مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوآوری های سریع در تکنولوژی های ارتباطی و پیامدهای همه گیری کووید 19 برای تعاملات اجتماعی بخش عمده ای از فعالیت های مردم را به اینترنت کشانده است. استفاده بیش از پیش نوجوانان از اینترنت در کنار فرصت های بی سابقه، مخاطرات نوظهوری نیز پدید آورده است. پژوهش حاضر با هدف مطالعه رابطه استراتژی های نظارتی و الدین با انواع مخاطرات اینترنتی انجام شده است. در همین راستا، 1806 نفر از دانش آموزان 13-18 ساله شهر یاسوج با تکنیک نمونه گیری تصادفی وارونه انتخاب و به سؤالات پرسشنامه آنلاین پاسخ داده اند. نتایج پژوهش نشان داد که بین متغیرهای استراتژی نظارتی والدین و میزان استفاده از اینترنت با میزان مواجهه نوجوانان با مخاطرات اینترنتی همبستگی معناداری وجود دارد. نتایج تحلیل معادلات ساختاری نشان داد، استراتژی های نظارتی توانمند کننده والدین و محدود کننده به ترتیب با همبستگی (194/0- r= ) و (106/0- r=) بطور منفی و معناداری با میزان مواجهه نوجوانان با مخاطرات اینترنتی رابطه دارند. نظارت توانمند کننده همراه با افزایش استفاده کودک و نوجوان از اینترنت مخاطرات را کاهش می دهد در حالیکه نظارت محدود کننده حتی با کاهش استفاده نوجوانان از اینترنت کمتر موفق به این امر است. این مطالعه نشان می دهد، نظارت هایی که بدنبال محدود کردن استفاده از اینترنت در سطوح فردی، خانوادگی و تبعا کلان هستند تاثیر کمتری بر کاهش مخاطرات اینترنتی دارند تا نظارت های توانمند کننده که در عین حمایت از کودک در استفاده از اینترنت با او تعامل دارند و تلاش میکنند سواد اینترنتی او را افزایش دهند.

هدف این مقاله مطالعه تاریخ مفهوم همبستگی در ایران معاصر است. در این مطالعه استفاده عمومی از این واژه از استفاده آن در علوم اجتماعی تفکیک شده است. مطالعه ما نشان می دهد واژه همبستگی، در زبان فارسی واژه جدیدی است که در دهه 20 جعل شده و رواج پیدا کرده است. اما واژگان خانواده این مفهوم مانند اتفاق، اتحاد، معاضدت و تعاون، برادری و اخوت، از دوره مشروطه و قبل از آن رایج بوده اند. از این میان واژگان اتحاد و اتحادیه و تعاون و برادری تا امروز نیز استفاده می شوند. در ادبیات علوم اجتماعی واژه همبستگی به عنوان معادلی برای solidarity از دهه 40 رواج پیدا می کند. این واژه اغلب در ترجمه و شرح آثار دورکیم دیده می شود. رد دو تفسیر از این مفهوم را می توان در ادبیات علوم اجتماعی این دوره دید. یکی تفسیری متأثر از سوسیالیسم فرانسوی که همبستگی را در کنار تعاون و سندیکالیسم می بیند و آن را امری می داند که باید با مشارکتِ همه شهروندان جامعه ساخته شود. تفسیر دوم متأثر از جامعه شناسیِ محافظه کار آمریکاست که همبستگی را به معنای همنوایی با نظم موجود می داند.

