۱.
کلید واژه ها:
سَفَرهای چهارگانه سیاحت در عالم معنا ابن عربی شمس تبریزی مولانا جلال الدین محمد بلخی ملاصدرا مراسم سماع زیارت الحکمه المتعالیه مثنوی معنوی تصوف برده پرور رهبری موروثی
مراسم سماع که بسیاری از طریقت های عرفانی آن را برگزار می کنند، یکی از راه هایی است که به نظر پیروان این طریقت ها می تواند انسانِ سالک را به خداوند نزدیک کند. این مراسم در میان مولویان دارای چهار بخش است که گویا هر بخشِ آن تجلیِ یکی از سَفَرهای چهارگانه ای است که ابن عربی گفته و ملاصدرا نیز نام کتاب عظیم خود را بر اساس همین سفرهای چهارگانه «الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه» نهاده است: سَفَر اول از خلق به حق و سفر دوم از حق به حق با حق و سفر سوم از حق به خلق با حق و در خاتمه سفر چهارم است یعنی از خلق به خلق با حق. پیشینه تاریخیِ این مراسم معنوی به زمان مولانا جلال الدین محمد بلخی برمی گردد که پس از دیدار با شمس تبریزی دچار تحولی روحی و معنوی شد. این تحول ژرف باعث شد که مولانا تأملات گسترده ای درباره دین و متون مقدس دینی و آثار عارفان از سر بگذراند و تفسیری نسبتاً تازه از دین ارائه دهد که نشانه های این تفسیر تازه معنویت محور در جای جای نوشته ها و سرودهای او، به خصوص کتاب عظیم «مثنوی»، مشهود است. بسیاری از علاقه مندان به دین و معنویت برای زیارت مولانا و سیاحت در عالم معنا رهسپار قونیه می شوند و نوشته حاضر حاصل همین نوع سیاحت است. بخش پایانی این نوشته نقدی بر تصوف و تبدیل شدن مشایخ طریقت به بُت هایی فرازمینی در ذهن مریدان است. در این بخش تأکید شده است که موروثی شدن رهبری در طریقت های صوفیه و احترام بیش از حد به انتساب به بنیانگذاران طریقت یکی از دلایل انحراف طریقت های عرفانی و خالی شدن آن از معنا است.
۲.
کلید واژه ها:
نابته ناصبه حشویه مروانیه اهل حدیث
با توجه به دوران تسلط بنی امیه از سال 41 تا 132 هجری، آن هم در طول سه نسل، و این که اصولا اسلام در این دوره، پایه ای ترین مراحل را در شکل دهی به تاریخ تفکر پشت سر می گذاشت، شناخت جریان های فکری مذهبی بسیار اهمیت دارد. این کار در قالب تأسیس فرقه نابته ناصبه شکل گرفت و بعدها، بهترین تبیین را جاحظ از این مرام بدست داد. برخی از معتزله هم مانند ابوجعفر اسکافی نقش مهمی در تبیین آن داشتند، اما به نظر می رسد، همچنان اهمیت تاریخی با تأکید بر موقعیت حلقه ای آن برای شناخت تفکر اسلامی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در اینجا سعی خواهیم کرد بر اساس داده های منابع مختلف و با تأکید بر آنچه جاحظ در این باره آورده، گزارشی از آرای نابته و تصوری که از این جریان در میان مسلمانان بوده، بدست دهیم.
۳.
کلید واژه ها:
نسخه خوانی نسخه خطی خوانش متون
نویسنده در نوشتار حاضر در قالب بیست و نهمین سلسله انتشارات با عنوان نسخه خوانی، متن چند نسخه را مورد مداقه قرار داده است. این متون بدین شرح اند:
یا که اندر عبارت ترکی / بش یوز آلتون دویست دینار است!
اعتنای حاکمان خراسان دوره قاجار به تاریخ بیهقی
یادداشتی از یک جرجانی در باره اورنگ زیب و اورنگ آباد در سال 1054
پزشکی سنتی حیوانی: خواص پزشکی اجزاء بدن شیر
زندگینامه خودنوشت استاد محمود شهابی خراسانی
تواریخ زندگی شیخ ابراهیم زنجانی
گواهی فقیر بودن یک شخص و درخواست کمک از مومنان برای او
تجربه همکاری و همراهی روحانیت با فتحعلی شاه قاجار
۴.
کلید واژه ها:
انستیتوی ادبیات جهانی نسخ خطی شرقی ماکسیم گورکی (۱۸۶۸ –۱۹۳۶) آکادمی علوم روسیه
مقاله حاضر به تاریخچه شکل گیری کتابخانه انستیتوی ادبیات جهانی در دهه 30 اختصاص یافته است. این کتابخانه در شهر مسکو و به مناسبت چهلمین سال فعالیت ادبی ماکسیم گورکی (۱۸۶۸ –۱۹۳۶) تشکیل شد و در ادامه نسخ خطی شرقی نیز به آن راه یافت. نویسنده در این نوشتار به شرح سرنوشت نسخ خطی نگهداری شده در این کتابخانه می پردازد و از کوچ نسخه به انستیتوی نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه (سنت پترزبورگ) و انستیتوی شرق شناسی آکادمی علوم روسیه (مسکو) و... پرده برمی دارد. این در حالی است که از سرنوشت بسیاری از نسخه های خطی شرقی (عربی، فارسی، ترکی) این کتابخانه اطلاعی در دست نیست.
