کودکان و اسباب بازى ها; با تأکید بر روان شناسى بازى
آرشیو
چکیده
متن
کودکان گل هاى بوستان ما و آینده سازان کشورند. ملّتى در آینده موفق، سربلند، پیروز و سعادتمند خواهد بود که به نیازهاى جسمى و روانى کودکان خود توجه بیش ترى داشته باشد.
امروزه روان شناسان اعتقاد دارند که براى رسیدن به مراحل بالاتر رشد باید پایه هاى اولیه رشد را جدى گرفت و اگر چنانچه اولین مراحل رشد به خوبى طى نشود، در مراحل بعدى کودک دچار اختلال خواهد شد.
یکى از نیازهاى مهم و اساسى کودک، نیاز به بازى و اسباب بازى است. بازى براى کودک همانند آب است براى ماهى. کودک بدون بازى نمى تواند به رشد متعادل و سازنده اى برسد. اسباب بازى شوق زیستن را در وجود کودک برمى انگیزد موجب پرورش قواى جسمى، ذهنى، روانى، عاطفى و اجتماعى کودک مى شود.
اسباب بازى همچنین موجب مى شود که کودک با دنیاى بیرون ارتباط برقرار نماید و تجارب خویش را گسترش دهد و با مفاهیم مختلفى همانند رنگ، شکل، اندازه، بالا، پایین و... آشنا شود.
مسأله مهم این است که بازى و اسباب بازى ها باید متناسب با ویژگى هاى سنى، رشد جسمى و روانى کودک باشد تا اثرات مفید و سازنده را داشته باشد وگرنه بعضى مواقع ممکن است اسباب بازى به دلیل عدم تناسب با ویژگى هاى سنى و رشدى کودک، او را دچار شکست هاى متعدد و در نهایت، احساس حقارت کند که در این صورت، آن اسباب بازى براى کودک مضر است.
روان شناس مشهور ژان پیاژه تأکید مى کند که والدین در انتخاب اسباب بازى دقّت و هوشیارى لازم را داشته باشند; چرا که در شکل دادن به تمایلات عاطفى و روانى او نقش مهمى ایفا مى کند و چنانچه در انتخاب آن ها توجه کافى نشود، ناخواسته تمایلات کودکان به گونه اى شکل مى گیرد که مورد انتظار نبود.
در این مقاله سعى نگارنده بر این است تا از دیدگاه هاى مختلف و با توجه به لحاظ همه عوامل، بازى و اسباب بازى متناسب با هر سن را پیشنهاد نماید. بازى ها و اسباب بازى هاى پیشنهادى مى تواند راهنماى بسیار خوبى براى والدین و مربیان محترم باشد.
بازى ها و اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان
با توجه به انواع مختلف بازى ها (جسمى(Physical)، تقلیدى(Imitative)، ساختنى (Constructive)و خلّاق(Crative)) و در نظرگرفتن ویژگى هاى جسمى، عاطفى، اجتماعى و فکرى کودکان از تولد تا دوازده سالگى، فهرستى از بازى ها و اسباب بازى هاى مناسب براى سنین مختلف پیشنهاد مى شود:
از تولد تا 12 ماهگى
بازى بدنى که حتى در نخستین ماه ها آغاز مى شود، عمدتاً به رشد و تکامل اعمال حرکتى درشت Harsh motor functions)) مانند کنترل اعضا، تنه و سر کمک مى کند. ماه اول و دوم پس از تولد، کودک علاقه به فعالیت هاى عضلانى، لگدزدن، برگشتن، غلتیدن، تکان دادن دست ها و سایر حرکات شناخته بدنى دارد. در یک ماهگى جغجغه را لمس نموده و زود مى اندازد. در 5/2 ماهگى مى تواند جغجغه را تکان دهد و یکى از سرگرمى هاى او بیرون آوردن صداهاى مختلف از حنجره است. از حدود 2 یا 3 ماهگى بازى اکتشافى که به صورت بازى با انگشتان است آغاز مى شود. از 1 تا 4 ماهگى صدا و رنگ را کشف مى کند.
کودک هنگامى به اسباب بازى نگاه خواهد کرد که اسباب بازى در معرض دید او قرار گیرد. از سه ماهگى به بعد علاقه اش به اسباب بازى شدیدتر خواهد شد. از این رو، مى کوشد با حرکت هر دو دست، اسباب بازى را به سوى خود بکشد و با آن تماس حاصل نماید. در چنین سنى مى توان یک جسم حرکت کننده را روى تختخواب بچه آویخت و تصاویر رنگى در اتاقش قرار داد.
یک جغجغه یا اسباب بازى به آرامى در کنار چشمان کودک حرکت دهید به طورى که چشمان وى مسیر حرکت اسباب بازى را دنبال کند. به کودک اجازه دهید یک شىء (جغجغه، پیمانه پلاستیکى و...) را که در دستانش مى باشد چنگ بزند، به صدا درآورد و آن را تکان دهد. این کار موجب سرگرمى کودک مى شود.
کودک در 5/4 ماهگى هر شىء را که مى بیند و در دسترسش قرار دارد برمى دارد، به طرف دهان مى برد، مى مکد، تکان مى دهد و پرت مى کند. اشیاى مختلفى (مانند قطعات و پیمانه ها...) در اختیارش قرار دهید تا آن ها را بگیرد. از آن جا که کودک احتمالا دوست دارد این اشیا را در دهان قرار دهد، پیشاپیش از اندازه و تمیز بودن آن ها، که قابل بلعیدن نباشند، اطمینان پیدا کنید. با تکان دادن یک جغجغه در پشت سر کودک، به او اجازه برگشتن و گرفتن آن را بدهید.
در پنج ماهگى بررسى اسباب بازى ها با چشم، خیره شدن به دست ها و زیاد شدن حرکات صدایى موجب تفریح و لذت کودک است. وقتى که مکعبى در دسترس کودک قرار مى گیرد، با خوشحالى آن را مى گیرد.
در ماه ششم خندیدن، پرتاب کردن اسباب بازى ها و لذت بردن از صداى به زمین خوردن آن ها و کشیدن اسباب بازى ها به طرف خود، اگر به نخ بسته شده باشند، کودک را به وجد مى آورند. کودک در این سن به مدت پنج الى ده دقیقه مى تواند خودش را با اسباب بازى هایش سرگرم کند و نیز اشیا را از یک دست به دست دیگر انتقال دهد. علاقه زیادى دارد که به همه چیز دست بزند. مى خواهد همه چیز را در دهان بگذارد; اسباب بازى ها را از طریق نگاه کردن، لمس کردن، در دهان گذاشتن و به زمین زدن کشف کند. بنابراین، اجازه دهید که کودک با وسایل معمولى خانه مثل بشقات، قابلمه، قاشق، روزنامه، پارچه و مانند آن ها بازى کند. همچنین صورتش را با کشیدن ملحفه مخفى مى کند و سپس آن را کنار مى زند.
در هفت ماهگى، دست کارى اشیاى محیط زندگى، مچاله کردن کاغذ، بازى با قاشق و فنجان، برداشتن کلاه از سر، پایین کشیدن جوراب هاى خود، بازى با آب، خنده و دست تکان دادن و فریاد کشیدن در مقابل افراد آشنا و سر را براى مخفى شدن و بازى کردن گرداندن، از انواع بازى هاى این سن است. کودک در این سن مى تواند اسباب بازى را از یک دست به دست دیگر بدهد، آن را بیندازد و نگاه کند که کجا مى افتد; اسباب بازى را روى سطحى که تولید صدا مى کند، به حرکت درآورد و از میان اسباب بازى ها، اسباب بازى هاى حرکت دار و صدادار را ترجیح مى دهد. اسباب بازى را با یک تکه نخ طورى متصل کنید که کودک بتواند آن را در طول اتاق، میز یا تختخواب بکشد.
کودک در هفت ماهگى دستش را زیر شیر آب مى گیرد و از ریزش آب بر روى آن لذت مى برد.
بازى تقلیدى مانند تقلید از آهنگ صداى مادر و سایر پرستاران در هفت تا هشت ماهگى به روشنى قابل مشاهده است. با کودک صحبت کنید و صدایش را تقلید کنید، به ویژه وقتى که به او غذا مى دهید یا لباسش را تعویض مى کنید. درباره غذا و لباس با او صحبت کنید. براى مثال، بگویید: حالا دکمه را مى بندم. درباره تصاویرى که او مى بیند با او صحبت کنید. از مکالمه بچه گانه استفاده نکنید. وقتى که کودک صحبت مى کند، مستقیماً به او نگاه کنید. از جملات کامل و درست استفاده کنید. از بازى هایى که نوعى بازى با کلمات است استفاده کنید. کلمات ساده مانند سلام، بابا و... را تکرار کنید.
در ماه هشتم از میان اسباب بازى ها، آن را که دوست دارد، انتخاب مى کند. اگر شىء از گهواره بیرون بیفتد خود را به طرف آن مى کشاند.
در هشت الى یازده ماهگى اسباب بازى هایى را که از دید او پنهان شده است، فعالانه جستوجو مى کند و براى به دست آوردن آن ها موانع را کنار مى زند. در هشت ماهگى اسباب بازى هاى خود را پرتاب مى کند. این کار براى کودک یک نوع بازى تلقّى مى شود. نوع دیگر بازى، به هم زدن دو شىء یا دو مکعب یا دو اسباب بازى است.
در هشت الى دوازده ماهگى، پرتاب کردن اشیا هرچه بیش تر و هرچه دورتر سرگرمى کودک است. بنابراین، اسباب بازى هاى نشکن را در اختیار او بگذارید. روى میز کوچک غذاخورى او اسباب بازى هاى کوکى را قرار دهید. خرسى که مى رقصد یا لاک پشتى که سرش را تکان مى دهد، کودک را تا سرحد اشک ریختن مى خنداند. عروسک هایى که مى توان آن ها را با پیچاندن به هر شکلى درآورد نیز کودک او را خوشحال خواهند کرد. در موقع حمام کردن او، از حیوانات شناور مثل ماهى قرمز، اردک، نهنگ و یا قورباغه استفاده کنید.
در نه الى ده ماهگى اگر کودک دیگرى بخواهد اسباب بازى او را بگیرد، مقاومت مى کند. در نه ماهگى اگر به اسباب بازى نخ وصل کنیم، آن را به طرف خود مى کشاند. اگر شیئى را مخفى کنند براى پیدا کردن آن کنجکاوى مى کند. در هشت الى نه ماهگى اسباب بازى خود را به کودکان دیگر مى دهد.
کودک در ده ماهگى بر اعصاب حرکتى تسلط بیش ترى مى یابد، مى ایستد و اسباب بازى را به دست مى گیرد و اگر آن را در برابر دیدگانش زیرِ پوششى پنهان کنند، مى رود و برمى دارد. در این دوره کودک براى کشف و یافتن دنیاى اطرافش تلاش مى کند. اشیا را در دست مى گیرد و به دفعات مى چرخاند و آن ها را در بین انگشتانش نگه مى دارد و اغلب به طرف دهان خود مى برد. شیئى را که در دست دارد، روى چیزى مى کوبد و از این کار لذت مى برد. در این سن، کودک دوست دارد اشیا را قطعه قطعه کند و از داخل کردن یک شىء در شىء دیگر لذت مى برد. اشیا را داخل جعبه مى گذارد و مجدداً بیرون مى آورد. با دست ها به صورت بال زدن پرندگان بازى مى کند. اگر در دستش یک اسباب بازى باشد، ولى اسباب بازى دیگرى به وى داده شود آن را هم مى گیرد و سعى مى کند هر دو اسباب بازى را در یک دست نگه دارد.
در سن ده الى دوازده ماهگى مداد در دست مى گیرد.
کودک در سن یازده و دوازده ماهگى با گرفتن نخى که به ماشین اسباب بازى یا وسایل چوبى بازى اش بسته شده، مى تواند آن ها را به طرف خود بکشد. به اجسام کوچکى مانند دکمه، چشم شیشه اى و حفره ها علاقه مند است. از بازى هاى مشترک (دالى، مخفى کردن اجسام و دنبال هم کردن) لذت مى برد.
در یک سالگى از اسباب بازى هاى کوکى که راه مى روند و صدا مى دهند خوشش مى آید و توجهش به آن ها جلب مى شود. همچنین به پرنده ها، حیوانات، وسایل نقلیه و کسانى که حرکت مى کنند نیز توجه مى کند. مى توان او را نشاند و با قل دادن توپ، او را با توپ بازى آشنا کرد.
کودک تا یک سالگى با هر وسیله اى که در اختیارش قرار گیرد، بازى مى کند و آن ها را از چند جنبه مورد بررسى قرار مى دهد; از لحاظ زبرى، نرمى، طعم، صدا و امثال آن. براى بچه هاى این سن جغجغه، عروسک و حلقه هاى نرمى که تمیز کردن آن ها آسان باشد بسیار مناسب است.
کودکى که تازه مى خواهد راه بیفتد به اشیایى علاقه دارد که بتواند با آن ها کارى انجام دهد نه چیزهایى که فقط آن ها را بنگرد یا لمس کند. کاسه هاى پلاستیکى رنگارنگ، عروسکى که آن را دربغل بگیرد، بادکنک رنگى، توپ خوش رنگ و بازیچه اى مثل روروئک که کودک آن را به سمت جلو هل بدهد از وسایل مطلوب او در این سن هستند.
کودک در یک سالگى به اسباب بازى هایى مثل توپ، قطعات خانه سازى، حیوان یا ماشینى که بتوان آن را به دنبال خود کشید، لیوان و مکعب هاى توخالى که بتوان آن ها را در داخل هم جاى داد یا بر روى هم چید، نیاز دارد.
اسباب بازى ها باید در آغاز زندگى تا یک سالگى سبک و صدادار باشند. کودک در یک سالگى از اسباب بازى هاى کوکى که راه مى رود و صدا مى دهند، خوشش مى آید و توجهش به آن ها جلب مى شود.
اسباب بازى هاى زیر براى سن یک الى دوازده ماهگى پیشنهاد مى گردد: جغجغه، عروسک پارچه اى، حلقه هاى پلاستیکى، مکعب هاى چوبى، توپ خوش رنگ، روروئک، بادکنک رنگى، کاسه هاى پلاستیکى رنگارنگ و انواع لیوان بزرگ و کوچک، پیمانه هاى پلاستیکى رنگارنگ، قطعات درشت خانه سازى، مکعب هاى توخالى، اسباب بازى هاى صدادار (دایره زنگى، طبل و...)، اسباب بازى هاى کوکى، اشیاى شناور براى آب بازى (ماهى، اردک پلاستیکى و...)، ماشین، گارى و حیوان که بتوان آن ها را با نخ به دنبال خود کشید، وسایل معمولى خانه مثل بشقاب، قابلمه، قاشق، فنجان و... .
از یک تا دو سالگى
پیاژه معتقد است که کودک نخستین بار در حدود دو سالگى به تغییرى که اعمال او در اشیا به وجود مى آورد پى مى برد; مثلا، از برخورد قلم با کاغذ متوجه طرز ایجاد خط مى شود و درمى یابد که اگر تخت خود را به حرکت درآورد، از آن صدایى برخواهد خاست.
