علل افت تحصیلی-1

نهاد تعلیم و تربیت در کشور های جهان سوم از یک سو دستخوش بحرانهای مختلف است, و از سوی دیگر خود آفریننده بحرانهای دیگری است. مشکل از آنجا بر خاسته است که این نهاد نه اهداف مشخصی را دنبال می‌کند و نه ب دیگر نهادهای اجتماعی هماهنگ است, از این رو دانش افراد تحصیلکرده با نیازهای جامعه تناسب ندارد. علت اصلی توسعه نیافتگی این بخش از جهان نیز ضعف نظام آموزشی است, زیرا این کشورها یا فاقد تکنولوژی معلول فقدان نیروهای انسانی متخصص و ماهر است و این امر به نوبه خود از ضعف نظام آموزشی آنان نشات گرفته است.
یکی از بحرانهای بزرگ نظام آموزشی در کشورهای مختلف, بویژه کشورهای جهان سوم, مساله ( افت و شکست تحصیلی ) است که از دیر باز مورد توجه مسوولان آموزشی بوده است, و امروزه نیز از مهمترین مسائل آموزش و پرورش به شمار می رود. بسیاری از مربیان, جامعه شناسان, روانشناسان و... بر حسب دیدگاههای خاص خود به این مساله نگریسته اند و تعاریف گوناگونی نیز از آن به دست داده اند. در برخی از تعاریف مراد از این مساله آن است که افرادی بخت استفاده از امکانات آموزشی را پیدا کنند ولی به عللی از مدرسه اخراج شوند, ترک تحصیل کنند و تجدیدی یا مردود شوند, یا اینکه والدینشان آنها را از ادامه تحصیل باز دارند. تعریف ما حتی شامل مواردی نیز می‌شود که کیفیت و میزان پیشرفت افراد در تحصیل نسبت به سال قبل کاهش یافته باشد.
افت و شکست تحصیلی در کشور ما ریشه در نظام آموزش و پرورش گذاشته دارد و فقط محصول نظام کنونی نیست, اما این حقیقت نمی تواند مسوولان آموزشی نسل انقلاب اسلامی را تبرئه کند. البته در سالهای پس از انقلاب تلاشهای مخلصانه فراوانی برای تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش و یافتن روشی شایسته انقلاب اسلامی, انجام گرفته و نتایجی نیز داشته است, ولی باید اعتراف کرد که در این باره نه تنها توفیقی نیافته ایم, بلکه افت تحصیلی بیشتری نیز داشته ایم. 1
ارقام مربوط به میزان افت و شکست تحصیلی به راستی هشدار دهند است, و اهمیت حیاتی رفع این مشکل ایجاب می‌کند که تحقیقی در باب اهم عللی که این امر را به وجود آورده است, به عمل آید تا مقدمه رفع این معضل فراهم گردد. نوشته حاضر بخشی از این تحقیق را به عهده گرفته است.
الف- « جایگاه مدرسه در نظام آموزشی »
پس از خانواده, مدرسه یکی از مهمترین ارکان نهاد تعلیم و تربیت محسوب می‌شود. مساله مهم آن است که مدرسه به چه هدفی و برای چه کسانی و با چه روشی عهده دار آموزش و پرورش دانش آموزان است. همانطور که پیشتر بدان اشاره رفت در کشورهای جهان سوم, نهاد آموزش رسمی, با سایر نهادها هماهنگ نیست. در این کشورها مدرسه که به منظور تعلیم آداب اجتماعی, قوانین و هنجارهای جامعه و در یک کلمه هنجار پذیر کردن دانش آموزان, ایجاد شده است و موظف به انتقال تجربیات علوم به نسلهای آتی و پرورش انسانهائی وارسته و سازنده و مفید برای آینده جامعه است, نقش آن صرفاً در تعلیم خواندن و نوشتن خلاصه شده است ! که البته اینکه از عهده این مهم می تواند به خوبی برآید یا نه خود جای بحث است.
