محمدرضا موحدی

محمدرضا موحدی

مدرک تحصیلی: دکترای تخصصی: زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی
رتبه علمی: هیئت علمی گروهی پژوهشی پژوهش‌های بنیادی ـ پژوهشکده ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
پست الکترونیکی: movahedi1345@yahoo.com
وب سایت شخصی: http://www.ihcs.ac.ir/literature/fa/page/1858/

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۳ مورد.
۱.

شگردهای سبکی علامی در مکاتبات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه متون ادبی دوره عراقی دوره ۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ 91 - 114

کلید واژه ها: سبک نثر ابوالفضل علامی مکاتبات علامی سلطانیات اخوانیات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 431 تعداد دانلود : 312
در قرن دهم تا میانه قرن دوازدهم، نثر فارسی به سرعت به سمت انحطاط و پستی حرکت می کند. در این زمان ابوالفضل علامی (958-1011ق)، به عنوان قدیم ترین کسی که به فساد نثر فارسی پی برده است، اصلاح و تغییر سبک نثر را آغاز می کند. او با احاطه به زبان فارسی و آثار پیشینیان به سبکی نزدیک به سبک عراقی باز می گردد و از نثر عهد صفوی دور می شود و سبکی را به وجود می آورد که می توان به آن سبک ابوالفضل گفت. در این مقاله، به شیوه سبک شناسی لایه ای در پنج سطح آوایی، لغوی، نحوی، بلاغی و فکری به بررسی سبک خاص نثر ابوالفضل علامی و شاخصه های ممتاز و پرتکرار آن در مکاتبات علامی پرداخته ایم. ازآنجاکه درآمیختگی مختصات کهن و جدید از مهم ترین ویژگی های سبک عراقی است، سبک ابوالفضل ممزوجی از نثر فنی مسجع و ساده مرسل، با غلبه نثر ساده است. اجتناب او از تکلفات و تصنعات منشیانه در سطوح آوایی و بلاغی سبب سادگی و روانی نثر او شده و می توان گفت، تنها ضعف انشای او غلبه برخی عیوب دستوری خاص این دوره در برخی مواضع نثر است. از لحاظ فکری ایدئولوژی صلح کل، به عنوان پی رنگ فکری مکاتبات، وجهی حکمی به نثر او بخشیده است. این شاخصه فکری در کنار فارسی گرایی و ترکیب سازی های لغوی که وجه بارز و شاخصه اصلی نثر علامی محسوب می شود، سبب تشخص نثر او شده است؛ ازاین رو اصل در تشخص شیوه نثر علامی، فکر نو در قالب طرزی متمایز با سبک رایج عصر است.
۲.

نویافته هایی از حیات و آثار نجم رازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادب عرفانی (گوهر گویا) سال ۱۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۴۹) 15 - 31

کلید واژه ها: ادبیات عرفانی تفسیر بحر الحقایق مرصاد العباد نجم رازی نجم کُبری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 385 تعداد دانلود : 96
بیان مسئله: ادعای اصلی مقاله این است که در نسخه نویافته ای از تفسیر بحرالحقایق (نسخه شماره 37 از کتابخانه حسن حُسنی پاشا) اطلاعات ارزشمندی از حیات و آثار نجم الدین رازی می توان یافت. نجم رازی در این گزارش مفصل، نخست استادان طریقت خود را به تصریح با این ترتیب معرفی می کند: 1) شیخ مجدالدین بغدادی؛ 2) نجم الدین کبری؛ 3) تاج الدین اُشنُهی؛ 4) شهاب الدین سهروردی. او به سبک عالمان رجال و حدیث، نوع و مدت مصاحبت، نوع اجازه نامه دریافتی از شیخ، تاریخ تلمّذ و حتی سبب تقدم و تاخّر آنها در ذکر را می آورد که دربردارنده اطلاعاتی تازه درباره این استادان است. آنگاه گزارشی از سفرهای طولانی خود قبل از حمله مغول و پس از آن عرضه می دارد. روش: اطلاعات مستخرج از نسخه نویافته تفسیر بحرالحقایق ، به شیوه تحلیلی با دیگر یافته های معاصران در این باب، مقایسه شده است. یافته ها و نتایج: براساس این شرح حال، معلوم می شود که نجم رازی از همان سال های نخستِ سیرِ آفاقی خود، در سال 601 ق. در خدمت سهروردی بوده؛ چندین نوبت در شهرهای مختلف از خدمتش بهره برده و چندین اجازه نامه از او دریافت کرده است. همنشینی دایه با تاج الدین اُشنهی در همدان و ردّ این پندار که او به هنگام حمله مغول از ری فرار کرده باشد و... از فروعات دیگر مقاله است. نیز طرح احتمال بازگشت نجم الدین از آناتولی به ایران (پس از استقرار مغول) و اقامت در خوزستان از دیگر یافته های این پژوهش است. به نظر می رسد این نسخه از تفسیر، با توجه به تاریخ کتابت آن، باید رونویسی از نخستین نگارش های نجم دایه در تفسیر خود باشد. نجم الدین در این مرحله از نگارش تفسیر، بسیار وابسته به الکشف و البیان ثعلبی است و از همان ابتدای مقدمه با ذکر منبع، نقل قول های بسیاری دارد.
۳.

