۱.
کلید واژه ها:
بت جان تب جان رسائل فارسی خواجه عبدالله انصاری رسائل خواجه عبدالله انصاری محمد سرور مولائی حمی الروح رساله های فارسی
در مجوعه رسائل فارسی خواجه عبدالله انصاری که توسط محمد سرور مولائی به زیور طبع آراسته شده است، رساله ای زیر شماره 10 و با سرنویس رساله بی نام به چاپ رسیده که سخنانی منسوب به خواجه است که احتمالا بعضی دوستداران وی به نام ایشان گرد آورده و مدون ساخته اند. در رساله مذکور عبارتی به چشم میخورد: «چون یار اهل است کار سهل است، صحبت با اهل بابت جانست، صحبت نااهل بُتِ جانست ». نویسنده در نوشتار حاضر این عبارت را مورد بازخوانی قرار داده و اینگونه اظهار می دارد که صحبت نااهل تب جانست، نه بتِ جان. وی با بیان معنای این عبارت و نیز ترجمه دقیق تعبیر عربی آن «حمّی الروح » و ذکر مصادیقی از به کارگیری این تعبیر در متون قدیم، نوشتار را به پایان می رساند.
۲.
کلید واژه ها:
مجادلات مذهبی تبریز منازعات فکری احمد احسایی جریان های فکری شیخیه سیدکاظم رشتی باورهای شیخیه
شیخ احمد احسایی یکی از شخصیت های برجسته در افکار نو- خرافی در قرن سیزدهم هجری است که با نگارش آثار مختلف خود، تأثیری بسزا در تولید جریان های فکری این دوره از خود برجای گذاشت. انتشار نوشته ها و افکار او در میان علمای ایران، وا کنش های زیادی را همزمان از نوع موافق و مخالف، برانگیخت. افکار شیخ حتی ا گر در روزگار خودش آشکار نشد، زمانی که در اختیار جانشین وی، سید کاظم رشتی افتاد، آشکارتر و سبب منازعات بیشتری میان علما و طبعا مردم شد. بالا گرفتن داستان شیخیه و مخالفان آنها در بسیاری از شهرهای ایران، جریان نزاعی را دامن زد که شدت آن گاه سبب مداخله حکومت هم می شد. تبریز، یکی از شهرهای درگیر با این مسئله بود. گردآوری همه آنچه درباره منازعات فکری شیخی و غیرشیخی در قرن سیزدهم نوشته شده، کاری است که هنوز بخش های زیادی از آن بر جای مانده است، با این حال بسیاری در روشن کردن ابعاد آن کوشیده اند. نگارنده نوشتار پیش رو، بر اساس چند نسخه خطی می کوشد مجادلات مذهبی قرن سیزدهم هجری را با تأ کید بر شهر تبریز، به تصویر کشد.
۳.
کلید واژه ها:
زبا نهای سامی ترجمه های عبری قرآن سوره نمل تورات عبری یوزف ریولین اوری روبین
بررسی ترجمه های عبری قرآن می تواند در ارتقای سطح مطالعات علوم قرآنی در جامعه علمی کشور سهیم باشد. باید توجه داشت که در میان زبا نهای سامی، عربی و عبری از بیشترین پیون د و شباهت برخوردارند. این دو در سطوح مختلف زبان، واج ها، حروف، ساختمان کلمات و قواعد صرفی نحوی مطابقت فراوانی دارند. به این جهت، مسئله معادل گذاری مترجمان عبری برای واژ گان قرآن می تواند به توسعه مطالعات تطبیقی زبان های سامی کمک کند. به هرروی، ا گر بررسی ترجم ههای قرآن جزء بایسته های پژوهشی باشند، ترجمه های عبری از اولویت بیشتری برخوردارند. در مقاله پیش رو، دو ترجمه عبری از سوره نمل در چهار محور وفاداری به متن مبدأ، معاد لگذاری، سبک ادبی:کلاسیک یا مدرن و برخی تأمات، بررسی و مقایسه شده اند. این سوره متضمن سرنخ های متعددی برای مطالعات بینامتنی ) Intertextuality ( نیز هست، اما از آنجایی که این موضوع با وجود پاورقی های فراوان هر دو مترجم موردتوجه ایشان نبوده )البته در این سوره و به استثنای اوری روبین تنها ذیل آیه 82 (، به مقایسه محتوایی با گزارش های کتاب مقدس اهتمام نشده است، بلکه تمرکز ما بیشتر بر مباحث زبان شناسی است. از ویژگی های نوآورانه این پژوهش، انعکاس کاربردهای توراتی در معادل گذار یهای عبری است که برای علاق همندان مطالعات زبا نشناسی تطبیقی جذاب خواهد بود.
۴.
