لیلا دهقانی

رویکرد تحلیل چهریزه ای از اوایل قرن بیستم تاکنون روند رشد مستمری داشته است. هدف این مقاله مرور سیستماتیک پژوهش ها و مستندات طرح های سازماندهی چهریزه ای و نیز تقسیم بندی موضوعی و زمانی این مطالعات است. با مرور صورت گرفته، روند رشد و توسعه کاربردهای این رویکرد در ابزارهای سازماندهی و بازیابی اطلاعات شناسایی و پیشنهاداتی برای پژوهشگران آینده ارائه گردید. برای این منظور در گام اول، جست وجوی جامع در منابع و بررسی اولیه اسناد؛ در گام دوم، طبقه بندی و پالایش اسناد؛ و در گام سوم، طبقه بندی زمانی و موضوعی اسناد و تحلیل متون و شناسایی شکاف های موجود و در نهایت، پیشنهاداتی برای پوشش این شکاف ها صورت گرفت. حاصل تلاش های انجام شده قبلی، توسعه رده بندی های چهریزه ای، اصطلاحنامه ها و سرعنوان های چهریزه ای و نظام های بازیابی اطلاعات چهریزه ای بود که به طوری گسترده تا دهه 1990 میلادی ادامه داشت؛ اما بعد از آن با توسعه سیستم های کامپیوتری و وب، چهریزه ها نقش دیگری در بازیابی اطلاعات در پایگاه داده بر عهده گرفتند. در این دوره مجموعه ای از مدل ها، فراداده های چهریزه ای، رابط های کاربری چهریزه ای و آنتولوژی های چهریزه ای شکل گرفت و نرم افزارهای متعددی در این زمینه توسعه یافت. رویکرد تحلیل چهریزه ای از حدود اوایل قرن بیستم تا سال 1990 میلادی بر مبنای نظام منطقی (پیشینی) طبقه بندی علوم پیش رفته است. اما از آن سال به بعد، به دلیل گسترش توانایی های کامپیوتری و رشد نیازهای کاربران، دیدگاه منطقی جای خود را به دیدگاه محاسباتی و کاربرمدار (پسینی) سپرد. ایجاد ساختار چهریزه ها در محیط وب معنایی و ایجاد استانداردهای جدید، بهره برداری از روش های مؤثرتر درک رفتار کاربران و توجه به توسعه و تحول تاریخی علم، شکاف هایی است که هنوز نیاز به مطالعه و بررسی بیشتر دارد. پوشش این شکاف ها، تأثیر پایدار فرایند تحلیل چهریزه در آینده را نوید می دهد.

هدف: در این مقاله سعی شده است تحولات و تغییر نگرش در مفاهیم نوین اطلاعاتی همچون سازماندهی دانش، اکولوژی اطلاعات، و علم سنجی با استفاده از نظریه سیستم های اجتماعی لومان و مفاهیم ""اتوپوئیسیس"" و ""سیبرنتیک مرتبه دوم"" مورد واکاوی قرار گیرد و تاثیری را که بر کتابداری و کارکرد کتابخانه به منزله یک سیستم عملکردی می گذارد تبیین نماید. روش شناسی: این تحلیل نظری با استفاده از منابع کتابخانه ای و مطالعه متون مرتبط انجام شد. تغییرات بر اساس نظریه سیستم های اجتماعی نیکلاس لومان تحلیل گردید. یافته ها:براساس نظریه لومان، کتابخانه ها نوعی سیستم اتوپوئیسیس هستند و در راستای تغییرات از سیبرنتیک مرتبه دوم برای مشاهده گری خود از درون استفاده می کنند. پیدایش تغییرات مداوم در محیط سبب می شود که عملیات تشخیص تفکیکی انجام شود و مرز پدیداری جدیدی تعریف شود و سیستمی بایسته تر ایجاد گردد. این سیستم با خودارجاعی و بازتولید خویش، برای حفظ بقا در محیط پیچیده ناگزیر به ارائه کارکردهای نوین و بهبودیافته ای است تا بتواند به منزله سیستمی اجتماعی با دیگر نظام های اجتماعی در تعامل قرار گیرد. نتیجه گیری: از دیدگاه نظری، روند باز توصیف و خود ارجاعی در کتابخانه ها با نظریه سیستم های اجتماعی لومان به خوبی قابل تشریح است.