کودک این در سن بسیار فعال است و از دویدن یا بالا رفتن از جایى و پرتاب کردن اشیا لذت مى برد. بنابراین، فرصت ها و موقعیت هایى براى بازى هاى آزادانه و فعال در خانه و بیرون از خانه براى کودک فراهم سازید و او به بازى هاى آزاد با توپ هاى کوچک تشویق کنید. کودک ممکن است توپ را به طرف بزرگ ترها یا یک شىء دیگر پرتاب کند. از توپ هاى داراى اندازه متوسط و نرم استفاده کنید تا به کودک صدمه نزده و موجب ترس او نشود.
توانایى ساختن اشیا با دستان و انگشتان را در کودک تقویت کنید. به بازى با قطعات توخالى، پیمانه ها و مانند آن ها و ابزارى که قابل انباشته شدن باشند راهنمایى کنید. یک بازى آزاد با پیچ و مهره هاى پلاستیکى بزرگ تشویق کنید، از عدم بلعیده شدن آن ها توسط کودکان اطمینان حاصل کنید. کودک را به قرار دادن قطعات، مکعب ها و دیگر چیزها داخل پیمانه یا ظرف بزرگ تر تشویق کنید. ظروفى با درها و دهانه هاى گشاد آماده کنید تا کودک به باز و بستن درپوش ها بپردازد.
در این سن، کودک به کنجکاوى درباره خودش مى پردازد. کودک را به بازى هاى آزادانه با آینه هایى که امنیت دارند و خطرآفرین نیستند تشویق کنید.با کودک جلوى آینه بایستید یا بنشینید تا او درباره برداشت هایش درباره آنچه که مى بیند صحبت کند. تشویق کنید تا او حرکت هاى جنبشى و محرک ایجاد کند; یعنى در جلو آینه به وسیله دست ها و بدن حرکت هایى انجام دهد.
پاره اى از مفاهیم اصلى مانند علت، اثر، ترکیب و اندازه را مى توانید به کودک بفهمانید. درباره ترکیب اشیایى که کودک حس مى کند صحبت کنید; براى مثال، بگویید: «جغجغه سفت و سخت است»، «پتو نرم است.»
درباره علت و اثر ارتباطات با او صحبت کنید. بگویید: «اگر فنجان را وارونه کنى آب میوه درون آن خواهد ریخت»، «اگر در باران بایستى خیس مى شوى.»
در این سن کودک توانایى تشخیص اشیا، حیوانات و انسان را از یک تصویر دارد. یک اسکلت (بدن) پلاستیکى از حیوانات براى بازى هاى آزاد فراهم کنید. درباره نام هر حیوان، رنگ، صدا و مشخصه هاى دیگر آن با کودک صحبت کنید.
کتاب هاى تصویرى ساده تهیه کنید. از کودک بخواهید به محض این که شما آن ها را نام مى برید به اشیا و حیوانات اشاره کند. درباره تصاویر صحبت کنید. درباره اندازه اشیا صحبت کنید. براى مثال بگویید: «این یک توپ بزرگ است» یا «این قعطه کوچک تر از آن قطعه است».
در حدود 12 ماهگى به بعد هرچه در محدوده دست کودک قرار گیرد آن را به اطراف مى کوبد. این عمل تا 15 ماهگى به اوج خود مى رسد و در حدود 18 ماهگى تقریباً از بین مى رود.
کودک در سن بین 13 الى 18 ماهگى از «دالى کردن» بسیار لذت مى برد و مى تواند «قایم باشک» بازى کند. اسباب بازى هاى چرخ دار را هل مى دهد و مى کشد.
کودک از 9 تا 13 ماهگى بیش تر به اسباب بازى توجه مى کند تا به هم بازى; چون کودک در این دوره به اسباب بازى اهمیت زیادى مى دهد. در این سن گرایش به دعوا بر سر اسباب بازى در کودکان دیده مى شود.
در 14 ماهگى کودک با ماشین بازى کرده و صدایى شبیه آن را ایجاد مى کند.
کودک در 15 ماهگى ممکن است اصرار ورزد که بایستد و تنها براى مدت کوتاهى به مکعب ها دقیق شود. معمولا به هیچ گونه فعالیتى براى ساختن چیزى مبادرت نمى‌ورزد، بلکه فقط مکعب ها را برهم مى زند و یا این که آن ها را براى پدر و مادرش مى آورد.
در 16 ماهگى کودک با عروسک بازى مى کند، برایش لالایى مى خواند و مى خواباند.
در حدود 17 ماهگى اسباب بازى هاى چرخ دارى که منگوله ها و زنگوله هایى در چرخ هاى آن ها باشد و به هنگام حرکت صدا کند، بسیار مورد علاقه کودکان است. در این سن کودک اسباب بازى ها را پرتاب مى کند و اثر آن را مورد کاوش قرار مى دهد و دوست دارد اشیا را یکى پس از دیگرى داخل ظرفى بریزد و بیرون بیاورد.
در 5/17 ماهگى کودک در خیالش با ماشین بازى مى کند و یا خود را به جاى ماشین فرض کرده و عقب عقب مى رود.
در 18 ماهگى میخ را در سوراخ مى کند، یک دفعه دو الى سه ورق مى زند (نمى تواند به صورت تک تک ورق بزند)، مداد را در دست گرفته و به خوبى خط مى کشد، 2 الى 3 مکعب را روى هم مى گذارد.
در 12 الى 18 ماهگى کودک اشیایى را که کاربرد و ویژگى یکسان دارند، در کنار هم قرار مى دهد. در حدود 18 ماهگى مى تواند با مداد خطوط عمودى و افقى رسم نماید.
کودکان در 18 ماهگى مى توانند با مکعب هاى اسباب بازى دو عدد را به یکدیگر متصل کرده و در 2 سالگى 6 عدد را به یکدیگر متصل نمایند.
کودک در 18 ماهگى مى تواند راه برود و عروسکش را همراه خود ببرد، با کمک مادرش با لگو قطار، ماشین، هوایپما و... درست کند و صداى آن ها را درآورد، اگر اسباب بازى دلخواهش را کودک دیگرى بردارد، با زور و داد و فریاد از آن ها مى گیرد و با پاى خود توپ را کنار مى زند.
در 5/18 ماهگى از سر وصداى سکه هاى پول خیلى خوشش مى آید و آن ها را داخل کیف کرده و دوباره بیرون مى آورد.
در 12 تا 18 ماهگى هل دادن یک اسباب بازى چرخ دار به کودک نوپا احساس ایمنى مى دهد. وقتى مى نشیند دوست دارد با دست هایش که مهارت بیش ترى یافته اند کاسه ها و پیاله ها را داخل هم بگذارد. در این سن، از جعبه موزیک و خاک بازى لذت مى برد. سطل، آب پاش و تشتى آب یا شن بازى در اختیارش بگذارید.
18 الى 24 ماهگى کودک به همه چیز دست مى زند، به همه جا مى رود، سر و صدا مى کند، همه چیز را به هم مى ریزد و جابه جا مى کند. یک اسب یا قطار چوبى که دنبال خود بکشد و قطعات ساختمان سازى و یک کامیون یا کمپرسى که چیزى پر کند و خالى کند براى کودک مفید است.
در 19 ماهگى در تمام بازى هاى دسته جمعى شرکت مى کند و گاهى کودک مورد علاقه اش را به بازى دعوت مى کند، هنوز اشیاى تازه و چیزهایى را که قبلا ندیده است به دهان مى برد، ولى هرگز آن ها را نمى خورد، مى تواند چهار لگو را روى هم بگذارد و برج یا آپارتمان بسازد، با بشقاب و کاسه خالى و قاشق به طور خیالى غذا مى خورد و مى گوید: غذاى خوشمزه اى است و به پدر و مادر نیز غذا تعارف مى کند.
براى کودکان 19 تا 25 ماهه اسباب بازى و همبازى اهمیت بیش ترى پیدا مى کند، ارتباط اجتماعى پخته تر مى شود و کودک براى انطباق با همبازى گذشت بیش ترى از خود نشان داده، رفتار خود را تغییر مى دهد.
در 20 ماهگى با دو ماشین کوچکش بازى مى کند، آن ها را به هم مى زند و مى خندد. در این سن بیش تر مایل است با کودکان بزرگ تر از خود بازى کند. با کودکان کوچک تر از خود بیش تر ابراز محبت دارد.
در 21 ماهگى به طور نامنظم به توپ لگد مى زند و مکعب ها را براى درست کردن قطار در یک خط قرار مى دهد، عروسک خود را بغل کرده، راه مى برد و به پشتش مى زند که بخوابد و یا این که روى زمین مى گذارد و مى زند و مى گوید: مُرد!
کودک یک الى دو ساله در بازى با لگوها از شکل هاى مشخص استفاده مى کند و آن ها را روى هم قرار مى دهد و به هم وصل مى نماید.
بازى هاى نمایشى معمولا در سنین 5/1 الى 2 سالگى آغاز مى شود و در سنین کودکستان به اوج خود مى رسد.
در دو سالگى به طور منظم به توپ لگد مى زند و مى تواند با شِش مکعب برجى بسازد. کودک در این سن به عروسک غذا مى دهد، او را به گردش مى برد، با آب و شن بازى مى کند، اسباب بازى هاى متعلق به خود را کاملا مى شناسد و حاضر نیست در اسباب بازى هاى خود کودکان دیگر را سهیم کند.
در دو سالگى توانایى ترسیم خط هاى دایره اى و یا زاویه دار ظاهر مى گردند. نزدیک به دو سالگى یک تاب براى کودک مى تواند، یک کشتى فضایى تصور شود که به سیاره اى دوردست سفر مى کند یا پرنده اى وحشى باشد که در آسمان پرواز مى کند.
در دو سالگى کودک علاقه مند به کاسه هاى پلاستیکى، قاشق هاى چوبى، کلید و قوطى هاى خالى است. از این رو، بهتر است ظروف کهنه و بعضى ظروف پلاستیکى، که ارزان قیمت است، براى کودکان تهیه شود.
در سال دوم زندگى، بازى ها براى کودک داراى مفهوم خاص و عمیقى است. براى مثال، ممکن است دختر بچه اى اسباب بازى خود را در ملافه بپیچد و در دهان خرس خود تکه نانى بگذارد و فعالیت هایى از این قبیل انجام دهد. از این روى، اسباب بازى هایى که در اختیار کودک قرار داده مى شود، باید معنى دارتر باشد. توپ، مکعب هاى بازى، عروسک، انواع حیوانات، ظروف و امثال آن مى تواند جزو اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان باشد. در دو سالگى به صورت تک تک ورق مى زند، تسبیح نخ مى کند، بدون تقلید کاغذ را لوله مى کند و با یک دست با قیچى کاغذ مى برد.
کودک دو ساله مى تواند حدود هفت دقیقه پشت سرهم به یک بازى ادامه دهد. پس از آن، خسته شده و به سوى بازى دیگرى مى رود.
در دو سالگى به خوبى مى دود، کم تر به زمین مى خورد، از پله ها بالا مى رود، بسیار فعّال و سرزنده و بانشاط است. مى تواند با شش مکعب برجى بسازد.
در 20 الى 24 ماهگى، بازى هاى موردنظر دختران عروسک بازى، اسباب بازى هاى نرم و ظریف، استمداد و کمک طلبیدن، رقصیدن و لباس مخصوص پوشیدن و بازى هاى موردنظر پسران بازى با بلوک ها، دست کارى وسایل و ابزار، اسباب بازى هاى ماشینى و حمل و نقلى است.
کودک در دو سالگى مى تواند سوار سه چرخه کوچکى بشود، اما چون هنوز نمى تواند پدال را فشار دهد، با پاهاى خود سه چرخه را به جلو مى راند.
در پایان دو سالگى گاهى اوقات کودکان، دیگران را نیز در بازى خود شریک مى کنند و به بازى دوطرفه مى پردازند. در این مرحله حتى اگر بچه ها سه نفر باشند، دو نفر از آنان با هم بازى مى کنند و یکى از آنان به تنهایى مشغول بازى مى شود.
برخى از اسباب بازى هاى مناسب براى سن 1 الى 2 سالگى عبارتند از: توپ در اندازه متوسط و نرم، پیچ و مهره هاى پلاستیکى، مکعب هاى درشت خانه سازى، قطعات توخالى، آینه، کتاب هاى تصویرى ساده، اسباب بازى هاى چرخ دار، میخ، چکش، خاک، ماسه، آب، سطل، بیلچه، آب پاش، تشت، انواع حیوانات، عروسک، قیچى و کاغذ، سه چرخه، مداد و کاغذ.
از 2 الى سه سالگى
کودک در 5/2 سالگى مداد را با انگشتان مى گیرد و مى تواند خط خطى کند، با مکعب پل مى سازد، توپ را با پا شوت مى کند.
در همین سال به دلیل افزایش قدرت عضلانى، کودک وقتى خطى را رسم مى کند با چشم نیز مراقب است که خط از محدوده تعیین شده خارج نگردد.
کودک در این سن مى تواند اشیاى مشابه را روى هم بچیند و ما نیز مى توانیم از او بخواهیم که قاشق ها، چنگال ها و سایر چیزها را که شسته شده است، روى وسایل مشابه آن ها در داخل قفسه هاى آشپزخانه بچیند.
کودک در 2 الى 5/2 سالگى شروع به بازى هایى مى کند که با تخیل همراه است.
در همین سال مى تواند مکعب ها را روى زمین به دنبال هم قرار داده و قطار درست کند.
در 5/2 سالگى روى سه چرخه مى نشیند، دسته آن را با دست مى چرخاند و هدایت مى کند اما هنوز قادر به پازدن نیست.
در 2 الى 5/2 سالگى معمولا دخترها و پسرها اسباب بازى هاى مشترکى دارند، ولى از این پس، پدربزرگ و مادربزرگ ها به دخترها عروسک و به پسرها ماشین هدیه مى دهند. در این سن پسرها ماشین آتش نشانى و هواپیما را برمى گزینند و دخترها در جستوجوى عروسک و مرواریدهاى چوبى هستند که به نخ بکشند.
در 5/2 الى 3 سالگى تقلید کردن از والدین کار مورد علاقه کودکان است. پسر از ماشین رانى لذت مى برد و دختر به آشپزى و خانه دارى علاقه مند است.
5/2 الى 3 سالگى سن تخیل و بازى حرفه اى کودک است. دختر با یک کیف جراحى نقش دکتر و پرستار را بازى مى کند و پس از تزریق آمپول به عروسکش، درجه حرارت بدن او را اندازه مى گیرد و یا نقش یک فروشنده را بازى مى کند.
در این سنین هم دختران و هم پسران بازى هاى ساختن لگوها را دوست دارند و از نقاشى کردن لذت مى برند. عروسک براى دختر بچه ها و ماشین براى پسر بچه ها با ارزش ترین اسباب بازى هاست.
