سرمقاله: تفسیر موضوعی و کارآمدی آن در عرصه حکومت اسلامی
آرشیو
چکیده
متن
«تفسیر موضوعی» ـ به ویژه به شکلی که اکنون مطرح است ـ هرچند پیشینه ای به قدمت تفسیر ترتیبی ندارد، اما به هر روی، دارای پیشینه ای طولانی است و با قدری مسامحه، می توان گفت: همگام با تفسیر ترتیبی مطرح بوده و آغازگران اولیه آن حضرات امامان معصوم(علیهم السلام)بوده اند، اگرچه قرن اخیر را می توان دوران تنوّع و گسترش تفسیر موضوعی دانست. ضرورت تفسیر موضوعی و گسترش و تنوع آن در این قرن ریشه در امور زیر دارد:
الف. تکثر و تنوع فراوان مکتب های بشری در قرن اخیر، که هر یک داعیه رهبری بشر را در ابعاد گوناگون زندگی دارند، دانشمندان مسلمان را بر آن داشت که برای نشان دادن ناتوانی مکتب های بشری در هدایت انسان و نمایاندن کفایت، توانمندی و تفوّق آموزه های اسلامی در پاسخ گویی به پرسش ها و نیازهای بشری، به تبیین دیدگاه اسلامی در همه موضوعات بپردازند و برای ارائه دیدگاه های قرآن ـ به عنوان مهم ترین منبع آموزه های اسلامی ـ به تفسیر موضوعی روی آورند.
ب. انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام راحل(قدس سره) زمینه حضور دین در همه عرصه های زندگی و احیای مجدّد دین را در صحنه اجتماعی فراهم ساخت و توجه ملل جهان را به قرآن و آموزه های آن جلب کرد و از این رهگذر، نیاز به ارائه اسلام و آموزه های قرآنی ضرورتی دو چندان یافت. این رخداد پیروان دیگر مکتب ها را به دو گروه تشنگان حقیقت، که در پی آگاهی از دیدگاه های قرآن و اسلام بودند، و گروه دومی که با لجاجت و تعصّب در صدد به چالش کشیدن اسلام و قرآنند، تقسیم کرد و پاسخ گویی به این دو گروه نیز نیاز به تفسیر موضوعی را شدت بخشید.
ج. از سوی دیگر، شکل گیری حکومت اسلامی بر اساس آموزه های قرآنی، سردمداران استکبار جهانی را بر آن داشت که پس از یأس از محاصره اقتصادی و برخورد نظامی، با سرمایه گذاری های کلان، اقدام به شبیخون فکری و فرهنگی نمایند و مبانی اسلام و آموزه های قرآنی را مورد تهاجم قرار دهند. ضرورت دفاع و مقابله با این تهاجم و شبیخون بر اهمیت تفسیر موضوعی افزود.
د. اکنون که دولت جمهوری اسلامی ایران طبق قانون اساسی، باید در تمام شئون، اسلامی باشد و آموزه ها و مقرّرات اسلامی را مبنا و معیار و محک قرار دهد، برای سامان دهی امور خود، در حوزه های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، نیازمند استخراج این آموزه ها از متون دینی است و تفسیر موضوعی چنین نقشی را در خصوص بیانات قرآنی ایفا می کند و ضمانت های لازم و کافی برای کارآمدی و پویایی و استمرار نظام اسلامی را فراهم می سازد و بدین روی می توان گفت: تفسیر موضوعی صدرنشین تمامی تحقیقات در نظام جمهوری اسلامی است.
اما به رغم تلاش های فراوانی که در سال های اخیر در این زمینه صورت گرفته و برخی از آن ها مایه فخر و مباهات جامعه اسلامی و علمی است، هنوز به لحاظ بررسی منابع، روش و سازمان دهی روشمند آن، در آغاز راه هستیم و دست کم بیان شفّاف، دقیق و کاربردی آن نیازمند تلاش برای نظریه پردازی و انجام تحقیقات بنیادی، راهبردی و کاربردی است.
مجله معرفت تنها برای جلب توجه به این مسئله مهم و اساسی، این شماره را به موضوع مزبور اختصاص داده و در عین ارج نهادن به تلاش های صورت گرفته، صاحب نظران را به تأمّل، تحقیق، تضارب آراء و نگارش متون موردنیاز اسلام در محورهای ذیل فرا می خواند:
1. شاخص های تفسیر موضوعی و ویژگی ها و تمایزهای آن با دیگر انواع تفسیر;
2. مبادی و مبانی تصوری و تصدیقی تفسیر موضوعی (مبانی مشترک تفسیر موضوعی و ترتیبی و مبانی ویژه تفسیر موضوعی);
3. اصول و قواعد روش تفسیر موضوعی;
4. بایسته های پژوهشی تفسیر موضوعی و معیارهای آن;
5. انواع تفسیر موضوعی و آسیب شناسی آن.