عدالت در سازمان بیانگر ادراک کارکنان از برخوردهای منصفانه در کار است. بنابراین در علم مدیریت زیر بنای عدالت سازمانی بر ادراک عدالت کارکنان استوار است. اینکه این مبنا در ادبیات دینی ما چه جایگاهی دارد، محور این مقاله است. تلاش شده است با روش مطالعه تطبیقی- مقایسه ای بین دانش مدیریت و مدیریت مبتنی بر آموزه های قرآن و نهج البلاغه این جایگاه مورد بررسی قرار گیرد. در تحلیل موضوع، سعی در ارائه الگویی عملیاتی و جامع و ارزشی در مبحث ادراک عدالت برای مدیر شده است که با توجه به اساسیترین وظیفه مدیر که تصمیم گیری است، این الگو عرضه می شود.

این پژوهش تعداد پیوندهای وارد شده را به وبگاه مستقل 69 مجله علوم پزشکی نمایه شده در پایگاه «آی. اس. آی» که از وبگاه مستقلی برخوردار بوده اند را با استفاده از سه موتور جستجوی آلتاویستا، آل د وب و یاهو و با روش وب­سنجی بررسی کرده است. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از نرم افزار آماری علوم اجتماعی استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد که بیشترین میزان پیوندهای برقرار شده در سه موتور جستجو مربوط به مجله«بریتیش مدیکال ژورنال» است. یافته­های حاصل از آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که رابطه آماری معنی­داری بین تعداد پیوندهای خارجی به وبگاه مجلات و عامل تاثیر آنها ( 82/0 در آل د وب و 65/0 در یاهو و آلتاویستا) وجود دارد. یافته­های حاصل از آزمون تحلیل واریانس نشان داد که میان سه موتور جستجو از نظر سنجش میزان صفحات و پیوندهای داخلی هیچ تفاوت معنی­داری وجود ندارد اما از نظر سنجش عامل تاثیر با یکدیگر متفاوت هستند. بر این اساس مجلاتی که عامل تاثیر بالاتری دارند تعداد پیوند بیشتری به وبگاه خود جذب می­کنند. سه موتور جستجو از لحاظ سنجش میزان پیوند داخلی و تعداد صفحات تفاوت معناداری ندارند، اما از لحاظ عامل تعداد پیوندهای کلی و خارجی و عامل تاثیر تفاوت معنی­داری را نشان می­دهند. تفاوت معناداری میان این سه موتور جستجو از لحاظ تعداد پیوندهای کلی و خارجی (که مهمترین پیوند در مطالعات وب سنجی به شمارمی روند) تفاوت معناداری وجود دارد ولی اگر معیار سنجش، عامل تاثیر وب باشد این سه موتور جستجو از این لحاظ تفاوت معنی داری را نشان می دهند

مدیریت زنان بر اساس بازیابی مستندات قرآنی با سه رویکرد اندیشه ی اجتماعی دینی «سنت گرایی اسلامی»، «تجدد گرایی اسلامی» و «تمدن گرایی اسلامی» در تعبیر نگاه حداقلی، حداکثری و متعادل به مسئله ی مصلحت، می انجامد. ادعای این مقاله آن است که شالوده ی قرآنی این دیدگاه ها همگی مبتنی بر مصلحت است اما از آنجا که مصلحت مقوله ای کیفی است و معیارهای قطعی و روشن در خصوص اندازه گیری آن وجود ندارد و از طرفی عوامل گوناگونی در تبیین آن دخالت دارند این موارد منجر به بروز دیدگاه های متفاوت در این مقوله شده است. تلاش آن است که با لحاظ موارد پیش گفته، در پرتو گفتمان قرآنی به بررسی و ارزیابی ماهیت و قلمرو مصلحت، درخصوص مدیریت زنان پرداخته شود.