کودک در 5/2 سالگى به تنهایى از پله ها بالا مى رود و هنگام پایین آمدن دست خود را به نرده یا دیوار مى گیرد. اسباب بازى هایى که جداشدنى است و به قطعات گوناگون تقسیم مى شود مانند قطار، ماشین، قطعات چوبى، لگو، مکعب هاى چوبى، انواع پازل، و نظایر آن، بخصوص اگر رنگى باشد، مورد علاقه کودک است.
در سال سوم زندگى، با توجه به مهارت هاى بیش ترى که کودک به دست مى آورد، باید اسباب بازى هایى در اختیارش قرار گیرد که متناسب با توانایى هایش باشد; اسباب بازى هایى مانند قطار، اتومبیل و مکعب هایى براى ساختن، عروسک هایى که بتواند لباس هاى آن ها را عوض کند و به آن ها غذا بدهد.
کودک در 3 سالگى مداد را مانند بزرگ ترها در دست مى گیرد، با قیچى به خوبى مى برد. اشیا را با شست و یا انگشت وسط و شست بلند مى کند. کاغذ را لوله کرده و تا مى زند، با تقلید عکس آدم مى کشد، دایره مى کشد و مى تواند دو خط عمودى و افقى را ترکیب نماید.
در سن 3 سالگى فرصت هاى مناسبى براى بازى هاى سرگرم کننده در خانه و بیرون از خانه براى کودک مهیا کنید; مانند بالا رفتن، دویدن، آهسته رفتن و پریدن. اسباب بازى هایى را مهیا کنید تا کودک آن ها را از هم جدا کند (مانند مهره ها). البته، مهره ها باید به اندازه کافى بزرگ باشد تا بلعیده نشود. همچنین فرصت هایى براى پر کردن و خالى کردن پیمانه ها با شن، آب، برنج و حبوبات براى کودک فراهم شود. مداد شمعى، گچ، رنگ و کاغذ براى نقاشى و نوشتن آماده کنید.
سعى کنید مهارت هاى زبانى کودک را افزایش دهید، به کودک دلگرمى بدهید تا با شما صحبت کند. در این صحبت، از ضمایرى مانند «من»، «مرا»، «شما»، «آن ها» و «ما» استفاده کنید و به کودک بیاموزید از این لغات استفاده کند. با کودک درباره تصاویر صحبت کنید. از او بخواهید تا به اشیا و یا نام آن ها اشاره کند. همیشه براى اشیا نام درست انتخاب کنید.
در 3 سالگى کودک به بازى هاى نمایشى علاقه نشان مى دهد. جلوى کودک بایستید و از او بخواهید هرکارى که شما مى کنید، تکرار کند. عروسک، گارى کوچک، تختخواب عروسک، تلفن هاى اسباب بازى براى مکالمه و بازى هاى نمایشى براى کودک مهیا کنید.
کودک در این سن علاقه مند به مسأله تعادل و اندازه و روش هاى روى هم سوار کردن مکعب هاست. براى کودک 3 ساله یک مکعب مى تواند یک قطار، یک عروسک یا یک ساختمان باشد.
کودک 3 ساله قادر است از گلوله هاى رنگى به ترتیب قرمز، زرد ـ قرمز، زرد درست کند. او رنگ ها و فرم ها را طبقه بندى مى کند. براى مثال، دکمه ها را بر طبق رنگ و اندازه مرتب مى کند و مى تواند تا سه رنگ را نام ببرد. مى تواند به مدت نیم ساعت بر روى یک بازى تمرکز داشته باشد و اگر به هدف و مقصودش برسد راضى و خرسند مى شود.
کودکان سه ساله معمولا مکعب ها را به طور افقى قرار مى دهند، به ندرت در این سن، کودک شخصاً به ساختن چیزى مبادرت مىورزد. کودک 3 ساله در بازى با لگوها شروع به ساختن شکل معین و ساده اى مى کند.
کودک در حدود 3 سالگى دوست دارد با موادى بازى کند که بتواند به آن ها ضربه بزند، فشار بدهد، تکه تکه کند و روى هم بگذارد. خرد کردن و فشار دادن مواد به کودک آرامش مى دهد. گل و خمیربازى این نیاز را برطرف مى کند و کودک هنگام بازى با آن ها آرامش مى یابد.
در این دوره وسایل نقاشى براى بازى کردن بسیار مناسب است. کودک علاقه به مداد رنگى و ماژیک دارد. قطعات چوبى که بتوان از بین آن ها نخ یا ریسمانى رد و آن ها را ردیف کرد نیز کودک را سرگرم مى کند. در پارک ها مى توان از تاب، الاکلنگ، سرسره و نردبان با رعایت نکات ایمنى استفاده کرد.
در 3 سالگى کودک قادر به راه رفتن است و دست هاى او قدرت انجام دادن حرکت هاى پیچیده ترى دارند. بنابراین، مى توان اسباب بازى هایى از قبیل سه چرخه پلاستیکى کوچک، گارى، کامیون و توپ برایشان تهیه کرد. آویزها و فرفره ها از جمله وسایل و ابزار بازى هستند که کودکان به هنگام 3 سالگى مى توانند در ساختن آن ها همکارى کنند. پازل هایى که از قطعات کم تر (چهار ـ پنج) تشکیل شده اند براى کودکان سنین پایین دو تا سه سالگى مناسب هستند. کودک در 3 سالگى مى تواند کاغذ را قیچى کند.
براى بازى با دو یا سه کودک 3 ساله، که مشغول توپ بازى هستند، ما نیز به عنوان بزرگ سال مى توانیم وارد شده و هرگاه توپ به طرف ما مى آید، آن را گرفته و به سوى یکى از کودکان بیندازیم در این سن غالب کودکان بدین گونه بازى ها علاقه مندند.
کودک در سن 5/2 الى 3 سالگى بیش تر در کنار کودکان به بازى مشغول مى شود، ولى با خود آن ها بازى نمى کند.
کودکان 3 ساله اولین تلاش ها را براى انجام بازى مشترک با 2 الى 3 همبازى شروع مى کنند. کودک در دسته هاى 3 نفرى در بازى ها و فعالیت هاى دیگر کودکان شرکت مى کند و به تدریج، آمادگى پیدا مى کند که حقوق دیگران را درک کند. در این سن، بیش از هر زمان دیگر، براى تصاحب اسباب بازى زد و خورد مى کند. بازى هاى گروهى که در این سن حداکثر با 3 نفر شکل مى گیرد، ناپایدار بوده و به زودى از هم پاشیده مى شوند; زیرا کودکان در این سن مى توانند در آن واحد فقط با یک نفر بازى کنند.
کودک در 3 سالگى بالانس، پرسش هاى گوناگون و بازى با صندوق و جعبه و آجر و تخته و جست و خیز با طناب را دوست دارد و مى تواند سوار سه چرخه شود و رکاب بزند.
اسباب بازى هاى پیشنهادى مناسب براى سن 2 الى 3 سالگى: لوازم نقاشى (مداد شمعى، گچ، آب رنگ، قلم مو، مداد رنگى)، خمیزبازى و گل رُس، توپ، سه چرخه، الاکلنگ، سرسره و تاب کوچک، انواع پازل یا 4 تا 5 قطعه مانند پازل آدمک، خانه و...، مرواریدهاى چوبى درشت، لگو، مکعب هاى چوبى رنگى، قطار، ماشین، قطعات چوبى، عروسک و وسایل آن مثل تختخواب عروسک، لباس عروسک و...، قیچى و کاغذ باطله جهت برش، تلفن اسباب بازى، طناب، گارى، کامیون، لوتو، دومینو، و تخته سیاه کوچک.
از 3 الى 4 سالگى
در 4 سالگى کودک کنجکاو است که اشیا چرا و چگونه به وجود مى آیند. موضوعاتى را فراهم کنید که کنجکاوى کودکان را تحریک کند. به سؤالات آنان به سادگى و صداقت پاسخ دهید و از کتاب هاى مرجع براى پیدا کردن پاسخ به همراه کودکان استفاده کنید. فعالیت هاى علمى ساده اى انجام دهید; مثل این که آهن ربا به چه چیزهایى را مى رباید، یخ زدن آب، بذر گیاهان و به پرواز درآوردن بادبادک در یک روز بادى.
از این سن درک مفاهیم عددى شروع مى شود. معمولا مفاهیم 1 و 2 و 3 را مى توانند درک کنند. شاید بتوانند چند شماره را پشت سرهم بشمارند. اما ممکن است چند تایى را حذف کنند. موضوعات مورد علاقه آن ها مثل شیرینى، فنجان، عروسک و... را بشمارید. به بچه ها اجازه شمارش آن ها را بدهید. اعداد را در اتاق به بچه ها نمایش دهید و براى این کار از تقویم، نمودار، ترازو و خط کش استفاده کنید.
مهارت هاى زبان و لغات را افزایش دهید. هر روز فرصت هایى براى خواندن داستان به طور گروهى یا انفرادى براى کودکان فراهم کنید. کودکان را تشویق کنید که قصه بگویند، قصه هایشان را روى نوار ضبط کنید و تشویق کنید تا درباره موضوع مورد علاقه خود صحبت کنند. کودکان را به فعالیت هاى هنرى مانند کار با رنگ، مداد شمعى، گچ، مداد رنگى، گِل و خمیر بازى تشویق کنید. فرصت هایى براى بازى با آجرهایى در اندازه ها و اشکال مختلف براى آنان ایجاد کنید.
از 2 الى 4 سالگى مکعب هایى که رنگ هاى متفاوت داشته و هر ضلع آن ها 5 الى 7 سانتى متر باشد، براى کودکان مناسب است. کودک با این مکعب ها مى تواند اشکال هندسى گوناگون بسازد و با در کنار هم قرار دادن رنگ هاى گوناگون فکر و اندیشه و نیروى سازندگى و تشخیص خود را پرورش دهد.
در 3 الى 4 سالگى کودک قادر به سوار شدن سه چرخه، به حرکت درآوردن وسایل مختلف (واگن) و بالا رفتن از نردبان هاى مخصوص ژیمناستیک است. ترسیم خطوط در سه سالگى هنوز به صورت مخدوش است، ولى در یک جهت بوده و از تکرار جلوگیرى مى شود.
در سه الى 5/4 سالگى بازى هاى موردنظر دختران، برش، طراحى و شیرینى پزى، بازى در آشپزخانه، بازى با عروسک و لباس مخصوص پوشیدن است و بازى هاى موردنظر پسران، عملیات ساختمانى با بلوک ها، نجارى و چوب کارى، بازى با وسایل و اسباب بازى هاى حمل و نقل، سه چرخه سوارى، بازى در کوچه و خیابان با گل و شن مى باشد.
کودکان در این سن مى توانند به طور یکنواخت و مستقیم دوندگى نمایند و به آسانى دویدن خود را متوقف سازند، به دور خود بچرخند، بالا روند و جهش نمایند. از توانایى برقرارى تعادل برخوردارند و مى توانند روى یک نرده یا میز پهن راه رفته و تعادل بدن و حرکات خود را حفظ نمایند.
با رشد عضلات ظریف و افزایش کنترل بر روى آن ها، علاقه مندى کودکان به رنگ آمیزى نقاشى، تا زدن کاغذ و ساختن اسباب بازى ها بیش تر مى گردد.
براى کودکان چهارساله، که معمولا از بازى بر روى پلکان لذت مى برند، مى توانیم پیشنهاد کنیم که یک یک به نوبت ابتدا از یک پله و بعد دو پله و سپس احتمالا سه پله، شروع به پریدن کنند. باید به خاطر داشت که بازى در پلکان بدون ترتیب قبلى احتمال خطر زیاد دارد. اما در صورتى که زیرنظر یک فرد بزرگسال و با توجه به فعالیت هاى حسى و حرکتى کودکان باشد، موجب مى شود که هریک از کودکان فعالیتى مناسب با میزان مهارت خویش انجام دهد.
کودک در چهار سالگى سعى مى کند از رنگ ها به تناوب استفاده نماید. براى مثال، ابتدا شىء قرمز رنگ، سپس آبى و مجدداً قرمز و بعد آبى و... به کار مى برد.
در 4 سالگى به سرعت دوچرخه مى راند و با مهارت دور مى زند و مى تواند روى یک پا لى لى کند. در این سن دخترها و پسرها دوچرخه سوارى و توپ بازى را دوست دارند. همچنین از بازى هایى که صبر و حوصله مى خواهد مثل «پازل» و مجموعه اسباب بازى هاى فکرى و دقیق تر لذت مى برند. دختر در این سن مى تواند عروسکش را حمام کند و بعد در حالى که لالایى مى گوید او را بخواباند.
از 4 سالگى بچه از بریدن قطعات کاغذ رنگى و چسباندن آن ها روى مقوا لذت مى برد. سه چرخه، هواپیما، کشتى، اتومبیل و انواع عروسک ها و جعبه هاى بزرگ که بچه با آن هزار و یک کار مى تواند بکند، طناب و وسایل ورزشى بازیچه هاى مطلوب او هستند.
در 4 سالگى کودک رفتارش دقیق و ظریف تر مى شود، مى تواند لباس خود را بپوشد و بند کفش خود را ببندد. کودکان را تشویق کنید خودشان لباس بپوشند، خودشان لباس خود را در بیاورند، غذاى خود را بکشند، سفره را بچینند و گیاهان را آبیارى کنند.
اغلب کودکان 4 ساله در مجسمه سازى اشیاى مشخصى مى سازند و درست کردن و اضافه کردن را به خراب کردن و دوباره سازى ترجیح مى دهند، با مکعب ها طرح هاى خام و مارپیچ درست مى کنند که با سستى روى هم سوار هستند.
کودک در 5/3 سالگى خط مایل و در 4 سالگى مربع مى کشد. در 4 سالگى به بازى با عده بیش تر از دو سه نفر از همسالان علاقه مند است. ولى مدت زیادى نمى تواند به شرکت در این بازى هاى دسته جمعى ادامه بدهد. کودک مى آموزد که شرکت در بازى هاى جمعى، مستلزم این است که او و دیگران به نوبت از اسباب بازى استفاده کنند.
اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان 3 الى 4 سالگى: نردبان، وسایل نجارى (چکش، میخ و...) وسایل آشپزى (ظرف هاى کوچک غذاخورى و آشپزى و...)، وسایل و اسباب بازى هاى حمل و نقل مثل واگن، گارى دستى، کامیون، تراکتور، جرثقیل، قایق، هواپیما، کشتى، اتومبیل، انواع عروسک، قطعات کاغذ رنگى، مکعب هاى چوبى، آهن ربا، قطعات آهن، ظرف هاى کوچک غذاخورى و آشپزى، جارو، تختخواب عروسک، خانه عروسک، حیوانات گوناگون، ماشین آتش نشانى، الاکلنگ، سرسره، تاب، تلفن، سه چرخه، خمیر بازى، گل رُس، ماسه، سه چرخه، انواع پازل، وسایل نقاشى (مداد شمعى، گچ، آبرنگ).