۵.
کلید واژه ها:
تازی تاریخ شناخت و بررسی متون کهن شعر فارسی
واژه تازی از جمله واژه هایی است که به مرور زمان معنی دیگری کسب کرده،معنیی کاملاً متضاد با معنی اول آن.این واژه که در آغاز و در طول حیات 1300 ساله یا بیشتر خود، بار معنایی مثبت داشته و در حقیقت یک واژه ادبی بوده که بیشتر شعرا و ادبا آن را به کار می برده اند، در صد سال اخیر و به ویژه در هفتاد سال گذشته به موازات رشد گرایشات ناسیونالیستی، توسط نویسندگان و شعرای ناسیونالیست برای تحقیر و توهین به کار رفته و بار معنایی آن منفی شده است.از آنجایی که این بار معنایی باعث رنجش و آزردگی خاطر بسیاری از هم وطنان خوزستانی شده، در این نوشتار به اصل و منشأ این واژه می پردازیم و نشان می دهیم این واژه از کجا نشأت کرفته است.همچنین نشان می دهیم که این واژه نزد شاعران پارسی گوی از رودکی تا ملک الشعرای بهار و نثرنویسان از بیهقی تا قبل از میرزا فتحعلی آخوندزاده به چه معنایی به کار می رفته و در این یک صد سال اخیر چگونه بار معنایی آن تغییر کرده است؟
۶.
کلید واژه ها:
محمدعلی حسنی داعی الاسلام مجله دعوت الاسلام نشریات فارسی دوره قاجار
مجله دعوت الاسلام نخستین دستاورد گفت وگوهای صفاخانه اصفهان در خارج از ایران به شمار می رود که با استقبال پرشور ساکنان شهر بمبئی (اعم از مسلمان، هندوها و مسیحیان) مواجه شد. در واقع محمد علی داعی الاسلام با الگوبرداری از تبلیغات مبلغان مسیحی در اصفهان به تبلیغ اسلام در مقیاس جهانی پرداخته است؛ و این موضوع به طور ملموس از محتوای گفت وگوها، کتابهای معرفی شده و اطلاعیه های مندرج در مجله نمایان است. به عبارتی او به همان سبک مبلغین مسیحی دست به یک شبکه سازی زده است که البته محدود به بمبئی نمی شده، از جمله می توان به انجمن جعفریه در شهر مظفرنگر (ش 6، ص 1) اشاره کرد؛ هرچند که تا کنون از فعایت های ادیانی آن اطلاعی در اختیار نداریم. باری، آنچه که بر اهمیت مجله دعوت الاسلام می افزاید، رویکرد تا اندازه ای مدرن آن می باشد که پیشتر در جهان اسلام سابقه نداشته است.
۷.
کلید واژه ها:
سعید هروی بهاءالدین خجندی مناظره ادبی محمد حنفیه امیر ارتنا کلامی اصفهانی
مجادله های ادبی در قالب شعر، سابقه ای طولانی در ادب فارسی دارد. از معروف ترین آن ها، قصیده ای است که عنصری بلخی در نقد قصیده غضایری رازی در همان وزن و قافیه قصیده او گفته و عیوب شعرش را برشمرده و غضایری نیز در قصیده ای دیگر، به تعریض های او پاسخ داده است. پنج قطعه ای که دراین مقاله از نظرتان می گذرد، مکاتبات منظومی است که در دهه اول قرن هشتم هجری بین بهاءالدین خجندی و سعید هروی رد و بدل شده است؛ سه قطعه از آنِ بهاءالدین خجندی و دو قطعه سروده سعید هروی است. آغاز این مکاتبه دوستانه بوده است، اما بهاء خجندی از پاسخ سعید هروی می آشوبد و آن را طعنه ای به خود تلقی می کند و کار دو شاعر به هجو یکدیگر می کشد. در قطعات چهارم و پنجم، نام محمد حنفیّه به میان آمده است و هر دو شاعر او را مدح گفته اند. وی، امیر ارتنا از امرای نزدیک سلطان محمد خدابنده بوده و گویا در دوره حکومت این سلطان، امارتِ اصفهان و نواحیِ آن را در اختیار داشته است. سه قطعه مرتبط با این اشعار را نیز در منابع دیگر یافته ایم که در آخر مقاله نقل شده است.
۸.
