آینه پژوهش

آینه پژوهش

آینه پژوهش سال 28 آذر - اسفند 1396 شماره 5 و 6 (پیاپی 167 و 168)

مقالات

۱.

کلام شیعی و گفتمان معتزلی (ملاحظاتی در باب مسئلۀ تأثیرپذیری کلام امامیه از کلام معتزله)

کلید واژه ها: شیعه معتزله امامیه اثرپذیری کلام امامیه کلام معتزله گفتمان کلامی معتزله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 798 تعداد دانلود : 780
نسبت بین کلام شیعه و کلام معتزله، و بطور خاص مسأله تأثیرپذیری کلام امامیّه از نظام کلامی معتزله، در زمره بح ثبرانگیزترین مسائل تاریخ کلام شیعه بوده و هست و آراء مختلف و گاه متضادّی نیز در باب آن ابراز شده است. در این نوشتار، نخست، دیدگاههای گونا گونی که در چند دهه گذشته از سوی محقّقان مختلف در خصوص این مسأله بیان گردیده بطور خلاصه تدوین و گزارش شده است و پس از آن، نویسنده، دیدگاه منتخب خود در این باره را توضیح داده است. به باور نگارنده، متکلّمان رسمی امامیّه بطور خاص از زمان شیخ مفید )د: 413 ه .ق.(، به تدریج، در مرحله تبیین و تحریر مسائل اعتقادی و پرداخت به مباحث کلامی، تحت تأثیر «گفتمان کلامی معتزله » قرار داشته اند؛ یعنی در کلا مورزی خود، از ذهن و زبان و بیان و نظام کلامی معتزله بهره گرفته اند، و به شیوه نگرش و نگارش خاصّ  آنها مسائل و مباحث کلامی را ارائه نموده اند، در عین حال که از حیث آموزه ها و اصول اعتقادی مستقلّ بود هاند. این اثرپذیری، هم بنا به اقتضای دانش کلام مرسومِ زمانه آن متکلّمان بوده که ایجاب می کرده متکلّمان امامی نیز به همان زبان و بیان و سبک معتزلی، کلام ورزی و تکلّم کنند، و هم به سبب انتخاب آ گاهانه روش کلامی اعتزالی به عنوان برترین روش رایجِ عصر در پرداخت به علم کلام. 
۲.

نسخه خوانی (9)

نویسنده:

کلید واژه ها: نسخه خوانی نسخه خطی خوانش متون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 997 تعداد دانلود : 421
نویسنده در نوشتار حاضر در قالب نهمین سلسله انتشارات با عنوان نسخه خوانی، متن چند نسخه را مورد مداقه قرار داده است. این متون بدین شرح اند: •سندی مبنی بر آموزش نگارش سند گواهی سیادت اشخاص که اغلب توسط نقیب النقباء سادات یا کسانی که از طرف او در شهرها نقابت داشتند نوشته و گواهی می شد. •متن وقف نامه انیس الدوله )همسر ناصرالدین شاه( در نسخه ای از بحارالانوار •درباره یک فرمان مذهبی از سوی پادشاه صفوی برای منطقه قفقاز •فتوای به برابری ثواب شصت حج با یک ساعت رفتار به عدل حا کم در یک متن ادبی دوره اول قاجاری •کریم خان زند و مردی که می گفتند کیمیا می داند •نامه نگاری میرفندرسکی و میرداماد به شاه عباس برای رفع ظلم و تعدی از مردم •انتخاب والی مرز ایران و ترکمنستان توسط شاه عباس •چند یادداشت از سفرهای حج خاندان فیض و یادداشتی درباره درگذشت ملاصدرا
۳.