موضوع این پژوهش استفاده کنشگران محیط زیست و روزنامه نگاران محیط زیست فعال در تلگرام از تصاویر برای فهم موضوع بحران آب در ایران است. بنابراین سوال پژوهش این است که تصاویر مورد استفاده در کانال های تلگرام بحران آب را در چه چارچوب های تعریف کرده اند؟ و فرانقش بازنمودی، تعاملی و ترکیبی تصاویر از چه الگوهایی تبعیت می کند؟ برای پاسخ به سوال فوق 17 کانال تلگرامی مرتبط با بحران آب ایران شناسایی شده است و تصاویر آنها در بازه زمانی دی 94 تا دی 97 استخراج شده است، سپس تصاویر با رویکرد نشانه شناسی اجتماعی مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از ان است که اقتصاد سیاسی آب، زیست بوم گرایی، محیط زیست گرایی، عدالت زیست محیطی، امنیت آب و معنویت گرایی مهمترین چارچوب هایی هستند که برای تعریف بحران آب در تصاویر به کار گرفته شده است. فرانقش بازنمودی تصاویر بیشتر از الگوی مفهومی استفاده کرده است تا روایی. در فرانقش تعاملی هم زاویه دوربین مستقیم، هم سطح چشم است که به این معناست که بحران آب برای مخاطب موضوعی آشناست و جزئی از جهان اجتماعی اوست. همچین در بیشتر تصاویر از الگوی عرضه استفاده شده است به این معنا که مخاطب را در مورد بحران آب به تفکر واد دارد، تا این که از طریق تحریک احساسات او را به عمل وا دارد. در فرانقش ترکیبی نیز ساختار بیشتر تصاویر مرکزا گراست و ساختار معلوم و مجهول تصاویر به گونه ای است که این موضوع برای مخاطب آشناست.

برای مدیریت کلان پدیده خروج نخبگان، توجه به نقش ویژه نهادهای اثرگذار در یک چارچوب نهادی، نوید رویکردی نو برای تحلیل هایی پویا از پدیده های اجتماعی را می دهد. ساختار نهادی هر کشور، بطور مؤثر کیفیت های نهادی (کارآیی و مشروعیت) و ترتیبات نهادی (تمرکززدا- تمرکزگرا) آن را تحت تأثیر قرار می دهد. ترتیبات نهادی حاکم است که تعیین می کند چرا در برخی جوامع، خروج نخبگان تبدیل به یک مسئله اجتماعی شده است؟ ارزیابی های تطبیقی معطوف به تأثیر کیفیت نهادی و نوع ترتیبات نهادی کشورهای نخبه فرست بر خروج نخبگان در این نوشتار با تکیه بر تحلیل ثانویه داده های بین المللی انجام گرفته است. مقایسه میانگین کیفیت های نهادی کشورها نشان از کیفیت های نهادی سیاسی، اقتصادی و حقوقی بالاتر برای کشورهای اروپایی است و بالعکس، برای کشورهای آسیایی همچون ایران، میانگین پایینی از کیفیت های نهادی را شاهدیم. تمرکزگرایی نهادی در کشورهای نخبه فرست از یک طرف، مجموعه ای از ترتیبات نهادی غیرتوسعه گرا را شکل داده و از طرف دیگر با اعمال محدودیت های نهادی باعث افزایش خروج نخبگان از این کشورها و عدم بازگشت مجدد آنان به کشورهایشان شده است. انتقال نهادی نخبگان ایرانی به کشورهای پیشرفته، معطوف به ترتیبات نهادی تمرکزگرا در کشور است که حسب داده های موجود، بیانگر اجرای ضعبف حاکمیت قانون، امنیت شغلی پایین و آزادی های اقتصادی و سیاسی محدود می باشد.

یکی از گذرگاه های قابل توجه در مسیر شناختِ مناسبات هویتی زنان در ایران معاصر، بازخوانی و تفسیر نزاع های گفتمانی در تحدید و تعریف امر سکسوال و پیوند آن با هستیِ فکری و عملی زنان است. بُعدی که اگر مغفول بماند، می تواند زنان را از شناختی دقیق نسبت به وضعیت خود، مطالبات و حقوق اجتماعی و سیاسی شان محروم کند. این مقاله با تکیه بر تحلیل تاریخی و تحلیل گفتمانی مستخرج از نتایج مصاحبه عمیق با 8 زن از متولدین دهه شصت در ایران، صورت های گفتمانی حاکم حول دال زن و سکسوالیته را ترسیم نموده و نزاع های هژمونیک بر سر معنابخشی به آن را –با محوریت حذف و ادغام امر سکسوال- در بزنگاه های تاریخی نشان می دهد. نتیجه این مطالعه، شناخت سوژه های گسترده تری در هیأت گفتمان مقاومت در ایران ِ پس از انقلاب -که ما در این جا آن را گفتمان فمینیسم سیّال خوانده ایم-بود که سوژگی شان با منطق نظری این تحقیق، نتیجه تجمیعی از مطالبات سرکوب شده توسط گفتمان مسلّط است. همچنین نشان داده ایم که چگونه افراد در متن زندگی روزمره شان به این گفتمان واکنش نشان می دهند و آن را در نحوه کاربست حک و اصلاح و دستکاری می کنند.