الف. تکثر و تنوع فراوان مکتب های بشری در قرن اخیر، که هر یک داعیه رهبری بشر را در ابعاد گوناگون زندگی دارند، دانشمندان مسلمان را بر آن داشت که برای نشان دادن ناتوانی مکتب های بشری در هدایت انسان و نمایاندن کفایت، توانمندی و تفوّق آموزه های اسلامی در پاسخ گویی به پرسش ها و نیازهای بشری، به تبیین دیدگاه اسلامی در همه موضوعات بپردازند و برای ارائه دیدگاه های قرآن ـ به عنوان مهم ترین منبع آموزه های اسلامی ـ به تفسیر موضوعی روی آورند.
ب. انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام راحل(قدس سره) زمینه حضور دین در همه عرصه های زندگی و احیای مجدّد دین را در صحنه اجتماعی فراهم ساخت و توجه ملل جهان را به قرآن و آموزه های آن جلب کرد و از این رهگذر، نیاز به ارائه اسلام و آموزه های قرآنی ضرورتی دو چندان یافت. این رخداد پیروان دیگر مکتب ها را به دو گروه تشنگان حقیقت، که در پی آگاهی از دیدگاه های قرآن و اسلام بودند، و گروه دومی که با لجاجت و تعصّب در صدد به چالش کشیدن اسلام و قرآنند، تقسیم کرد و پاسخ گویی به این دو گروه نیز نیاز به تفسیر موضوعی را شدت بخشید.
ج. از سوی دیگر، شکل گیری حکومت اسلامی بر اساس آموزه های قرآنی، سردمداران استکبار جهانی را بر آن داشت که پس از یأس از محاصره اقتصادی و برخورد نظامی، با سرمایه گذاری های کلان، اقدام به شبیخون فکری و فرهنگی نمایند و مبانی اسلام و آموزه های قرآنی را مورد تهاجم قرار دهند. ضرورت دفاع و مقابله با این تهاجم و شبیخون بر اهمیت تفسیر موضوعی افزود.
د. اکنون که دولت جمهوری اسلامی ایران طبق قانون اساسی، باید در تمام شئون، اسلامی باشد و آموزه ها و مقرّرات اسلامی را مبنا و معیار و محک قرار دهد، برای سامان دهی امور خود، در حوزه های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، نیازمند استخراج این آموزه ها از متون دینی است و تفسیر موضوعی چنین نقشی را در خصوص بیانات قرآنی ایفا می کند و ضمانت های لازم و کافی برای کارآمدی و پویایی و استمرار نظام اسلامی را فراهم می سازد و بدین روی می توان گفت: تفسیر موضوعی صدرنشین تمامی تحقیقات در نظام جمهوری اسلامی است.
اما به رغم تلاش های فراوانی که در سال های اخیر در این زمینه صورت گرفته و برخی از آن ها مایه فخر و مباهات جامعه اسلامی و علمی است، هنوز به لحاظ بررسی منابع، روش و سازمان دهی روشمند آن، در آغاز راه هستیم و دست کم بیان شفّاف، دقیق و کاربردی آن نیازمند تلاش برای نظریه پردازی و انجام تحقیقات بنیادی، راهبردی و کاربردی است.
مجله معرفت تنها برای جلب توجه به این مسئله مهم و اساسی، این شماره را به موضوع مزبور اختصاص داده و در عین ارج نهادن به تلاش های صورت گرفته، صاحب نظران را به تأمّل، تحقیق، تضارب آراء و نگارش متون موردنیاز اسلام در محورهای ذیل فرا می خواند:
1. شاخص های تفسیر موضوعی و ویژگی ها و تمایزهای آن با دیگر انواع تفسیر;
2. مبادی و مبانی تصوری و تصدیقی تفسیر موضوعی (مبانی مشترک تفسیر موضوعی و ترتیبی و مبانی ویژه تفسیر موضوعی);
3. اصول و قواعد روش تفسیر موضوعی;
4. بایسته های پژوهشی تفسیر موضوعی و معیارهای آن;
5. انواع تفسیر موضوعی و آسیب شناسی آن.
تبلیغات