پس از انقلاب اسلامی ایران تلاشهایی برای تحول بنیادین نظام آموزشی بعمل آمد و تحولی اساسی در اهداف نظام تعلیم و تربیت ایجاد شد. امید آنکه در عمل نیز این اهداف پیاده گردد.
از اهداف تعلیم و تربیت در ایران, با توجه به ابعاد گسترده آن می توان موارد ذیل را بر شمرد. 2
الف­ اهداف انسان شناختی: ایمان به کرامت و ارزش والای انسان, رشد فضائل اخلاقی بر اساس ایمان به خدا و تقوی؛
ب- اهداف علمی و فرهنگی: رشد مستمر علمی, فنی در زمینه های کشاورزی, صنعتی؛
ج- اهداف اجتماعی: تامین قسط و عدل اجتماعی, اقتصادی و فرهنگی؛
د- اهداف سیاسی: پذیرش حاکمیت مطلق خدا بر جهان و انسان و نفی هر گونه ستم و سلطه پذیری و تامین استقلال سیاسی؛
ه- اهداف اقتصادی: ایجاد آمادگی و توانائی جهت مشارکت فعال در تولیدات و ایجاد روحیه صرفه جوئی و قناعت و پرهیز از اسراف و رعایت اصول بهداشت؛
این اهداف بلند باید در طول تحصیل یک دانش آموز, در محتوای درسی وی گنجانده شود. و در کنار آن مربیان متعهد و متخصص به تعلیم آن بپردازند. به نظر می رسد برای تحقق این اهداف ما نیازمند سرمایه گذاری و برنامه ریزی عظیم اقتصادی, فرهنگی, و... هستیم. ولی با کمال تاسف آنگونه که شایسته انقلاب جهانی اسلام باشد در این بخش سرمایه گذاری معتنا بهی نکرده ایم. این مشکل البته مختص کشور ما نیست, بلکه در بسیاری از کشورهای جهان سوم ,ضعف کفایت در ایفای نقش مدارس و نظام تعلیم کاملاً مشهود و چشم گیر است. بگونه ای که قادر به پاسخگوئی نیازهای خود نیستند.
ب- « خسارات ناشی از افت و شکست تحصیلی »
از خسارات معنوی ناشی از افت تحصیلی که بگذریم آمارهای ارائه شده توسط متخصصین نظامهای آموزشی در مورد مادی ناشی از افت و شکست تحصیلی حکایت از فاجعه ای بزرگ دارد. در بررسی که در این زمینه توسط سازمان برنامه و بودجه بعمل آمده نکات ذیل در خور تامل است: 3
1- مجموع خسارتهای اقتصادی شکست تحصیلی در سال 1365 معادل558658 ملیون ریال و در سال 1368 معادل 765121 ملیون ریال بر آورده شده است.
2- از آنجا که هزینه های جاری آموزشی دولت ( ابتدائی, راهنمائی, متوسط )در سال 1365 برابر 489366 میلیون ریال و در سال 1367 برابر با 606151 ملیون ریال بوده است میزان خسارات در سال 65 تقریباً معادل 14/1 برابر کل هزینه های جاری آموزش و پرورش بوده است. و این رقم در سال 1367 به 26/1 برابر افزایش یافته است. به بیان دیگر به نسبتی که بازدهی نظام آموزش و پرورش کاهش می‌یابد, میزان خسارتهای اقتصادی ناشی از شکست تحصیلی در ایران افزایش پیدا می‌کند.
در این زمینه برای اطمینان بیشتر بخشی از مطالعه دیگری که توسط سازمان برنامه و بودجه صورت گرفته ارائه می‌شود :
«... یک محاسبه ساده نشان می‌دهد که در برنامه 5 ساله اول مبلغ 281 ملیارد ریال در آموزش ابتدائی ,157 ملیارد ریال در راهنمائی تحصیلی و 79 ملیارد ریال در آموزش متوسطه عمومی یعنی جمعاً 517 ملیارد ریال صرف کسانی می‌شود که پایه های تحصیلی را تکرار می‌کنند. مقایسه این رقم با جمع هزینه جاری آموزش و پرورش در طی برنامه اول که بالغ بر 2500 ملیارد ریال می‌باشد و خامت و اهمیت امر را نشان می‌دهد. البته در این محاسبه هزینه استهلاک ساختمان و تجهیزات که بوسیله این عده اشغال می‌شود محاسبه هزینه استهلاک ساختمان و تجهیزات که بوسیله این عده اشغال می‌شود محاسبه نشده است... باید گفت جائی که بوسیله تکرار کنندگان ( پایه های تحصیلی ) در طی 5 سال اشغال می‌شود و کفاف 4 سال متوالی افزایش دانش آموزان در کشور را می‌دهد. »4
در اینجا چند بررسی که در زمینه آمار افت تحصیلی ارائه شده متذکر می شویم.
