نوآوریهای آموزشی

نظام آموزش وپرورش ایران، مانند بسیاری از نظام های آموزشی دنیا، با مسئله کمبود رهبران آموزشیِ توانمند و کارآمد روبه روست. یکی از شیوه های تعدیل تأثیر منفی این مسئله، بهره گیری از «نظام جانشین پروری» است. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر «ارائه مدل جانشین پروری رهبران آموزشی در نظام آموزش وپرورش رسمیِ عمومی ایران» است. این پژوهش از نظر ماهیت، کیفی؛ از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، کیفی است. برای رسیدن به اهداف سه گانه ذیلِ هدف اصلی، سه سؤال مطرح شده است: ۱. ابعاد و مؤلفه های جانشین پروری متناسب با نظام آموزش وپرورش رسمی عمومی ایران کدام اند؟ ۲. مدل پیشنهادی براساس این ابعاد و مؤلفه ها چگونه است؟ ۳. میزان اعتبار این مدل از نظر خبرگان چقدر است؟ برای پاسخ به پرسش های سه گانه، از روش های مرور نظام مند و تحلیل محتوا استفاده شد. نمونه گیری ها با روش هدفمند و دردسترس انجام شدند. در پرسش اول، برای مرور نظام مند، انتخاب نمونه از میان منابع اولیه و ثانویه از 58 منبع اسنادی انجام شد. در پرسش دوم از نمونه گیری های خوشه ای چندمرحله ای در سطح کلان و فرد متخصص در سطح خُرد برای انجام مصاحبه نیمه ساختاریافته از 34 نفر از صاحب نظران استفاده شد و برای پرسش سوم از نمونه گیری فرد متخصص برای گروه کانونی با تعداد 12 نفر استفاده شد. یافته های مرتبط با پرسش اول، به شناسایی سه بعد عوامل سازمانی، فردی و فرایندی و 61 مؤلفه ذیل آن ها منجر شد. در پرسش دوم به تثبیت مؤلفه های نوزده گانه در ابعاد سه گانه سازمانی (شامل پنج مؤلفه)، فردی (شامل نه مؤلفه) و فرایندی (شامل پنج مؤلفه) منجر شد که برای ارائه مدل پیشنهادی جانشین پروری، جایابی و ارائه شد. به منظور پاسخ به پرسش سوم اعتبار مدل به دست خبرگان گروه کانونی بررسی و تأیید جمعی شد.

هدف از پژوهش حاضر، واکاوی تجارب زیسته معلمان ابتدایی از تلفیق بازی در فرایند یاددهی یادگیری است. رویکرد پژوهش کیفی و روش انجام آن پدیدارشناسی است. انتخاب مشارکت کنندگان هدفمند و از نوع معیار است که از میان معلمان دوره ابتدایی با تجربه استفاده از بازی در آموزش، دارای دست کم دو سال تجربه تدریس و علاقه مند به شرکت در پژوهش انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها، از مصاحبه نیمه ساختاریافته عمیق استفاده شد. داده ها در مصاحبه دوازدهم به اشباع رسید و برای اطمینان، با دو نفر دیگر هم مصاحبه شد. داده ها با استفاده از روش هفت مرحله ای کلایزی تحلیل شد و اعتباریابی یافته ها ازطریق دقت پژوهشگر، ارجاع به همکاران پژوهشگر و بازبینی مشارکت کنندگان انجام شد. برای اطمینان یابی نیز از روش هدایت دقیق جریان مصاحبه، خودبازبینی پژوهشگر و کدگذاری مصاحبه ها به دست پژوهشگر دیگری استفاده شد. تحلیل داده ها به استخراج 10 مضمون اصلی و 62 مضمون فرعی انجامید. ازجمله این مضامین اصلی، انواع بازی از نظر تعداد مشارکت کننده، شکل اجرا، هدف خاص، دستاوردهای جسمی، روانی، مهارتی و آموزشی بازی ها، محدودیت های اجرا، واکنش های مثبت و منفی اولیا، نقش معلمان در جریان بازی و موقعیت های استفاده از بازی بود. با توجه به یافته ها، گفتنی است که اجرای بازی ها دستاوردهای متعددی برای دانش آموزان و حتی معلمان دارد، اما با محدودیت هایی مانند کمبود وقت، محتوای زیاد کتب درسی و فضا و محیط نامتناسب مواجه است. معلمان سعی می کنند در موقعیت های گوناگون مانند رفع خستگی، ایجاد انگیزه، تثبیت یادگیری و... از بازی استفاده کنند .

