مصطفی احمدی

پوزیتیویسم حقوقی نسبت به بایدهای اخلاقی و حقوقی و ارتباط آنها، دیدگاه خاصی دارد که در دو سده گذشته مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است؛ تفکیک ابعاد معناشناسانه، هستی شناسانه، معرفت شناسانه، مباحث منطقی بایدهای اخلاقی و حقوقی و رابطه آنها از منظر پوزیتیویسم حقوقی، مخاطب را برای ارزیابی دقیق تر این دیدگاه، یاری می رساند؛ این مقاله با تفکیک یادشده، دیدگاه پوزیتیویست های حقوقی را بررسی میکند. در میان پوزیتیویست های حقوقی، برخی با رویکرد سخت و با عنوان پوزیتیویست های طردگرا، به عدم امکان التزام به اخلاقی شدن بایدهای حقوقی باور دارند؛ عده ای دیگر تنها به عدم التزام بر اخلاقی شدن حقوق گرویده اند. به نظر می رسد پوزیتیویسم های حقوقی با نفی واقعیت عینی از بایدهای اخلاقی و حقوقی در هستی شناسی و قول به نسبیت در معرفت شناسی، رابطه منطقی میان باید و هست را نفی کرده اند و به تفکیک بایدهای اخلاقی و حقوقی معتقد شده اند؛ اما با توجه به هدف قرب به کمال مطلق که از اهداف خلقت در دیدگاه اسلام مطرح می شود و قابل تبیین عقلانی است، نمی توان دیدگاه پوزیتیویسم حقوقی را پذیرفت.

نصیرالدین علی بن محمد کاشانی معروف به نصیرالدین حلی از جمله متکلمان و فیلسوفان قرن هفتم و هشتم در منطقه حله است. به جز رساله النکات، باقی آثار او حاشیه و تعلیقاتی بر آثار کلامی، منطقی و فلسفی اندیشمندانی چون خواجه نصیرالدین طوسی، علامه حلی، قاضی بیضاوی، شمس الدین اصفهانی و قطب الدین رازی است. محقق گرامی جناب آقای عطایی نظری در مقاله ای تحت عنوان «نصیرالدین کاشانی و نگاشته های کلامی او» به معرفی وی و آثاری که تابحال از او شناخته شده بود، پرداخته است. در این نوشتار سعی شده است نسخه های تازه یافته از تألیفات نصیرالدین کاشانی نظیر النکات، حاشیه تسدید القواعد، حاشیه طوالع، حاشیه شرح اشارات، حاشیه شرح شمسیه معرفی و بررسی گردد.

کتاب ارزشمند نهج المسترشدین فی اصول الدین از جمله تألیفات کم حجم و مختصر علّامه حلّی (م726ه.ق) است که به تعبیر خود او، جهت استفاده جویندگان یقین نگاشته شده است[1]. به سبب اختصار و جامعیّت این کتاب نسبت به مسائل کلامی، شاگردان و متکلّمان عصر علّامه و نیز عالمان امامی دوره های بعدی، اهتمام ویژه ای به شرح و تفسیر این اثر کلامی موجز داشته اند. کتاب معراج الیقین فی شرح نهج المسترشدین نوشته فرزند علّامه حلّی، محمّد بن حسن معروف به فخرالمحقّقین (م771ه.ق) یکی از این شروح است که با تحقیق آقای طاهر السلامی از سوی المرکز الاسلامی للدراسات الاستراتیجیّه وابسته به عتبه مقدّسه عبّاسیّه در سال 1436ه.ق در شمارگان هزار نسخه منتشر شده است . در نوشتار حاضر، پس از اشاره به مطالبی درباره کتاب نهج المسترشدین و شروح آن به ویژه معراج الیقین، به ارزیابی و نقد تصحیحِ یاد شده از این اثر می پردازیم.

در روابط حقوقی،قواعدی وجود دارد که زیربنای آن را تشکیل داده و باعث استواری بنای عدالت می شود. قاعده لاضرار یکی از این قواعد پایه ای بوده که در اصل چهلم قانون اساسی بر آن تاکید شده است. مفهوم این قاعده این است که هیچکس حق سوء استفاده از حقوق خود را به زیان دیگری ندارد. این قاعده علاوه بر ریشه های قرآنی و روایی و فقهی ،بر منطق و عقلانیت انسانها نیز استوار است. در حقوق غربی این قاعده به سوء استفاده از حق معروف است که یکی از اصول محدودکننده آزادی افراد است. در قوانین مدنی و تجاری ما این قاعده به کرات و انحاء مختلف یادآوری شده است که پایه قانون مسئولیت مدنی نیز این قاعده می باشد. اما در حقوق کیفری به جز معدودی از قوانین که صرفا تشابه لفظی با قاعده دارد هیچ استفاده ای از این موضوع نشده است و این امر باعث سوء استفاده های فراوانی از جانب افراد می گردد. مواردی مانند اعسار و تبدیل مجازات و تخفیفات و اصول برائت و مرور زمان و ... از مواردی است که سوء استفاده های زیادی در آن صورت می گیرد. قلمرو موضوع این تحقیق حقوق کیفری ایران می باشد که به روشی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و تجربیات کاری در صدد واکاوی و یاد آوری قاعده به افراد ذیربط می باشد.