کلید واژه ها:
قرآن اعجاز قرآن ماتیاس رادشایت مفهوم آیه پیامبرشناسی قرآن آیات تحدی تحدی قرآنی قرآن پژوه آلمانی
یکی از مهم ترین مسئله ها درباره اعجاز قرآن، پرسش از خاستگاه و شکل گیری این نظریه و نحوه راهیابی آن به کلام و عقاید اسامی است. بسیاری از عالمان قدیم و جدید مسلمان به طور عمده با استناد به برخی آیات موسوم به آیات تحدی به ظاهر پذیرفته اند که این نظریه نیز، همچون بسیاری از دیگر نظریه های کلامی، ریشه در خود قرآن دارد. نوشتار حاضر ترجمه مقاله ای از رادشایت است که در آن از طریق تأمل در مفهوم «آیه » و دقت در الگوی پیامبرشناسی قرآنی، خوانش دیگری از آیات تحدی پیشنهاد شده است. بر این اساس، آیات تحدی در بافت جدل با مخاطبان مکی صرفا بر ناتوانی آنان در مقابله با قرآن دلالت دارند و با همانندناپذیری قرآن و مقوله اعجاز ارتباطی نمی یابند.
۵.
کلید واژه ها:
ابوالطیب متنبی شعر متنبی کتاب تنبیه ذوی الهمم علی ماخذ ابی الطیب من الشعر و الحکم عبدالعزیز بیضاوی دیوان متنبی نقد کتاب
ابوالطیب متنبی، یکی از گفت و گوخیزترین فرهنگ آفرینان زبان تازی و تمدن اسامی است و سخنان وی همواره مورد بحث و بررسی سایرین قرار گرفته است. باوجود شروح و کتب بیشمار پیرامون شعر و شخصیت متنبی، هنوز نا گفته های بسیاری باقی است. کتاب تنبیه ذوی الهمم علی ماخذ ابی الطیب من الشعر و الحکم نوشته عبدالعزیز بیضاوی بوده که نویسنده در آن پاره ای از شروح و حواشی دیوان متنبی را گرد آورده و در قالب کتاب مذکور ارائه نموده است. نویسنده در نوشتار پیش رو، در راستای ارزیابی کلی اثر، چاپ این کتاب را که توسط کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسامی و با تحقیق صادق خورشا، گنجیان خناری و قربانی مادوانی در سال 1397 به زیور طبع آراسته شده، در بوته نقد و بررسی قرار داده است.
۶.
کلید واژه ها:
عارف قزوینی خاطرات عارف قزوینی
شعرها و تصنی فها و یادداش تها و نام ههای عارف قزوینی از روزگار مشروطه تا امروز خوانندگان پرشمار داشته است، اما آثار او در دوران زندگ ی و ب هویژه پس از مرگش با انبوهی از آشفتگی و نادرستی و حذف و تحریف و حتی جع ل منتشر شد که اغلب یا به قص دگرفتن زهر کلامش یا برای زدودن انتقادها و حمل ههای گزنده او به دو شعبه استبداد دینی و سیاسی و متولیان شریعت و اربابان سیاست و سایر ه معصرانش بود، یا معلول تمایزهای ایدئولوژیک منتشرکنندگان آثارش با افکار او و هر گونه مصلح تاندیشیِ دیگر و در بعضی موارد نیز به سبب ناتوانی در خواندن دس تنوشت ههای او که آثارش را گاه چنان پریشان و ب یمعنا کرده که به هذیان پهلو م یزند. در سال های اخیر مجموعه ای از دست نوشته های عارف با عنوان خاطرات عارف قزوینی )انتشارات سخن، 1388 ( و دو مجموعه از مکاتبات او با دوستانش با عنوانِ واحد نام ههای عارف قزوینی )انتشارات نگاه، 1391 و انتشارات هرمس، 1396 ( منتشر شد. بررسی دقیق متن هر سه کتاب با دس تنوشت ههای عارف و یا مآخذ اصلی، افزون بر آشکارکردنِ خطاهای فراوانِ را هیافته در این سه چاپ، حذ فهای مصلح تاندیشانه و ایدئولوژیک نام ههای عارف قزوینی چاپ انتشارات نگاه و خطاهای چشمگیر نام ههای نویافته چاپ نشر هرمس و سایر منابع را نشان م یدهد. نگارنده در مقال های دیگر با نام «این عمارت نیست؛ ویران کرد هاند » به نقد هر دو چاپ نام ههای عارف قزوینی پرداخته است. )بنگرید به:فصلنامه ایران نامگ، کانادا، دانشگاه تورنتو، سال سوم، شماره چهارم، زمستان 1397 ، ویژه استاد محمدعلی اسامی ندوشن( در این نوشتار به خاطرات عارف قزوینی م یپردازیم.
۷.