« در نشریه سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش آمده است که در رابطه با 330/421/1 دانش آموز مردود کشور در سال تحصیلی 63-62 برای کلیه مقاطع تحصیلی می بایست چیزی بین 35 الی 47 هزار کلاس مجدداً تشکیل گردد! » 5
تعداد کسانی که در سال تحصیلی 53-52 وارد کلاس اول شده اند 971250 نفر بود. که 5 سال بعد از این تعداد 622864 نفر وارد دوره راهنمائی شده اند ( 36 % افت تحصیلی ) و سه سال بعد 239892 نفر وارد اول متوسطه شده اند ( نسبت به دوره راهنمایی 5/61 در صد افت ) و چهار سال بعد 187019 نفر (سال تحصیلی 64-63 ) در کلاس چهارم متوسطه نام نویسی کرده اند. که ثلث آنان مردود شده اند. و این مقطع نسبت به سال اول دبیرستان 32 % افت تحصیلی را نشان می‌دهد. 6
ارقام جدول زیر در رابطه با آنچه گفتیم قابل توجه است 7
سال تحصیلی 61-1360
تعداد کل دانش آموزان شرکت کنندگان در امتحان مرددوین ترک تحصیل کرده ها 
دوره تحصیلی  پسر دختر پسر دختر پسر دختر پسر دختر
راهنمایی 76917 45744 73159 44132 28426 11574 3758 1611
 38% 26% 5% 4%
متوسطه 26459 27429 33020 25891 8026 2697 3439 1538
 24% 10% 9% 6%
همانطور که ارقام نشان می دهند از تعداد کل 76917 پسر که در سال مذکور ثبت نام ‌کرده‌اند فقط 73159 نفر در امتحان شرکت نموده اند و 28426 نفر مردودین این امتحان بوده اند و از این تعداد 3758 نفر ترک تحصیل ‌کرده‌اند در سال مذکور بترتیب 24% و 9% بوده است !
تذکر این نکته ضروری است که این مشکل مختص به کشور ما نیست و همانطور که پیشتر اشاره رفت غالب کشورها با این مشکل روبرو هستند. بررسی ای که از تعداد مردودین کشورهای جهان بعمل آمده حکایت از مشکلات عظیم نظام آموزشی جهان معاصر دارد.
«... در سال 1980, 123 ملیون کودک محروم از مدرسه در جهان وجود داشته است. و تعداد بزرگسالان بی سواد به 850 ملیون نفر می رسد. اینها تنها کسانی هستند که از نعمت مدرسه محروم بوده اند. اما کسانی که امکانات مدرسه برای آنان فراهم بود, ولی موفق به ارتقاء پایه نشدند نیز در این بررسی آمد. تعداد کل در جا زنندگان تعلیمات ابتدائی از 6/15 ملیون نفر سال 1970 به 4/18 ملیون نفر در سال 1980 رسید یعنی 1/18%
افزایش داشته ایم. با توجه به افزایش تعداد نام نویسی کنندگان مدارس این رقم در سال 1970 از 9/10% به 1/ 10% در سال 1980 کاهش داشته است ». 8
ج- « عوامل موثر در افت تحصیلی »
در این فصل بجاست به شناسائی متغیر هائی بپردازیم که بعنوان علل افت و شکست تحصیلی تلفی می‌شوند و نیز بدین نکته عنایت کنیم که این مهم متوجه کدام نهاد یا ارگان است.