اوراق پریشان 8

نویسنده:

کلید واژه ها: گلستان سعدی حکایت پنجم گلستان سلیم نیساری حافظ شیرازی غزل های حافظ حیدر بقال شیرازی حافظ پژوهی کتاب حافظ دل ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 241 تعداد دانلود : 685
نویسنده در نوشتار حاضر در قالب هشتمین سلسله انتشارات با عنوان اوراق پریشان، چندین مسئله را مطرح کرده است که بدین شرح اند: - نکته ای در باب حکایت پنجم گلستان سعدی )باب عشق و جوانی( - نکته ای کوتاه پیرامون کتاب سلیم نیساری در زمینه گزارش غزل های حافظ شیرازی - اصلاح غلط رایج در غزل منسوب به حافظ - مداقه ای کوتاه بر کتاب حافظ دل ها به قلم محمدمهدی فولادوند در حوزه حافظ پژوهی - رسم الخط نادرست بیتی از حافظ.
۴.

قلم انداز 8: یادداشت هایی در تاریخ، ادبیات و فرهنگ استاد دهخدا و ترجمه امثال و حکم عربی

کلید واژه ها: تاریخ فرهنگ ادبیات دهخدا ویژگی های ترجمه کتاب امثال و حکم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 61 تعداد دانلود : 463
از جمله محاسن کتاب امثال و حکم استاد دهخدا، ترجمه هایی است که ایشان از جمات منثور و منظوم ارائه کرده اند. یکی از برجسته ترین ویژگی های ترجمه های دهخدا، کهن گرایی و سره گرایی است؛ به گونه ای که گاهی خوانندگان متوسط ممکن است ترجمه ها را درست متوجه نشوند. نویسنده در ضمن چندین یادداشت، می کوشد ترجمه های دهخدا را از لابای امثال و حکم بیرون کشیده و همراه اعراب گذاری و ویرایش عبارات عربی و فارسی ارائه نماید. نگارنده در قالب سلسله یادداشت هایی پیرامون تاریخ، فرهنگ و ادبیات، در یادداشت پیش رو، بخشی از ترجمه های جلد نخست کتاب )الف-خ( را بیان می دارد.
۵.

رهاوردی از دیارِ امیر-علیه السلام- بازخوانی اندیشه های رجالی سیّدمحمدرضا سیستانی در کتاب «قبسات من علم الرجال »

نویسنده:

کلید واژه ها: محمدرضا سیستانی کتاب قبسات من علم الرجال معرفی کتاب علم رجال کتب تحقیق رجالی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 547 تعداد دانلود : 38
کتاب قبسات من علم الرجال اثر محمدرضا سیستانی را می توان در زمره کتب تحقیقی رجال به شمار آورد. درون مایه این کتاب از نگاشته های فقهی و مقالات جسته گریخته سیستانی توسط محمد بکاء فراهم آمده است. کتاب مذکور، در ده فصل، نکات و قواعد کلی رجالی را مطرح می کند. برخی از مطالب کتاب، به راوی شناسی مربوط است و شناخت عناوین صحیح راویان و راهکارهای مواجهه با آسیب تصحیف و تحریف، قواعد شناخت هویت راویان )به ویژه تمییز مشترکات و توحید مختلفات( و مبانی شناخت حال راویان را زیر چتر خویش دارد. قسمتی دیگراز درون مایه کتاب به راهکارهای ارائه شده در تصحیح سندها مانند تعویض سند، ارزیابی کتاب محور و استفاده از حساب احتمالات می پردازد. بخش هایی از کتاب هم از اعتبارسنجی منابع حدیثی سخن می گوید و درباره قرائن و شواهد اثبات انتساب آنها به چندوچون می پردازد. نویسنده در مقاله پیش رو، تاش دارد کتاب قبسات من علم الرجال را به تفصیل معرفی کرده و در خور توان خویش، مبانی و روش های رجالی نویسنده را وا کاود و به صورتی منسجم عرضه دارد. وی در راستای هدف مذکور، ابتدا مروری بر فصول ده گانه کتاب داشته و سپس، مبانی و روش های نویسنده را بررسی می نماید. 
۶.

