بررسی نقش کلیشه های جنسیتی کتاب های ادبیات فارسی و زبان فارسی سال اول دبیرستان در انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

در این پژوهش، متون و تصاویر کتاب های ادبیات فارسی و زبان فارسی سال اول دبیرستان در خصوص کلیشه های جنسیتی در کتاب ها و نقش آن ها در انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری این پژوهش شامل دو بخش بود؛ بخش اول، کتاب های درسی ادبیات فارسی و زبان فارسی سال اول دبیرستان در سال تحصیلی 1389-90 و بخش دوم را کلیه دانش آموزان سال اول دبیرستان شهر تهران تشکیل دادند که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند، 8 دانش آموز (از هر جنس 4 نفر) برای بخش مصاحبه انتخاب شدند. روش این پژوهش کیفی است و برای جمع آوری داده ها از راهنمای تحلیل تبعیض جنسی در کتاب های درسی و ادبیات کودکان آندره میشل و مصاحبه با دانش آموزان استفاده شده است. در همین راستا، کتاب ها در سه بخش تحلیل کمی محتوا، تحلیل کیفی محتوا و تحلیل تبعیض جنسی در دستور زبان و در نهایت پرسش های مصاحبه مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد که بیشترین درصد اسامی و تصاویر کتاب ها متعلق به مردان است و در میان فعالیت های مختلف نیز عمده ترین سهم زنان در فعالیت های خانگی و کمترین آن در فعالیت های سیاسی-اجتماعی است. ویژگی های شخصیتی و رفتارهای اجتماعی منتسب به زنان و مردان نیز متأثر از پیش داوری هایی است که زن را جنس دوم و مرد را جنس برتر معرفی می کند. به طورکلی نتایج این پژوهش نشان داد که در کتاب های درسی سال اول دبیرستان کلیشه های جنسیتی به وفور یافت می شود و چهره ارائه شده از زن و مرد در این کتاب ها با واقعیت های اجتماعی سازگار نیستند. دختران در متون درسی یاد می گیرند که پسران تواناتر از آنان در کارهای عملی و فنی هستند؛ به همین دلیل تجدیدنظر در کتاب های درسی پیشنهاد می شود.