کلید واژه ها:
مثنوی شهر آشوب وحید قزوینی شعر فارسی انواع شعر تفک تفنگ مشاغل اصناف
شهر آشوب نام یکی از انواع شعر فارسی است که در آن سراینده به توصیف و مدح یا ذم اهل شهر و پیشه وران و ارباب مشاغل و اصناف گونا گون موجود در آن می پردازد. این گونه شعری، افزون بر ارزش هنری و ادبی عام آن، از چشم انداز جامعه شناسی تاریخی و وقوف بر لغات و اصطلاحات پیشه ها و صنعت های رایج در ادوار دور و فنون گونا گونی که در قدیم شایع بوده و همچنین شناخت مواد و ابزارهای مورد استفاده در حرف و صنایع مختلف، بسیار سودبخش است. مثنوی شهر آشوب وحید قزوینی مانند همه شهر آشوب ها و از جهاتی بیش از بسیاری از دیگر شهرآشوب ها، به کار مطالعه در تاریخ مشاغل و اصناف و بسیاری از دیگر مدنیات ایران کهن می آید. این کتاب اخیرا به کوشش رسول جعفریان در قالب چاپ حروفی از سوی نشر مورخ در سال 1398 به زیور طبع آراسته شده است. نویسنده در نوشتار حاضر با اشاره به یکی از اصناف مذکور در شهرآشوب وحید قزوینی یعنی تفنگ ساز، کندوکاوی در ضبط کلمه تفک و تفنگ در کتاب مذکور دارد. وی خوانش حدسی تفک را بر تفنگ ضبط کرده رسول جعفریان رجحان می نهد. نویسنده در ادامه، من باب نقد، معانی درست برخی واژه های دیگر متن را متذکر می شود.
۸.
کلید واژه ها:
شهریارنامه تصحیح نقد ادب حماسی
شهریارنامه یکی از منظومه های پهلوانیِ بلند درباره نبیره رستم است. این منظومه پی شتر دو بار به صورت ناقص ) 925 و 5175 بیت( به همّت مرحومان استاد همایی و دکتر بیگدلی چاپ شده، امّا تصحیح تازه آن دارای دوازده هزار و شصت و نه بیت است و بر اساس سه نسخه با مقدمّه و تعلیقات مفصّل و فهرست های راهنما منتشر شده است. در این مقاله ضمن معرّفیِ این چاپ، پیشنهادها و پرس شهایی درباره بعضی موارد مقدّمه و تعلیقات و ضب طهای متن طرح خواهد شد.
۹.
کلید واژه ها:
رساله فلسفی رساله های فلسفی یحیی بن عدی فهرست توصیفی اندرس مجموعه فلسفی مروی دوران صفوی تفکر فلسفی عصر صفوی اندیشه فلسفی
مجموعه فلسفی مروی اثری است که اخیرا با همت انتشارات کتاب رایزن و با همکاری مرکز مطالعات اسامی دانشگاه مک گیل و مرکز دایره المعارف بزرگ اسامی در 554 صفحه در قطع رحلی منتشر شده است. این اثر نسخه برگردان دست نویس شماره 19 کتابخانه مروی تهران است. مجموعه مذکور را می توان به دوازده بخش تقسیم کرد. بخش نخست که مهم ترین بخش مجموعه است، مجموعه ای از رساله های یحیی بن عدی است. در مجموعه حاضر 53 رساله از یحیی بن عدی موجود است که به مسائل گونا گون فلسفی مربوط می شود و 23 مقاله از آنها تا کنون مفقود فرض می شده است. نوشتار حاضر ترجمه مقاله ای از روبرت ویسنوفسکی است که در آن، همین 23 نسخه معرفی شده است. گرهارد اندرس در اثر خود به نام فهرست توصیفی، اطلاعات این و دیگر آثار مشابه را گرد آورده و تحلیل کرده و با مجموعه ای از نسخه های موجود مقایسه و مقابله کرده است. در میان 53 اثر فلسفی یحیی بن عدی که مجموعه فلسفی مروی دربردارنده آنهاست، 23 رساله از نظر اندرس مفقود شمرده شده اند. نویسنده در نوشتار پیش رو، با آوردن آغاز و انجام این رساله های مفقود و شماره برگ آنها در نسخه مجموعه مروی، تکمله ای بر اطلاعات اندرس آورده است.
۱۰.
کلید واژه ها:
حافظ آهوی وحشی حافظ شناسی نقد
تاز هترین کتاب دکتر غلامعلی حدّاد عادل درباره حافظ به نام «آهوی وحشی » برگرفته از یکی از مثنوی های سروده خواجه شیراز است. این کتاب هشت مقاله در باب حاف ظشناسی است و به مباحثی در رابطه با عشق حافظ و ش بزنده داری ها و سحرخیزی های وی، معنای واژ گانی و عرفانی و اجتماعی رند و مطالبی در باب پیوند و انس با قرآن، یادداشت هایی بر دیوان حافظ از نظر ارتباط شعر او با شعرای پیشین و گاهی ترجیح ضبطی بر ضبط دیگر، بهره نثر فارسی از شعر و در نهایت بررسی مثنوی «آهوی وحشی » از نظر معنا، ترتیب ابیات و نسخه شن اسی، م یپردازد. در این مقاله پیشنهادهایی درباره برخی نظریات و دریافت های آقای حدّاد عادل آورده شده است.
