فیلم های عامه پسند ایرانی، بعنوان نوعی فرهنگِ ملی، که نبض اقتصادی سینمای ایران را تشکیل می دهند در جامعه ی ایرانی در گستره ای وسیع مصرف می شوند. هر چند که این فیلم ها در پژوهش های فرهنگی رایج در کشور، چندان مورد توجه قرار نمی گیرند، اما بر اساس نظریه های فرهنگی متأخر، آنها متون فرهنگیِ متشکل از رمزگان ایدئولو ژ|یک هستند که در برساخته شدن ادراک اجتماعی جمعی، نقشی اساسی دارند. بنابراین، سؤالی که مطرح می شود این است که فیلم های عامه پسند ایرانی از چه نوع ساختارهای روایی و ایدئولوژیکی برخور دارند؟ برای استنتاج ساختارهای روایی و ایدئولوژیک فیلم های عامه پسند ایرانی، از یک روش شناسی «کیفی- ترکیبی» که در برگیرنده «تحلیل ساختاری رولان بارت» و «نشانه شناسی انتقادی جان فیسک» است، استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در فیلم های عامه پسند ایرانی: 1. ساختار روایی، خطی و سه بخشی است، 2. بحران های اجتماعی که برخاسته از تنش های مابین سنت و تجدد در جامعه ایرانی هستند، مهم ترین مضامین را تشکیل می دهند، 3. عمدتاً به بازنمایی مسائلِ طبقه متوسط شهری می پردازند، 4. روایت در فضاهای مدرن شهری اتفاق می افتد، 5.تقابل های دوگانه، برخاسته از تقابل اسطوره ای خیر و شر هستند، 6. زن متجددِ تحول خواه، مهم ترین تیپ مطرح در آنهاست و 7. نقد سویه های سرکوبگرانه و آسیب شناسانه سنت و تجدد، مهم ترین دغدغه های ایدئولو ژیک مطرح در آنها هستند.
در این مقاله سعی شده است که با شناخت گفتمان های موجود در باب تجربه دینی، چگونگی بازنمایی آن ها در فیلم های سینمایی ایران، بعد از انقلاب اسلامی تشریح شود. گفتمان های دینی موجود در جامعه ایران، هر یک تعریفی از مفهوم «تجربه دینی» ارائه می کنند. در این مقاله، با استفاده از مطالعه اسنادی، هم مفهوم «تجربه دینی» از دیدگاه گفتمان ها شناسایی شده است و هم با استفاده از «نظریه بازنمایی» و «روش تحلیل گفتمان»، چگونگی بازنمایی گفتمان های شکل گرفته حول این مفهوم در فیلم های سینمایی ایران نشان داده شده است. با پژوهشی اسنادی می توان سه گفتمان عمده «روشنفکری»، «روشنفکری دینی» و «سنت اسلامی» را در رابطه با تجربه دینی از یکدیگر متمایز کرد. در گفتمان روشنفکری، تجربه دینی به عنوان تجربه ماورائی، امری شخصی و بی اعتبار محسوب می شود. در گفتمان روشنفکری دینی، تجربه دینی اصالت می یابد و تنها راه ارتباط انسان با خداوند محسوب می گردد و در گفتمان سنت اسلامی نیز تجربه دینی بر اساس آموزه های دینی تبیین می شود،. تفاوت دو گفتمان آخر این است که بر خلاف گفتمان روشنفکری دینی، در گفتمان سنت اسلامی، هر نوع تجربه ماورائی، دینی محسوب نشده و تجربه دینی جایگزین شریعت و مناسک دینی نمی گردد.برای ملموس کردن بیشتر مباحث نظری، یک فیلم سینمایی که بازنمایی نسبتاً کاملی از تجربه دینی در هر یک از گفتمان های فوق باشد انتخاب شده است. بدین ترتیب فیلم های «بوی کافور، عطریاس»، در گفتمان روشنفکری، «مارمولک» در گفتمان روشنفکری دینی و «تولد یک پروانه» در گفتمان سنت اسلامی، با توجه به مؤلفه های گفتمانی و حوزه های گفتمان گونگی، مورد تحلیل قرار گرفته است.