نقدی بر تاریخ بیهقی به تصحیح و توضیح یاحقی و سیدی

نویسنده:

کلید واژه ها: تاریخ بیهقی نقد کتاب محمدجعفر یاحقی مهدی سیدی تصحیح تاریخ بیقهی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 46 تعداد دانلود : 895
جدیدترین تصحیح و چاپ تاریخ بیهقی، با مقدمه، تصحیح، تعلیقات، توضیحات، و فهرست ها، از دکتر محمدجعفر یاحقی و مهدی سیدی است. این کتاب دوجلدی که جلد اولش متن تاریخ بیقهی و جلد دومش شامل تعلیقات عام و تعلیقات تاریخی و تعلیقات جغرافیایی و فهرست های گونا گون است، با استفاده از 24 نسخه خطی و چاپی تالیف شده و از این نظر، محققانه ترین تصحیح تاریخ بیهقی محسوب می شود و حاوی انبوهی از اطلاعات ادبی و تاریخی است. نویسنده در سطور پیش رو می کوشد برخی سهوها و اشکالات موجود در این تصحیح و تعلیق را بیان دارد.
۷.

نا گفته هایی درباره مجلدی از فهارس مجلس (نقد فهرست نسخه های خطی مجلس، جلد 45 )

نویسنده:

کلید واژه ها: کتب خطی فهرست نگاری نسخه های خطی مجلس کتب خطی اسامی کتابخانه مجلس شورای اسامی فهرست نسخه های خطی جلد 45 نقد کتاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 726 تعداد دانلود : 459
این نوشتار، با مطلبی شخصی در بیان تجرب های دربارۀ رویکردهای فهرستنگاری کتب خطی اسامی آغاز میشود. نویسنده، نقد پیش رو را به چند بخش تقسیم کرده که هر یک با عنوانی مجزا، و مقدم های کوتاه، حاوی نمون ههایی از انواع مشکلات و خطاهایی است که به جلد 45 از فهرست نسخ ههای خطی کتابخانه مجلس راه یافته است. فهرست مذکور با نگارش سیدصادق حسینی اشکوری و یوسف بیگ باباپور، برای دستنویس های شمارۀ 16101 تا 16500 تهیه شده است.
۸.

سه دستخط جدید از شهید ثانی

کلید واژه ها: زی نالدین بن علی عاملی شهید ثانی دستخطهای شهید ثانی کتابت اجازه نسخ ههای خط مؤلف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 848 تعداد دانلود : 63
از زین الدین بن علی عاملی معروف به شهید ثانی ( 911 - 965 ق) عالم مشهور شیعی دستخطهای متعددی در دست است. در این مقاله ضمن بررسی دستخطهای شناخت هشده او از جنبه های مختلف، سه دستخط تازه یاب شهید موجود در گنجینه نسخ ههای خطی کتابخانه ملی ایران به تفصیل معرفی شده است: 1. مجموعه چهار رساله از آثار دوانی و ما داود هروی کتابت شده به خط شهید ثانی در 942 ق )ش 20080 (. 2. اجازه ای از او به محمد بن جمال الدین احمد مشهور به ولی در رجب 957 ق )ش 37270 (. 3. پیشنویس کتابش الفوائد الفوائد لشرح الرساله النفلیه در 955 ق )ش 39136 (. همچنین به اطلاعاتی تکمیلی درباره نسخه الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه )ش 20172 ( اشاره شده که به خط شا گرد شهید نوشته شده و انهایی به خط او دارد.
۹.

معرفی و بررسی المستدرک الثانی لوسائل الشیعه (احادیث الائمه الطاهرین بأسانید العامه و المخالفین)

