مطالعات فرهنگی و ارتباطات

انسان ها در زندگی روزمره شان در موقعیت های تعاملی متعدد و متنوعی قرار می گیرند و در هرکدام از این موقعیت ها با پشتِسر گذاشتن فرایندهایی تصمیم می گیرند که چه واکنشی نشان دهند.انتخابِ کنشیِ یک کنش گرِ نوعی،در یک موقعیت تعاملی،به سه عامل اصلی یعنی ویژگی های شخصیتی کنش گر،موقعیت اجتماعی او و پیشینه فرهنگی اش، بستگی دارد. این مقاله درصدد است تا در چارچوب رویکرد روش شناسی مردم و با استفاده از ابزار مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته و مطالعات اسنادی، نشان دهد که چگونه زنان و مردان طبقه متوسط ساکن شهر تهران که بین 30 تا 40 سال سن دارند، در زندگی روزمره و در جریان تعاملات شان با دیگران، تصمیم می گیرند که نسبت به یک وضعیت نامطلوب خاص «بی تفاوت» باشند و نسبت به وضعیت دیگر بی تفاوت نباشند.یافته ها نشان داد که منطق انتخاب بی تفاوتی در میان مصاحبهشوندگان،حول سه مسئله اصلی یعنی مسئله تشخیص(حق/باطل)؛ مسئله مصلحت(بقا/ویرانی) و مسئله نتیجه(اثربخشی/بیهودگی) صورت بندی می شود.کشف فهم مشترک افراد از هرکدام از این مسائل، مدخلی برای کشف حوزه های تقابل نمادین فرهنگی مؤثر بر انتخاب بی تفاوتی در جامعه مورد مطالعه است.

پژوهش پیش رو به بررسی تقویم های غیررسمی ای می پردازد که گروه های اجتماعی به صورت مجاز یا بدون مجوز منتشر می-کنند. تقویم رسمی که توسط قدرت سیاسی منتشر و نظارت می شود، بازتاب دهنده رویکرد و روایت قدرت سیاسی در خصوص گذشته جامعه است و به همین دلیل بسیاری از روایت های موجود در جامعه را نادیده می گیرد یا حذف می کند. در مواجهه با چنین رویکردی گروه های گوناگون اجتماعی، تلاش دارند که با انتشار تقویم هایی که در آن مناسبت های مدنظر خودشان را ثبت می کنند، حافظه هایی بدیل را بسازند تا بدین طریق هویت گروهی ای برسازند یا هویت موجود را احیا و تقویت نمایند. هدف اصلی پژوهش، مطالعه و بررسی تقویم های غیررسمی در مقایسه با تقویم های رسمی ای است که در سال های پس از انقلاب منتشر شده اند تا از این طریق به رابطه میان حافظه های برساخته شده توسط آنها و هویت گروه های اجتماعی ای که آنها را به کار می برند،از خلال بررسی تقویم ها پی ببرد. پژوهش با استفاده از روش مطالعه موردی انجام گرفته است. یافته های پژوهش از وجود تفاوت و تضادهای بسیاری میان حافظه های برساخته توسط تقویم رسمی و تقویم های غیررسمی و نیز میان خود تقویم های غیررسمی، حکایت دارد. بر اساس یافته ها می توان این فرضیه را مطرح نمود که گسست میان حافظه های درون جامعه در سال های پس از انقلاب به تدریج افزایش یافته و نشان از شکل گیری نوعی گسست هویتی در جامعه دارد.

در این مقاله تلاش شده است که از میان سه منظر برای بررسی تلویزیون یعنی مخاطبان، محتوای برنامه و نظام تولید، با بررسی نظام تولید برنامه های دینی تلویزیون، سیاستها و رویکردهای تولید برنامه های گفتگوی دینی آشکار گردد. بستر یا چارچوب نظری این بررسی نیز تئوری هژمونی است که کنترل از طریق اجماع فرهنگی را حتی در برنامه های گفتگو که امکان طرح نظرات مختلف باید فراهم شود، پی می گیرد. روش نیل به این مقصود، مطالعه کیفی است که با دست اندرکاران تولید برنامه های دینی در سطوح مختلف مصاحبه عمقی صورت گرفته است تا از مجموع آن بتوان به چشم اندازی در این رابطه دست یافت. از مجموعه مباحث می توان نتیجه گرفت که در برنامه های گفتگوی دینی تلویزیون ایران، هدف گذاری، طراحی و کارشناسان میزگرد به گونه ای است که همگی به تثبیت هژمونی مورد نظر بینجامد و اجازه خدشه بر آن داده نشود که البته با معیارهای اسلامی گفتگو نیز مطابقت ندارد.