هدف از این تحقیق، طراحی مدل درآمدزایی ازطریق ورزش با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش وپرورش است. این پژوهش کاربردی با رویکردی آمیخته (کیفی و کمّی) انجام شده است. در بخش کیفی نمونه متن کامل سند تحول بنیادین آموزش وپرورش است. نمونه گیری هدفمند است و تا به اشباع نظری برسیم ادامه می یابد. در بخش کمّی، جامعه آماری را کارشناسان و معلمان تربیت بدنی تشکیل دادند که به صورت هدفمند 200 نفر برای نمونه انتخاب شدند. در بخش کیفی، از رویکرد داده بنیاد با نرم افزار مکس کیودی ای در سه بخش کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی استفاده شد. در بخش کمّی، از مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد روش حداقل مربعات جزئی و نرم افزار اسمارت پی. ال. اس۲ استفاده شد. نتایج نشان داد اثر شرایط علّی (منابع انسانی ورزش، سیاست ها و رویه ها، بسترسازی و زیرساخت ها) و زمینه ای (مقررات و نیروی انسانی) بر درآمدزایی مثبت و معنادار است. اثر شرایط مداخله گر بر درآمدزایی منفی و معنادار است. اثر درآمدزایی بر راهبردها و درنهایت اثر راهبردها بر پیامدها مثبت و معنادار است. چهار پیامد نهایی شامل بهینه سازی نظام پرداخت ها، تخصیص بهینه منابع، توسعه اماکن ورزشی، و بهسازی و تحول در نظام مالی هستند. آموزش وپرورش با به کارگیری راهکارهای درآمدزایی این پژوهش و درنظرگرفتن شرایط علّی، زمینه ای و مداخله ای با ارائه راهبرد مناسب می تواند به پیامد های مطلوب دست یابد.

هدف از این پژوهش استحصال و رتبه بندی ویژگی های شخصیتی و روش های تربیتی ابوسعید ابوالخیر و ابن خفیف شیرازی است. در بخش اول، با رویکرد کیفی و بهره گیری از روش تحلیل محتوای عرفی، دو کتاب کهن اسرارالتوحید و سیرت ابن خفیف بررسی شد. در بخش دوم، با رویکرد کمّی و روش نمونه گیریِ دردسترس، 22 مدرس و عضو هیئت علمی رشتهٔ علوم تربیتی در شهر قم گزینش شدند و اهمیت و رتبهٔ هریک از مضامین به دست آمده را برای معلمان امروز مشخص کردند. این رتبه بندی با بهره گیری از آزمون فریدمن به نتیجه رسیده است. از مطالعهٔ حاضر، هجده مضمون فرعی به دست آمد: عشق به تعلم و آموختن، توجه به خودسازی، زهد و بی اعتنایی به دنیا، رفق و مدارا، شوخ طبعی، تواضع و فروتنی، هم سازی رفتار و گفتار، رفتار محبت آمیز با شاگردان، تربیت بدون چشمداشت، توجه به نیازها و سرگرمی شاگردان، توجه به فُرص تربیت، آموزش به اشارت، بهره جویی از تشویق، بهره وری از حکایت و داستان، آموزش با تکیه بر تمثیل، استفاده از شعر، آموزش در عمل، موجز و خلاصه گویی. این هجده مضمون در پاسخ به دو سؤال اول پژوهش و در قالب سه مضمون اصلیِ منش فردی و تربیتی و تعلیمی خلاصه و تجمیع شد. در پاسخ به سؤال سوم، مشخص شد که مهم ترین خصلت های فردی و تربیتی ای که بهتر است معلمان امروز به آن ها توجه کنند بدین ترتیب ند: هم سازی رفتار و گفتار، رفتار محبت آمیز با شاگردان، توجه به خودسازی و فروتنی، و بهره جویی از تشویق و تمثیل.