کلید واژه ها: احادیث امامان شیعه (ع) حدیث شیعه مذاهب اسامی منابع اهل سنت منابع زیدیه کتاب المستدرک الثانی لوسائل الشیعه احادیث الائمه الطاهرین باسانید العامه و المخالفین محمود قانصو شهابی عاملی معرفی کتاب نقد کتاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 716 تعداد دانلود : 144
یکی از راههای بازیابی احادیث امامان شیعه )ع(، جستجو در منابع دیگر مذاهب اسامی از جمله اهل سنت و زیدیه است. بازیابی این احادیث در منابع این مذاهب فوائد علمی متعددی دارد که از آن جمله می توان به شناخت بخشی از تراث حدیثی امامان )ع( که به مصادر امامیه راه نیافته یا پالایش شده است، رمزگشایی از تصحیفات یا تحریفات متنی و سندی، شناخت طرق موازی نقل حدیث و ... اشاره کرد. یکی از تاش های صورت یافته در راه وصول به این اهداف کتاب المستدرک الثانی لوسائل الشیعه با عنوان فرعی احادیث الائمه الطاهرین باسانید العامه و المخالفین گردآوری شیخ محمود قانصو شهابی عاملی در 21 مجلد است. مولف، صدها منبع حدیثی و غیر حدیثی غیر امامی را جستجو کرده و حدود 25000 حدیث از ائمه معصومین )ع(، اعم از احادیثی که آن حضرات در طریق آن قرار داشته یا انشاء آن بزرگواران بوده، را همراه با تخریجات گاه متعدد از منابع شیعه و اهل سنت گرد آورده است. نویسنده در نوشتار حاضر می کوشد پس از معرفی اثر بر اساس مقدمه مولف، ویژگی های کتاب را برشمرده و به برخی ملاحظات انتقادی پیرامون کتاب بپردازد.
۱۰.

سه گانه واپسین شایگان در جس توجوی فضاهای گمشده، پنج اقلیم حضور، جنون هوشیاری

کلید واژه ها: کتاب در جست و جوی فضاهای گمشده کتاب پنج اقلیم حضور کتاب جنون هوشیاری داریوش شایگان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 856 تعداد دانلود : 458
جستار پیش رو، دربرگیرنده درنگ هایی است که نگارنده هنگام خواندن سه اثر داریوش شایگان: در جستجوی فضاهای گمشده، پنج اقلیم حضور، و جنون هوشیاری، داشته است.
۱۱.

تحصیل النجاه فی اصول الدین، فخرالمحققین، معرفی نسخه و کتابشناسی

نویسنده:

کلید واژه ها: تحصیل النجاه فی اصول الدین فخر المحققین غیا ثالدین عبدالکریم ناصرالدین حمزه بن حمزه بن محمد العلوی الحسینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 547 تعداد دانلود : 709
«تحصیل النجاه فی اصول الدین » از جمله تالیفات فخرالمحققین ) ۷۷۱ - ۶۸۲ ه. ق( است که در مورد اصول اعتقادی نگاشته شده است. این اثر به درخواست ناصرالدین حمزه بن حمزه بن محمد العلوی الحسینی تالیف و به دست سید غیا ثالدین عبدالکریم )متوفی ۷۷۰ ه.ق( یکی از پنج خواهرزاده علامه حلی کتابت شده است. تنها نسخه باق یمانده از این کتاب که در ایران شناسایی شده است، متعلق به دانشگاه تهران به شماره ۱۷۷۱ است. این نسخه دارای آب خوردگی است و در بعضی از صفحات، کلمات و جمات قاب لخواندن نیست. از ای ن جهت کار تصحیح این اثر را دشوار م ینماید.
۱۲.

خرده هایی بر وسام الخطاوی، محقق و مصحح منطق الإشارات و التنبیهات

نویسنده:

کلید واژه ها: الاشارات و التنبیهات ابن سینا خواجه نصیر وسام الخطاوی نقد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 882 تعداد دانلود : 733
نوشتار پیش رو نقدی است بر آقای وسام الخطاوی که منطق الاشارات و التنبیهات اثر ابن سینا را مورد تحقیق و تصحیح قرار داده و توسط انتشارات مطبوعات دینی به چاپ رسانده است. نویسنده در نوشتار حاضر، مقدمه ایشان و نیز فصل نخست از نهج یکم آن کتاب را مورد مداقه و نقد و بررسی قرار داده است.
۱۳.