هدف این مقاله بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر بر شدت مدیریت بدن در زنان میانسال شهر تهران است. نظرات متفکران اصلی حوزه سبک زندگی مانند بوردیو، گیدنز، وبلن، سوزان بردو چارچوب نظری تحقیق را فراهم کرده اند. این تحقیق به شیوه پیمایش و با ابزار پرسشنامه محقق ساخته انجام شده و جامعه آماری شامل 200 نفر از زنان و دختران 46-35 ساله شهر تهران است که با روش نمونه گیری غیراحتمالی و سهمیه ای انتخاب شدند. یافته های تحقیق و آزمون های آماری رگرسیون و واریانس نشان می دهد که هرچه پایگاه اقتصادی- اجتماعی فرد بالاتر باشد مدیریت بدن (آرایش، نوع پوشش، رژیم لاغری، ورزش و ...) او بیشتر است. هر چقدر افراد دینداری بیشتری داشته باشند، مدیریت بدن در آن ها کمتر است. یافته های حاصل از آزمون فرضیات پژوهش بیانگر رابطه معنادار میان پذیرش اجتماعی بدن و مدیریت بدن زنان است و بین دو گروه زنان متأهل و دختران مجرد میانسال در میزان مدیریت بدن تفاوت معناداری وجود ندارد.

معانی گسترده ای از کودکی و تجربه های متنوعی از «گذر از کودکی» در داستان های کودک به عنوان یکی از اشکال متون فرهنگی که همگام با تحول در مفهوم کودکی دست خوش تغییر شده، بازتولید می شود. هدف اصلی این مقاله، بررسی نحوه ی روایت «گذر از کودکی» در رمان «زیبا صدایم کن» است. پیش فرض اصلی این پژوهش آن است که رمان به مثابه محتوای رسانه ای به فهم مخاطب از ارزش ها و هنجارهای جامعه شکل می دهد و بخش عظیمی از آن چه در نگرش اجتماعی و نگاه کودکان به جهان پیرامون شکل می گیرد به سبب قابلیت درگیر شدن مخاطب، ریشه در بازنمایی عرف های اجتماعی در این متن دارد. در مقاله حاضر سعی می شود به شیوه توصیفی- تحلیلی به پرسش اصلی؛ گذر از کودکی در رمان «زیبا صدایم کن» چگونه روایت می شود؟ پاسخ داده شود. رویکرد روایت شناسی با تلفیق الگوهای روایی ژنت و بارت به دلیل ویژگی های ساختاری و محتوایی این رمان انتخاب شده است و علاوه بر بررسی ساختار روایی به دلالت های ضمنی در این پژوهش پرداخته می شود. نتایج نشان می دهد،گذر از کودکی در این رمان به گونه ای روایت می شود که کودک باید به سرعت از مرحله ی کودکی گذر کند و در چهارچوب ساختارهای اجتماعی به عضو فعال جامعه تبدیل شود اما خودِ کودک به دنبال ساختارشکنی است. جنبه های متنوعی از بازاندیشی در خویشتن که از ویژگی های بارز فردگرایی است، در این رمان بازگو می شود. رمان «زیبا صدایم کن» با تصویرسازی دنیای مستقل کودکی، روایت متفاوتی از کودکی به مثابه گروه خاص را بازگو می کند.