خواندنْ مهارت زبانی مهمی است؛ زیرا بخش عظیمی از یادگیری از این طریق است. برای بهبود مهارت خواندن باید نوع و سطح متنی که آموزش داده می شود با دانش آموزان متناسب باشد. به همین دلیل، محققان از دیرباز به تعیین سطح دشواری متن (خوانش پذیری متن) توجه داشته اند. یکی از شاخص های خوانش پذیری متن، انسجام در سطح خُرد است. هدف پژوهش حاضر، بررسی معناداریِ فراوانی انواع شاخص های انسجام خرد در سطوح مختلف بازنمایی متن (روساختی و متن پایه و الگوی موقعیتی) کتاب های فارسی دوره های ابتدایی (پایه ششم) و متوسطه اول (پایه نهم) و متوسطه دوم (پایه دوازدهم) در چارچوب الگوی ساخت تلفیق کینچ (1998-1988) است. این مطالعه پژوهشی ترکیبی است. در بخش کیفی، انواع شاخص های انسجام خرد در سطوح گوناگون بازنمایی متن این کتاب ها مشخص شدند. سپس، در بخش کمی، فراوانی این شاخص ها در متن این کتاب ها تعیین شده و معناداری فراوانی آن ها با مجذور کا محاسبه شد. نتایجْ حاکی از تفاوتِ معنادار میان فراوانی شاخص های انسجام خرد در سطوح مختلف بازنمایی متن کتاب های فارسی در هر سه دوره تحصیلی است. با طولانی ترشدن متن کتاب ها از پایه ششم به پایه های نهم و دوازدهم، فراوانی بیشتر شاخص ها افزایش یافت؛ اما این افزایش قاعده مند نبود. ظاهراً رویکرد آموزشی این کتاب ها، رویکردی مهارتی است؛ به این معنا که بر آموزش و تقویت مهارت های زبانی (خواندن) تأکید دارد؛ ولی با توجه به نتایج این مطالعه شاید بتوان گفت در عمل و به ویژه در تدوین متن کتاب های فارسی به این مهارت چندان توجه نشده است.

پژوهش حاضر، با هدف طراحی الگوی برنامه درسی توسعه رهبری مدیران متوسطه براساس رویکرد حل مسئله انجام شده است. ازنظر روش، این پژوهش کیفی و از نوع سنتزپژوهی است که براساس مدل روبرتس انجام شده است. ابزار جمع آوری داده ها، مصاحبه عمیق و بررسی اسناد و مقاله هاست. مقاله هایی که پس از ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻻﯾﺶ از ﻣﯿﺎن 595 ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ، 493 تحقیق ﺣﺬف و 102 مقاله ﺑﺮای تجزیه وتحلیل اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺘﺨﺎب و با استفاده از نرم افزار اِن ویوو دسته بندی و سازمان دهی شده اند. نتایج نشان داد در الگوی پیشنهادی، مؤلفه های اصلی در مرکز قرار گرفته اند و فعالیت های یاددهی یادگیری با مضامین سازمان دهی محیط کار، ساختار محیط کار، تفکر آموزشی محیط کار و فراگیری آموزش محیط کار مشخص شده اند. تمامی عوامل اجرایی براساس اصول حاکم و مفروضات مشخص شده اند. اصول حاکم بر برنامهٔ درسی را نیازسنجی، فهم مشترک فردی و سازمانی، بازبینی و بازاندیشی مشخص می کند که از پایه های اصلی الگوی برنامه درسی اند. همچنین مؤلفه های انسان محوری، ارزیابی، توانمندسازی و مشارکت مشخص کننده مفروضات اند که بدون لحاظ کردن مفروضات، نمی توان به الگوی برنامه درسی رسید. این الگو غیرخطی طراحی شده است. همچنین تمامی ابعاد فردی و سازمانی را بررسی و مؤلفه های مؤثر و ارزیابی کننده را مشخص کرده است. علاوه بر ویژگی های مشترک، به تفاوت های ناشی از محیط کار، فرهنگ، شهر و تفاوت های فردی مدیران (استعدادها، توانایی، نیازها و علایق) توجه کرده و از انعطاف لازم برخوردار بوده است.

