آینه پژوهش

آینه پژوهش

آینه پژوهش سال 34 خرداد و تیر 1402 شماره 2 (پیاپی 200)

مقالات

۳.

تحلیلی بر پژوهش حوزوی معاصر

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۹ تعداد دانلود : ۶۴
مقاله حاضر بر آن است تا با تمرکز بر وضعیت شناسی امر تحقیق و پژوهش در حوزه های علمیه معاصر، وجوه افتراق و تفاوت آن را با پژوهش در سنّت تاریخی حوزه ها باز شناسد و در گام دوّم به تحلیلی انتفادی و آسیب شناسانه از وضعیت فعلی پژوهش حوزوی دست یازد.
۶.

«ای کاش دستش بریده بود و کتاب را خراب نمی کرد»: نگاهی به کتابخانه محدث قمی (۱۲۹۴- ۱۳۵۹ق) و کتابدوستی او

کلید واژه ها: شیخ عباس قمی تاریخ کتابخانه ها کتابخانه علمای شیعه نسخه های خطی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳ تعداد دانلود : ۸۴
یکی از خصوصیات مهم شیخ عباس قمی کتابدوستی او بود و این ویژگی در تمام طول زندگی اش به طرق مختلف نمود داشت و همیشه در سفر و حضر دغدغه او بود. در این مقاله گزارشی از جنبه های مختلف کتابدوستی او ارائه شده است: خوش خطی، کتابت کتابهای مورد نیاز به خط خودش، تکمیل نسخه های ناقص، مقابله و تصحیح کتب، صحافی کتابها، امانت دادن و امانت گرفتن کتاب. یکی از دغدغه های همیشگی شیخ عباس قمی فراهم آوردن کتاب بود. او با نهایت فقر و دشواریهای زیاد کتابهای مورد نیازش را تهیه می کرد. تعداد کتابهای محدث قمی در مدت عمرش ثابت نبود. از یک سو با خرید و اهدا دائماً کتابهایی به کتابخانه اش افزوده می شد و از سوی دیگر به دلائلی چون فروش بر اثر احتیاج مالی و اهداء به سایرین و حوادث طبیعی از آنها کاسته می شد. افزون بر این، کتابهای او در سه شهر قم و مشهد و نجف نگهداری می شد و همین باعث می شد که او در دسترسی به بعضی از آنها دشواریهایی داشته باشد. بعد از مرگ شیخ عباس عمده کتابهای او بین سه کتابخانه آیت الله مرعشی قم، کتابخانه ملی ایران و کتابخانه آستان قدس رضوی تقسیم شد. در بخش آخر مقاله این نکته با جزئیات بررسی و گزارشی از مهمترین نسخه های کتابخانه او ذکر شده است.
۷.

چاپ نوشت (۷): تک برگ های چاپی در اینکونابولای ایرانی

نویسنده:

کلید واژه ها: تک برگ چاپی اسناد اعلانها چاپ سربی چاپ سنگی تاریخ چاپ تبریز قاجار فهرست نگاری گاهوره چاپ اینکونابولا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲ تعداد دانلود : ۶۴
یکی از منابع چاپی که در طول تاریخ باوجود تأثیرات عمیق اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... آنگونه که باید مورد توجه قرار نگرفته است. تک برگ های چاپی است. مؤلف در این مقاله ضمن معرفی این نوع از منابع چاپی به چرایی این بی مهری ها و نتایج و عواقب بد آن و همچنین دسته بندی و تفکیک آن از منظر تکنیک چاپ پرداخته و نخستین تک برگ های چاپی شناسایی شده در گاهواره چاپ (اینکونابولای) ایران را معرفی می نماید.
۸.

