آینه پژوهش

از آغازین دوران، خردگرایی همواره خصیصه مهم اندیشه کلامی مسلمانان بوده است. با وجود این حقیقت که در طول تاریخ اسلامی، خردگرایی، مخالفان خاص خود را داشته است؛ این جریان همچنان باقی ماند تا آنکه یکی از تکیه گاه های اصلی تفکر کلامی مسلمانان گردید. تنها در پی شکل گیری بنیادگرایی نوین اسلامی بود که خردگرایی به حاشیه رانده شد و به میزانی در معرض خطر قرار گرفت که هیچ گاه پیش از این قرار نگرفته بود. نویسنده در مقاله حاضر به طور مختصر، به معرفی، بیان تاریخچه شکل گیری و ذ کر متکلمان برجسته مکاتب کلامی اسلامی خردگرا در دوران میانی جهان اسلام از جمله معتزله و اشاعره، همت گماشته است. نویسنده در ادامه، پس از بیان تعامل موجود میان جریان های مختلف اندیشه کلامی در جهان اسلام، روابط میان اسلام و دیدگاه های متکلمان مسلمان با دیگر ادیان مانند یهودیت و مسیحیت در دوران میانی اسلام را مطرح می نماید. در انتها، با بیان سیر مطالعه و پژوهش در باب اندیشه های معتزله و اشاعره و معرفی پژوهش ها در این حوزه و اعتزال یهودی، مقاله خویش را به پایان می رساند.

ابن سعدی اندلسی یکی از فقهای مالکی در قرون میانه اسلامی، گزارش سفر خود به عراق و شرکتش در مجالس مناظره ادیان در بغداد را به دیگر فقیه مهم مالکی ابومحمد بن ابی زید قیروانی، ارائه کرده است. مایکل کوک نویسنده مقاله حاضر، بر اساس گزارش ابن سعدی به دنبال شرح ابعاد فضای آزادی در تبیین عقاید و تضارب آراء در فرهن گ اسلامی و خردگرایی حا کم بر مجالس متکلمین بغداد است؛ تا از این طریق بتوان به نکات ارزشمندی در تاریخ فقه مالکی در سرزمین های غربی اسلامی دست یاف ت. مترجم مقاله حاضر با بررسی منابع و تواریخ مربوط به قرون چهارم و پنجم هجری در مغرب اسلامی، پیرامون ابن سعدی اطلاعاتی یافته که مکمل اطلاعات مایکل کوک می باشد. مترجم کوشیده است با درج هر سه گزارش حمیدی، قاضی عیاض و ضبی، تمام اطلاعات محدود اما مهمی که در باب ابن سعدی و گزارشش از مجالس متکلمین بغداد در دست است را گردآوری کند.

دانش فقه از گسترده ترین علوم در فرهنگ اسلامی است که مشتمل بر چندین فصل باب و هر فصل شامل موضوعات متنوع است.ا گر به روش تبویبی تنظیم شود ساختاری با طبقه بندی پیدا می کند که عمدتاً برای آموزش سودمند است.در صورتی که ساختار نمایه ای اغلب در عرصه اطلاع رسانی کاربرد می یابد.نویسنده در مقاله حاضر ابتدا قلمرو و مرزهای علمی دانش فقه را از طریق اصطلاحات یا کلی دواژه های فقه بیان می کند و س تمایزها و تفاوت های روشی دانشمندان قدیم و جدید در طبقه بندی دانش فقه را مطرح می نماید.معرفی اصطلاح نامه های فقه در دو گروه قدیمی و جدید، از دیگر مباحث مطرح شده در مقاله می باشد.در ادامه، نویسنده به معرفی ساختارهای طبقه بندی تبویبی و نمایه ای و مقایسه آن ها با یکدیگر همت گماشته است.در انتها، کارآیی های روش نمایه ای را به تصویر می کشد.