کار میدانی مردم نگارانه ی من در میان محله ای حاشیه نشین در تبریز، به من نشان داد کالبد فیزیکی محله، شالوده ای اساسی است که در و روی آن تجربه ها و زندگی های این مردمان شکل می گیرد. کالبد خاص مالازینال، با ریخت کلی دره و تپه، کوچه های تنگ و صدها پله ای، زمین های مرطوب، خانه های نم گرفته و بوگرفته، محیط فیزیکی ای را تشکیل داده که الگوی شماری از عواطف و فرایند شماری از مریضی بدن ها را پدید می آورد. با این فهم میدانی، از شاخه های مردم شناسی عواطف و مردم شناسی پزشکی کمک گرفتم تا واقعیت های عملی و زیسته ی این فرودستان را به لحاظ نظری درک کنم. داده های لازم برای این پژوهش، بر اساس کار میدانی طولانی مدت شش ماهه در این محله به دست آمدند. از طریق قطعات نوشتاری به سبک مردم نگارانه، شامل فیلدنوت ها و توضیحات شان، می خواهم آشکار کنم که چگونه محیط فیزیکی به تجربه ی زندگی روزانه مردمان مالازینال نفوذ می کند و به واسطه ی آن، فرهنگ عاطفی و روابط اجتماعی را تحت تأثیر قرار می دهد.

از پدیده های شاخص عرصه ادبیات پس از انقلاب اسلامی ایران، «عمومی شدن نویسندگی زنان» و خلق آثار برگزیده یا «نخبه گرا» توسط آنان به ویژه در محدوده سالهای ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۶ است. عنصر محوری در بسیاری از این آثار برگزیده، تمرکز ویژه آنان بر مقوله زندگی روزمره است. رمان «پرنده من»، نوشته فریبا وفی، نیز از این خصلت مستثنی نیست. در این اثر به طرز قابل توجهی، چالش ها و دغدغه های شخصیت محوری زن داستان در مواجهه با معضله های زندگی روزمره برجسته شده است و رمان از این حیث، زمینه تحقیق جذابی را برای حیطه «مطالعات زندگی روزمره» فراهم می کند؛ به طوری که میتوان آن را بازتابنده زندگی روزمره برخی از زنان جامعه معاصر ایران قلمداد کرد. در این پژوهش با رجوع به آراء هانری لفور و صورت بندی ریتا فلسکی (مؤلفه-های انضمامی سه گانه «تکرار»، «خانه»، «عادت») زندگی روزمره بازنمایی شده در رمان «پرنده من» را بررسی کرده ایم. «مطالعات زندگی روزمره» با الهام از سنت های نظری مارکسیستی، همچنین به امکان فراتر رفتن سوژه های انسانی از سطح عمومی زندگی روزمره در جوامع معاصر می پردازد. ما نیز در مقاله حاضر، امکان تحقق این جنبه اوتوپیایی را در زندگی روزمره شخصیت های محوری رمان «پرنده من» سنجیده ایم.

«اختلالات روانی»، به عنوان پدیده ای چندوجهی و امری فرهنگی-اجتماعی یکی از پرچالش ترین موضوعات قابل بررسی در سینما و تلویزیون است. مقاله حاضر برآن است تا از میان گفتمان های موجود در این حوزه، رویکرد فرهنگی بازنمایی شده در فیلم های کارگردان ایرانی «هومن سیدی» را استخراج نماید. روش استفاده شده جهت بازنمایی فرهنگی اختلالات روانی در این پژوهش تحلیل گفتمان با رویکرد «پدام» است. نتایج این تحلیل نشان می دهد «هومن سیدی» برای کاراکترهای دارای اختلال روانی در فیلم های خود، ویژگی های مشترکی چون رفتار نامتعارف، سبک پوشش و ظاهر متفاوت از هنجار جامعه، بی اعتمادی این افراد نسبت به دیگران و عدم توانایی برقراری تعامل سالم و همچنین نوعی تنهایی و جدا افتادگی این افراد از جامعه را به عنوان مشخصه های فرهنگی جهت بازنمایی انتخاب کرده است. موضوع "اختلال روانی" برای به تصویر کشیدن سرگشتگی ماهیتی انسان در جامعه امروز، به عنوان گفتمان اصلی فیلم ها بازنمایی شده است.