«بگاه خوردن» یا «پگاه خوردن»؟: دو پیشنهاد برای تصحیح و تفسیرِ یک واژه از بوستان

کلید واژه ها: سعدی بوستان بگاه پگاه خوردن تصحیح متون لغت شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳ تعداد دانلود : ۶۹
در حکایتی از باب دوم بوستان سعدی کلمه ای هست که در معتبرترین تصحیح ها به صورت «بگاه» ضبط شده و بیشتر شارحان بوستان معنای «به وقت» را برای آن در نظر گرفته اند. در مقاله حاضر، نویسنده نادرستی آن معنای رایج را با استناد به سخن شمس قیس رازی و شواهدی از متون منظوم و منثور کهن فارسی توضیح می دهد و دو معنای تازه برای آن کلمه پیشنهاد می کند که یکی از آنها بر تغییر ضبط «بگاه» مبتنی است.
۹.

سخن از عشق در مجلس یحیای برمکی

کلید واژه ها: تاریخ اسلام عشق مسعودی مروج الذهب هشام بن حکم علی بن میثم ابومالک حضرمی ابوالهذیل علاف ابراهیم بن سیار نظام بشر بن معتمر ثمامه بن اشرس ابوجعفر سکاک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷ تعداد دانلود : ۶۳
مقاله حاضر ترجمه فارسی بخشی از کتاب مروج الذهب اثر ابوالحسن مسعودی ( 345 یا 346ق) است که در آن هم نشینی سیزده متکلم و اهل نظر در مجلس یحیی بن خالد برمکی، وزیر هارون، خلیفه عباسی، و گفت وگوی آنان درباره عشق گزارش شده است. پیش از ترجمه متن، در مقدمه ای هر یک از افرادی که نامشان در متن آمده معرفی شده اند و تلاش شده که به اختصار بستر تاریخی بحث ترسیم و اساس اعتبار تاریخی آن بررسی شود.  
۱۰.

یادداشت های شاهنامه (5)

کلید واژه ها: شاهنامه فرهنگ نویسی ریشه شناسی ادب‍ی‍ات پ‍ه‍ل‍وی دیناور خویشکار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۷ تعداد دانلود : ۹۴
موضوع این شماره از «یادداشت های شاهنامه » دو لغت دیناور و خویشکار است. شارحان شاهنامه ، تا آن جا که نویسنده حاضر می داند، درباره معنی و ضبط این دو کلمه سخن دقیق نگفته اند و اگر بعضی سخن درستی گفته باشند، رأی ایشان در سخنان نادرست دیگران گم شده است. دیناور گونه ای از کلمه دینور است و خویشکار همان کلمه آشنای کتاب ها و رساله های پهلوی به معنای «وظیفه شناس» و «درستکار» است و به خلاف سخن بعضی نسبتی با خیش ، ابزار کشاورزی معروف، البتّه ندارد. سعی شده است این دو نکته به شواهدی از نوشته های فارسی و پهلوی مستند و مستدل شود.  
۱۱.

نسخه خوانی (34)

نویسنده:

کلید واژه ها: نسخه خطی خوانش متون نسخه خوانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۴ تعداد دانلود : ۹۵
نویسنده در نوشتار حاضر در قالب بیست و نهمین سلسله انتشارات با عنوان نسخه خوانی، متن چند نسخه را مورد مداقه قرار داده است. این متون بدین شرح اند: جنگ بر سر قرنطینه در 190 سال پیش اخبار سیدنعمت الله جزائری از طاعون فراگیر سال 1102 هجری و احکام آن حاکم خبوشان و ادعای احیای دولت سربداران در سال 967 زهد و تقوای تولیت آستان قدس رضوی در دوره طهماسب وقتی شاه طهماسب به تاریخ تیموری استناد کرد خبری از یک طاعون خراب شدن ایوان شاهی بر سر اعیان و علما در روز عید قربان 1105 دعوت به روضه ای که عوض محرم در جمادی الاولی برگزار شده، در خانه وثوق الدوله استفتاء از سید محمدکاظم یزدی درباره خواندن خبر عروسی حضرت قاسم میرداماد و مقایسه خودش با خواجه نصیر
۱۲.