اجمالا باید دانست عدم عنایت کافی به اهمیت و نقش بسزای مدرسه در رشد و شخصیت آینده سازان کشور توالی فاسده فراوانی را بدنبال خواهد داشت. مسائلی از قبیل شرایط و امکانات تحصیل, محتوای کتب درسی و تطابق آن با نیازهای دانش آموزان, شرایط فیزیکی و جغرافیائی مدارس, امکانات سرگرمی و ورزش, ارتباط خانه و مدرسه, مشکلات روانی و خانوادگی محصلین, سطح علمی معلمان, وضع معیشت آنان, روش تدریس مدرسان, مدیریت و سازماندهی آموزش, کیفیت پرورش در کنار آموزش و دهها مسئله دیگر از این دست هر یک می‌توانند نقش موثری در افت و شکست تحصیلی دانش آموزان داشته باشند.
بطور کلی می توان عوامل موثر در افت تحصیلی را به دو دسته کلی تقسیم کرد:
1. عوامل درون سازمانی:
که مربوط است به معلم, دانش آموز, کیفیت و محتوای دروس, فضای آموزشی مدیریت, ارزشیابی و سنجش, امتحان و نمره, محدودیت مالی کشور و...
2. عوامل برون سازمانی:
که عمدتا ناظر به فقر اقتصادی خانوادها, درگیریهای والدین دانش آموزان و... می‌باشد.
1. 1. معلم و جایگاه تعلیم:
کار تعلیم و تعلم از امور بسیار خطیر و با ارزش است.
هم از این روست که حضرت امام ( ره ) می فرمایند: « نقش معلم در جامعه نقش انبیاء است » و لذا هر معلمی باید وظیفه خود را وظیفه ای الهی تافی کند.
معلم موفق کسی است که خود را تنها عهده دار تعلیم خواندن و نوشتن نبیند, بلکه پرورش روحی و روانی محصلان را نیز از اهم مقاصد خود بشمار آورد. معلم می تواند با یک بر خورد کوتاه سرنوشت و آینده متعلمان را تغییر دهد. آشنائی با روانشناسی تعلیم و تربیت از ضروریترین اموری است که هر معلمی باید بدان توجه کند و عدم آشنایی معلمان با این مسائل از موجبات بزرگ افت و شکست تحصیلی تلقی می‌شود. نیز معلم موفق کسی است که خود متعلم موفقی هم باد و دائما در جهت رشد و ارتقا سطح علمی خود بکوشد. یکی از دست اندر کاران مسائل آموزشی کشور در این زمینه می‌گوید:
«در حقیقت, آموزش مادام العمر رمز موفقیت یک آموزش و پرورش زنده و پویاست» 9
2. 1. مشکلات معلمین:
توجه به مشکلات مادی معلمین از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چرا که اگر وضعیت مادی و معیشت آنان متعادل نباشد معلم مجبور است جهت گذران زندگی خود با انتخاب شغلهای مختلف, شغل معلمی را بعنوان یک کار جنبی به حساب آورد. یعنی در ساعاتی که باید صرف بهبود کیفیت آموزشی خود کند و به ارتقا سطح معلومات خود بپردازد, به کارهایی تن دهد که چه بسا با روحیه فرهنگی وی ناسازگار است آیا ممکن است آنجا که اندیشه و روان معلم در کلاس درس متوجه اجاره بهای عقب افتاده یا نگران وضعیت معیشت خانواده خود است. شاهد افت تحصیلی نباشیم؟
ضعف علمی معلمان, عدم برنامه ریزی برای تدریس, کاستیها در متد آموزش, عدم آشنایی لازم با روحیات معلمان از عوامل مهم دیگری است که سبب افت و شکست تحصیلی می‌شود.
در واگذاری امر مهم تعلیم و تدریس نباید صرفا به مدرک افراد توجه شود, بلکه علاوه بر آن می بایست آموزشهای لازم و اطلاعات مفید در فن تعلیم به معلمان داده شود.