این تحقیق، متون موجود در یک حوزه چند‌رشته‌ای- مهاجرت در اواخر زندگی - را بررسی، و اثربخشی 12 پایگاه کتابشناختی در نمایه‌سازی این متون را ارزیابی می‌کند. 5 مجله- سه عنوان در موضوع پیری‌شناسی اجتماعی، یکی در موضوع جامعه‌شناسی روستایی، و دیگری در حوزه علوم منطقه‌ای- 40 درصد مقالات به‌چاپ‌رسیده در این زمینه را شامل می‌شوند. رشته‌هایی که بیش‌ترین آثار درباره مهاجرت در اواخر زندگی را منتشر می‌کنند، لزوماً آن‌هایی نیستند که بهترین پوشش نمایه‌ای را فراهم می‌نمایند. بعلاوه، 4 پایگاه اطلاعاتی چند‌رشته‌ای، هر یک پوشش نمایه‌ای بهتری نسبت به هر نمایه تک‌موضوعی فراهم می‌کنند. درجه همپوشانی نسبتاً کم بین این 12 پایگاه اطلاعاتی دلالت بر این دارد که محققانی که درباره موضوعاتی مانند مهاجرت در اواخر زندگی کار می‌کنند، هنوز باید به گستره وسیعی از ابزارهای کتابشناختی- هم تک‌رشته‌ای و هم چند‌رشته‌ای- متکی باشند.

بدون شک یکی از مهم‌ترین پدیده‌های چند دهه اخیر در صنعت اطلاعات و اطلاع‌رسانی، ظهور و محبوبیت پایگاه‌های اطلاعاتی ماشین‌خوان و خصوصاً پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته بوده است. در واقع می‌توان گفت پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته، صنعت اطلاعات را به گونه‌ای که دیده می‌شود خلق کرده است. بنابراین نوشتن خلاصه‌ای از تاریخچه این پدیده، مهم به نظر می‌رسد. در اینجا خلاصه‌ای از بسیاری از رویدادهای مهم در زمینه صنعت پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته ارائه می‌شود

با پیشرفت اینترنت و عرضه پایگاه های اطلاعاتی توسط ناشران و کارگزاران مختلف از طریق شبکه جهانی وب و به موازات افزایش هزینه اشتراک پایگاه های اطلاعاتی و کاهش بودجه کتابخانه-ها، مسئله انتخاب بهترین نسخه پایگاه های اطلاعاتی برای هر کتابخانه مطرح است. انتخاب بهترین نسخه در شرایطی که نسخه های مختلفی از هر یک از پایگاه های اطلاعاتی و با قیمت های مختلف و ویژگیهای متنوع از طریق میزبان های مختلف ارائه میشود، مسئله ای حائز اهمیت است. این مقاله به ارائه و شرح ویژگیهایی میپردازد که باید در زمان انتخاب رابط کاربر بهترین نسخه هر یک از پایگاه های اطلاعاتی، مورد توجه قرار گیرد.

در این پژوهش، ابتدا با بررسی و مطالعه اولیه، دو نسخه رایگان «اریک» و «سرچ‌اریک»، و دو نسخه تجاری «ابسکو» و «فرست سرچ» پایگاه اطلاعاتی «اریک» انتخاب شدند و یک سیاهه وارسی جامع در پنج مقوله‌ـ اطلاعات کلی، خصیصه‌های جستجو، گزینه‌های نمایش، گزینه‌های بازیابی و ویژگی‌های منحصربه‌فردـ تدوین گردید. سپس با استفاده از روش تحقیق کتابخانه‌ای شامل مطالعه مستندات نسخه‌های مختلف «اریک»، تحقیقات انجام شده، گزینه راهنمای نسخه‌ها‌ی فوق، و کسب آگاهی‌های اولیه و پیدا کردن شناخت نسبتاً کافی در درباره کیفیت و عملکرد محیط رابط در هر نسخه، از روش پیمایش تطبیقی استفاده شد و تلاش گردید که بر اساس معیارهای مشخص، نقاط قوت و ضعف هر یک تعیین شود. نتایج این پژوهش نشان داد که در پنج مقوله مورد بررسی، به ترتیب نسخه‌های «ابسکو»، «فرست سرچ»، «اریک» و «سرچ‌اریک» از پایگاه اطلاعاتی«اریک» دارای بیش‌ترین تعداد ویژگی‌ها هستند. البته در زمان انتخاب بهترین نسخه متناسب با شرایط هر کتابخانه باید علاوه بر ویژگی‌ها و معیارهای مطرح‌شده در این سیاهه وارسی، به سطح کاربران، میزان و نوع نیازهای اطلاعاتی آن‌ها و همچنین بودجه کتابخانه توجه نمود.