تحلیل داده­ها با روش‌های آماری توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم­افزار آماری اس‌پی‌اس‌اس انجام شده. نتایج نشان داد که کتابخانه­های مورد پژوهش از 9 نوع منبع الکترونیکی برخوردارند که بیش‌ترین درصد برخورداری مربوط به اینترنت با 4/21% و کم­ترین درصد برخورداری مربوط به چندرسانه­ای‌ها با 2/7% می­باشد. 1/84% کتابخانه­ها از بودجه سالانه برای خرید منابع الکترونیکی استفاده می­کنند. 5/36% کتابخانه­ها هزینه هر بار استفاده از منابع الکترونیکی؛ 6/25% آن‌ها هزینه ذخیره و انتقال منابع مذکور، و 3/33% کتابخانه­های مورد مطالعه، میزان هزینه به ازای هر استفاده­کننده را در حد «کم» ارزیابی کرده­اند. بنابراین نتایج هزینه خرید منابع الکترونیکی در حد کمی قرار دارد. 1/65% کتابخانه­ها میزان برآورده­ شدن نیازهای اطلاعاتی کاربران توسط منابع الکترونیکی، 6/55% آن‌ها میزان دسترسی کاربران به اطلاعات روزآمد و 2/49% کتابخانه­های مورد مطالعه میزان دسترسی به اطلاعات دقیق را در حد «زیاد» ارزیابی کرده­اند. با توجه به نتایج به‌دست آمده، اثربخشی منابع الکترونیکی در حد «زیاد» می‌باشد.

بدون شک یکی از مهم‌ترین پدیده‌های چند دهه اخیر در صنعت اطلاعات و اطلاع‌رسانی، ظهور و محبوبیت پایگاه‌های اطلاعاتی ماشین‌خوان و خصوصاً پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته بوده است. در واقع می‌توان گفت پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته، صنعت اطلاعات را به گونه‌ای که دیده می‌شود خلق کرده است. بنابراین نوشتن خلاصه‌ای از تاریخچه این پدیده، مهم به نظر می‌رسد. در اینجا خلاصه‌ای از بسیاری از رویدادهای مهم در زمینه صنعت پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته ارائه می‌شود

امروزه در عصر انفجار اطلاعات هستیم، عصری که فناوری اطلاعاتی زندگی افراد را عمیقاً تغییر داده است. روش‌های گردآوری، ذخیره، بازیابی، انتقال و اشاعه اطلاعات، متفاوت گشته است. دراین میان دسترسی به اطلاعات سازمان‌یافته درکانون توجه قراردارد‌ و این امر در راستای بهبود ارائه خدمات و دسترسی کاربران به اطلاعات مناسب در کوتاه‌ترین زمان ممکن، مطرح می‌باشد. از آنجا که علم کتابداری همگام با تغییرات رخ داده در دانش اطلاع‌رسانی، صورت متفاوتی یافته، دراین مقاله سعی بر آن است که درگاه‌های اطلاعاتی و کاربرد آن‌ها درکتابخانه‌ها شرح داده شود و اهمیت آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد

«استاندارد قابلیت‌های سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی» در سال 2000 به تصویب هیئت مدیره «انجمن کتابخانه‌ای دانشکده‌ای و پژوهشی‌ امریکا» رسید و از آن زمان مورد استفاده بسیار قرار گرفته است. مترجم حاضر در انجام تحقیقات مربوط به پایان‌نامه خود به ترجمه فارسی آن نیاز داشت؛ اما چنین به نظر می‌رسید که ترجمه‌های موجود از این متن دارای اشکالاتی است و به همین دلیل مترجم یک بار دیگر به ترجمه این متن اقدام کرد. از آنجا که اعتبار ترجمه فارسی در تأیید اعتبار تحقیقات مربوط به پایان‌نامه مذکور اهمیت داشت، متن ترجمه فارسی برای «انجمن کتابخانه‌های دانشکده‌های و پژوهشی» ارسال شد. پس از بررسی این ترجمه، انجمن مذکور اعلام کرد که ترجمه را بسیار کامل و دقیق یافته است و پذیرفت که این ترجمه را نیز در کنار ترجمه‌هایی که به زبان‌های دیگر از «استاندارد قابلیت‌های سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی» به عمل آمده، در سایت مربوط به خود قرار دهد. با عنایت به نکات مذکور، این ترجمه به عنوان متن تأییدشده مرجع تصویب‌کننده این استانداردها ارائه می‌شود تا مورد استفاده و ارجاع علاقه‌مندان قرار گیرد

این مقاله بر پایه رهنمودهای «انجمن خدمات مرجع و کاربران» (روسا)[1] پیشنهادهایی را در مورد عملکرد رفتاری متخصصان خدمات مرجع و برای اطلاع‌رسانی مصاحبه مرجع پیوسته مؤثر، مطرح می‌کند. همچنین مشاهداتی کلی در باره محیط‌های چتِ مبتنی بر متن و فضاهای پیام‌رسانی فوری ارائه می‌دهد و سپس به مجازات و جریمه‌هایی اشاره می‌کند که وقتی بدرفتاری به سطحی از مزاحمت و اختلال می‌رسد که تذکرهای کلامی‌ از سوی دیگر کاربرانٍ روی خط، در کنترل این بدرفتاری مؤثر واقع نمی‌شود، در این محیط‌ها قابل اجرا هستند. در ادامه مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های رفتاری برای کتابداران به منظور ارائه خدمات مرجع بی‌درنگ از طریق چت بیان می‌شود. کلیدواژه‌ها:خدمات مرجع، مصاحبه مرجع، خدمات مرجع پیوسته، خدمات مرجع دیجیتالی، خدمات مرجع بی‌درنگ، گروه‌های پیوسته چت.