توجه به امور پرورشی و سرمایه گذاری در این زمینه و آموزش معلمان پرورشی از دیگر نکاتی است که قابل ملاحظه است.
«بر اساس گزارش و محاسبه در سال 1369 هزینه پرورشی وزارت آموزش و پرورش چیزی در حد 20 تومان برای هر دانش آموز در طول 365 روز (یکسال) یعنی ده شاهی در هر روز می‌باشد!! 10
فقدان آموزشهای کافی معلمین آموزش و پرورش از معضلات نظامهای آموزشی و از مشکلات بزرگ معلمین می‌باشد.
یکی از نویسندگان در این زمینه می‌گوید:
در واقع آموزش و پرورش مانند فن پرورش گل که به دانش گیاه شناسی متکی است. باید بر اساس شناخت کودک استوار باشد. اما غالب مربیان و حتی تصمیم گیران آموزشی با این فن بیگانه اند چرا که برنامه مراکز تربیتی و آموزشی از درس روانشناسی (کودک) محرومند. جوانان فارغ التحصیل 19-18 ساله که مستقیما به مراکز دبیرستان یا ابتدایی یا... اعزام می‌شوند چقدر موفق هستند؟ بهترین و مناسبترین برنامه های تعلیماتی اگر متناسب با روح و طبیعت روانی کودک و دانش آموز نباشد, اثری و ثمری نخواهد داشت. 11
در بررسی ای که در مورد 1490 دانش آموز پیرامون علل مشکلات درسی آنان و عدم آشنایی معلمان نسبت به وظایف خود بعمل آمد نتایج زیر بدست آمده است: 12
ردیف علل ذکر شده در صد ردیف علل ذکر شده در صد 
1 عدم احساس مسولیت  2/15 2 ضعف شخصیت و ناموزونی روانی واخلاقی  1/15
3 بیسوادی و کمی تجربه  1/13 4 احتیاج مالی  10
5 بی ایمانی 2/9 6 عدم مراقبت از نظام آموزشی  8
7 بی نصیبی از تربیت اجتماعی و خانوادگی صحیح  5 8 ناآشنائی به روش تدریس  6/4
9 ناراحتیهای خانوادگی  6/4 10 پول دوستی  5/4
11 محرومیت و عقده های روانی  1/3 12 بی علاقه بودن دانش آموزان به تحصیل  1 /2
13 نامناسب بودن محیط تحصیل  8/1 14 نارضایتی از وضع محیط  8/1
15 سایر اشتغلات معلم  2/1 16 یکنواخت بودن کار  5/0
در مطالعه دیگری که از 485 دانش آموز دوره دوم دبیرستان در اصفهان خواسته شد تا خصوصیات یک معلم خوب را بنویسند نتایج زیر بدست آمد:13
الف. 79 در صد خواستار یکسانی نظر معلمین نسبت به همه دانش آموزان و عدم تبعیض مخصوصا در نمره دادن بودند.
ب. 59 در صد معتقد بودند که معلم باید به درس خود مسلط باشد و قدرت بیان و تفهیم را بخوبی داشته باشد.
ج. 54 در صد مهمترین امتیاز معلم را کلاس داری دانسته و نظم و انضباط در کلاس را ضروری می دانستند.
د. 99 در صد نیز بدنی را به شدت محکوم می‌کردند.
عدم سرمایه گذاری لازم و کافی برای آموزش و پرورش بخصوص در کشورهای جهان سوم از عوامل عمده افت و شکست تحصیلی تلقی می سود. توجه به فاصله عمیقی که بین میزان سرمایه گذاری در این بین کشورهای پیشرفته و جهان سوم وجود دارد حائز اهمیت فراوان است.