4 الى 5 سالگى
کودک در 5 سالگى از کارهاى پر تحرک لذت مى برد و فعال است و بازى هاى پر سروصدا را دوست دارد. مهارت هاى عضلانى بزرگ و کوچک کودک افزایش یافته و مى تواند توازن بدن را به خوبى حفظ کند. فرصت هایى فراهم آورید که کودک بر روى یک خط پیچ دار قدم بزند یا بر روى یک تیر تعادل خودش را حفظ کند.
کودک را به مخلوط کردن رنگ هاى ابتدایى براى ایجاد و ترکیب رنگ هاى جدید دیگر تشویق کنید و رنگ هاى ایجادشده را براى او نام ببرید.
در 5 سالگى کودک داراى تعادل کلى است، حرکاتش تکامل بیش ترى دارد و مى توان گفت که در این سن مانند بزرگسالان عمل مى کند و به اعمالى همچون شانه کردن و مسواک زدن مى پردازد.
بهترین اسباب بازى براى کودک در این سن، لگو یا بلوک هاست که با آن ها ساختمان مى سازد. قیچى کردن کاغذ فعالیتى است که کودک در این دوره سنى نیز علاقه نشان مى دهد. بدین منظور، به او چگونگى کارکردن با قیچى و کاغذها را یاد بدهید; زیرا کودک از سوراخ کردن، بریدن، چین دادن کاغذ، بخصوص کاغذهاى رنگى، لذت مى برد.
سوراخ کردن کاغذ فعالیت دیگرى است که کودک را سرگرم مى کند، بریدن عکس ها و و چسباندن آن روى کاغذ، نقاشى کردن با مداد رنگى، آبرنگ و ماژیک مدت زمان زیادى او را سرگرم مى کند. در این دوره کودک به انجام دادن کارهاى دستى، به ویژه بریدن، دوختن و چسباندن علاقه دارد.
استوانه هاى اندازه گیرى براى هماهنگى عمل چشم و دست، شناخت رنگ ها، تقویت دقت و توجه به اندازه قطعات، طبقه بندى اشیا بر حسب رنگ و اندازه، درک مفاهیمى همچون بلندتر و کوتاه تر، کوتاه و بلند، بلندترین و کوتاه ترین مؤثر است.
در این سن فهم مفاهیم وابسته به اعداد، اندازه، وزن، رنگ، محتوا، فاصله و موقعیت و زمان در کودک افزایش مى یابد. در مکالمات از کلمات وابسته به این مفاهیم استفاده کنید و با جملاتى نظیر «مداد را کنار ساختمان بزرگ قرار بده»، کودک را به بازى تشویق کنید.
در 5 سالگى کودک داراى قوه تصور عالى است و از تماشاى نمایش نامه درام لذت مى برد. به مناسبت هاى مختلف و با وسایلى مثل صندوق پول، سطل زباله، قورى و مبلمان اندازه بچه ها نمایش نامه هایى را ترتیب دهید.
کودک در این سن مشتاق کسب آگاهى از جهان اطراف است. گردش هاى دسته جمعى به مناطق و مکان هاى مختلف شهر مثل پارک، ایستگاه آتش نشانى، کلانترى و... انجام دهید.
در این سن کودک توانایى طبقه بندى (دسته بندى) بر طبق ویژگى هاى مشابه را دارد. مى تواند با لوتوها بازى کند و دکمه ها را بر طبق رنگ و اندازه دسته بندى کند. مخلوطى از دانه ها را فراهم کنید و از کودک بخواهید بر طبق نوع آن ها را جدا کند. بلوک هاى مختلف در اختیارش قرار دهید و از او بخواهید بر طبق شکل آن ها را بچیند و جدا کند.
در 5 سالگى کودک شکل آدم را با بدن، صورت، دست و پا مى کشد، با لوبیا از روى طرح شکل مى سازد و مى تواند خط راست را با قیچى ببرد. یک قسمت را به خوبى رنگ مى زند.
در این سن کودک بین تخیل و واقعیت در نوسان است، از کلام آهنگ دار و قصه هایى که قطعات تکرارى دارند لذت مى برد، معمولا سعى مى کنند آنچه را دیده اند بسازند.
کودک در 5 سالگى چهار ضلعى (با مکعبى داخل آن) مى سازد و مى تواند ساختمان هایى بسازد که با دقت روى هم سوار شده اند.
کودکان پنج ـ شش ساله در بازى هاى جمعى پخته ترند. آن ها مى توانند فکرشان را براى دوستانشان توضیح دهند و به تدریج عزت نفس در آن ها ظهور مى یابد. البته نباید اجازه داد این خصیصه به خودنمایى و خودپرستى مبدّل شود.
در سن 5 سالگى جمع بازیکنان یک گروه به 4 یا 5 نفر مى رسد که مى توانند براى مدتى بیش تر به بازى خود ادامه دهند.
کودکان 5 ساله نسبت به کودکان 4 ساله مدت بیش ترى تمرکز مى کنند، بعضى اوقات یک ساعت به طراحى، نقاشى، مجسمه سازى مى پردازند. ولى معمولا مدت کار آن ها از یک ربع تا نیم ساعت است. آنان دوست دارند با گل اشکال و شىء بخصوصى خلق کنند و شکل هاى پیچیده ترى بسازند.
کودکان در این سن کنترل بیش ترى روى حرکات ظریف بدن داشته و مى توانند از وسایل زیر استفاده نمایند: قیچى، مسواک، اره، مداد، چکش و سوزن براى کوبلن دوزى.
تمامى کودکان 5 و 6 ساله چابک و پر جنب و جوش هستند. آن ها مى توانند جست و خیز نمایند، بدوند، پرسش نمایند، بالا و پایین بروند و بعضى از آن ها در فعالیت هاى ورزشى از قبیل دوچرخه سوارى، ژیمناستیک، شنا و اسکى شرکت نمایند.
در 5 سالگى کودکان مى توانند لى لى بازى کنند، بپرند، طناب بازى کنند، بدوند، از جایى بالا روند، دور خود بچرخند و... . کودک تا سن 4 الى 5 سالگى پس از به دست آوردن تجربه کافى به راحتى در بازى هاى نمایشى، اجتماعى پیشرفت مى کند. کودکان 5 ساله قادرند نخست موضوع بازى و نقش خود را در آن انتخاب کنند، سپس نقش هاى لازم را برگزینند.
کودکان 5 ساله به فعالیت هاى گروهى علاقه دارند و قوانین و مقررات بازى را رعایت مى کنند. آن ها در سنى هستند که دوست دارند سرگرمى هاى بزرگ ترها را تقلید کنند; سرگرمى هاى خانه مانند چراغ خوراک پزى، ظرفشویى، اطوکشى، جاروکشى و... .
فهرست اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان 4 الى 5 ساله: وسایل ساده خیاطى (نخ و سوزن کوبلن)، انواع پازل با 9 تا 15 قطعه، کلاه مأموران آتش نشانى، کلاه افسر پلیس، لباس پرستار و پزشک، وسایل برش و چسباندن (چسب، قیچى)، لگو یا بلوکه هاى ساختمان سازى، وسایل نقاشى (مداد رنگى، گواش، آبرنگ، ماژیک)، مهره هاى رج شونده، وسایل ساده نجارى (چکش، اره کوچک)، طناب براى طناب بازى، قطعه هاى چوبى و پلاستیکى براى خانه سازى، گارى دستى، الاکلنگ، سرسره، تاب، نردبان، لباس هاى مردانه و زنانه، سه پایه و تخته سیاه، تلفن، ظرف هاى کوچک غذاخورى و آشپزى، وسایل بازى هاى تقلیدى، وسایل باغبانى (بیلچه، شن کش و...) آهن ربا، براده آهن، تکه آهن.
5 الى 6 سالگى
خصوصیات بازى ها در سنین 3 الى 6 سالگى را مى توان چنین برشمرد: بازى همراه با حرکات بدنى، استفاده از نیروى تخیل در بازى ها، علاقه به رقابت و تقلید، علاقه شدید به بازى با گل و خاک، شکستن و نابود کردن اسباب بازى به منظور پى بردن به محتویات آن ها و بالاخره نپذیرفتن هیچ گونه قید و قانون و قاعده اى در بازى.
کودک در 6 سالگى مستطیل (با دو قطر آن)، لوزى (با محور طول افقى) و دایره و مثلث به صورت مماس داخل و خارج مى کشد.
کودکان 6 الى 7 ساله معلومات خود را که از تجارب شخصى و یا از داستان هاى نقل شده کسب کرده اند، به صورت ماهرانه اى در بازى ها به کار مى گیرند.
در سن 6 سالگى بازى هاى فردى، که به صورت دویدن و بالا رفتن بود، به صورت بازى هاى جمعى درمى آید. کودک بیش تر اوقات با کودکان دیگر بازى مى کند، ولى یک همبازى را ترجیح مى دهد و تمایل به بازى در گروه هاى کوچک در او دویده مى شود، بازى ابداع مى کند و در هنگام بازى قواعد و مقررات آن را تغییر مى دهد.
در 4 الى 6 سالگى کودکان علاقه مند به بازى هاى نمایشى هستند و از این طریق احساس لذت مى کنند. بازى ذوقى تقریباً در سن 5 الى 6 سالگى ظاهر مى شود. کودکان در 5 تا 6 سالگى بیش تر اوقات علاوه بر سه چرخه، دوچرخه سوارى نیز مى کنند. پریدن با یک پا به طور یک در میان و جست و خیز کردن، کنترل بیش تر روى حرکات ظریف بدن، شروع استفاده از وسایلى مانند مسواک، قیچى، اره، مداد، چکش و سوزن براى دوخت و دوز و... مخصوص این سنین است.
کودک در 6 سالگى توپ را با یک دست مى گیرد، از مقررات بازى پیروى مى کند، همبازى انتخاب مى کند.
فهرست اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان 5 تا 6 ساله: میز تحریر و صندلى، جعبه رنگ و وسایل نقاشى، وسایل باغبانى (بیلچه، شن کش و...، فرفره، طناب براى طناب بازى، وسایل خیاطى (سوزن و نخ)، دوچرخه، توپ با راکت، قیچى و کاغذ، انواع عروسک (عروسک خیمه شب بازى و...)، گِل رس، خاک، شن.
از 7 تا 12 سالگى
معمولا کودکان در آستانه هفت سالگى، که میدان تصوراتشان گسترش مى یابد، در بازى ها تمایلشان به اجراى نقش هاى مختلف و ترکیب آموخته ها و اعمال هدف دار شدت مى یابد.
کودک در 7 سالگى به مهارت هاى بدنى براى ورزش هاى دسته جمعى مسلط شده و از بازى هاى گروهى لذت مى برد، به هنگام سوارشدن بر روى اسباب بازى هاى متحرک تعادل خود را مى تواند حفظ کند.
کودکان از سن 7 سالگى به بعد مى توانند قواعد بازى را رعایت کنند، دسته جمعى به بازى مشغول شوند و باهم به رقابت بپردازند، عده اى برنده و عده اى دیگر بازنده شوند.
کودک در 7 سالگى به مهارت هاى بدنى براى ورزش هاى دسته جمعى مسلط شده و از بازى هاى گروهى لذت مى برد. هنوز از بازى هاى تخیلى لذت مى برد و با چوب کار دستى مى سازد.
در 7 سالگى پسران به بازى فوتبال و تیراندازى با کمان علاقه مندند و دختران از جهیدن و لى لى بازى لذت مى برند. کودک در سنین 7 الى 11 سالگى بازى هاى باقاعده را انجام مى دهد. کودک در 8 سالگى شش ضلعى مى کشد و هنوز از بازى هاى تخیلى لذت مى برد.
زمانى که کودکان به حدود سن ده سالگى مى رسند، بازى هاى آن ها بیش تر رنگ رقابت به خود مى گیرد و مهارت و برترى در بازى، بیش از هرچیز دیگر مهم جلوه مى کند، در حالى که تا قبل از آن، بیش تر تفریح و شادى در بازى مطرح بوده است.
در سن 11 الى 13 سالگى علاقه به نشان دادن سرعت، قدرت و مهارت در بازى، پرداختن به بازى هایى که مستلزم مهارت بیش تر هستند، علاقه به بازى هاى دسته جمعى و ظاهر شدن میل رقابت در بازى ها در کودکان شکل مى گیرد.
فهرست اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان 7 الى 12 ساله: وسایل نمایش عروسکى، وسایل ساده تردستى، وسایل بافندگى، وسایل سبدبافى و حصیر بافى، وسایل کامل نجارى، وسایل آزمایش هاى علمى، وسایل نقاشى، وسایل خیاطى، وسایل باغبانى، وسایل برش و چسباندن.
… منابع
یکى از منابع عمده در این فصل منبع شماره 1 مى باشد و از سایر منابع نیز در حد لازم استفاده شده است.
1. MAYESKY MARY, CREATIVE ACTIVITIES FOR YOUNG CHiLOREN
2ـ سوسن اردکانى (شاهین)، بهداشت مادر و کودک
3ـ دیدیه کالوت، فرزندان خود را در بازى ها بهتر بشناسیم.
4ـ ادوارد سینکلر و اشتوکینگر ماگدامن، دنیاى کوچک بزرگ من
5ـ آ. ساپتکو، پدران و مادران درباره تربیت فرزندان
6ـ بنیامین اسپاک، تغذیه، تربیت و نگهدارى کودک
7ـ مینو واثقى، آموزش ضمن بازى (سال سوم)
8ـ لورانس پرنو، دنیاى شیرین بچه دارى
9ـ نویسندگان و مؤلفان کشورهاى جهان، نگاهى به آموزش و پروش پیش از دبستان در جهان امروز
10ـ مهدى جلالى، روان شناسى کودک
11ـ محمدعلى احمدوند، روان شناسى بازى
12ـ جان بک، چگونه فرزند باهوش ترى تربیت کنیم.
13ـ جوزف براگا براگالورى، با کودکان خود رشد کنید.
14ـ الیزابت هارلوک، بازى
15ـ جمعى از مؤلفان، روان شناسى رشد (1)
16ـ ناصر بى ریا و همکاران، روان شناسى رشد (2) با نگرشى به منابع اسلامى
17ـ هادى بهرامى، روان شناسى کودک
18ـ سیروس عظیمى، روان شناسى کودک
19ـ حسن احدى و شکوه السادات بنى جمالى، روان شناسى رشد
20ـ محمدرضا شرفى، مراحل رشد و تحول انسان
21ـ مهرناز شهرآراى، راهنماى انتخاب اسباب بازیى
22ـ سینگر دروتى. جى ـ دونسن تریسى. آ، مقدمه اى بر پیاژه کودک چگونه فکر مى کند.
