آینه پژوهش

آینه پژوهش

آینه پژوهش سال 32 آذر و دی 1400 شماره 5 (پیاپی 191)

مقالات

۱.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (16)؛ قرآن کوفی 4251 موزه ملی ایران: منبعی برای شناخت قرائات معروف و شاذ قرآنی

کلید واژه ها: موزه ملی ایران نسخه شماره 4251 قرآن های کوفی قرائات قرآنی قرائات شاذ تقسیمات قرآنی تذهیب در قرون نخست

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۹ تعداد دانلود : ۱۶۱
نسخه شماره 4251 موزه ملی ایران از کهن ترین قرآن های کوفی در ایران به شمار می رود که تقریباً تمامی اوراق آن در کنار هم باقی مانده و تاریخ کتابت آن را می توان به سده دوم هجری نسبت داد. این اثر حاوی 326 برگ 16 سطری، از جمله وقفیات شاه عباس صفوی بر آستانه شیخ صفی در اردبیل بوده، اما از سال 1316 به موزه ملی ایران انتقال یافته و در آنجا نگهداری می شود، اما تاکنون مطالعه یا پژوهش خاصی درباره آن صورت نگرفته است. مقاله حاضر ضمن معرفی کلی این نسخه کهن قرآنی و بررسی ویژگی های مختلف متنی و هنری آن، نشان می دهد که چند ویژگی در این نسخه وجود دارد که آن را از سایر نمونه های مشابه متمایز می کند: یکم ، ترسیم سرسوره های قرینه در صفحه آغازین هر سوره. دوم ، ذکر قرائات غیر معروف و شاذ. سوم ، اشاره به تک تک مواضع تقسیمات قرآنی (تقسیمات سه بخشی تا ده بخشی قرآن). چهارم ، نامگذاری های خاص برای سوره ها از جمله سوره موسی (به جای طه)، سوره سلیمان (به جای شعراء) و سوره داود (به جای ص). از این میان، یکی از ویژگی های خاص این نسخه، ذکر قرائات قرآنی خاص و غیر مشهور است که اصطلاحاً آن را شاذّ می نامیم. با آنکه اعراب گذاری اصلی نسخه با دوایر طلایی رنگ انجام یافته، کاتب یا اعراب گذار نسخه، با به کارگیری دوایر سبز رنگ در برخی کلمات قرآنی، به قرائت های دیگر نیز اشاره کرده که عموم این قرائات، غیر معروف، و گاه در میان آثار اسلامی ناشناخته اند. به نظر می رسد این شیوه از ذکر قرائات شاذ در بسیاری از قرآن های کوفی در قرن دوم و سوم هجری به ویژه در ایران رواج داشته است.  
۲.

خط و ربط؛ اهمیت اسناد خصوصی برای تاریخنگاری دوران قاجار

نویسنده:

کلید واژه ها: اسناد خصوصی تاریخنگاری دوره قاجار فقدان بایگانی مرکزی در ایران اهل دیوان تنظیم و انشای اسناد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۷ تعداد دانلود : ۱۲۰
نوشتار حاضر بررسی کوتاهی است از اهمیت نگاهداری و استفاده از اسناد خصوصی در تاریخنگاری دوره قاجار. از آنجا که ساختار کلی دولت در ایران در دوره قاجار، سوای چند مورد محدود، دارای یک بایگانی مرکزی نبود، گردآوری و بهره برداری از اسناد خصوصی بازمانده از آن دوران می تواند برای شناخت بهتری از تاریخ ایران در آن دوران مفید باشد. 
۳.