در ایران، سیاست رسانه ای علاوه بر مراجع اصلی تاثیرگذار، از تغییر دولت ها نیز متاثر می شود؛ چرا که یکی از ابزارهای اساسی هر دولتی برای پیشبرد اهداف خود رسانه ها هستند. این تغییر دولت ها، بسته به رویکرد هر دولتی، نتایج متفاوتی را در اتخاذ عملکرد ها بر جای می گذارد. ساختار و اراده ی سیاسی، عواملی هستند که به شدت بر عمل سیاسی در ایران تأثیرگذار می باشند. در این پژوهش با نگرش فرآیندوار و تاثیر متقابل ساختار و اراده بر عمل سیاسی به این سوال پاسخ داده می شود که دولت های اصلاحات و اصول گرا چه رویکردی به مطبوعات و شبکه های اجتماعی داشتند و دواعی و موانع و نقاط قوت و ضعف دولت ها در زمینه ی اجرای سیاست های نظام جمهوری اسلامی ایران. چه می باشد. برای این کار، از رهیافت نظری میگدال با عنوان دولت قوی و جامعه ی ضعیف بهره گرفته شد. در این پژوهش کیفی، با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی، و مصاحبه داده ها جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفتند. برای استخراج مولفه های سیاست رسانه ای، بیانات رهبری و برای به دست آوردن رویکرد دولت های اصلاحات و اصول گرا، مطالب مطرح شده توسط روسای جمهور و وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونین مطبوعاتی در بازه ی زمانی 1376-1392 با استفاده از روش اسکن محیطی بررسی و مضامین مستخرج با استفاده از روش تحلیل موضوعی کدگذاری شدند. یافته ها نشان گر 13 مولفه به عنوان اساسی ترین سیاست رسانه ای جمهوری اسلامی ایران در زمینه ی مطبوعات و شبکه های اجتماعی و 12 مولفه به عنوان رویکرد دولت های مورد پژوهش می باشد.

امروزه مشاهده می شود مخاطب ایرانی به دلیل ویژگی های رسانه های فارسی زبانِ خارج از کشور و همچنین به دلیل شیوه های جدیدِ اقناعیِ بکار گرفته شده از سوی این رسانه ها، به سمتِ آنها گرایش پیدا کرده است؛ از این رو طراحی مدلی برای اقناع مخاطب ان برنامه های سیاسی تلویزیون با در نظر گرفتن نقاط قوت و ضعف و همچنین فرصت ها و تهدیدهای فراروی رسانه ملی اهمیت مضاعف خود را در مساله اصلی این پژوهش نمایان ساخت. برای دستیابی به هدف این پژوهش از روش سوات با تکنیک فاصله استفاده شده است و نمونه گیری نیز به روش نااحتمالی هدفمند از میان مدیران رسانه ای و اساتید دانشگاه صورت گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد میانگین کسب شده از محیط داخلی(نقاط قوت و ضعف) رسانه ملی، امتیاز بالایی است و امتیاز حاصل از محیط خارجی(فرصت ها و تهدیدها) زیر حد متوسط است. میانگین های حاصل از هر محیط نشان می دهد که در محیط خارجی، چالش جدی تر برنامه های سیاسی صداوسیما با محوریت مخاطب و آثار اجتماعی پیام است و محیط داخلی در مرتبه بعدی اهمیت قرار دارد و بدین منظور جایگاه طراحی مدل اقناع، در گام اول باید تقویت عناصری باشد که معطوف به مخاطب و آثار اجتماعی ارتباط است. بر این اساس ورود سازمان صداوسیما به عرصه رقابت، افزایش اختیارات مدیران، بازنگری در ساختار سازمانی، توجه بیشتر به خواست و میل مخاطبان، تاکید بر مسائل هر استان، تنوع در ارائه پیام های سیاسی و ... از مهمترین مواردی است که این سازمان باید جهت اقناع مخاطبان برنامه های سیاسی در دستور کار خود قرار دهد.