23ـ ایلگ فرانسس و همکاران، رفتار کودک
24ـ هادى سلیمى اشکورى، مطالعه رشد روانى یک کودک ایرانى در دو سال اول زندگى
25ـ آ.ک بوندار نکو و آى. اى ماتوسیک، نقش بازى در پرورش فکرى کودک
26ـ سیدمهدى طباطبائى نیا، اسباب بازى آموزش و درمان
27ـ سى فلت کارل و باربوردنیتا، آموزش و پرورش دوران نخستین کودکى
امروزه روان شناسان اعتقاد دارند که براى رسیدن به مراحل بالاتر رشد باید پایه هاى اولیه رشد را جدى گرفت و اگر چنانچه اولین مراحل رشد به خوبى طى نشود، در مراحل بعدى کودک دچار اختلال خواهد شد.
یکى از نیازهاى مهم و اساسى کودک، نیاز به بازى و اسباب بازى است. بازى براى کودک همانند آب است براى ماهى. کودک بدون بازى نمى تواند به رشد متعادل و سازنده اى برسد. اسباب بازى شوق زیستن را در وجود کودک برمى انگیزد موجب پرورش قواى جسمى، ذهنى، روانى، عاطفى و اجتماعى کودک مى شود.
اسباب بازى همچنین موجب مى شود که کودک با دنیاى بیرون ارتباط برقرار نماید و تجارب خویش را گسترش دهد و با مفاهیم مختلفى همانند رنگ، شکل، اندازه، بالا، پایین و... آشنا شود.
مسأله مهم این است که بازى و اسباب بازى ها باید متناسب با ویژگى هاى سنى، رشد جسمى و روانى کودک باشد تا اثرات مفید و سازنده را داشته باشد وگرنه بعضى مواقع ممکن است اسباب بازى به دلیل عدم تناسب با ویژگى هاى سنى و رشدى کودک، او را دچار شکست هاى متعدد و در نهایت، احساس حقارت کند که در این صورت، آن اسباب بازى براى کودک مضر است.
روان شناس مشهور ژان پیاژه تأکید مى کند که والدین در انتخاب اسباب بازى دقّت و هوشیارى لازم را داشته باشند; چرا که در شکل دادن به تمایلات عاطفى و روانى او نقش مهمى ایفا مى کند و چنانچه در انتخاب آن ها توجه کافى نشود، ناخواسته تمایلات کودکان به گونه اى شکل مى گیرد که مورد انتظار نبود.
در این مقاله سعى نگارنده بر این است تا از دیدگاه هاى مختلف و با توجه به لحاظ همه عوامل، بازى و اسباب بازى متناسب با هر سن را پیشنهاد نماید. بازى ها و اسباب بازى هاى پیشنهادى مى تواند راهنماى بسیار خوبى براى والدین و مربیان محترم باشد.
بازى ها و اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان
با توجه به انواع مختلف بازى ها (جسمى(Physical)، تقلیدى(Imitative)، ساختنى (Constructive)و خلّاق(Crative)) و در نظرگرفتن ویژگى هاى جسمى، عاطفى، اجتماعى و فکرى کودکان از تولد تا دوازده سالگى، فهرستى از بازى ها و اسباب بازى هاى مناسب براى سنین مختلف پیشنهاد مى شود:
از تولد تا 12 ماهگى
بازى بدنى که حتى در نخستین ماه ها آغاز مى شود، عمدتاً به رشد و تکامل اعمال حرکتى درشت Harsh motor functions)) مانند کنترل اعضا، تنه و سر کمک مى کند. ماه اول و دوم پس از تولد، کودک علاقه به فعالیت هاى عضلانى، لگدزدن، برگشتن، غلتیدن، تکان دادن دست ها و سایر حرکات شناخته بدنى دارد. در یک ماهگى جغجغه را لمس نموده و زود مى اندازد. در 5/2 ماهگى مى تواند جغجغه را تکان دهد و یکى از سرگرمى هاى او بیرون آوردن صداهاى مختلف از حنجره است. از حدود 2 یا 3 ماهگى بازى اکتشافى که به صورت بازى با انگشتان است آغاز مى شود. از 1 تا 4 ماهگى صدا و رنگ را کشف مى کند.
کودک هنگامى به اسباب بازى نگاه خواهد کرد که اسباب بازى در معرض دید او قرار گیرد. از سه ماهگى به بعد علاقه اش به اسباب بازى شدیدتر خواهد شد. از این رو، مى کوشد با حرکت هر دو دست، اسباب بازى را به سوى خود بکشد و با آن تماس حاصل نماید. در چنین سنى مى توان یک جسم حرکت کننده را روى تختخواب بچه آویخت و تصاویر رنگى در اتاقش قرار داد.
یک جغجغه یا اسباب بازى به آرامى در کنار چشمان کودک حرکت دهید به طورى که چشمان وى مسیر حرکت اسباب بازى را دنبال کند. به کودک اجازه دهید یک شىء (جغجغه، پیمانه پلاستیکى و...) را که در دستانش مى باشد چنگ بزند، به صدا درآورد و آن را تکان دهد. این کار موجب سرگرمى کودک مى شود.
کودک در 5/4 ماهگى هر شىء را که مى بیند و در دسترسش قرار دارد برمى دارد، به طرف دهان مى برد، مى مکد، تکان مى دهد و پرت مى کند. اشیاى مختلفى (مانند قطعات و پیمانه ها...) در اختیارش قرار دهید تا آن ها را بگیرد. از آن جا که کودک احتمالا دوست دارد این اشیا را در دهان قرار دهد، پیشاپیش از اندازه و تمیز بودن آن ها، که قابل بلعیدن نباشند، اطمینان پیدا کنید. با تکان دادن یک جغجغه در پشت سر کودک، به او اجازه برگشتن و گرفتن آن را بدهید.
در پنج ماهگى بررسى اسباب بازى ها با چشم، خیره شدن به دست ها و زیاد شدن حرکات صدایى موجب تفریح و لذت کودک است. وقتى که مکعبى در دسترس کودک قرار مى گیرد، با خوشحالى آن را مى گیرد.
در ماه ششم خندیدن، پرتاب کردن اسباب بازى ها و لذت بردن از صداى به زمین خوردن آن ها و کشیدن اسباب بازى ها به طرف خود، اگر به نخ بسته شده باشند، کودک را به وجد مى آورند. کودک در این سن به مدت پنج الى ده دقیقه مى تواند خودش را با اسباب بازى هایش سرگرم کند و نیز اشیا را از یک دست به دست دیگر انتقال دهد. علاقه زیادى دارد که به همه چیز دست بزند. مى خواهد همه چیز را در دهان بگذارد; اسباب بازى ها را از طریق نگاه کردن، لمس کردن، در دهان گذاشتن و به زمین زدن کشف کند. بنابراین، اجازه دهید که کودک با وسایل معمولى خانه مثل بشقات، قابلمه، قاشق، روزنامه، پارچه و مانند آن ها بازى کند. همچنین صورتش را با کشیدن ملحفه مخفى مى کند و سپس آن را کنار مى زند.
در هفت ماهگى، دست کارى اشیاى محیط زندگى، مچاله کردن کاغذ، بازى با قاشق و فنجان، برداشتن کلاه از سر، پایین کشیدن جوراب هاى خود، بازى با آب، خنده و دست تکان دادن و فریاد کشیدن در مقابل افراد آشنا و سر را براى مخفى شدن و بازى کردن گرداندن، از انواع بازى هاى این سن است. کودک در این سن مى تواند اسباب بازى را از یک دست به دست دیگر بدهد، آن را بیندازد و نگاه کند که کجا مى افتد; اسباب بازى را روى سطحى که تولید صدا مى کند، به حرکت درآورد و از میان اسباب بازى ها، اسباب بازى هاى حرکت دار و صدادار را ترجیح مى دهد. اسباب بازى را با یک تکه نخ طورى متصل کنید که کودک بتواند آن را در طول اتاق، میز یا تختخواب بکشد.
کودک در هفت ماهگى دستش را زیر شیر آب مى گیرد و از ریزش آب بر روى آن لذت مى برد.
بازى تقلیدى مانند تقلید از آهنگ صداى مادر و سایر پرستاران در هفت تا هشت ماهگى به روشنى قابل مشاهده است. با کودک صحبت کنید و صدایش را تقلید کنید، به ویژه وقتى که به او غذا مى دهید یا لباسش را تعویض مى کنید. درباره غذا و لباس با او صحبت کنید. براى مثال، بگویید: حالا دکمه را مى بندم. درباره تصاویرى که او مى بیند با او صحبت کنید. از مکالمه بچه گانه استفاده نکنید. وقتى که کودک صحبت مى کند، مستقیماً به او نگاه کنید. از جملات کامل و درست استفاده کنید. از بازى هایى که نوعى بازى با کلمات است استفاده کنید. کلمات ساده مانند سلام، بابا و... را تکرار کنید.
در ماه هشتم از میان اسباب بازى ها، آن را که دوست دارد، انتخاب مى کند. اگر شىء از گهواره بیرون بیفتد خود را به طرف آن مى کشاند.
در هشت الى یازده ماهگى اسباب بازى هایى را که از دید او پنهان شده است، فعالانه جستوجو مى کند و براى به دست آوردن آن ها موانع را کنار مى زند. در هشت ماهگى اسباب بازى هاى خود را پرتاب مى کند. این کار براى کودک یک نوع بازى تلقّى مى شود. نوع دیگر بازى، به هم زدن دو شىء یا دو مکعب یا دو اسباب بازى است.
در هشت الى دوازده ماهگى، پرتاب کردن اشیا هرچه بیش تر و هرچه دورتر سرگرمى کودک است. بنابراین، اسباب بازى هاى نشکن را در اختیار او بگذارید. روى میز کوچک غذاخورى او اسباب بازى هاى کوکى را قرار دهید. خرسى که مى رقصد یا لاک پشتى که سرش را تکان مى دهد، کودک را تا سرحد اشک ریختن مى خنداند. عروسک هایى که مى توان آن ها را با پیچاندن به هر شکلى درآورد نیز کودک او را خوشحال خواهند کرد. در موقع حمام کردن او، از حیوانات شناور مثل ماهى قرمز، اردک، نهنگ و یا قورباغه استفاده کنید.
در نه الى ده ماهگى اگر کودک دیگرى بخواهد اسباب بازى او را بگیرد، مقاومت مى کند. در نه ماهگى اگر به اسباب بازى نخ وصل کنیم، آن را به طرف خود مى کشاند. اگر شیئى را مخفى کنند براى پیدا کردن آن کنجکاوى مى کند. در هشت الى نه ماهگى اسباب بازى خود را به کودکان دیگر مى دهد.
کودک در ده ماهگى بر اعصاب حرکتى تسلط بیش ترى مى یابد، مى ایستد و اسباب بازى را به دست مى گیرد و اگر آن را در برابر دیدگانش زیرِ پوششى پنهان کنند، مى رود و برمى دارد. در این دوره کودک براى کشف و یافتن دنیاى اطرافش تلاش مى کند. اشیا را در دست مى گیرد و به دفعات مى چرخاند و آن ها را در بین انگشتانش نگه مى دارد و اغلب به طرف دهان خود مى برد. شیئى را که در دست دارد، روى چیزى مى کوبد و از این کار لذت مى برد. در این سن، کودک دوست دارد اشیا را قطعه قطعه کند و از داخل کردن یک شىء در شىء دیگر لذت مى برد. اشیا را داخل جعبه مى گذارد و مجدداً بیرون مى آورد. با دست ها به صورت بال زدن پرندگان بازى مى کند. اگر در دستش یک اسباب بازى باشد، ولى اسباب بازى دیگرى به وى داده شود آن را هم مى گیرد و سعى مى کند هر دو اسباب بازى را در یک دست نگه دارد.
در سن ده الى دوازده ماهگى مداد در دست مى گیرد.
کودک در سن یازده و دوازده ماهگى با گرفتن نخى که به ماشین اسباب بازى یا وسایل چوبى بازى اش بسته شده، مى تواند آن ها را به طرف خود بکشد. به اجسام کوچکى مانند دکمه، چشم شیشه اى و حفره ها علاقه مند است. از بازى هاى مشترک (دالى، مخفى کردن اجسام و دنبال هم کردن) لذت مى برد.
در یک سالگى از اسباب بازى هاى کوکى که راه مى روند و صدا مى دهند خوشش مى آید و توجهش به آن ها جلب مى شود. همچنین به پرنده ها، حیوانات، وسایل نقلیه و کسانى که حرکت مى کنند نیز توجه مى کند. مى توان او را نشاند و با قل دادن توپ، او را با توپ بازى آشنا کرد.
کودک تا یک سالگى با هر وسیله اى که در اختیارش قرار گیرد، بازى مى کند و آن ها را از چند جنبه مورد بررسى قرار مى دهد; از لحاظ زبرى، نرمى، طعم، صدا و امثال آن. براى بچه هاى این سن جغجغه، عروسک و حلقه هاى نرمى که تمیز کردن آن ها آسان باشد بسیار مناسب است.
کودکى که تازه مى خواهد راه بیفتد به اشیایى علاقه دارد که بتواند با آن ها کارى انجام دهد نه چیزهایى که فقط آن ها را بنگرد یا لمس کند. کاسه هاى پلاستیکى رنگارنگ، عروسکى که آن را دربغل بگیرد، بادکنک رنگى، توپ خوش رنگ و بازیچه اى مثل روروئک که کودک آن را به سمت جلو هل بدهد از وسایل مطلوب او در این سن هستند.
کودک در یک سالگى به اسباب بازى هایى مثل توپ، قطعات خانه سازى، حیوان یا ماشینى که بتوان آن را به دنبال خود کشید، لیوان و مکعب هاى توخالى که بتوان آن ها را در داخل هم جاى داد یا بر روى هم چید، نیاز دارد.
اسباب بازى ها باید در آغاز زندگى تا یک سالگى سبک و صدادار باشند. کودک در یک سالگى از اسباب بازى هاى کوکى که راه مى رود و صدا مى دهند، خوشش مى آید و توجهش به آن ها جلب مى شود.
اسباب بازى هاى زیر براى سن یک الى دوازده ماهگى پیشنهاد مى گردد: جغجغه، عروسک پارچه اى، حلقه هاى پلاستیکى، مکعب هاى چوبى، توپ خوش رنگ، روروئک، بادکنک رنگى، کاسه هاى پلاستیکى رنگارنگ و انواع لیوان بزرگ و کوچک، پیمانه هاى پلاستیکى رنگارنگ، قطعات درشت خانه سازى، مکعب هاى توخالى، اسباب بازى هاى صدادار (دایره زنگى، طبل و...)، اسباب بازى هاى کوکى، اشیاى شناور براى آب بازى (ماهى، اردک پلاستیکى و...)، ماشین، گارى و حیوان که بتوان آن ها را با نخ به دنبال خود کشید، وسایل معمولى خانه مثل بشقاب، قابلمه، قاشق، فنجان و... .
از یک تا دو سالگى
پیاژه معتقد است که کودک نخستین بار در حدود دو سالگى به تغییرى که اعمال او در اشیا به وجود مى آورد پى مى برد; مثلا، از برخورد قلم با کاغذ متوجه طرز ایجاد خط مى شود و درمى یابد که اگر تخت خود را به حرکت درآورد، از آن صدایى برخواهد خاست.