علم و ادب در دربار آل کرت؛ مطالعه موردی درباره ابن حسام هروی و تبارش

نویسنده:

کلید واژه ها: جمال الدین ابن حسام هروی کمال الدین هروی نظام الدین هروی آل کرت شطرنج نامه المفضل فی شرح المفصّل عوامل منظومه ریاض الفتیان فصیح الدین مابژنابادی فرائد التفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۹ تعداد دانلود : ۱۱۳
در این مقاله کوشیده ایم با جستجویی فراگیر درباره ابن حسام هروی او را از همنامانش تمییز دهیم و برای اولین بار آثار و اشعاری از او را بشناسانیم، که تاکنون مجهول مانده بودند. همچنین کوشیده ایم یافته های تازه ای از تبار وی ارائه کنیم. آنچه در این مقاله آمده همچنین سرنخ های تازه ای پیرامون تاریخ علمی ادبی دربار آل کرت و مناسبات علمی در آن روزگاران را مقابل دیده خوانندگان درمی آورد.
۴.

بررسی و بازسازی آثار ابوالمفضل شیبانی؛ سرنخ هایی تازه در شناخت شخصیت وی

کلید واژه ها: ابوالمفضل شیبانی کتاب های ابوالمفضل شیبانی ک‍ت‍اب‍ش‍ن‍اس‍ی تحلیل متون بازسازی کتاب های گم شده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۱ تعداد دانلود : ۷۸
ابوالمفضل شیبانی از راویان بسیار فعالی است که نامش در انبوهی از سندهای احادیث فریقین به چشم می خورد. با وجود اهمیت بالای این راوی، تا کنون پژوهشی همه جانبه درباره شخصیتِ وی انجام نشده و بیش تر به تعبیرهای کلی موجود در تضعیف وی در منابع رجالی، بسنده شده است که در نتیجه آن، احادیث وی از اعتبار ساقط شده است. در این میان، یکی از منابع مهمی که می تواند ما را به قضاوتی دقیق تر درباره وی رهنمون سازد، توجه به عنوان کتاب های وی و بازسازی آن هاست. در این مقاله، به این امر پرداخته شده و در این راستا، علاوه بر فایده های تراثی و آشنایی با برخی جنبه های شخصیتی ابوالمفضل، قرینه های تازه ای که گرایش مذهبی وی را برای ما روشن تر می سازد، کشف شده و هم چنین از نظر رجالی نیز نکته هایی سودمند یافت شد که دو استدلال در تضعیفِ وی را می تواند خدشه دار سازد.
۵.

نسخه خوانی 27

نویسنده:

کلید واژه ها: نسخه خوانی نسخه خطی خوانش متون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۸ تعداد دانلود : ۱۸۴
نویسنده در نوشتار حاضر در قالب بیست و هفتمین سلسله انتشارات با عنوان نسخه خوانی، متن چند نسخه را مورد مداقه قرار داده است. این متون بدین شرح اند:   استفتاء در باره یک دیگ وققی: نمونه ای از استفتاءات دوره قاجاری شاه علی یزدی شیعی شعری در باره ناصرالدین، دانش خواهی او و تأسیس دار الفنون و آوردن معلم از اطریش اشعاری از صفایی خوانساری به خط خودش از سال 1110 دو آزاد نامه برای دو کنیزک گرجی از سال 1106 با گواهی علامه مجلسی قحطی در اصفهان چند یادداشت تاریخی از ستایش شاه تا ستایش ملامحمدرضا مجتهد دستوری عجیب برای نوشتن در روی عقیق نامه کلیدار حرم امام حسین علیه السلام به یکی از مقامات صفوی برای درخواست کمک   شعر ابوالقاسم قشیری علیه یک فلسفه خوان شعر اسماعیل امیرخیزی در باره علامه محمد قزوینی زنان قاجاری، در زمستان و پشت کرسی، رمان های فرنگی می خواندند
۶.