کتاب « الاجتهاد بین اسر الماضی و آفاق المستقبل » آخرین کتاب منتشر شده از علامه سید محمد حسین فضل الله پیش از وفات وی می باشد که دربرگیرنده مجموعه مقالات و گفتگوهای این عالم است .غالب این مقالات در باب اجتهاد، پاسخ های اجتهادی به پرس ش های معاصر، نظریه پردازی جه ت فهم عصری و یافتن مبانی فکری و اجتهادی با هدف بازنگری در بخش هایی از فقه است که دوران جدید و تحولات مفهومی، نونگری در آن ها را طلب می نماید.نویسنده در مقاله حاضر، به طور مبسوط به معرفی کتاب مذکور که در واقع اندیشه نامه علامه فضل الله می باشد، همت گماشته است.نویسنده در راستای این هدف، پس از معرفی بخش های کتاب، مقاله های مندرج در هر یک از بخ ش ها را مورد موشکافی قرار می دهد و با برجسته کردن نظریه ها و پاسخ های اجتهادی علامه فضل الله به پرسش های معاصر که ریشه در تحولات عصر جدید دارد، مقاله خویش را به رشته تحریر درآورده است.

رساله « فی الاستسفار عن جواز استحضار الذا کر صوره الشیخ فی قلبه حسین الذکر » اثر میرزای قمی می باشد که در پاسخ سؤالی راجع به طریقه ذ کر مریدان شاه نعمت الله ولی که صورت شیخ را حین ذ کر باید در قلب حاضر کنند، در سال 1213 ق.نگاشته شده است.نویسنده در مقاله حاضر به تلخی ص رساله میرزای قمی درباره ذ کر نعمه الهیه و نقد طریقه ایشان بر اساس جامع الشتات میرزای قمی و طرائق الحقایق معصوم علیشاه نایب الصدر، همت گماشته است.

به سبب تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه، تاریخ نویسی در عصر قاجار را به دو شیوه سنتی و جدید تقسیم می کنند. دو نسخه تاریخ ایران باستان و تاریخ فرازستان از نسخه های مورد بررسی در پژوه ش حاضر در حوزه تاریخ نویسی سنتی می باشند و تا حدودی میتوان گفت که نسخه مقدمه فرازستان، از شیوه های تاریخ نویسی غرب استفاده کرده است. نویسنده در مقاله حاضر بر آن است تا به معرفی و بررسی تطبیقی شیوه و ویژگی های تاریخ نویسی سه نسخه مذکور موجود در کتابخانه ملی بپردازد تا از این مجرا، ضرورت تصحیح و انتشار این آثار مهم ادبی را به تصویر بکشد. نویسنده در راستای این هدف، بعد از ذ کر مبسوط مشخصات ظاهری و محتوایی نسخه ها، به درج نمونه هایی از صفحات این آثار اقدام نموده است.

کتاب رویدادهای تاریخ اسلام ترجمۀ «احداث التاریخالاسلامی بترتیب السنین » است که به وسیلۀ نویسنده ای سوری دکترعبد السلام ترمانینی تدوین شده و گروهی از پژوهشگرانِ پژوهشکدۀتاریخ و سیرۀ اهل بی ت؟عهم؟ آن را ترجمه نموده و انتشارات پژوهشگاهعلوم و فرهن گ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیهقم آن را منتشر کرده اس ت. نویسنده در مقاله حاضر، به معرفی و نقدجلد اول کتاب مذکور همت گماشته اس ت. بنابراین، در راستای هدفخوی ش، بح ث را با بیان محتوا و اهمیت کتاب آغاز نموده و سپسنقد خود را بر کتاب در قالب 2 مبح ث نقد عناصر بیرونی و نقد عناصردرونی بیان می دارد. در حوزه نقد عناصر بیرونی، مواردی از قبیل عدمتخص ص نویسنده، تعصب نژادی و مذهبی او و مترجم کتاب را ذ کر مینماید. در نهایت، با نقد عناصر درونی متن مانند عنوان و محتوا )اشکالاتساختاری و شکلی، تقسیم بندی و عنوان های نامناس ب، جدول ها ونمودارها، اشتباهات تاریخی، غلط های تایپی، تحلیل های نامناسب و...(، مقاله خویش را به پایان می رساند.