کودک این در سن بسیار فعال است و از دویدن یا بالا رفتن از جایى و پرتاب کردن اشیا لذت مى برد. بنابراین، فرصت ها و موقعیت هایى براى بازى هاى آزادانه و فعال در خانه و بیرون از خانه براى کودک فراهم سازید و او به بازى هاى آزاد با توپ هاى کوچک تشویق کنید. کودک ممکن است توپ را به طرف بزرگ ترها یا یک شىء دیگر پرتاب کند. از توپ هاى داراى اندازه متوسط و نرم استفاده کنید تا به کودک صدمه نزده و موجب ترس او نشود.
توانایى ساختن اشیا با دستان و انگشتان را در کودک تقویت کنید. به بازى با قطعات توخالى، پیمانه ها و مانند آن ها و ابزارى که قابل انباشته شدن باشند راهنمایى کنید. یک بازى آزاد با پیچ و مهره هاى پلاستیکى بزرگ تشویق کنید، از عدم بلعیده شدن آن ها توسط کودکان اطمینان حاصل کنید. کودک را به قرار دادن قطعات، مکعب ها و دیگر چیزها داخل پیمانه یا ظرف بزرگ تر تشویق کنید. ظروفى با درها و دهانه هاى گشاد آماده کنید تا کودک به باز و بستن درپوش ها بپردازد.
در این سن، کودک به کنجکاوى درباره خودش مى پردازد. کودک را به بازى هاى آزادانه با آینه هایى که امنیت دارند و خطرآفرین نیستند تشویق کنید.با کودک جلوى آینه بایستید یا بنشینید تا او درباره برداشت هایش درباره آنچه که مى بیند صحبت کند. تشویق کنید تا او حرکت هاى جنبشى و محرک ایجاد کند; یعنى در جلو آینه به وسیله دست ها و بدن حرکت هایى انجام دهد.
پاره اى از مفاهیم اصلى مانند علت، اثر، ترکیب و اندازه را مى توانید به کودک بفهمانید. درباره ترکیب اشیایى که کودک حس مى کند صحبت کنید; براى مثال، بگویید: «جغجغه سفت و سخت است»، «پتو نرم است.»
درباره علت و اثر ارتباطات با او صحبت کنید. بگویید: «اگر فنجان را وارونه کنى آب میوه درون آن خواهد ریخت»، «اگر در باران بایستى خیس مى شوى.»
در این سن کودک توانایى تشخیص اشیا، حیوانات و انسان را از یک تصویر دارد. یک اسکلت (بدن) پلاستیکى از حیوانات براى بازى هاى آزاد فراهم کنید. درباره نام هر حیوان، رنگ، صدا و مشخصه هاى دیگر آن با کودک صحبت کنید.
کتاب هاى تصویرى ساده تهیه کنید. از کودک بخواهید به محض این که شما آن ها را نام مى برید به اشیا و حیوانات اشاره کند. درباره تصاویر صحبت کنید. درباره اندازه اشیا صحبت کنید. براى مثال بگویید: «این یک توپ بزرگ است» یا «این قعطه کوچک تر از آن قطعه است».
در حدود 12 ماهگى به بعد هرچه در محدوده دست کودک قرار گیرد آن را به اطراف مى کوبد. این عمل تا 15 ماهگى به اوج خود مى رسد و در حدود 18 ماهگى تقریباً از بین مى رود.
کودک در سن بین 13 الى 18 ماهگى از «دالى کردن» بسیار لذت مى برد و مى تواند «قایم باشک» بازى کند. اسباب بازى هاى چرخ دار را هل مى دهد و مى کشد.
کودک از 9 تا 13 ماهگى بیش تر به اسباب بازى توجه مى کند تا به هم بازى; چون کودک در این دوره به اسباب بازى اهمیت زیادى مى دهد. در این سن گرایش به دعوا بر سر اسباب بازى در کودکان دیده مى شود.
در 14 ماهگى کودک با ماشین بازى کرده و صدایى شبیه آن را ایجاد مى کند.
کودک در 15 ماهگى ممکن است اصرار ورزد که بایستد و تنها براى مدت کوتاهى به مکعب ها دقیق شود. معمولا به هیچ گونه فعالیتى براى ساختن چیزى مبادرت نمى‌ورزد، بلکه فقط مکعب ها را برهم مى زند و یا این که آن ها را براى پدر و مادرش مى آورد.
در 16 ماهگى کودک با عروسک بازى مى کند، برایش لالایى مى خواند و مى خواباند.
در حدود 17 ماهگى اسباب بازى هاى چرخ دارى که منگوله ها و زنگوله هایى در چرخ هاى آن ها باشد و به هنگام حرکت صدا کند، بسیار مورد علاقه کودکان است. در این سن کودک اسباب بازى ها را پرتاب مى کند و اثر آن را مورد کاوش قرار مى دهد و دوست دارد اشیا را یکى پس از دیگرى داخل ظرفى بریزد و بیرون بیاورد.
در 5/17 ماهگى کودک در خیالش با ماشین بازى مى کند و یا خود را به جاى ماشین فرض کرده و عقب عقب مى رود.
در 18 ماهگى میخ را در سوراخ مى کند، یک دفعه دو الى سه ورق مى زند (نمى تواند به صورت تک تک ورق بزند)، مداد را در دست گرفته و به خوبى خط مى کشد، 2 الى 3 مکعب را روى هم مى گذارد.
در 12 الى 18 ماهگى کودک اشیایى را که کاربرد و ویژگى یکسان دارند، در کنار هم قرار مى دهد. در حدود 18 ماهگى مى تواند با مداد خطوط عمودى و افقى رسم نماید.
کودکان در 18 ماهگى مى توانند با مکعب هاى اسباب بازى دو عدد را به یکدیگر متصل کرده و در 2 سالگى 6 عدد را به یکدیگر متصل نمایند.
کودک در 18 ماهگى مى تواند راه برود و عروسکش را همراه خود ببرد، با کمک مادرش با لگو قطار، ماشین، هوایپما و... درست کند و صداى آن ها را درآورد، اگر اسباب بازى دلخواهش را کودک دیگرى بردارد، با زور و داد و فریاد از آن ها مى گیرد و با پاى خود توپ را کنار مى زند.
در 5/18 ماهگى از سر وصداى سکه هاى پول خیلى خوشش مى آید و آن ها را داخل کیف کرده و دوباره بیرون مى آورد.
در 12 تا 18 ماهگى هل دادن یک اسباب بازى چرخ دار به کودک نوپا احساس ایمنى مى دهد. وقتى مى نشیند دوست دارد با دست هایش که مهارت بیش ترى یافته اند کاسه ها و پیاله ها را داخل هم بگذارد. در این سن، از جعبه موزیک و خاک بازى لذت مى برد. سطل، آب پاش و تشتى آب یا شن بازى در اختیارش بگذارید.
18 الى 24 ماهگى کودک به همه چیز دست مى زند، به همه جا مى رود، سر و صدا مى کند، همه چیز را به هم مى ریزد و جابه جا مى کند. یک اسب یا قطار چوبى که دنبال خود بکشد و قطعات ساختمان سازى و یک کامیون یا کمپرسى که چیزى پر کند و خالى کند براى کودک مفید است.
در 19 ماهگى در تمام بازى هاى دسته جمعى شرکت مى کند و گاهى کودک مورد علاقه اش را به بازى دعوت مى کند، هنوز اشیاى تازه و چیزهایى را که قبلا ندیده است به دهان مى برد، ولى هرگز آن ها را نمى خورد، مى تواند چهار لگو را روى هم بگذارد و برج یا آپارتمان بسازد، با بشقاب و کاسه خالى و قاشق به طور خیالى غذا مى خورد و مى گوید: غذاى خوشمزه اى است و به پدر و مادر نیز غذا تعارف مى کند.
براى کودکان 19 تا 25 ماهه اسباب بازى و همبازى اهمیت بیش ترى پیدا مى کند، ارتباط اجتماعى پخته تر مى شود و کودک براى انطباق با همبازى گذشت بیش ترى از خود نشان داده، رفتار خود را تغییر مى دهد.
در 20 ماهگى با دو ماشین کوچکش بازى مى کند، آن ها را به هم مى زند و مى خندد. در این سن بیش تر مایل است با کودکان بزرگ تر از خود بازى کند. با کودکان کوچک تر از خود بیش تر ابراز محبت دارد.
در 21 ماهگى به طور نامنظم به توپ لگد مى زند و مکعب ها را براى درست کردن قطار در یک خط قرار مى دهد، عروسک خود را بغل کرده، راه مى برد و به پشتش مى زند که بخوابد و یا این که روى زمین مى گذارد و مى زند و مى گوید: مُرد!
کودک یک الى دو ساله در بازى با لگوها از شکل هاى مشخص استفاده مى کند و آن ها را روى هم قرار مى دهد و به هم وصل مى نماید.
بازى هاى نمایشى معمولا در سنین 5/1 الى 2 سالگى آغاز مى شود و در سنین کودکستان به اوج خود مى رسد.
در دو سالگى به طور منظم به توپ لگد مى زند و مى تواند با شِش مکعب برجى بسازد. کودک در این سن به عروسک غذا مى دهد، او را به گردش مى برد، با آب و شن بازى مى کند، اسباب بازى هاى متعلق به خود را کاملا مى شناسد و حاضر نیست در اسباب بازى هاى خود کودکان دیگر را سهیم کند.
در دو سالگى توانایى ترسیم خط هاى دایره اى و یا زاویه دار ظاهر مى گردند. نزدیک به دو سالگى یک تاب براى کودک مى تواند، یک کشتى فضایى تصور شود که به سیاره اى دوردست سفر مى کند یا پرنده اى وحشى باشد که در آسمان پرواز مى کند.
در دو سالگى کودک علاقه مند به کاسه هاى پلاستیکى، قاشق هاى چوبى، کلید و قوطى هاى خالى است. از این رو، بهتر است ظروف کهنه و بعضى ظروف پلاستیکى، که ارزان قیمت است، براى کودکان تهیه شود.
در سال دوم زندگى، بازى ها براى کودک داراى مفهوم خاص و عمیقى است. براى مثال، ممکن است دختر بچه اى اسباب بازى خود را در ملافه بپیچد و در دهان خرس خود تکه نانى بگذارد و فعالیت هایى از این قبیل انجام دهد. از این روى، اسباب بازى هایى که در اختیار کودک قرار داده مى شود، باید معنى دارتر باشد. توپ، مکعب هاى بازى، عروسک، انواع حیوانات، ظروف و امثال آن مى تواند جزو اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان باشد. در دو سالگى به صورت تک تک ورق مى زند، تسبیح نخ مى کند، بدون تقلید کاغذ را لوله مى کند و با یک دست با قیچى کاغذ مى برد.
کودک دو ساله مى تواند حدود هفت دقیقه پشت سرهم به یک بازى ادامه دهد. پس از آن، خسته شده و به سوى بازى دیگرى مى رود.
در دو سالگى به خوبى مى دود، کم تر به زمین مى خورد، از پله ها بالا مى رود، بسیار فعّال و سرزنده و بانشاط است. مى تواند با شش مکعب برجى بسازد.
در 20 الى 24 ماهگى، بازى هاى موردنظر دختران عروسک بازى، اسباب بازى هاى نرم و ظریف، استمداد و کمک طلبیدن، رقصیدن و لباس مخصوص پوشیدن و بازى هاى موردنظر پسران بازى با بلوک ها، دست کارى وسایل و ابزار، اسباب بازى هاى ماشینى و حمل و نقلى است.
کودک در دو سالگى مى تواند سوار سه چرخه کوچکى بشود، اما چون هنوز نمى تواند پدال را فشار دهد، با پاهاى خود سه چرخه را به جلو مى راند.
در پایان دو سالگى گاهى اوقات کودکان، دیگران را نیز در بازى خود شریک مى کنند و به بازى دوطرفه مى پردازند. در این مرحله حتى اگر بچه ها سه نفر باشند، دو نفر از آنان با هم بازى مى کنند و یکى از آنان به تنهایى مشغول بازى مى شود.
برخى از اسباب بازى هاى مناسب براى سن 1 الى 2 سالگى عبارتند از: توپ در اندازه متوسط و نرم، پیچ و مهره هاى پلاستیکى، مکعب هاى درشت خانه سازى، قطعات توخالى، آینه، کتاب هاى تصویرى ساده، اسباب بازى هاى چرخ دار، میخ، چکش، خاک، ماسه، آب، سطل، بیلچه، آب پاش، تشت، انواع حیوانات، عروسک، قیچى و کاغذ، سه چرخه، مداد و کاغذ.
از 2 الى سه سالگى
کودک در 5/2 سالگى مداد را با انگشتان مى گیرد و مى تواند خط خطى کند، با مکعب پل مى سازد، توپ را با پا شوت مى کند.
در همین سال به دلیل افزایش قدرت عضلانى، کودک وقتى خطى را رسم مى کند با چشم نیز مراقب است که خط از محدوده تعیین شده خارج نگردد.
کودک در این سن مى تواند اشیاى مشابه را روى هم بچیند و ما نیز مى توانیم از او بخواهیم که قاشق ها، چنگال ها و سایر چیزها را که شسته شده است، روى وسایل مشابه آن ها در داخل قفسه هاى آشپزخانه بچیند.
کودک در 2 الى 5/2 سالگى شروع به بازى هایى مى کند که با تخیل همراه است.
در همین سال مى تواند مکعب ها را روى زمین به دنبال هم قرار داده و قطار درست کند.
در 5/2 سالگى روى سه چرخه مى نشیند، دسته آن را با دست مى چرخاند و هدایت مى کند اما هنوز قادر به پازدن نیست.
در 2 الى 5/2 سالگى معمولا دخترها و پسرها اسباب بازى هاى مشترکى دارند، ولى از این پس، پدربزرگ و مادربزرگ ها به دخترها عروسک و به پسرها ماشین هدیه مى دهند. در این سن پسرها ماشین آتش نشانى و هواپیما را برمى گزینند و دخترها در جستوجوى عروسک و مرواریدهاى چوبى هستند که به نخ بکشند.
در 5/2 الى 3 سالگى تقلید کردن از والدین کار مورد علاقه کودکان است. پسر از ماشین رانى لذت مى برد و دختر به آشپزى و خانه دارى علاقه مند است.
5/2 الى 3 سالگى سن تخیل و بازى حرفه اى کودک است. دختر با یک کیف جراحى نقش دکتر و پرستار را بازى مى کند و پس از تزریق آمپول به عروسکش، درجه حرارت بدن او را اندازه مى گیرد و یا نقش یک فروشنده را بازى مى کند.
در این سنین هم دختران و هم پسران بازى هاى ساختن لگوها را دوست دارند و از نقاشى کردن لذت مى برند. عروسک براى دختر بچه ها و ماشین براى پسر بچه ها با ارزش ترین اسباب بازى هاست.