سنت از جمله ی مهم ترین و پرمناقشه ترین مفاهیم علوم انسانی و اجتماعی است که درون لنز بازنمایی رسانه ها دلالت های مختلف و متفاوتی پیدا کرده است. پژوهش فعلی در پی آن است تا به میانجی رویکرد تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه و بر مبنای نظریه ی برساخت گرایانه ی استوارت هال در مورد بازنمایی، به تحلیل و بررسی نحوه ی بازنمایی و صورتبندی گفتمانی مفهوم «سنت» در شبکه ی استانی سیمای کردستان بپردازد. در این راستا برنامه ی «چریکه ی شه و (نغمه ی شب)»که در میان استان های کردنشین ایران بینندگان فراوانی دارد، به عنوان نمونه مورد تحلیل قرار گرفته است. برای این منظور دال مرکزی مورد نظر یعنی «سنت» که بصورت شناور مابین الگوهای تقابلی و زایشی تعریفِ سنت در نوسان است، در قسمت های مختلف برنامه ی مورد نظر از جمله دیالوگ ها و شخصیت پردازی و صحنه پردازی و تصویربرداری و در ارتباط با زنجیره ی هم ارزی و میدان گفتمان گونگی مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی نحوه ی مفصل بندی سنت مبین این نکته بوده است که از آنجایی که زنجیره ی هم ارزی پیرامون سنت شامل دال هایی از جمله یکدستی و سادگی، سکون تاریخی و طبیعت-گرایی بوده اند لذا گفتمانی که دال مرکزی را مفصل بندی کرده است گفتمان «سنت گرایی ایدئولوژیک» بوده است. در برنامه ی مورد بررسی گفتمان «سنت گرایی ایدئولوژیک» با طرد گفتمان های رقیب توانسته است به مثابه گفتمان مسلط مفهوم «سنت» را در راستای نظم گفتمانی خود صورتبندی کند.

با توجه به استفاده فراوان سالمندان از تلویزیون، افزایش جمعیت سالمندی در کشور و چالش های ناشی از این افزایش، تلویزیون می تواند با ساخت و ارائه برنامه هایی با محتوا و ساختار مناسب، جامعه را برای داشتن سالمندی موفق و فعال آماده سازد. این پژوهش با هدف دستیابی به نقش تلویزیون در حمایت از زندگی سالمندی انجام شده است. گردآوری اطلاعات با روش پیمایشی، جامعه آماری سالمندان در مناطق 22گانه شهر تهران، نمونه آماری 400نفر از سالمندان تهرانی با روش نمونه گیری خوشه ای سه مرحله ای بود. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته، روایی و اعتبار پرسشنامه صوری و محتوایی و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ 8964/0 محاسبه شد. یافته ها نشان داد 84درصد از سالمندان تهرانی بیننده برنامه های تلویزیون بودند؛ اکثریت سالمندان تهرانی با هدف «سرگرمی و گذران وقت» و در مرتبه بعد با هدف «کسب اطلاعات و اخبار» و اقلیتی با هدف «آموزش» تلویزیون تماشا می کردند. بینندگان سالمند تهرانی به ترتیب به «اخبار»، «سریال»، «فیلم»، «مستند»، «سخنرانی» و «موسیقی» علاقه داشتند، زنان بیشتر به «سریال» و «فیلم»و مردان بیشتر به برنامه های «اخبار»، «مستند» و «موسیقی» علاقمند بودند.