نویسنده در نوشتار حاضر، موارد ذیل را به رشته تحریر درآورده است: - معرفی نسخه دیگری از اربعین البلدانیه ابن عسا کر و بیان ارزش محتوایی و نسخه های دیگر آن؛ - ارائه تصویر مأخذ خطی بیتی از رودکی؛ - معرفی نسخه ای از کلیات سعدی کتابت شده در روزبهانیه شیراز موجود در موزه هنرهای والترز امریکا؛ - نکات تکمیلی اضافه شده توسط نویسنده و استدرا کات اساتید و خوانندگان مجله از پابرگ های منتشر شده در شماره های 901 تا 031 مجله آینه پژوه ش )فاصله فروردین 7831 تا آبان 0931 ( و پاسخ نویسنده بخش پابرگ به برخی از آن ها.

فرهنگ در معنای مدرن آن، عنصری پایه در مطالعات مختل ف تاریخی، ادبی، سیاسی، اجتماعی، انتقادی و فلسفی به شمار می رود. نویسنده در مقاله حاضر تلاش می کند ظرفیت ها، پرسش ها، و ابعاد نویی که مردم شناسی فرهنگی در الهیات بوجود می آورد، معلوم نماید. البته مطالعات فرهنگی در الهیات بازتاب هایی داشته است، لیکن پرس ش اساسی در این مورد آن اس ت که الهیات چگونه موضوعات فرهنگی را با هوی ت مسیحی تطبیق می دهد و نسبت میان عقاید یا نمادهای دینی را با رفتارهای اجتماعی به چه صورت تنظیم می نماید؟ در این خصوص، نویسنده مقاله خوی ش را در 2 بخ ش ارائه داده اس ت. در بخ ش اول نگاهی به فرهن گ داشته و مباحثی از جمله تاریخ فرهن گ، معنای مدرن فرهن گ )عناصر موجود در فرهن گ، روش های مطالعه فرهنگ، اهداف تحلیل های فرهنگ(، و نقد و بازسازی فرهنگ در اصطلاح پست مدرن را مطرح ساخته است. نقدهای مطرح به ایده مدرن درباره فرهنگ و وضعیت جدید فرهنگ در دنیای مدرن، از جمله مباح ث دیگری هستند که نویسنده در بخ ش اول مقاله خویش به آن ها پرداخته است. در ادامه، نویسنده بخش دوم مقاله را با ذ کر نسبت میان فرهنگ و الهیات آغاز می نماید. در این خصوص، نخست ماهیت و وظیفه الهیات را در قالب سه مبح ث شامل: الهیات مسیحی به مثابه بخشی از فرهنگ، الهیات در زندگی روزمره و به مثابه فعالیت تخصصی، و الهیات آ کادمی ک در ارتباط با زندگی روزمره، مطرح می سازد. در نهایت، با بیان ارتباط میان فرهنگ مسیحی و جامعه، اشترا کات در رفتار مسیحی و تنوع و خلاقیت در احکام الهیاتی، مقاله خویش را به پایان می رساند.

مسئله حجاب به دلیل رشد ادبیات روشنفکری در ایران در کانون توجهات قرار گرفته است و به این دلیل حجم انبوه آثار نوشتاری، رسانهای و دیجیتالی به این مسئله پرداخت هاند. نوشتار حاضر با محدود کردن دامنه پژوهش به آثار نوشتاری که به زبان فارسی نوشته شده و نیز باتوجه به کاست یهای موجود در کتابشناس یهای پیشین با موضوع حجاب، به مأخذشناسی و نمایاندن منابع مکتوب زبان فارسی درباره حجاب پرداخته است. این کتابنامه به لحاظ زمانی تا اواخر پاییز 1390 را پوش ش م یدهد و بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است.