نوشتگان (۱)

نویسنده:

کلید واژه ها: فارسیِ نوِ متقدم ابوالینبغی ترجمه قرآن به فارسی خنسند یواقیت العلوم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۱ تعداد دانلود : ۷۳
در سلسله نوشته های «نوشتگان»، عمده توجّه بر زبان و مسائل لغوی فارسی نو در سده های آغازی پس از اسلام و نوشته های آن دوران خواهد بود. در نخستین شماره، (۱) خوانشی تازه از یکی از نخستین سروده های فارسی پس از اسلام، از ابوالینبغی، پیش نهاده شده است؛ (۲) ترجمه ای از یک واژه قرآن منقول در ترجمه ای سریانی از بخش های قرآن معرّفی شده است که احتمالاً از سده نخست یا دوم هجری است؛ (۳) به صورتی کم کاربرد از واژه «خرسند» به گونه «خنسند» پرداخته شده است؛ و در بخش پایانی، (۴) بخشی مغلوط از کتاب یواقیت العلوم تصحیح و دست نوشتی تازه از آن نیز شناسانده شده است.
۱۳.

تصحیح انتقادی یا تضییع انتفاعی؟ مروری بر ویراستی غیر علمی از شرح الإشارات والتنبیهاتِ اُرمَوی

کلید واژه ها: تصحیح انتقادی تصحیح متون الإشارات والتنبیهات شرح الإشارات والتنبیهات سراج الدین اُرمَوی عمار التمیمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵ تعداد دانلود : ۶۰
متون علمی کهنِ دانشمندان مسلمان میراث و یادگاری است نفیس و سودمند که باید با ویراست هایی صحیح و دقیق در دسترس دانش پژوهان قرار گیرد. بسیاری از ویراست هایی که تاکنون از این دست متون ارائه شده است، فاقد ویژگی ها و معیارهای معروفِ تصحیح انتقادی و عالمانه است و در نتیجه، شمار زیادی از این آثار به نحوی نامطلوب و نااستوار و گاه آکنده از اغلاط گوناگون به چاپ رسیده است. این ویراست های عیبناک، واجد اعتبار و لایق اعتماد نیست و استناد به آنها در تحقیقات، پیامدهای ناگواری دارد. در مقاله حاضر، پس از برشماری پاره ای از اصول و معیارهای کلّیِ ویراست های انتقادی و بازنمودن مهم ترین وجوه تمایز آنها از تصحیح های غیر انتقادی، ویراستی غیر علمی از شرح اشاراتِ سراج الدّین اُرمَوی (د: 682 ه .ق.) معرّفی و ارزیابی می شود. این بررسی و سنجش، نمودار آن است که چاپ شیخ عمّار التمیمی از شرح اشاراتِ اُرمَوی ویراستی است مغلوط و معیوب که هیچ یک از اصول و قواعد تصحیح انتقادی متون در آن به طور کامل و دقیق رعایت نشده است و از این رو کتاب مهمّ مزبور باید دوباره از نو تصحیح و منتشر شود.
۱۴.

رباعیات اسیر شهرستانی در دیوان خاقانی

کلید واژه ها: خاقانی شروانی اسیر شهرستانی رباعیات الحاقی مطبعه نول کشور غالب لکهنوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷ تعداد دانلود : ۹۴
مسئله اشعار ناسره در دیوان شعرا، یکی از مشکلات همیشگی تاریخ شعر فارسی است. تقریباً می شود گفت که هیچ دیوانی نیست که از اشعار الحاقی در امان مانده باشد. یکی از اصلی ترین دلایل آن در متن های تصحیح شده، استفاده از دستنویس های مشکوک و منابع نامعتمد است. بدین ترتیب که مصحح، در کار تصحیح، به نسخه هایی بر می خورد که دارای اشعار مشکوک است و بدون آنکه در این مسئله ارزیابی دقیقی صورت دهد، آن ها را وارد متن می کند. در مقاله حاضر، به بررسی رباعیات الحاقی در چند چاپ دیوان خاقانی پرداخته ایم و 22 رباعی اسیر شهرستانی را در این چاپ ها شناسایی کرده ایم. منشأ این اختلاط، چاپ مطبعه نول کشور است که در سال 1295 ق در لکهنو منتشر شده است.  
۱۵.