واقع گرایی و زیبایی: نگاهی به قرائت لیمن از زیباشناسی اسلامی

کلید واژه ها: زیباشناسی اسامی هنر اسامی نظریه پردازان هنر اسامی کتاب درآمدی بر زیباشناسی اسامی الیور لیمن احمدرضا ابوالقاسمی مطالعات اسامی غربی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 155 تعداد دانلود : 939
کتاب درآمدی بر زیبایی شناسی اسامی از آخرین آثار الیور لیمن، کتابی انتقادی یا انتقادی ترین کتاب موجود پیرامون هنر اسامی یا معتقدان به پدیده ای به نام هنر اسامی است که در سال 2004 توسط دانشگاه ادینبورو به چاپ رسید و چندی پیش چاپ دوم ترجمه فارسی آن توسط احمدرضا ابوالقاسمی در نشر ماهی منتشر شد. ا گرچه هر یک از فصل های کتاب به یکی از حوزه های هنر اسامی تعلق دارد، اما بخش اصلی کتاب که در آن انتقادات محوری لیمن در مورد مدعیات نظریه پردازان هنر اسامی مطرح شده، فصل اول آن است که «یازده اشتباه متداول درباره هنر اسامی » نام دارد و به مناسبت اشکالاتی که ذکر می کند، متعرض حوزه های مختلف هنر اسامی می شود. با این وجود تمام اشکالات لیمن منحصرا در این فصل ذکر نشده اند و در فصل های دیگر کتاب که هر یک به قلمروی خاصی می پردازند نیز، نکات مهم و استدلال های تاثیرگذاری را مطرح کرده است، هم در تطبیق انتقادات کلی بر مصادیق جزئی، و هم در طرح اصل انتقاداتی که به هواداران هنر اسامی دارد. نویسنده در نوشتار حاضر، ابتدا گزارشی اجمالی پیرامون مهمترین ایده های لیمن درخصوص هنر اسامی ذکر کرده و بعد از آن، پاره ای از انتقادات و اشکالات کلی یا جزئی وارد به رویکردها و تصورات او، مطرح نموده است. در نهایت، برخی از نکات پیرامون ترجمه کتاب مذکور را متذکر می شود.
۱۴.

نقد دو کتاب آشنایی با فرق تسنن و آشنایی با فرق تشیع

کلید واژه ها: نقد کتاب فرق تشیع فرق تسنن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 561 تعداد دانلود : 396
دو کتاب «فرق تشیع » و «فرق اهل تسنن » به معرفی فرق ههای مختلف اسامی پرداخت هاند. این دو کتاب علی رغم محاسن و نقاط قوتی که دارند دارای نقاط ضعفی نیز هستند. با توجه به تجدید چا پهای متعدد، اعتماد بالا به این دو کتاب و استفاده از این دو به عنوان منبع درسی در حوزه و دانشگاه، نقد این دو کتاب ضروری و غیرقابل اجتناب به نظر م یرسد. نقد این دو کتاب در سه بخش ساختاری، محتوایی و نگارشی، مورد بررسی قرار گرفته است که ضمن آن به ارزیابی نقاط قوت و ضعف اثر با بیان شاهد مثال و گاهی با ارائه نمونه های متعدد پرداخته شده است. امید است با تقویت نکات مثبت و برطر فکردن پاره ای اشکالات بتوان خدمتی به پیشبرد علوم اسامی نمود.
۱۵.

کارنامه علوم و فنون مخطوطات در ایران

کلید واژه ها: رسائل خطی فارسی رساله های فارسی رساله های خطی نجیب مایل هروی رساله های فارسی خطی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 278 تعداد دانلود : 28
رساله های فارسی خطی محفوظ در کتابخانه آستان قدس و دیگر کتابخانه ها در قالب مجموعه ای به نام رسائل خطی فارسی، به همت نجیب مایل هروی و با همکاری گروه تصحیح متون آن بنیاد، به رشته طبع درآمده است. این مجموعه در قالب دفترهای اول تا دوازده از سال 1368 تا 1392 مجموعا در 3133 صفحه وزیری منتشر شده است. نویسنده در نوشتار حاضر، گزارشی از دفاتر مذکور به دانشوران علوم و فنون مخطوطات، ارائه می کند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۸۳