ضیاءالدین عباد الله اعرجی از علماء قرن 8 ه .ق، از شاگردان علامه حلی محسوب می شود. وی دارای سه تألیف است که دو اثر آن حاشیه و شرح کتاب های استاد خود با نام «حاشیه قواعد الاحکام» و «منیه اللبیب فی شرح تهذیب» است. اثر سوم رساله «التحفه الشمسیه فی المباحث الکلامیه» است که به درخواست «حماد بن عیسی» تالیف شده است. مصنف در این اثر یک دوره عقاید شیعه به صورت مختصر بازگو نموده و از استدلال های فنی و پیچیده کلامی صرف نظر کرده است.

نویسنده در نوشتار حاضر، به معرفی خضر بن محمد حبلرودی از متکلمین شیعه در قرن 9 هجری، پرداخته است. وی در راستای این هدف، نخست، زندگی نامه، حیات علمی، آثار و تألیفات حبلرودی را ارائه می دهد. در ادامه، کتاب مفتاح الغرر وی را مورد مداقه قرار داده و با بیان مختصری از محتوای کتاب، نسخه های آن را برمی شمارد.

«تحصیل النجاه فی اصول الدین » از جمله تالیفات فخرالمحققین ) ۷۷۱ - ۶۸۲ ه. ق( است که در مورد اصول اعتقادی نگاشته شده است. این اثر به درخواست ناصرالدین حمزه بن حمزه بن محمد العلوی الحسینی تالیف و به دست سید غیا ثالدین عبدالکریم )متوفی ۷۷۰ ه.ق( یکی از پنج خواهرزاده علامه حلی کتابت شده است. تنها نسخه باق یمانده از این کتاب که در ایران شناسایی شده است، متعلق به دانشگاه تهران به شماره ۱۷۷۱ است. این نسخه دارای آب خوردگی است و در بعضی از صفحات، کلمات و جمات قاب لخواندن نیست. از ای ن جهت کار تصحیح این اثر را دشوار م ینماید.

طبق استانداردهای حسابداری مالی آمریکا و استانداردهای بین المللی حسابداری، صورت جریان وجوه نقد در قالب سه بخش ارائه می گردد. درایران نیز، بنا بر پاره ای استدلالات صورت جریان وجوه نقد ازمدل سه بخشی به مدل پنج بخشی تبدیل شده است. افزون براین، مدلی ازصورت جریان وجوه نقد در قالب چهار بخش ارائه شده است. هدف از این پژوهش تشخیص نحوه ارائه برتر صورت جریان وجوه نقد از دیدگاه اعتباردهندگان، مدیران مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و مدیران مالی صندوق های سرمایه گذاری مشترک است. با الهام از ادبیات پژوهش و مبانی نظری موجود، فرضیه تدوین و با استفاده از 214 پرسشنامه و آزمون های ناپارامتریک ویلکاکسون، رتبه ای نشانه ای فریدمن، کروسکال والیسویومن ویتنیبه به آزمون فرضیه پرداخته شد. نتایج حاصل از آزمون ویلکاکسون نشان داد که نحوه ارائه مدل چهار بخشی نسبت به مدل سه بخشی و پنج بخشی از برتری برخوردار است. نتایج آزمون رتبه ای فریدمن نیز نشان می دهد مدل چهار بخشی از مدل های سه و پنج بخشی و مدل پنج بخشی از مدل سه بخشی برتر است. در بررسی تفاوت میان رتبه بندی هر سه مدل و یکنواختی پاسخ های ارائه شده که به ترتیب توسط آزمون های رتبه ای فریدمن، کروسکال والیس و یومن ویتنی صورت گرفته، نتایج مؤید آن است که رتبه بندی مدل های سه، چهار و پنج بخشی دارای تفاوت معنی داری هستند و در پاسخ های ارائه شده توسط گروه های مورد مطالعه یکنواختی وجود دارد.