قیاس از نگاهی دیگر

نویسنده:

کلید واژه ها: قیاس ارزیابی اخبار آحاد بازخوانی قیاس تجمیع قرائن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۰ تعداد دانلود : ۱۸۳
یکی از معانی اصطلاح قیاس در آثار سده های نخستین، ارزیابی روایات(به ویژه اخبار آحاد) بر مبنای کتاب، سنّت و دیگر شواهد است که به دلایل مختلف گاه از آن به «قیاس» تعبیر شده است و لذا نمی توان به محض مشاهده این اصطلاح در متون سریعاً آن را به معنای قیاس معروف فقهی دانست. همچنین به نظر می رسد که مسأله قیاس به ویژه در بین امامیه باید مورد بازنگری قرار گیرد و چه بسا همان گونه که آیت الله سیستانی تلاش نموده است تا روایات و گزارش های تاریخی مربوط به قیاس را بازخوانی نماید، برداشت های جدیدی از آن ارائه گردد و فهم ما از روایات مرتبط را دگرگون سازد. این در حالی است که در آثار اصولی امامیه به ویژه از مکتب حلّه به این سو، گاه از قیاس به عنوان یکی از معیارهای ارزیابی خبر واحد و همچنین به عنوان یکی از مرجّحات باب تعارض سخن به میان آمده است و دست کم به عنوان مؤیّد و از باب «تجمیع قرائن» گاه مورد توجّه قرار گرفته است.
۷.

ترجمه های عبری قرآن به مثابه تفسیر یهودی ناشناخته: نسخه بازنویسی اوری روبین

نویسنده:

کلید واژه ها: ترجمه عبری قرآن بایبل بینامتنیت اوری روبین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۵ تعداد دانلود : ۱۳۰
ترجمه عبری قرآن به قلم اوری روبین (Uri Rubin, 1944-2021) ابتدا در سال 2005م. منتشر شد؛ مترجم پس از 11 سال، در 2016م. نسخه بازنویسی شده آن را چاپ کرد. اهمیت این ترجمه، صرف نظر از مباحث زبانی، وجود انبوهی از پاورقی ها در ذیل آیات است؛ محتوای برخی از آنها قطعا به مباحث تفسیری بینامتنیت کمک خواهد کرد، اما در مواردی نیز در تعارض با دیدگاه مسلمانان می باشد. در واقع، متن نهایی چیزی فراتر از ترجمه، بلکه یک تفسیر می باشد.این پاورقی ها به لحاظ محتوایی در چهار بخش اصلی قرار می گیرند: I. متن های صرفا توضیحی به جهت تبیین تحت اللفظی معانی آیات؛ II. اشاره به دیدگاه های تفسیری و احیانا اختلاف مفسران؛ III. ارجاع به آیات مشابه در متن قرآن؛ IV. ارجاع به بن مایه های توراتی، میدراشی در آیات قرآن. مقاله حاضر به بررسی این نسخه جدید متمرکز است و تغییرات آن را در دو محور مباحث مبنایی و ارجاعات بیشتر به متون پیشااسلامی به طور اجمال پی گرفته است. 
۸.

دره التاج قطب الدین شیرازی و منابع آن

کلید واژه ها: قطب الدین شیرازی دره التاج الکاشف انتحال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۷ تعداد دانلود : ۱۳۸
این مقاله منابع قطب الدین شیرازی در نگارش کتاب دره التاج را مورد بررسی قرار داده است. قطب الدین شیرازی در این اثر مفصل که به زبان فارسی نگارش یافته است، از آثار افراد مختلفی نظیر فارابی، ابن سینا، غزالی، فخررازی، سهروردی، شهرزوری، زمخشری، یعقوب قرطبی، عبدالملک شیرازی، صفی الدین ارموی، سراج الدین ارموی، سعید الدین فرغانی، ابن کمونه، جرجانی و ... استفاده کرده است. بر این اساس نشان داده شده است که کتاب دره التاج از ترجمه و ادغام چندین منبع مختلف پدید آمده است. به نحوی که بجز بخش هایی در منطق که هنوز منبع آنها مشخص نشده است، تمامی بخش های فلسفی آن برگرفته از آثار دیگران است. این تحقیق در بررسی اصالت این اثر و تعیین آراء خاص قطب الدین شیرازی حائز اهمیت است. در پایان مقاله، بخش های مختلف این کتاب با کتاب الکاشف ابن کمونه مورد مقایسه قرار گرفته است. 
۹.