کودک در 5/2 سالگى به تنهایى از پله ها بالا مى رود و هنگام پایین آمدن دست خود را به نرده یا دیوار مى گیرد. اسباب بازى هایى که جداشدنى است و به قطعات گوناگون تقسیم مى شود مانند قطار، ماشین، قطعات چوبى، لگو، مکعب هاى چوبى، انواع پازل، و نظایر آن، بخصوص اگر رنگى باشد، مورد علاقه کودک است.
در سال سوم زندگى، با توجه به مهارت هاى بیش ترى که کودک به دست مى آورد، باید اسباب بازى هایى در اختیارش قرار گیرد که متناسب با توانایى هایش باشد; اسباب بازى هایى مانند قطار، اتومبیل و مکعب هایى براى ساختن، عروسک هایى که بتواند لباس هاى آن ها را عوض کند و به آن ها غذا بدهد.
کودک در 3 سالگى مداد را مانند بزرگ ترها در دست مى گیرد، با قیچى به خوبى مى برد. اشیا را با شست و یا انگشت وسط و شست بلند مى کند. کاغذ را لوله کرده و تا مى زند، با تقلید عکس آدم مى کشد، دایره مى کشد و مى تواند دو خط عمودى و افقى را ترکیب نماید.
در سن 3 سالگى فرصت هاى مناسبى براى بازى هاى سرگرم کننده در خانه و بیرون از خانه براى کودک مهیا کنید; مانند بالا رفتن، دویدن، آهسته رفتن و پریدن. اسباب بازى هایى را مهیا کنید تا کودک آن ها را از هم جدا کند (مانند مهره ها). البته، مهره ها باید به اندازه کافى بزرگ باشد تا بلعیده نشود. همچنین فرصت هایى براى پر کردن و خالى کردن پیمانه ها با شن، آب، برنج و حبوبات براى کودک فراهم شود. مداد شمعى، گچ، رنگ و کاغذ براى نقاشى و نوشتن آماده کنید.
سعى کنید مهارت هاى زبانى کودک را افزایش دهید، به کودک دلگرمى بدهید تا با شما صحبت کند. در این صحبت، از ضمایرى مانند «من»، «مرا»، «شما»، «آن ها» و «ما» استفاده کنید و به کودک بیاموزید از این لغات استفاده کند. با کودک درباره تصاویر صحبت کنید. از او بخواهید تا به اشیا و یا نام آن ها اشاره کند. همیشه براى اشیا نام درست انتخاب کنید.
در 3 سالگى کودک به بازى هاى نمایشى علاقه نشان مى دهد. جلوى کودک بایستید و از او بخواهید هرکارى که شما مى کنید، تکرار کند. عروسک، گارى کوچک، تختخواب عروسک، تلفن هاى اسباب بازى براى مکالمه و بازى هاى نمایشى براى کودک مهیا کنید.
کودک در این سن علاقه مند به مسأله تعادل و اندازه و روش هاى روى هم سوار کردن مکعب هاست. براى کودک 3 ساله یک مکعب مى تواند یک قطار، یک عروسک یا یک ساختمان باشد.
کودک 3 ساله قادر است از گلوله هاى رنگى به ترتیب قرمز، زرد ـ قرمز، زرد درست کند. او رنگ ها و فرم ها را طبقه بندى مى کند. براى مثال، دکمه ها را بر طبق رنگ و اندازه مرتب مى کند و مى تواند تا سه رنگ را نام ببرد. مى تواند به مدت نیم ساعت بر روى یک بازى تمرکز داشته باشد و اگر به هدف و مقصودش برسد راضى و خرسند مى شود.
کودکان سه ساله معمولا مکعب ها را به طور افقى قرار مى دهند، به ندرت در این سن، کودک شخصاً به ساختن چیزى مبادرت مىورزد. کودک 3 ساله در بازى با لگوها شروع به ساختن شکل معین و ساده اى مى کند.
کودک در حدود 3 سالگى دوست دارد با موادى بازى کند که بتواند به آن ها ضربه بزند، فشار بدهد، تکه تکه کند و روى هم بگذارد. خرد کردن و فشار دادن مواد به کودک آرامش مى دهد. گل و خمیربازى این نیاز را برطرف مى کند و کودک هنگام بازى با آن ها آرامش مى یابد.
در این دوره وسایل نقاشى براى بازى کردن بسیار مناسب است. کودک علاقه به مداد رنگى و ماژیک دارد. قطعات چوبى که بتوان از بین آن ها نخ یا ریسمانى رد و آن ها را ردیف کرد نیز کودک را سرگرم مى کند. در پارک ها مى توان از تاب، الاکلنگ، سرسره و نردبان با رعایت نکات ایمنى استفاده کرد.
در 3 سالگى کودک قادر به راه رفتن است و دست هاى او قدرت انجام دادن حرکت هاى پیچیده ترى دارند. بنابراین، مى توان اسباب بازى هایى از قبیل سه چرخه پلاستیکى کوچک، گارى، کامیون و توپ برایشان تهیه کرد. آویزها و فرفره ها از جمله وسایل و ابزار بازى هستند که کودکان به هنگام 3 سالگى مى توانند در ساختن آن ها همکارى کنند. پازل هایى که از قطعات کم تر (چهار ـ پنج) تشکیل شده اند براى کودکان سنین پایین دو تا سه سالگى مناسب هستند. کودک در 3 سالگى مى تواند کاغذ را قیچى کند.
براى بازى با دو یا سه کودک 3 ساله، که مشغول توپ بازى هستند، ما نیز به عنوان بزرگ سال مى توانیم وارد شده و هرگاه توپ به طرف ما مى آید، آن را گرفته و به سوى یکى از کودکان بیندازیم در این سن غالب کودکان بدین گونه بازى ها علاقه مندند.
کودک در سن 5/2 الى 3 سالگى بیش تر در کنار کودکان به بازى مشغول مى شود، ولى با خود آن ها بازى نمى کند.
کودکان 3 ساله اولین تلاش ها را براى انجام بازى مشترک با 2 الى 3 همبازى شروع مى کنند. کودک در دسته هاى 3 نفرى در بازى ها و فعالیت هاى دیگر کودکان شرکت مى کند و به تدریج، آمادگى پیدا مى کند که حقوق دیگران را درک کند. در این سن، بیش از هر زمان دیگر، براى تصاحب اسباب بازى زد و خورد مى کند. بازى هاى گروهى که در این سن حداکثر با 3 نفر شکل مى گیرد، ناپایدار بوده و به زودى از هم پاشیده مى شوند; زیرا کودکان در این سن مى توانند در آن واحد فقط با یک نفر بازى کنند.
کودک در 3 سالگى بالانس، پرسش هاى گوناگون و بازى با صندوق و جعبه و آجر و تخته و جست و خیز با طناب را دوست دارد و مى تواند سوار سه چرخه شود و رکاب بزند.
اسباب بازى هاى پیشنهادى مناسب براى سن 2 الى 3 سالگى: لوازم نقاشى (مداد شمعى، گچ، آب رنگ، قلم مو، مداد رنگى)، خمیزبازى و گل رُس، توپ، سه چرخه، الاکلنگ، سرسره و تاب کوچک، انواع پازل یا 4 تا 5 قطعه مانند پازل آدمک، خانه و...، مرواریدهاى چوبى درشت، لگو، مکعب هاى چوبى رنگى، قطار، ماشین، قطعات چوبى، عروسک و وسایل آن مثل تختخواب عروسک، لباس عروسک و...، قیچى و کاغذ باطله جهت برش، تلفن اسباب بازى، طناب، گارى، کامیون، لوتو، دومینو، و تخته سیاه کوچک.
از 3 الى 4 سالگى
در 4 سالگى کودک کنجکاو است که اشیا چرا و چگونه به وجود مى آیند. موضوعاتى را فراهم کنید که کنجکاوى کودکان را تحریک کند. به سؤالات آنان به سادگى و صداقت پاسخ دهید و از کتاب هاى مرجع براى پیدا کردن پاسخ به همراه کودکان استفاده کنید. فعالیت هاى علمى ساده اى انجام دهید; مثل این که آهن ربا به چه چیزهایى را مى رباید، یخ زدن آب، بذر گیاهان و به پرواز درآوردن بادبادک در یک روز بادى.
از این سن درک مفاهیم عددى شروع مى شود. معمولا مفاهیم 1 و 2 و 3 را مى توانند درک کنند. شاید بتوانند چند شماره را پشت سرهم بشمارند. اما ممکن است چند تایى را حذف کنند. موضوعات مورد علاقه آن ها مثل شیرینى، فنجان، عروسک و... را بشمارید. به بچه ها اجازه شمارش آن ها را بدهید. اعداد را در اتاق به بچه ها نمایش دهید و براى این کار از تقویم، نمودار، ترازو و خط کش استفاده کنید.
مهارت هاى زبان و لغات را افزایش دهید. هر روز فرصت هایى براى خواندن داستان به طور گروهى یا انفرادى براى کودکان فراهم کنید. کودکان را تشویق کنید که قصه بگویند، قصه هایشان را روى نوار ضبط کنید و تشویق کنید تا درباره موضوع مورد علاقه خود صحبت کنند. کودکان را به فعالیت هاى هنرى مانند کار با رنگ، مداد شمعى، گچ، مداد رنگى، گِل و خمیر بازى تشویق کنید. فرصت هایى براى بازى با آجرهایى در اندازه ها و اشکال مختلف براى آنان ایجاد کنید.
از 2 الى 4 سالگى مکعب هایى که رنگ هاى متفاوت داشته و هر ضلع آن ها 5 الى 7 سانتى متر باشد، براى کودکان مناسب است. کودک با این مکعب ها مى تواند اشکال هندسى گوناگون بسازد و با در کنار هم قرار دادن رنگ هاى گوناگون فکر و اندیشه و نیروى سازندگى و تشخیص خود را پرورش دهد.
در 3 الى 4 سالگى کودک قادر به سوار شدن سه چرخه، به حرکت درآوردن وسایل مختلف (واگن) و بالا رفتن از نردبان هاى مخصوص ژیمناستیک است. ترسیم خطوط در سه سالگى هنوز به صورت مخدوش است، ولى در یک جهت بوده و از تکرار جلوگیرى مى شود.
در سه الى 5/4 سالگى بازى هاى موردنظر دختران، برش، طراحى و شیرینى پزى، بازى در آشپزخانه، بازى با عروسک و لباس مخصوص پوشیدن است و بازى هاى موردنظر پسران، عملیات ساختمانى با بلوک ها، نجارى و چوب کارى، بازى با وسایل و اسباب بازى هاى حمل و نقل، سه چرخه سوارى، بازى در کوچه و خیابان با گل و شن مى باشد.
کودکان در این سن مى توانند به طور یکنواخت و مستقیم دوندگى نمایند و به آسانى دویدن خود را متوقف سازند، به دور خود بچرخند، بالا روند و جهش نمایند. از توانایى برقرارى تعادل برخوردارند و مى توانند روى یک نرده یا میز پهن راه رفته و تعادل بدن و حرکات خود را حفظ نمایند.
با رشد عضلات ظریف و افزایش کنترل بر روى آن ها، علاقه مندى کودکان به رنگ آمیزى نقاشى، تا زدن کاغذ و ساختن اسباب بازى ها بیش تر مى گردد.
براى کودکان چهارساله، که معمولا از بازى بر روى پلکان لذت مى برند، مى توانیم پیشنهاد کنیم که یک یک به نوبت ابتدا از یک پله و بعد دو پله و سپس احتمالا سه پله، شروع به پریدن کنند. باید به خاطر داشت که بازى در پلکان بدون ترتیب قبلى احتمال خطر زیاد دارد. اما در صورتى که زیرنظر یک فرد بزرگسال و با توجه به فعالیت هاى حسى و حرکتى کودکان باشد، موجب مى شود که هریک از کودکان فعالیتى مناسب با میزان مهارت خویش انجام دهد.
کودک در چهار سالگى سعى مى کند از رنگ ها به تناوب استفاده نماید. براى مثال، ابتدا شىء قرمز رنگ، سپس آبى و مجدداً قرمز و بعد آبى و... به کار مى برد.
در 4 سالگى به سرعت دوچرخه مى راند و با مهارت دور مى زند و مى تواند روى یک پا لى لى کند. در این سن دخترها و پسرها دوچرخه سوارى و توپ بازى را دوست دارند. همچنین از بازى هایى که صبر و حوصله مى خواهد مثل «پازل» و مجموعه اسباب بازى هاى فکرى و دقیق تر لذت مى برند. دختر در این سن مى تواند عروسکش را حمام کند و بعد در حالى که لالایى مى گوید او را بخواباند.
از 4 سالگى بچه از بریدن قطعات کاغذ رنگى و چسباندن آن ها روى مقوا لذت مى برد. سه چرخه، هواپیما، کشتى، اتومبیل و انواع عروسک ها و جعبه هاى بزرگ که بچه با آن هزار و یک کار مى تواند بکند، طناب و وسایل ورزشى بازیچه هاى مطلوب او هستند.
در 4 سالگى کودک رفتارش دقیق و ظریف تر مى شود، مى تواند لباس خود را بپوشد و بند کفش خود را ببندد. کودکان را تشویق کنید خودشان لباس بپوشند، خودشان لباس خود را در بیاورند، غذاى خود را بکشند، سفره را بچینند و گیاهان را آبیارى کنند.
اغلب کودکان 4 ساله در مجسمه سازى اشیاى مشخصى مى سازند و درست کردن و اضافه کردن را به خراب کردن و دوباره سازى ترجیح مى دهند، با مکعب ها طرح هاى خام و مارپیچ درست مى کنند که با سستى روى هم سوار هستند.
کودک در 5/3 سالگى خط مایل و در 4 سالگى مربع مى کشد. در 4 سالگى به بازى با عده بیش تر از دو سه نفر از همسالان علاقه مند است. ولى مدت زیادى نمى تواند به شرکت در این بازى هاى دسته جمعى ادامه بدهد. کودک مى آموزد که شرکت در بازى هاى جمعى، مستلزم این است که او و دیگران به نوبت از اسباب بازى استفاده کنند.
اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان 3 الى 4 سالگى: نردبان، وسایل نجارى (چکش، میخ و...) وسایل آشپزى (ظرف هاى کوچک غذاخورى و آشپزى و...)، وسایل و اسباب بازى هاى حمل و نقل مثل واگن، گارى دستى، کامیون، تراکتور، جرثقیل، قایق، هواپیما، کشتى، اتومبیل، انواع عروسک، قطعات کاغذ رنگى، مکعب هاى چوبى، آهن ربا، قطعات آهن، ظرف هاى کوچک غذاخورى و آشپزى، جارو، تختخواب عروسک، خانه عروسک، حیوانات گوناگون، ماشین آتش نشانى، الاکلنگ، سرسره، تاب، تلفن، سه چرخه، خمیر بازى، گل رُس، ماسه، سه چرخه، انواع پازل، وسایل نقاشى (مداد شمعى، گچ، آبرنگ).