جدول زیر که مقایسه ای بین کشورهای اروپایی و آسیایی از این جهت را نشان می‌دهد در خور دقت و توجه است. 14
 سطوح کیفیت و صلاحیت آموزگاران دور ابتدایی در آسیا
در صد سطوح جمع کل سال کشورها
ت پ ب الف معلمان    
6/0 5/14 5/71 1/13 19577 1971 عربستان 
1/18 - 3/80 6/1 1478 1972 برونئی 
- - - 0/100 2269 1972 قبرس 
9/29 - - 1/70 21829 1972 هنگ کنگ
- 2/52 2/46 6/1 997970 1970 هند 
8/19 - 79 2/1 86594 1972 ایران 
13 - 9/75 9/22 54979 1972 عراق 
- 4/1 5/58 1/40 8501 1971 اردن 
2/0 - 9/68 9/11 3753 1972 کویت 
1/4 5/39 3/51 1/5 13413 1970 لبنان 
- - - 0/100 46155 1971 مالزی 
- - 0/100 - 96238 1970 پاکستان 
2/2 1/7 8/71 9/18 935 1972 قطر 
6/0 7/4 5/90 2/4 23388 1970 سوریه 
4/6 - 7/48 9/44 107259 1973 جمهوری کره 
- 0/100 - - 7100 1972 جمهوریه دموکراتیک لائوس 
6/0 2/1 1/66 1/32 179456 1973 تایلند
سطوح کیفیت و صلاحیت آموزگاران دوره ابتدایی در اروپا
در صد سطوح جمع کل سال کشورها
ت پ ب الف معلمان    
5/1 - 6/7 9/90 20904 1972 اتریش 
- - 0/100 - 155453 1972 اسپانیا 
3/2 - 5/17 2/80 22678 1970 فلاند 
- - - 0/100 184326 1970 فرانسه 
- - 4/41 6/58 64000 1972 مجارستان 
6/4 - 8/91 6/3 1706 1970 لوکزامبورگ
0/8 - - 0/92 1702 1972 مالت 
4/8 - - 6/91 19109 1972 نروژ
- - - 0/100 50441 1972 هلند 
- 1/0 6/23 3/76 222314 1971 لهستان 
- 4/19 - 6/80 63041 1972 سوئد
تذکر:
منظور از سطح الف. معلمانی هستند که پس از پایان تحصیلات دوره متوسطه به تحصیلات عالی پرداخته اند.
منظور از سطح ب. معلمانی هستند که فقط مدرک پایان تحصیلات متوسطه دارند (عمومی, فنی, حرفه ای, تربیت معلم)
منظور از سطح ت. معلمانی هستند که هیچ یک از موارد وفق را دارا نیستند.
توجه به ارقام جدول فوق میزان ضعف علمی معلمان و تاثیر مستقیم آن در افت و شکست تحصیلی دانش آموزان در کشورهای جهان سوم را نشان می دهد. یکی از نویسندگان در این زمینه می نویسد:
«عدم تامین نیازهای اساسی معلمان افت و شکست تحصیلی را شدت می بخشد. در این واقعیت تردیدی نیست که معلم در آموزش و پرورش نقش اصلی را عهده دار است به این معنی که اگر ما بهترین نظام آموزشی و پربارترین کتب درسی را برای تعلیم و تربیت مورد نظر داشته باشیم, مادام که معلمین کار آزموده و با سواد و مجرب و متعهد, اجرا تدریس این بهترینها را عهده دار نباشند, کار به جایی نمی برد. لذا باید کسانی را برای هنر و فن تدریس پذیرفت و به کار گرفت که ضمن برخورداری از سواد کافی عشق به معلمی داشته و از سر تفنن و لاعلاجی معلمی را انتخاب نکرده باشند. معلم باید قبل از هر چیز هنر کلاس داری و اداره کلاس را بداند مثل یک روانشناس مجرب, حرکات دانش آموزان را بتواند بخواند. »15
2. دانش آموزان:
همان طور که پیش تر اشاره شد, طرف دیگر فرایند تعلیم, متعلم است. در یک قضاوت منصفانه روا نیست که علت تامه افت و شکست تحصیلی را در نظام آموزشی و در معلمان خلاصه کنیم. متعلم نیز یکی از عوامل و متغیرهایی است که در این امر سهم بسزایی دارد.