نقدی بر نقایص و اشتباهات کتاب فهرست نسخه های عهد ایلخانی با تکیه بر نسخ خطی کتابخانه آیت الله مرعشی

نویسنده:

کلید واژه ها: کتاب فهرست نسخه های عهد ایلخانی در کتابخانه های ایران نقد کتاب عهد ایلخانی نسخه های خطی ایران علی بهرامیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۱ تعداد دانلود : ۱۲۶
کتاب فهرست نسخه های عهد ایلخانی در کتابخانه های ایران تألیف علی بهرامیان، طرح مشترک مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه ایران با آکادمی علوم مغولستان است که در سال 1396 ش. منتشر شد. هدف کتاب، شناسایی همه نسخه های خطی موجود در کتابخانه های ایران از هجوم چنگیز تا سقوط حکومت ایلخانی است. نویسنده در نوشتار حاضر به ارائه فهرستی از نقایص کتاب مذکور با تکیه بر نسخه های خطی موجود در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی همت گماشته است.      
۱۰.

روضه الشهدای کاشفی و قضاوت های برخی معاصران

نویسنده:

کلید واژه ها: واعظ کاشفی روضه الشهدا استاد مطهری تحریفات عاشورا مرثیه های فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۲ تعداد دانلود : ۳۶۶
کاشفی از جمله نویسندگانی است که در آثار خود جانب انصاف را رعایت کرده و معمولا منابع و مآخذ علمی خود را معرفی می کند. او حتی آغاز و انجام منقولاتی را که از آثار دیگران برمی گزیند، نشان می دهد. این رویّه در زمانه ای که عالمان همعصر او کمتر بدان پایبند بوده اند ، امتیازی مهم تلقّی می شود. همچنین اعتقاد او به تقریب مذاهب، و اجتناب از موجِبات تفرقه که در روزگارش سبب سازِ انواع اتّهام ها بوده، همچنان موجب برخی ارزیابی های شتابزده شده است.قضاوت در باره روضه الشهدای کاشفی، بر اساس آنچه از دیگران نقل می کند(با ذکر مآخذ)، نمی توان با تعبیر دروغ  و جعل ختم شود . کاملا آشکار است که او مدّعای خود را از کتاب نورالائمه نقل کرده است .پس دست کم مطلبِ مربوط به زعفر جنی، جعل او نیست! و او جاعل و سازنده این حکایت نبوده است. در این مقاله اظهار نظر برخی از پژوهشگران در باب اصالت یا ساختگی بودنِ مطالب و محتوای کتاب روضه الشهدا ، نقل شده است. 
۱۱.

کاوشی درباره سید ابوالرضا راوندی و روایت کتاب الصحاح فی اللغه

کلید واژه ها: ابوالرضا فضل الله بن علی راوندی کاشان نسخه های خطی کتاب الصحاح فی اللغه ابو سهل هروی یعقوب بن احمد نیشابوری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۵ تعداد دانلود : ۷۸
ابوالرضا راوندی دانشمند امامی ساکن کاشان، که در عصر خود به عنوان ادیبی سرشناس در مناطق شیعه نشین مرکزی جبال شناخته می شد. او اهتمام به تصحیح و تحشیه کتب لغت و ادب داشت، و اجازه روایت این آثار را داشته است. او نسخه ای از کتاب الصحاح فی اللغه جوهری را بر اساس نسخه ای صحیح کتابت کرده، و آن را با نسخ دیگری از جمله نسخه ای از ابوالفضل المیکالی مقابله و تصحیح نموده است. نسخه الصحاح به تصحیح و تحشیه او، اساس تعدادی از نسخه های موجود کتابت شده در مناطق کاشان و قم بوده است. نسخه ی او دربردارنده حواشی و نکاتی از ابوسهل هروی بر کتاب الصحاح و همچنین نکات و فوائدی منقول از «الزجاج» بوده است.
۱۲.