4 الى 5 سالگى
کودک در 5 سالگى از کارهاى پر تحرک لذت مى برد و فعال است و بازى هاى پر سروصدا را دوست دارد. مهارت هاى عضلانى بزرگ و کوچک کودک افزایش یافته و مى تواند توازن بدن را به خوبى حفظ کند. فرصت هایى فراهم آورید که کودک بر روى یک خط پیچ دار قدم بزند یا بر روى یک تیر تعادل خودش را حفظ کند.
کودک را به مخلوط کردن رنگ هاى ابتدایى براى ایجاد و ترکیب رنگ هاى جدید دیگر تشویق کنید و رنگ هاى ایجادشده را براى او نام ببرید.
در 5 سالگى کودک داراى تعادل کلى است، حرکاتش تکامل بیش ترى دارد و مى توان گفت که در این سن مانند بزرگسالان عمل مى کند و به اعمالى همچون شانه کردن و مسواک زدن مى پردازد.
بهترین اسباب بازى براى کودک در این سن، لگو یا بلوک هاست که با آن ها ساختمان مى سازد. قیچى کردن کاغذ فعالیتى است که کودک در این دوره سنى نیز علاقه نشان مى دهد. بدین منظور، به او چگونگى کارکردن با قیچى و کاغذها را یاد بدهید; زیرا کودک از سوراخ کردن، بریدن، چین دادن کاغذ، بخصوص کاغذهاى رنگى، لذت مى برد.
سوراخ کردن کاغذ فعالیت دیگرى است که کودک را سرگرم مى کند، بریدن عکس ها و و چسباندن آن روى کاغذ، نقاشى کردن با مداد رنگى، آبرنگ و ماژیک مدت زمان زیادى او را سرگرم مى کند. در این دوره کودک به انجام دادن کارهاى دستى، به ویژه بریدن، دوختن و چسباندن علاقه دارد.
استوانه هاى اندازه گیرى براى هماهنگى عمل چشم و دست، شناخت رنگ ها، تقویت دقت و توجه به اندازه قطعات، طبقه بندى اشیا بر حسب رنگ و اندازه، درک مفاهیمى همچون بلندتر و کوتاه تر، کوتاه و بلند، بلندترین و کوتاه ترین مؤثر است.
در این سن فهم مفاهیم وابسته به اعداد، اندازه، وزن، رنگ، محتوا، فاصله و موقعیت و زمان در کودک افزایش مى یابد. در مکالمات از کلمات وابسته به این مفاهیم استفاده کنید و با جملاتى نظیر «مداد را کنار ساختمان بزرگ قرار بده»، کودک را به بازى تشویق کنید.
در 5 سالگى کودک داراى قوه تصور عالى است و از تماشاى نمایش نامه درام لذت مى برد. به مناسبت هاى مختلف و با وسایلى مثل صندوق پول، سطل زباله، قورى و مبلمان اندازه بچه ها نمایش نامه هایى را ترتیب دهید.
کودک در این سن مشتاق کسب آگاهى از جهان اطراف است. گردش هاى دسته جمعى به مناطق و مکان هاى مختلف شهر مثل پارک، ایستگاه آتش نشانى، کلانترى و... انجام دهید.
در این سن کودک توانایى طبقه بندى (دسته بندى) بر طبق ویژگى هاى مشابه را دارد. مى تواند با لوتوها بازى کند و دکمه ها را بر طبق رنگ و اندازه دسته بندى کند. مخلوطى از دانه ها را فراهم کنید و از کودک بخواهید بر طبق نوع آن ها را جدا کند. بلوک هاى مختلف در اختیارش قرار دهید و از او بخواهید بر طبق شکل آن ها را بچیند و جدا کند.
در 5 سالگى کودک شکل آدم را با بدن، صورت، دست و پا مى کشد، با لوبیا از روى طرح شکل مى سازد و مى تواند خط راست را با قیچى ببرد. یک قسمت را به خوبى رنگ مى زند.
در این سن کودک بین تخیل و واقعیت در نوسان است، از کلام آهنگ دار و قصه هایى که قطعات تکرارى دارند لذت مى برد، معمولا سعى مى کنند آنچه را دیده اند بسازند.
کودک در 5 سالگى چهار ضلعى (با مکعبى داخل آن) مى سازد و مى تواند ساختمان هایى بسازد که با دقت روى هم سوار شده اند.
کودکان پنج ـ شش ساله در بازى هاى جمعى پخته ترند. آن ها مى توانند فکرشان را براى دوستانشان توضیح دهند و به تدریج عزت نفس در آن ها ظهور مى یابد. البته نباید اجازه داد این خصیصه به خودنمایى و خودپرستى مبدّل شود.
در سن 5 سالگى جمع بازیکنان یک گروه به 4 یا 5 نفر مى رسد که مى توانند براى مدتى بیش تر به بازى خود ادامه دهند.
کودکان 5 ساله نسبت به کودکان 4 ساله مدت بیش ترى تمرکز مى کنند، بعضى اوقات یک ساعت به طراحى، نقاشى، مجسمه سازى مى پردازند. ولى معمولا مدت کار آن ها از یک ربع تا نیم ساعت است. آنان دوست دارند با گل اشکال و شىء بخصوصى خلق کنند و شکل هاى پیچیده ترى بسازند.
کودکان در این سن کنترل بیش ترى روى حرکات ظریف بدن داشته و مى توانند از وسایل زیر استفاده نمایند: قیچى، مسواک، اره، مداد، چکش و سوزن براى کوبلن دوزى.
تمامى کودکان 5 و 6 ساله چابک و پر جنب و جوش هستند. آن ها مى توانند جست و خیز نمایند، بدوند، پرسش نمایند، بالا و پایین بروند و بعضى از آن ها در فعالیت هاى ورزشى از قبیل دوچرخه سوارى، ژیمناستیک، شنا و اسکى شرکت نمایند.
در 5 سالگى کودکان مى توانند لى لى بازى کنند، بپرند، طناب بازى کنند، بدوند، از جایى بالا روند، دور خود بچرخند و... . کودک تا سن 4 الى 5 سالگى پس از به دست آوردن تجربه کافى به راحتى در بازى هاى نمایشى، اجتماعى پیشرفت مى کند. کودکان 5 ساله قادرند نخست موضوع بازى و نقش خود را در آن انتخاب کنند، سپس نقش هاى لازم را برگزینند.
کودکان 5 ساله به فعالیت هاى گروهى علاقه دارند و قوانین و مقررات بازى را رعایت مى کنند. آن ها در سنى هستند که دوست دارند سرگرمى هاى بزرگ ترها را تقلید کنند; سرگرمى هاى خانه مانند چراغ خوراک پزى، ظرفشویى، اطوکشى، جاروکشى و... .
فهرست اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان 4 الى 5 ساله: وسایل ساده خیاطى (نخ و سوزن کوبلن)، انواع پازل با 9 تا 15 قطعه، کلاه مأموران آتش نشانى، کلاه افسر پلیس، لباس پرستار و پزشک، وسایل برش و چسباندن (چسب، قیچى)، لگو یا بلوکه هاى ساختمان سازى، وسایل نقاشى (مداد رنگى، گواش، آبرنگ، ماژیک)، مهره هاى رج شونده، وسایل ساده نجارى (چکش، اره کوچک)، طناب براى طناب بازى، قطعه هاى چوبى و پلاستیکى براى خانه سازى، گارى دستى، الاکلنگ، سرسره، تاب، نردبان، لباس هاى مردانه و زنانه، سه پایه و تخته سیاه، تلفن، ظرف هاى کوچک غذاخورى و آشپزى، وسایل بازى هاى تقلیدى، وسایل باغبانى (بیلچه، شن کش و...) آهن ربا، براده آهن، تکه آهن.
5 الى 6 سالگى
خصوصیات بازى ها در سنین 3 الى 6 سالگى را مى توان چنین برشمرد: بازى همراه با حرکات بدنى، استفاده از نیروى تخیل در بازى ها، علاقه به رقابت و تقلید، علاقه شدید به بازى با گل و خاک، شکستن و نابود کردن اسباب بازى به منظور پى بردن به محتویات آن ها و بالاخره نپذیرفتن هیچ گونه قید و قانون و قاعده اى در بازى.
کودک در 6 سالگى مستطیل (با دو قطر آن)، لوزى (با محور طول افقى) و دایره و مثلث به صورت مماس داخل و خارج مى کشد.
کودکان 6 الى 7 ساله معلومات خود را که از تجارب شخصى و یا از داستان هاى نقل شده کسب کرده اند، به صورت ماهرانه اى در بازى ها به کار مى گیرند.
در سن 6 سالگى بازى هاى فردى، که به صورت دویدن و بالا رفتن بود، به صورت بازى هاى جمعى درمى آید. کودک بیش تر اوقات با کودکان دیگر بازى مى کند، ولى یک همبازى را ترجیح مى دهد و تمایل به بازى در گروه هاى کوچک در او دویده مى شود، بازى ابداع مى کند و در هنگام بازى قواعد و مقررات آن را تغییر مى دهد.
در 4 الى 6 سالگى کودکان علاقه مند به بازى هاى نمایشى هستند و از این طریق احساس لذت مى کنند. بازى ذوقى تقریباً در سن 5 الى 6 سالگى ظاهر مى شود. کودکان در 5 تا 6 سالگى بیش تر اوقات علاوه بر سه چرخه، دوچرخه سوارى نیز مى کنند. پریدن با یک پا به طور یک در میان و جست و خیز کردن، کنترل بیش تر روى حرکات ظریف بدن، شروع استفاده از وسایلى مانند مسواک، قیچى، اره، مداد، چکش و سوزن براى دوخت و دوز و... مخصوص این سنین است.
کودک در 6 سالگى توپ را با یک دست مى گیرد، از مقررات بازى پیروى مى کند، همبازى انتخاب مى کند.
فهرست اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان 5 تا 6 ساله: میز تحریر و صندلى، جعبه رنگ و وسایل نقاشى، وسایل باغبانى (بیلچه، شن کش و...، فرفره، طناب براى طناب بازى، وسایل خیاطى (سوزن و نخ)، دوچرخه، توپ با راکت، قیچى و کاغذ، انواع عروسک (عروسک خیمه شب بازى و...)، گِل رس، خاک، شن.
از 7 تا 12 سالگى
معمولا کودکان در آستانه هفت سالگى، که میدان تصوراتشان گسترش مى یابد، در بازى ها تمایلشان به اجراى نقش هاى مختلف و ترکیب آموخته ها و اعمال هدف دار شدت مى یابد.
کودک در 7 سالگى به مهارت هاى بدنى براى ورزش هاى دسته جمعى مسلط شده و از بازى هاى گروهى لذت مى برد، به هنگام سوارشدن بر روى اسباب بازى هاى متحرک تعادل خود را مى تواند حفظ کند.
کودکان از سن 7 سالگى به بعد مى توانند قواعد بازى را رعایت کنند، دسته جمعى به بازى مشغول شوند و باهم به رقابت بپردازند، عده اى برنده و عده اى دیگر بازنده شوند.
کودک در 7 سالگى به مهارت هاى بدنى براى ورزش هاى دسته جمعى مسلط شده و از بازى هاى گروهى لذت مى برد. هنوز از بازى هاى تخیلى لذت مى برد و با چوب کار دستى مى سازد.
در 7 سالگى پسران به بازى فوتبال و تیراندازى با کمان علاقه مندند و دختران از جهیدن و لى لى بازى لذت مى برند. کودک در سنین 7 الى 11 سالگى بازى هاى باقاعده را انجام مى دهد. کودک در 8 سالگى شش ضلعى مى کشد و هنوز از بازى هاى تخیلى لذت مى برد.
زمانى که کودکان به حدود سن ده سالگى مى رسند، بازى هاى آن ها بیش تر رنگ رقابت به خود مى گیرد و مهارت و برترى در بازى، بیش از هرچیز دیگر مهم جلوه مى کند، در حالى که تا قبل از آن، بیش تر تفریح و شادى در بازى مطرح بوده است.
در سن 11 الى 13 سالگى علاقه به نشان دادن سرعت، قدرت و مهارت در بازى، پرداختن به بازى هایى که مستلزم مهارت بیش تر هستند، علاقه به بازى هاى دسته جمعى و ظاهر شدن میل رقابت در بازى ها در کودکان شکل مى گیرد.
فهرست اسباب بازى هاى مناسب براى کودکان 7 الى 12 ساله: وسایل نمایش عروسکى، وسایل ساده تردستى، وسایل بافندگى، وسایل سبدبافى و حصیر بافى، وسایل کامل نجارى، وسایل آزمایش هاى علمى، وسایل نقاشى، وسایل خیاطى، وسایل باغبانى، وسایل برش و چسباندن.
… منابع
یکى از منابع عمده در این فصل منبع شماره 1 مى باشد و از سایر منابع نیز در حد لازم استفاده شده است.
1. MAYESKY MARY, CREATIVE ACTIVITIES FOR YOUNG CHiLOREN
2ـ سوسن اردکانى (شاهین)، بهداشت مادر و کودک
3ـ دیدیه کالوت، فرزندان خود را در بازى ها بهتر بشناسیم.
4ـ ادوارد سینکلر و اشتوکینگر ماگدامن، دنیاى کوچک بزرگ من
5ـ آ. ساپتکو، پدران و مادران درباره تربیت فرزندان
6ـ بنیامین اسپاک، تغذیه، تربیت و نگهدارى کودک
7ـ مینو واثقى، آموزش ضمن بازى (سال سوم)
8ـ لورانس پرنو، دنیاى شیرین بچه دارى
9ـ نویسندگان و مؤلفان کشورهاى جهان، نگاهى به آموزش و پروش پیش از دبستان در جهان امروز
10ـ مهدى جلالى، روان شناسى کودک
11ـ محمدعلى احمدوند، روان شناسى بازى
12ـ جان بک، چگونه فرزند باهوش ترى تربیت کنیم.
13ـ جوزف براگا براگالورى، با کودکان خود رشد کنید.
14ـ الیزابت هارلوک، بازى
15ـ جمعى از مؤلفان، روان شناسى رشد (1)
16ـ ناصر بى ریا و همکاران، روان شناسى رشد (2) با نگرشى به منابع اسلامى
17ـ هادى بهرامى، روان شناسى کودک
18ـ سیروس عظیمى، روان شناسى کودک
19ـ حسن احدى و شکوه السادات بنى جمالى، روان شناسى رشد
20ـ محمدرضا شرفى، مراحل رشد و تحول انسان
21ـ مهرناز شهرآراى، راهنماى انتخاب اسباب بازیى
22ـ سینگر دروتى. جى ـ دونسن تریسى. آ، مقدمه اى بر پیاژه کودک چگونه فکر مى کند.
23ـ ایلگ فرانسس و همکاران، رفتار کودک
24ـ هادى سلیمى اشکورى، مطالعه رشد روانى یک کودک ایرانى در دو سال اول زندگى
25ـ آ.ک بوندار نکو و آى. اى ماتوسیک، نقش بازى در پرورش فکرى کودک
26ـ سیدمهدى طباطبائى نیا، اسباب بازى آموزش و درمان
27ـ سى فلت کارل و باربوردنیتا، آموزش و پرورش دوران نخستین کودکى
تبلیغات