هدف از این پژوهش مطالعه «رضایت زناشویی» براساس متغییرهای «صمیمیت»، «احساس تعلق» و «بخشش» است. براساس دو نظریه «سلسله مراتب نیازها» و « هدف پویا از رضایت زناشویی» این تحقیق به دنبال پاسخ به دو سئوال است: آیا تفاوت معناداری بین رضایت زناشویی و متغییرهای دموگرافیک وجود دارد؟ و چه رابطه ای بین سه متغییر احساس تعلق، صمیمیت و بخشش با رضایت زناشویی وجود دارد؟. روش این تحقیق، پیمایش و ابزار پژوهش نیز پرسشنامه بوده است. جامعه آماری این تحقیق نیز زنان متاهل شهر مشهد بوده و در مجموع 468 نفر در آن مشارکت داشته اند. نتایج آزمون واریانس یکطرفه نشان داد که تفاوت معناداری بین رضایت زناشویی و متغییرها دموگرافیک (درآمد، استقلال محل زندگی و ...) وجود ندارد. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که سه متغییر مفهومی «صمیمیت»، «احساس تعلق» و «بخشش» علاوه براینکه دارای رابطه معناداری با «رضایت زناشویی» هستند، در مجموع 18 درصد از واریانس این مقوله را تببین می کنند.

تحولات صورت گرفته در وضعیت زنان با سوژگی و خودآگاهی زنانه نسبت دارد. زنان در جامعه امروز، فرصت آن را دارند در طیف وسیعی از امکان های پیشِ رو انتخابگری کنند و خواست خودشان را به طور موثری در فضای خانودگی- اجتماعی پیگیری نمایند و انتخاب های بیشتری را برای خویش مهیا سازند و تمایز و تشخص خویش را برجسته نمایند. این پژوهش صورت گرفته است تا بتواند جهان ذهنی کنشگران در خصوص مقوله جنسیت را واکاوی کند و تفسیر ایشان از درک شان در حوزه جنسیت و سنخ آرمانی جنسیت را نشان دهد. همچنین یافته ها مشخص می کند که کثرت خودآگاهی زنان چه تنوعی از درک و تصویرشان از جنسیت را نشان می دهد. رویکرد این تحقیق پدیدارشناسانه است و به روش کیفی صورت گرفته است. ابزار گردآوری داده ها گفتگوی نیمه ساخت یافته هدفمند با 22 نفر از دختران ساکن تهران است که حداقل یک ترم تحصیل دانشگاهی دارند. تحلیل داده ها با روش کولاریزی انجام شد. سه رویکرد طبیعت محوری، تلفیقی و برابری خواهانه به جنسیت، مضامین اصلی به دست آمده از این پژوهش است.

اخوان المسلمین مهمترین سازمان اسلام گرای سده بیستم میلادی است که سیری متحول از بنیادگرایی میانه رو حسن البنا تا بنیاد گرایی رادیکال سیدقطب، سپس حرکت تدریجی به سوی اسلام گرایی مبتنی بر ارزش های جامعه مدنی را مورد تجربه قرار داده است. هدف پژوهش حاضر تبیین تأثیر کنشگری سیاسی-اجتماعی بر تطور رویکرد عملی اخوان المسلمین مصر از آغاز تأسیس در سال 1928م. تا زمان انقلاب مصر در سال 2011م. است. امدادگری و کمک رسانی ، زمینه تفاهم مردمی و تعامل اجتماعی اخوانی ها را مهیا نمود. ارتباطات چند سویه اخوان با حکومت خودکامه خدیوی مصر، جمهوری توتالیتر پس از کودتا، ناسیونالیست های پان عربیسم، نیروهای کمونیستی و احزاب اسلام گرا، سازمان را به نوعی روا داری اجتماعی و سیاسی، متمایل گرداند. سرکوب های بی محابا و مجازات های غیرقانونی اخوان توسط رژیم های پیش و پس از کودتای افسران، اعتقاد اخوان به قانون گرایی را افزایش داده و آنان را به تدوین قانونی مبتنی بر دفاع از حقوق تمامی گروه ها و شهروندان با داشتن هر گرایشی، رهنمون ساخت. سرانجام واقع گرایی اجتماعی سازمان، منجر به تحولی مهم در دیدگاه اخوان نسبت به حکومت مطلوب خود گردید. اخوان المسلمین چند روز قبل از پیروزی انقلاب مصردر سال 2011م. خواستار برپایی حکومتی مدنی با مرجعیت اسلام شد.این نتیجه حاصل کنشگری متقابل اخوان با جامعه متکثر مصر بود. مقاله تاریخی حاضر به روش تحقیق توصیفی- اکتشافی و از طریق جمع آوری مطالب به شیوه اسنادی انجام پذیرفته است.