«معمولا وقتی شاگردی در تحصیل شکست می خورد, پدر و مادر می پندارند که شاگرد کند ذهن, ر به هوا, بی توجه, بازیگوش را باید رام کرد. » 16
پروفسور ترفس در این زمینه می‌گوید:
«همه جا دریغ می خورند که شاگردان امروز مانند گذشته یاد نمی گیرند و از درجه هوشی کمتری برخوردارند اما تمام اشتباه در این جاست که توجه ندارند که ما امروزه نیازها, روشهای آموزشی و اهداف تعلیم و تربیتمان تغییر کرده است. 17
این مطالب مبین این نکته است, که دانش آموزان مشکلاتشان در «کند ذهنی, بازیگوشی و... » خلاصه نمی شود.
در این جا اهم مشکلاتی که ممکن است یک دانش آموز با آن روبرو باشد بیان می کنیم:
1-2-فقر خانوادگی:
از عوامل مهم برون سازمانی که تاثیر مستقیم و زیادی روی تحصیل دانش آموزان دارد فقر معیشتی خانواده است. در این رابطه اقتصاد دان آموزشی «جان سیموتر» می‌گوید: 18
«... فقرا اولین گروهی هستند که ترک تحصیل می‌کنند. زیرا مجبورند کار کنند. فقرا اولین گروهی هستند که اخراج می‌شوند زیرا در نتیجه سوء تغذیه سر کلاس به خواب می روند و... زیرا کودکان طبقات دارای در آمد بالا امکانات بهتری برای یاد گیری در منزل داشته اند... ولی فقرا تحصیل کافی پسرشان برای دست یافتن به شغلی ثابت, هر چند پست, به نظر می رسد ورای تصور آنان است, تا خود چه رسد به دخترشان»
در همین رابطه مالکولم ادیسشیا می‌گوید: 19
«اکثریت کسانی که تحصیلات را به پایان می رسانند از خانواده های مرفه جامعه هستند چون منحصرا کودکان فقیر هستند که ترک تحصیل می‌کنند. »
در بررسی « موسسه مطالعه کودک» بانکوک سال 1966 که روی 25000 کودک مورد مطالعه قرار گرفته اند معلوم شد که تفاوتهای موجود میان نتایج درسی شاگردان, در واقع انعکاسی از تفاوتهای عواملی اقتصادی و اجتماعی است. » 20
«... نوع تغذیه, بهداشت و مراقبتهایی که از کودک می‌شود, مستقیما در رشد او اثر می گذارد. سوء تغذیه بخصوص کمبود پروتئین, موجب کندی رشد وزن و حجم مغز او می شود. بطور خلاصه می توان گفت که نابرابری امکانات تربیتی و تحصیلی, در واقع از خانواده آغاز می‌شود. » 21
شرایطی که دانش آموزان در آن رشد می‌کنند, محیط خانواده, اجتماع, امکاناتی که دانش آموزان از آن استفاده می‌کنند, هوش و استعداد آنان, معلمینی که با آنان سر و کار دارند, مطالبی که به دانش آموزان القاء می‌شود. نوع ارتباط معلم و دانش آموز, تعداد دانش آموزان در کلاس, فاصله ای که دانش آموز باید از خانه تا مدرسه به پیماید و... از عواملی است که می تواند بعنوان مشکل و از عوامل افت تحصیلی دانش آموزان محسوب گردد.
دانش آموزانی که در محیط خانه شاهد در گیری والدین و بگو مگوی آنان هستند, و از تغذیه ناکافی بر خوردارند. و از شلوغی خانه نیز رنج می برد. علاوه بر آنکه جای مناسبی که بتوانند با حواسی جمع در آن به مطالعه بپردازند نیز ندارد. بطوری که «بیشتر اوقات در اتاق نشیمن, حیاط, پشت بام, زیر زمین, کوچه, خیابان و... به مطالعه می پردازند. » 22 چگونه ما شاهد افت تحصیلی آنان نباشیم.
نکته ای که معلمین باید بدان توجه نمایند, این است که فرض همگنی و همانندی دانش آموزان, فرض باطلی است.