روان شناسی اخلاق و چالش های تازه

کلید واژه ها: روان شناسی اخلاق خودگروی دگرخواهی اخلاق فضیلت کریستین. بی. میلر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۴ تعداد دانلود : ۹۳
شاخه های مختلف اخلاق غالباً از این نقطه آغاز می کنند که انسان امکان انتخاب دارد و می تواند رفتار درست یا نادرستی در پیش بگیرد، پس «مختار» است. همچنین می تواند با بررسی اطلاعات مختلف و تحلیل داده ها تصمیمی اخلاقی بگیرد که مبتنی بر عقل و «تأمل» خردورزانه باشد. از آن مهم تر، با کسب برخی ویژگی ها و پرورش منش و فضیلتی خاص در خودمان می توانیم کمابیش آن را در سراسر عمر حفظ کنیم. این ها برخی از مُسلّمات اخلاق است. اما برخی یافته ها و آزمایش های روان شناختی همه این باورها را به چالش می کشد و در اعتبار آنها تردید می کند. روان شناسی اخلاق شاخه نوپا و شادابی است که به گزارش و تحلیل این یافته ها می پردازد و در پی نشان دادن میزان کارآمدی و اعتبار آنها است. در روان شناسی اخلاق مباحث گوناگونی چون نقش میل یا باور در تصمیم گیری، واقعیت روان شناختی خودگرویی یا دگرگروی، و جایگاه عقل و عقلانیت در تصمیم گیری اخلاقی بررسی می شود. مجموعه عناصر یا سازه های اخلاق که از سوی دانشگاه کیمبریج منتشر می شوند، نوشته های فشرده و خوشخوانی هستند که عرصه های مختلف اخلاق را می کاوند. یکی از این آثار، روان شناسی اخلاق نوشته کریستین بی. میلر است که به تازگی (2021) منتشر شده است و به زبانی شفاف و ساده مسائل اصلی این عرصه را عرضه می کند. در مقاله پیش رو، کوشیده ام گزارشی تمام نما از این کتاب به دست دهم و سرانجام دست به مقایسه ای کوتاه با اثر دیگری در این زمینه از والری تیبریوس بزنم.  
۱۷.

آسان آسان از ربض مسلمانی کی توان بیرون آوردن: فارسیات استفتائات موجود در کتاب الحوادث والنوازل والواقعات از احمد بن موسی کَشّی (متوفای 550)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷ تعداد دانلود : ۱۰۰
کتاب «الحوادث والنوازل والواقعات» اثر احمد بن موسی کشی (م 550) از کهن ترین آثاری است که به گردآوری استفتائات جدید یا همان نوازل و مسائل فقهی بر اساس فقه حنفی پرداخته است. درواقع این کتاب از مهم ترین منابع فقه حنفی است که از روزگار کهن باقی مانده و همواره به آن ارجاع داده شده و در منابع بعدی از آن با عنوان «مجموع» یا «مجموع النوازل» یاد و مطالبی نقل شده است.

یادداشت ها

۱.

نکته، حاشیه، یادداشت: بیت سعدی سر جایش است/ نسخه منامیه کلیات شیخ: دو بیتی که سعدی خود گفته بر دیوانش بیفزایند!/ صلح است میان کفر و اسلام: ایضاح اشارتی و بیانی از شیخ سعدی/هجوی که سعدی طلبکار خویش را نگفته است! و چند نکته دیگر: شیخ شیراز در مجلس آرای فخر هروی/ ملا رجبعلی تبریزی و مسلمة بن أحمد مجریطی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳ تعداد دانلود : ۱۰۰

گزارش ها

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۸۶