آینده و آرمان موضوعاتی هستند که امروز بیش از هر روز مسأله مند شده اند. در وضعیت ابهام ناامید کننده ای که آینده را فرا گرفته، نیاز فردی، موفقیت شخصی و آینده ی نزدیک، تلاش ها را به خود معطوف کرده و آرمان جمعی و آینده ی دور به موضوع ثانوی تبدیل شده است. در چنین وضعیتی «خود» پیوند ش را از زمینه ی اجتماعی می گسلد، از جامعه، تاریخ و از خویش بیگانه می شود و به شیءوارگی میل می کند. دانشگاه و تربیت دانشگاهی در این میان چه نقشی ایفا می کند؟ پرسش مشخص مقاله آن است که دو دسته رشته ی علوم طبیعی و علوم اجتماعی با این ازخودبیگانگی چه نسبتی دارند؟ دانشکده ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران به عنوان نمونه ی نوعیِ یک دانشکده ی علوم انسانی و دانشکده ی فنیِ دانشگاه تهران به عنوان یک نمونه ی نوعیِ دانشکده ی علوم طبیعی درنظر گرفته شد. با 15 دانشجو از هر یک از این دو دانشکده درباره ی آرمان ها و آرزوهای شان مصاحبه ی عمقی انجام شد. براساس نتایج به دست آمده، قانون علیت تک خطی و تعین گرایانه ی حاکم بر پرورش در فضای علوم طبیعی و فنی، به جهان انسانی نیز سرایت می کند. در فضای این رشته ها جامعه نه موجودیتی مستقل، که جمع جبری مجموعه ی افراد منفرد دیده می شود و آینده و آرمان چیزی بیش از موفقیت های شخصی دانسته نمی شود. در مقابل، در فضای سیال و چندپارادایمی حاکم بر علوم انسانی، رابطه ی فرد-جامعه رابطه ای پیچیده، چندجانبه و رفت وبرگشتی درک می شود. موفقیت شخصی و آرمان جمعی درهم تنیده تلقی می شود و آرمان، نه موفقیت فردی در قالب وضع موجود، که خواستِ تغییر در وضع موجود دانسته می شود.

کیفیت دوره ی دانشگاهی، شرایط و ویژگی های ارتباطی دانشگاه، ویژگی های فردی و گروهی استادان و نیز دانشجویان، مسأله ای مهم و اثرگذار بر بازدهی آموزش است. در هر دوره ای دانشگاه متناسب با جامعه و فناوری باید دگرگون شود. هدف این پژوهش ارزشیابی کیفیت آموزش دانشگاهی از راه پرداختن به زمینه سازی برای کارآفرینی و با توجه به اهمیت شبکه های ارتباطی دانشگاه الزهراء(س) بود. افزایش تعداد و درصد زنان پذیرفته شده و دانش آموخته ی دانشگاه های ایران و اهمیت توجه به کارآفرینی زنان ازجمله دلایل این مطالعه بود. این ارزش یابی با الگوی سیپ به صورت غیرآزمایشی از نوع مطالعه موردی است. جامعه ی این پژوهش برنامه ها، دانش آموختگان، دانشجویان، استادان و مدیران گروه دانشگاه الزهراء در سال آموزشی 1394-95 بود که از نمونه ای دربردارنده ی 8 برنامه، 4 مدیر گروه، 40 استاد، 140 دانشجو و 40 دانش آموخته به روش خوشه ای تصادفی از چهار گروه با به کارگیری سیاهه وارسی و پرسش نامه ی محقق ساخته داده گیری شد. یافته های پژوهش نشان داد در هیچ یک از برنامه ی های آموزشیِ بررسی شده اشاره و توجهی به شبکه های ارتباطی، نوآوری و کارآفرینی وجود ندارد، و واحدهای سازمانیِ ارتباطی میان دانشگاه و جامعه-بازارکار انگشت شمار، غیرشبکه ای و ازنظر ارتباطی کم کار بوده اند. باوجود اظهار علاقمندی به نوآوری، بکارگیری روش های نوین آموزشی، عضویت و ارتباط با نهادهای برون دانشگاهی ضعیف بوده، پاسخ دهندگان زمینه سازی دانشگاه در این موارد را کم و خیلی کم ارزیابی کرده اند. نتایج به کارگیری پرسش نامه میان دانشجویان، استادان، مدیران گروه و دانش آموختگان تفاوت معنادار نداشت. از جنبه ی بافتی برخی ویژگی ها و امکانات با کمبود مهارت های ارتباطی استادان و دانشجویان مرتبط بوده است.