کلید واژه ها:
خسرونامه گل و هرمز فرید عطار اله ینامه انتساب اصالت اثر شفیعی کدکنی
در این مقاله مسأله انتساب خسرونامه به عطار نیشابوری، با توجّه به نظرات ادیبان و پژوهشگران معاصر بررسی و بازنگری شده است. روش کار آن بوده است که بدون در نظر گرفتن پاسخی ازپی شتعیین شده این نکته واکاویده شود که پذیرش این انتساب از اساس چه اشکال هایی داشته است و ادیبان و پژوهشگران مخالف با آن با توجّه به چه نشانه هایی در اصالت منظومه تردید کرده اند. سپس درباره این مسأله سخن گفته شده است که آیا اشکالات مطرح شده پشتوانه منطقی لازم را برای ردّ انتساب داشته است یا نه. نیز بدین پرداخته شده است که چه نشانه هایی برای پذیرش انتساب خسرونامه به عطّار وجود دارد و معاصران در مواجهه با این نشانه ها چه برخوردی کرده اند. از بررسی مجموع نظرات این واقعیّت آشکار شده است که مخالفت با انتساب خسرونامه به عطّار نیشابوری قان عکننده نیست و بر پی شفر ضهای اثبات ناشده استوار است.
۹.
کلید واژه ها:
جوهر جُزء لا یَتَجَزا کلام اسلامی امامیه کلام معتزلی کلام فلسفی اصطلاحات کلامی
شناخت صحیح و دقیق معانی اصطلاحات ب هکار رفته در دانش کلام اسلامی یکی از پی شنیازها و مقدّمات ضروری هرگونه مطالعه و تحقیق در متون کلامی است. با توجّه به دگرگون یها و تطوّرات مفهومی بسیاری از اصطلاحات کلامی در ادوار و مکاتب مختلف، بررسی و گزارش تحوّلات معنایی واژگان فنّی دانش کلام در تاریخ این علم از اهمّیّت بسیاری برخوردار در کلام » جوهر « است. در این مقاله، دو معنای اصلی اصطلاح اسلامی تعریف و تبیین م یگردد و تحوّل معنایی اصطلاح مزبور در فرایند گذار کلام اسلامی از گفتمان معتزلی به گفتمان فلسفی بازنموده م یشود.
۱۰.
کلید واژه ها:
قرآن احادیث حر عاملی تفسیر تفسیر وجیز عیون المعانی
هدف این نوشتار کشف دقیق هویّت صاحب کتابی است که با عنوان «التفسیر الوجیز» به چاپ رسیده است. نویسنده مقاله، با ارائه مدرکی تازه نشان می دهد که این اثر، نوشته برادر شیخ حر عاملی است و ارتباطی به شخص صاحب وسائل ندارد. در کنار ارائه این مدرک که تاکنون از محققان محترمی که در نفی یا اثبات انتساب این اثر به شیخ حرّ عاملی می کوشند پوشیده مانده بود، نسخه خطی دیگری از اثری تفسیری از شیخ احمد عاملی نیز معرفی و بررسی شده که نویسنده مقاله بر این باور است که بر اساس دلایلی، آن نسخه بخش دیگری از همان تفسیر وجیز است.همچنین در این نوشتار به بررسی دقیق محتوای تفسیر مورد نظر نیز پرداخته شده و به یاری شواهد درون متنی روشن شده است که هرگز صاحب وسائل نمی تواند نویسنده این اثر باشد و کتاب مورد نظر، بدون تردید اثر برادر ایشان است.
۱۱.
کلید واژه ها:
ترجمه قرآن قرآن غلامعلی حداد عادل نقد ترجمه
نویسنده در نوشتار پیش رو، در تلاش است ترجمه قرآن جناب آقای حداد عادل را در بوته نقد و بررسی قرار دهد. وی در راستای این هدف، با بیان آیات 13 تا 32 یا که اندر عبارت ترکی / بش یوز آلتون دویست دینار است!
از سوره مائده، نکات انتقادی خود را نسبت به ترجمه بیان کرده و سپس، دیدگاه خود را مطرح می سازد.
۱۲.
کلید واژه ها:
پدیدارشناسی هوسرل هایدگر ژان-لوک ماریون روش شناسی پدیدارشناسی دین
پدیدارشناسی روشی است برای فهم ادراکات خود بدون کمترین قضاوتی. این روش زاده تأملات ادموند هوسرل فیلسوف آلمانی است که به دست متفکرانی چون هایدگر، سارتر، و مرلو-پونتی اصلاح و تکمیل گشت. همچنین به دست متفکران و ناقدان بعدی تنقیح گشت و در عرصه های مختلف از جمله دین پژوهی به کار گرفته شد. کتاب مقدمه پدیدارشناسی (2010) که متنی آموزشی است به روشنی و با تفصیلی مناسب گسترش این شیوه تفکر را که شورشی بر ضد پوزیتیویزم به شمار می رفت و می کوشید علوم انسانی را از سلطه نگرش فیزیکی نجات دهد، بیان می کند. این کتاب با محوریت چهار متفکر اصلی پدیدارشناسی، بسط این اندیشه و ابعاد آن را تا امروز پی می گیرد.
۱۳.
۱۴.