متاسینما یا خود بازنمایی و خود ارجاعی های سینما را به معنایی گسترده تر از تقلیل آن به ژانر می توان آنرا مجادله ای بر سر جایگاه سینما در جامعه دانست. از این رو متاسینما راجع به رابطه سینما و جامعه و به طور کلی راجع به ماهیت سینما در فرایند تجربه مدرنیته در ایران نیز هست. چرا که سینما قبل از هر چیز مهمترین فرم فرهنگی مخلوق مدرنیته است. ازاین رو، این امکان وجود خواهد داشت که به مدد متاسینمای سینمای ایران پس از انقلاب اسلامی، تأملی از جایگاه سینما در جامعه سینمایی ایران و در نتیجه از مدرنیته ارائه دهیم. در این مقاله، متاسینمای سینمای ایران پس از انقلاب اسلامی بررسی شده است. هدف این مقاله آن است که با کاوش در خود ارجاعی های سینما پس از انقلاب چیزی راجع به تجربه مدرنیته در ایران کشف کند. بررسی چند متافیلم شاخص سینمای ایران پس از انقلاب نشان می دهد که سه شکل سینما در جایگاه تهدیدی برای نظم امور، امری حقیقی در مجاورت زندگی روزمره و سینما به مثابه فرمی که در خلق آن ناتوان هستیم، اشکالی هستند که متاسینما راجع به ماهیت سینما و در نتیجه راجع به مدرنیته به ما می گوید.
مفهوم سبک زندگی پدیده جوان و نوظهوری است که کمتر از نیم قرن از عمر آن نمی گذرد. پدیده سبک زندگی از مشخصات جهان نوین و مدرنیته است. با مطالعه سبک زندگی و تعمیق درباره آن می توان از هنجارهای پنهانی که در اذهان، باورها و رفتارهای مردم یک جامعه قابل مشاهده است سر درآورد. سبک زندگی را می توان بر اساس فاکتورهای مختلفی بررسی کرد؛ بر اساس طبقه و جایگاه افراد در جامعه؛ بر اساس سبک زندگی جنسیت ها، موقعیت ها، مشاغل و ....؛ اما تمام این سبک ها در ایران تحت دو عنوان کلی سبک زندگی سنتی و مدرن قابل بررسی است. چرا که تمام مسائلی که ایران در تمام این 150 سال اخیر با آن درگیر بوده ریشه در دو مفهوم سنت و مدرنیته دارد. برای تصویر کردن سبک زندگی سنتی و مدرن از رسانه سینما استفاده کردیم و سینما را به عنوان یک رسانه هنری مورد مطالعه قرار دادیم که تصویرهای متفاوتی از سبک زندگی را منتشر می کند. چرا که مطالعه سینما به عنوان یک رسانه فرهنگی و اجتماهی می تواند ما را به عمق لایه های حیات اجتماعی مان برساند
پژوهش حاضر، تبلور دفاع مقدس را در سینمای ایران، بین سال های 1360 تا 1385 از نظر جامعه شناسیِ هنر مورد بررسی قرار می دهد. چارچوب نظری این پژوهش بر دو نظریه مکمل، بازتاب و شکل دهی، استوار است که طبق آن هنر بازتابی از شرایط اجتماعی است و در عین حال برای شکل دهی به افکار عمومیِ اجتماع، از آن بهره برده می شود. در این پژوهش از روش تحلیل محتوای کیفی برای درک عمیق ترِ ساختار و کارکرد آثار سینماییِ دفاع مقدس، استفاده شده است. یافته ها نشان می دهند که اغلب فیلم های این ژانر، به رغم دسته بندی های متفاوت، چه در دسته ی منتقد جنگ و چه در گروه جنگی قرار بگیرند، به دلیل حساسیت های ویژه ی این ژانر، سعی در تبلیغ جنگ دارند و فیلم هایی بسیار خشن محسوب می شوند. اگر چه در طی سه دهه ی گذشته فراز و نشیب هایی در روند کمیت و کیفیت فیلم ها به وجود آمده است، اما بازتاب وقایع دفاع مقدس کمتر مورد بررسی قرار گرفته و بیشترِ فیلم ها سعی در شکل دهی به افکار عمومی داشته اند که البته در دراز مدت ناموفق بوده اند.
این پژوهش کوششی است برای تحلیل زندگی روزمره در ایران معاصر به میانجی سینما: این که زندگی روزمره، در ابعادی چون هویت ها، ارزش ها و تجربه فردی، چگونه در سینمای قبل و بعد از انقلاب روایت پردازی شده است. دگردیسی در سه بعد هویت ها و ارزش ها و تجربه فردی با استناد به نظریه های گیدنز، چینی و جنکینز، و مضمون محوری پژوهش، یعنی تعامل اخلاق قهرمانی و منطق زندگی روزمره، نیز با توسل به نظریه فدرستون و زیمل تئوریزه گشته است. این مطالعه موردی درباره سینمای مسعود کیمیایی، دو نمونه از فیلم های قبل و بعد از انقلاب او ( گوزن ها و اعتراض ) را انتخاب کرده است. بر اساس نتایج تحقیق، جامعه ایران در دهه های اخیر شاهد کشاکش بین اخلاق قهرمانیِ مبتنی بر عقلانیت غایی و منطق روزمرگیِ مبتنی بر عقلانیت ابزاری بوده است. سینمای کیمیایی وارونه شدن نوع تعامل مسلک قهرمانی و منطق روزمرگی در ایران معاصر را روایت می کند: در دو دهه قبل از انقلاب کنش های فردی قهرمان معطوف به غلبه بر روزمرگی با تمسک به باورهای استعلایی بود، اما حدود دو دهه بعد از انقلاب همزمان با تغییر شکل قهرمان و پیدایش نوعی فردگرایی این بار افراد با توسل به نوعی امید اجتماعی معنا و هویت را در متن زندگی روزمره و در فضاهای تعاملی و گفتگویی جستجو می کنند.