پیدایش و گسترش ابزارهای نوین، سریع، ارزان و ساده پردازش و انتقال داده ها در جهان امروز، مسایل حقوقی متعدد و متنوعی را مطرح کرده که بی شک حقوقدانان نمی توانند از کنار آن بی تفاوت بگذرند. مسایل و مشکلاتی که جامعه جهانی به ناچار باید راه حلی برای آنها بیابد. به علاوه، فناوری دیجیتال این امکان را به کاربران می دهد که آثار ادبی و هنری مشمول کپی رایت را دستورزی، جرح و تعدیل و تحریف کنند. به این ترتیب، فضای مجازی هر دو دسته حق های اقتصادی و معنوی پدیدآورندگان آثار یا دارندگان کپی رایت را تهدید می نمود. هدف این پژوهش، مطالعه اثر سیاست گذاری ها بر حفظ حقوق مالکیت معنوی نشریات و کتب در فضای مجازی است. جامعه آماری این پژوهش مولفان، ناشران و متخصصان حوزه نشر کتاب است. نتایج پژوهش نشان داد؛ با توجه به آزمون مقایسه میانگین یک جامعه همه ۴ بعد سیاست گذاری رسانه ای، حقوقی، فلسفی و فنی بر حفظ حقوق مالکیت معنوی تاثیر گذار است. همچنین با توجه به آزمون فریدمن مشخص شد به ترتیب، سیاست گذاری حقوقی، سیاست گذاری فلسفی، سیاست گذاری رسانه ای و در نهایت سیاست گذاری فنی اهمیت دارند.

این مقاله با تکیه بر روش مبنایی (نظریه گراندد تئوری) و با استفاده از روش مصاحبه عمقی با روزنامه نگاران زن و مرد تهرانی در پی پاسخ به این سؤال است که چرا زنان ایرانی به روزنامه نگاری علی رغم مشکلات این حرفه مانند «دستمزد پایین» و «پرمخاطره بودن» این شغل همچنان اقبال دارند؟ داده های این پژوهش نشان داد تجربه روزنامه نگاری زنان را دارای «استقلال مالی» کرده است. همچنین آنان به واسطه این شغل می توانند برای تثبیت و ارتقای موقعیت شغلی خود «قدرت چانه زنی» داشته باشند. همچنین ارزش های جامعه معاصر ایران مانند «حاکمیت قانون» و «دموکراسی» و ظرفیت های خاص حرفه روزنامه نگاری مانند «شأن بالای اجتماعی» این حرفه به زنان یاری کرده است تا با مشکلات این حرفه مدارا و از ترک این شغل خودداری کنند. «عقاید شخصی» و «حمایت خانوادگی» عامل انگیزه بخش دیگر زنان روزنامه نگار برای ادامه کار روزنامه نگاریشان بوده است. پژوهش حاضر نشان داد آنچه بیش از همه زنان را مجاب کرده است که در این شغل بمانند «حرفه ای بودن» آنان است. به تعبیر دقیق تر روزنامه نگار بودن آن ها را ترغیب می کند تا به شکل عملی نه تنها علیه تبعیض جنسیتی، بلکه علیه تبعیضی که بر آنان به عنوان روزنامه نگار تحمیل می شود، حرکت کنند.