نقدی بر سه نوشته درباره مرزبان نامه

نویسنده:

کلید واژه ها: مرزبان نامه نقد و بررسی ک‍ت‍اب‍ش‍ن‍اس‍ی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۱ تعداد دانلود : ۱۵۱
این  مقاله بر سه بخش است در بخش اول به تصحیح جدید مرزبان نامه با تمرکز بر مقدمه مصححان خواهم پرداخت در بخش دوم کتابشناسی مرزبان نامه منتشرشده در مجله آینه پژوهش را بررسی می کنم و در پایان ادعاهای غلامرضا افراسیابی را درباره سه تحریر مرزبان نامه ( دو تحریر به فارسی، سومی به عربی) در بوته نقد قرار خواهم داد.
۱۳.

چند اشاره درباره تصحیح بخش معرّبات مثمرخان آرزو و مزهر سیوطی

کلید واژه ها: تاریخ زبانشناسی فقه اللغه مثمر مزهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۵ تعداد دانلود : ۱۱۴
مثمر اثر سراج الدین آرزو، دانشمند هندی، کتابی است مشتمل بر مباحث فقه اللغوی به پیروی از مزهر سیوطی. این کتاب مدتی قبل در تهران به چاپ رسید. این تصحیح جدید گرچه برتری هایی بر تصحیح پیشین دارد، هنوز از غلط ها و سهوها خالی نیست. بخشی از کتاب دربارهٔ معربات است. این نوشته مختصری است در اصلاح آن بخش از کتاب، همراه با تصحیح اندک سهوهای مصلحان متن مزهر .
۱۴.

نگاهی به تصحیح احسن القصص

کلید واژه ها: احسن القصص بحرالمحبه فی اسرارالمودّه تفسیر قصه حضرت یوسف (ع) تصحیح

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۷ تعداد دانلود : ۱۱۴
احسن القصص، ترجمهء فارسیِ کتابی است در باب حضرت یوسف (ع). این متن کهن فارسی،  که متعلق به پایان قرن۵ یا آغاز قرن ۶ق است، اخیرا به چاپ رسیده، اما متاسفانه کاستیهایی قابل توجه بدان راه یافته است.در این مقاله برآنیم تا پاره ای از آن کاستیها را نشان دهیم.
۱۵.

راهبردهای ترجمه عناصر فرهنگی در کتاب داستان های شهر جنگی

کلید واژه ها: ترجمه پژوهی ترجمه عناصر فرهنگی راهبردهای ترجمه داستانهای شهر جنگی حبیب احمدزاده پل اسپراکمن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۴ تعداد دانلود : ۱۳۳
رابطه تنگاتنگ زبان و فرهنگ به پدید آمدن مفهومی در خصوص واژه ها و عبارات و ترکیب هایی انجامیده که در ترجمه پژوهی از آن ها  با عنوان «عناصر فرهنگی» مختص به جامعه و زبان خاص یاد می شود. برگردان این واژگان به ویژه در متون ادبی و شعر همواره مشکلاتی را پیش پای مترجمان گذاشته که برای انتقال آنها به تمهیداتی دست زده و از راهبردها و فنونی بهره برده اند و ترجمه پژوهان شیوه هایی را پیشنهاد داده اند. مولینا و آلبیر (2002)  ضمن مرور پژوهش هایی که در این زمینه صورت گرفته، هجده راهبرد را مطرح کرده اند که مبنای نظری پژوهش حاضر بوده است. در مقاله حاضر، عناصر فرهنگی کتاب  داستانهای شهر جنگی نوشته حبیب احمدزاده (1390) و ترجمه پل اسپراکمن (2010) استخراج شده و راهبردهای مورد استفاده مترجم در برگردان آن ها بر اساس الگوی مولینا و آلبیر بررسی شده است. تعمیم و معادل جاافتاده پرکاربردترین راهبرد اسپراکمن است و موارد ترجمه غلط و حذف عناصر فرهنگی چندان کم نیست. مطالعاتی از این دست به بهبود کار مترجمان و ترجمه آموزان و نظریه پردازی ترجمه پژوهان می تواند یاری برساند.

یادداشت ها

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۸۶