روابط بین فردی عاملی است که بین تمام انسانها علی رغم فرهنگ و مذهب متفاوت ، دیده می شود و به دنبال تحول جوامع از ساده به پیچیده ، این روابط نیز پیچیده تر و تکامل یافته تر می شود. سینما به عنوان یک وسیله ارتباطی ، الگوهای ارتباطات بین فردی را به بهترین شکل و تأثیر گذارتر از سایر وسایل ارتباط جمعی ، ارائه می دهد و سینمای آمریکا در این عرصه پیشتاز بوده است. این سینما به تمام مسائل و مشکلات انسانهایی که در جوامع صنعتی مدرن و جوامع در حال گذار زندگی می کنند و با آن مسائل در گیر هستند ، خارج از محدوده مکانی ، زمانی ، فرهنگی و مذهبی می پردازد و به نوعی ریشه یابی می کند. پژوهش حاضر با استفاده از نظریه های فردباوری لیبرالی ، خشونت نمادین بوردیو و دیالوگ بر مبنای تعریف دیوید بوهم و با بهره گیری از تکنیک تحلیل محتوا ، روابط بین فردی را در فیلم های دهه اخیر سینمای هالیوود مورد بررسی قرار داده و شاخص های فردگرایی ، خشونت نمادین و دیالوگ ، از طریق کاوش در روابط بین فردی در این فیلم ها دنبال شده است. فرضیه های تحقیق این است که، فردگرایی و خشونت نمادین در روابط بین فردی در فیلم های دهه اخیر سینمای هالیوود دیده می شود و دیالوگ محور اصلی حل مشکلات در روابط بین فردی در فیلم های دهه اخیر سینمای هالیوود می باشدیافته های تحقیق ضمن تأیید فرضیه ها ، می تواند به این معنا باشد که فردگرایی در فیلم های هالیوود در دهه اخیر مشاهده شده است، از نوع مثبت است نه فردگرایی به معنای انزوا و خودخواهی . همچنین نتایج حاصل از مشاهده فیلم ها نشان می دهند که خشونت از بین نرفته بلکه شکل آن از آشکار به پنهان تغییر یافته است و دیالوگ نیز محور اصلی حل مشکلات در روابط بین فردی، در بین کاراکترهای اصلی فیلم های مورد بررسی می باشد.
هدف این مقاله ساخت الگویی نظری برای میدان تولید سینما در ایران است. برای این منظور از رویکرد نظری بوردیو و مفاهیم میدان، قدرت و منازعه استفاده شده است. امتیاز کاربرد نظریه بوردیو که در اثر (1984) او آمده در این است که او ساخته شدن فضای اجتماعی را بر اساس شناخت موضع گیری عاملان در کسب انواع سرمایه، تبیین کرده است. بر این اساس، کسب سرمایه موضوع اصلی منازعه در هر میدان است. کسب سرمایه سبب می شود که کشمکش به خصوصیت دایمی همه میدان ها تبدیل شود. به نظر ما سینمای ایران و منازعات قدرت در میدان های تولید آثار سینمایی ایران نیز در چنین چارچوبی رخ داده و به این وسیله قابل تبیین است. برای پژوهش در این زمینه و اثبات ادعای مقاله از روش ساختارگرایی تکوینی استفاده کردیم. به همین جهت، این مقاله با مطالعه روندهای تاریخی سینما بر اساس قوانین رسمی، آیین نامه ها، بخش نامه ها، آمارهای سالیانه و مصاحبه ها و همچنین تکنیک مصاحبه، تاریخ منازعات برای کسب انواع مختلف سرمایه را نشان خواهد داد و سرانجام تکوین میدان سینمای ایران در دهه 1370 را تبیین کرده و الگویی نظری را برای تبیین میدان تولید سینمای ایران ترسیم می کند