هدف پژوهش حاضر شناسایی عناصر برنامهٔ درسی استم در دورهٔ ابتدایی است. داده ها براساس پژوهشی کیفی از نوع سنتزپژوهی و با استفاده از گام های هفت گانهٔ نیومن و گاف (2020) جمع آوری شده اند. قلمروِ پژوهش شامل همهٔ مقالات علمی معتبر مرتبط با موضوع در بازهٔ زمانی ۲۰01-2023 است که در پایگاه های تخصصی و علمی داخل و خارج کشور ثبت شده اند و از میان آن ها، پس از چند مرحله غربالگری و معیار مهارت های ارزیابی حیاتی، ۴۰ منبع به صورت هدفمند انتخاب و کدگذاری و تحلیل شدند. همچنین، عناصر برنامهٔ درسی استم براساس الگوی تارعنکبوتی اکر بررسی شد. نتایج پژوهش نشان داد که منطق رویکرد استم یادگیرنده محور و همسو با نظریهٔ سازنده گرایی است که به دنبال ساختن دیدی کل نگر در دانش آموز به منظور درک و فهم ارتباط بین چهار حوزهٔ علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات است. هدف این رویکرد، کسب مهارت های قرن ۲۱ و پرورش دانش آموزانی است که با مهارت تفکر و حل مسئله بتوانند بر مسائل واقعی دنیای کنونی فائق آیند و راهکارهای مؤثر ارائه دهند. اجرای این روش، نیازمند تغییر نگرش معلمان از رویکردهای سنتی به نوین و آموزش و آماده سازی معلمان است. افزون براین، اجرای گام به گام و تدریجی این رویکرد، حتی در ساختار کنونی، امکان پذیر است. درنهایت، پس از معرفی عناصر برنامهٔ درسی، پیشنهادهایی برای اجرای آن در دورهٔ ابتدایی ارائه شد.

هدف مطالعهٔ حاضر، مقایسهٔ تأثیر آموزش بازسازی شناختی و راهبردهای یادگیری خودگردان بر سبک های اسناد دانش آموزان است. این مطالعه نیمه آزمایشی و با طرح پیش آزمون و پس آزمون و گروه کنترل است. جامعهٔ آماری از دانش آموزان پسر متوسطهٔ دوم شهر بجنورد در سال تحصیلی 140۱-140۰ بودند که 45 نفر آن ها با نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و به تصادف در سه گروه مساوی قرار گرفتند. ابزار پژوهش پرسش نامهٔ سبک های اسناد سلیگمن و همکاران (1982) بود. به گروه های آزمایش به تفکیک هشت جلسهٔ 60دقیقه ای رویکرد بازسازی شناختی و راهبردهای یادگیری خودگردان آموزش داده شد. درحالی که گروه کنترل آموزشی ندید. داده ها به روش تحلیل واریانس اندازه گیری های مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی تحلیل شد. نتایج حاکی از اثربخشی هر دو روش بازسازی شناختی و راهبردهای یادگیری خودگردان بر سبک های اسناد بود (0/001>P). هر دو رویکرد، موجب کاهش اسناد منفی و افزایش اسناد مثبت در دانش آموزان شد. آموزش بازسازی شناختی هم در پس آزمون و هم در دورهٔ پیگیری پیش از آموزش راهبردهای یادگیری خودگردان اثربخش بود (0/05>P). بر همین اساس، می توان از این دو روش در زمینهٔ اصلاح سبک های اسناد دانش آموزان در مدارس استفاده کرد.