دانش آموزان با خواستها, تمایلات, و علایق متفاوت و از لحاظ هوشی نیز میان آنان تفاوتهای آشکاری وجود دارد و نباید انتظار داشت که همه آنان در یک سطح و به یک اندازه توان و قدرت یادگیری داشته باشند. متاسفانه بعضی از معلمین برای جبران این نقیصه سعی می‌کنند با دادن تکالیف مضاعف, نقائص یادگیری کلاس را جبران نمایند و دانش آموزان نیز در خانه تمرینی برای درس داشته باشند. این تکالیف بعضا چون با نیازها و توانائیهای آنان تطابق ندارد. نه تنها اثری ندارد که باعث دلسردی و زدگی آنان از درس و مدرسه می‌گردد و موجبات افت تحصیلی را فراهم می آورد.
از بررسی این مطالعات این و تحقیقات, ضرورت و اهمیت توجه به مشکلات دانش آموزان بخوبی روشن می‌گردد. اگر بخواهیم نظام آموزشی کشور را اصلاح کنیم, هرگز نباید از وضع اقتصادی مردم در این امر غفلت کنیم و یک نظام آموزشی موفق تاثیر در پیشرفت و افت تحصیلی دانش آموزان دارد مورد توجه قرار دهد و در بهبودی وضعیت آموزشی دانش آموزان کوشا باشد.
ادامه دارد
--------------------------------------------------------------------------------
پى‌نوشت‌ها
1. آمار و ارقام منتشره از سوی مراکز مختلف, بیانگر صحت این نظریه است. اگر چه از مهمترین علل این امر را می توان وقوع جنگ تحمیلی در دهه اول انقلاب ذکر کرد.
2. رک: روزنامه کیهان, چهار شنبه 28 دی 1362, شماره 12067, به نقل از کتاب »آموزش و پرورش«, محمد طاهر معیری, چاپ موسسه انتشارات امیر کبیر, 1364.
3. خیمنو, حوزه بلات, شکست تحصیلی در آموزش ابتدائی و راههای مقابل با آن, ترجمه محمد علی امیری, ویرایش دوم, تهران: سازمان برنامه و بودجه فروردین 1371 ص 4.
4. مدیریت آموزش و پرورش عمومی و فنی و حرفه ای, ارزیابی عملکرد بخش آموزش و پرورش در سالهای 1362,3 و پیش بینی برنامه سال 1364, تهران, وزارت برنامه و بودجه,, 1363,, ص 18.
5. هاشمی, جامعه شناس آموزش و پرورش, دانشکده علوم اجتماعی, پلی کپی, 1370,1371, ص 69.
6. رک: همان, ص 68.
7. سید احمد احمدی, روان شناسی نوجوانان و جوانان, چاپ اول, بی م, 1368. ص 70.
8. حوزه بلات, پیشین, ص 24.
9. مجله معلم4, سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش, تهران سال 10, آذر 70, ص 17.
10. مجله تربیت, شماره 7, ارگان وزارت آموزش و پرورش, فروردین 71, ص 17.
11. رک: حوزه بلات, پیشین, ص 5.
12. انجمن اولیاء و مربیان, پژوهشهای درباره نسل جوان, بی تا, بی تا, شماره 5, ص 30, به نقل از: احمد احمدی, پیشین, ص 76.
13. دکتر بالایان, روانشناسی بلوغ, بی تا, ص 137.
14. حوزه بلات, پیشین, ص 41, 40.
15. رک: روزنامه اطلاعات, سوم آذر 1364, شماره 17746, ص 5.
16. حوزه بلات, پیشین, ص 5.
17. رک: حوزه بلات, ص 15.
18. مایکل تودارو, توسعه اقتصادی در جهان سوم, ترجمه, غلامعلی فرجادی, ج اول, چاپ دوم, ویرایش سوم, تهران, برنامه و بودجه 1366, ص 506.
19. مالکولم ادسیشیا, تفکر درباره تحولات آینده آموزش و پرورش, ترجمه محمد علی امیری, چاپ دوم, تهران, برنامه و بودجه, 1368, ص 97.
20. حوزه بلات, پیشین, ص 18.
21. همان, ص 21.
22. سید احمد احمدی, پیشین, ص75.