وجوه طنز در شخصیت ابوسعید ابی الخیر با تکیه بر اسرارالتوحید و حالات و سخنان ابوسعید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال هجدهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۶۸ 153 - 174

کلید واژه ها: طنز طنازی شوخ طبعی ابوسعید عرفان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 469 تعداد دانلود : 135
در این پژوهش به بررسی و تحلیلِ انگیزه ها و دلایلِ رفتار و گفتار طنزآمیزِ ابوسعید به عنوان یک شخصیت برجسته عرفانی پرداخته ایم و تأثیر ویژگی های اخلاقی و عرفانی ابوسعید بر گفتار و رفتار طنازانه او را به روش تحلیل محتوایی بررسی کرده ایم. اصلی ترین وجه شخصیت طنّاز ابوسعید، بداهه گویی و تسلط بر بازی های لفظی و کلامی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مهم ترین وجوهی که به عنوان پایه و اساس شوخی ها و طنازی های ابوسعید است در سیزده دسته قرار می گیرند. از این میان سه مورد که عبارت هستند از: 1 بداهه گویی و بازیهای کلامی ابوسعید؛ 2 طنز موقعیت یا آموزش عملی عرفان با تکیه بر طنز؛ 3 پرهیز از خودخواهی و خودبینی، بیش از 60% از مجموعه انگیزه ها و دلایل طنّازی ابوسعید را تشکیل می دهند. مسأله شوخ طبعی ذاتی ابوسعید، اقبال مردم به او به دلیل روحیه طنّاز او و طنز به مثابه آیینه تمام نمای ویژگی های برجسته عرفانی، اخلاقی و اجتماعی ابوسعید از موضوعات مورد بحث در این پژوهش هستند.
۴.

نقد و بررسی فرهنگنامه تصوف و عرفان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال ۲۲ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۰ (پیاپی ۱۱۰) 215-229

کلید واژه ها: فرهنگنامه تصوف اصطلاحات عرفانی تعابیرعرفانی نقد فرهنگنامه انتخاب مدخل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 738 تعداد دانلود : 771
مقاله، نقدی است بر کتاب" فرهنگنامه تصوف و عرفان" اثر دکتر محمد استعلامی که در دو مجلد فراهم آمده است. پس از بیان وجوه حُسن کتاب، مواردی از ضعف های صوری و محتوایی کتاب برشمرده شده است. برخی از مهم ترین این ضعف ها، عبارتند از: عدم ذکر نام بسیاری از آثار متقدمین و متاخرین در پیشینه پژوهشی این اثر . ضرورت داشت تعریفی نسبتا جامع از مفهوم اصطلاحی واژگان، ارائه شود؛ برای نمونه، دراین فرهنگنامه ، کلمه "آب" یا "خواب" اصطلاح عرفانی محسوب شده اند، اگرچه مولّف خود در مدخل"آب" در هشت سطر تنها همین نکته را می گوید که: آب هم به تنهایی معنای صوفیانه وعارفانه ندارد. مولف در انتخاب مداخل، دچار ترجیحِ بلا مرجّح میان اصطلاحات یا مفاهیم است. همچنین بسیاری از تعابیر عرفانی، عمدتا با تکیه بر دیدگاه مولانا و حافظ شیرازی توضیح داده شده اند . در تنظیم مدخل ها همچنین، تناسب و تعادلِ مطالب چندان رعایت نشده و امکان ارجاع به منابع موجود و پیشینی، بیشتر بوده است. روش نقد دراین مقاله، بر سه محور : اسلوب و تنظیم کتاب ؛ محتوا و مفاد توضیحی و نوع منابع وفراگیری آنها ، استوار است و در همه موارد سعی بر مستند سازی بوده است.
۵.

نگاهی به ویژگی های دستوری در ضریرنامه طغان شاه بن نظام قمی شاهرودی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های دستوری و بلاغی سال ۱۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲۲ 39 - 59

کلید واژه ها: ضریرنامه طغان شاه حماسه دینی منظومه دینی زبان حماسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 846 تعداد دانلود : 67
منظومه حماسه دینی انتقامیّه / ضریرنامه از طغان شاه بن نظام قمی شاهرودی یکی از نمونه های شاخص حماسه دینی در ادب پارسی است که در قرن نهم هجری درباره انتقام ضریر خزاعی، محمّد حنفیّه، مسیّب، طغان، عمر بن علی، فضلِ جعفر و دیگر پهلوانان از یزید، عمرِ سعد، یعقوب عسقلانی، شاه حلب و دیگر حامیان یزید سروده شده است. ماجرای منظومه از رسیدن کاروان اسیران کربلا به شهر عسقلان آغاز می گردد و با نجات امام سجاد(ع) و کاروان کربلا از چنگ یزید و نهایتاً با مرگ یزید خاتمه می یابد. بررسی دستوری این منظومه برای شناختن بیشتر زبان حماسی این منظومه و دیگر منظومه های دینی سودمند است. با بررسی موارد دستوری و مصداق های آن، لایه های زبانی و محتوایی بیشتری از این اثر به دست می آید. دراین پژوهش، نخست درباره حماسه، حماسه دینی و علل پیدایش و نمونه های آن و نیز درباره ابن نظام و منظومه اش سخن گفته ایم و پس از معرّفی مختصر ضریرنامه، برخی نکات دستوری این اثر با ذکر شواهد بررسی شده است. با ذکر این موارد پی می بریم که کهنگی سبک در آن کاملاً مشهود است و یکی از حماسه های برجسته دینی به حساب می آید که از نظر بافت داستان، استحکام الفاظ، زبان مناسب و ساخت دستوری، شایستگی توجّه بیشتر دارد.
۶.

گسترش حضور فرانسه در آسیای جنوب غربی و تاثیر آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات سیاسی و بین المللی دوره چهاردهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۹ 69 - 90

کلید واژه ها: آسیای جنوب غربی سیاست خارجی فرانسه ایران کشورهای عربی روابط اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 349 تعداد دانلود : 590
فرانسه به لحاظ تاریخی و سیاسی همواره ارتباط تنگاتنگی با مسائل آسیای جنوب غربی داشته و دارد. با اعلام راهبرد آمریکا در قبال این منطقه، فرانسه فرصت مناسبی را به عنوان یکی از قدرت های میانی برای گسترش مناسبات خود فراهم دید و این کشور می کوشد متناسب با اهداف کلان سیاست خارجی،مناسبات خود در آسیای جنوب غربی را گسترش دهد.هدف،بررسی روابط سیاسی،اقتصادی و نظامی فرانسه با کشورهای عربی و به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس است که این امر باعث گسترش مسابقه تسلیحاتی در منطقه و به تبع آن شکاف و تنش منطقه ای بین کشورهای عربی و جمهوری اسلامی ایران می شود. نگارنده در این نوشتار بیان می دارد که تداوم وضع موجود و ادامه تنش بین کشورهای عربی و ایران و تحکیم مناسبات بین دولت های عربی با فرانسه ایران را در بلند مدت با تشدید انفعال و انزوا و تقویت تهدیدات امنیتی در ابعاد مختلف مواجه خواهد کرد.روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و اطلاعات و داده های مورد نیاز بر مبنای روش کتابخانه ای و فیش برداری تهیه شده است
۷.

روضه الشهدای کاشفی و قضاوت های برخی معاصران

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ آذر و دی ۱۴۰۰ شماره ۵ (پیاپی ۱۹۱) 195 - 215

کلید واژه ها: واعظ کاشفی روضه الشهدا استاد مطهری تحریفات عاشورا مرثیه های فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 969 تعداد دانلود : 632
کاشفی از جمله نویسندگانی است که در آثار خود جانب انصاف را رعایت کرده و معمولا منابع و مآخذ علمی خود را معرفی می کند. او حتی آغاز و انجام منقولاتی را که از آثار دیگران برمی گزیند، نشان می دهد. این رویّه در زمانه ای که عالمان همعصر او کمتر بدان پایبند بوده اند ، امتیازی مهم تلقّی می شود. همچنین اعتقاد او به تقریب مذاهب، و اجتناب از موجِبات تفرقه که در روزگارش سبب سازِ انواع اتّهام ها بوده، همچنان موجب برخی ارزیابی های شتابزده شده است.قضاوت در باره روضه الشهدای کاشفی، بر اساس آنچه از دیگران نقل می کند(با ذکر مآخذ)، نمی توان با تعبیر دروغ  و جعل ختم شود . کاملا آشکار است که او مدّعای خود را از کتاب نورالائمه نقل کرده است .پس دست کم مطلبِ مربوط به زعفر جنی، جعل او نیست! و او جاعل و سازنده این حکایت نبوده است. در این مقاله اظهار نظر برخی از پژوهشگران در باب اصالت یا ساختگی بودنِ مطالب و محتوای کتاب روضه الشهدا ، نقل شده است. 
۸.

نقد بلاغی و زبانی دفتر اول «شرح جامع مثنوی معنوی» کریم زمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های دستوری و بلاغی (علوم ادبی سابق) سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۰ 89 - 117

کلید واژه ها: کریم زمانی شرح جامع مثنوی معنوی مولوی نقد دفتر اول نقد بلاغی و زبانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 23 تعداد دانلود : 709
تا به امروز شروح فراوانی بر مثنوی مولانا نوشته شده که «شرحِ جامعِ مثنوی معنوی» نیز یکی از آنهاست. این شرح به علت جامعیّت و بی نیاز کردن نسبی مخاطبان از مراجعه به دیگر شروح نوشته شده بر مثنوی، مورد علاقه مولاناپژوهان است. علی رغم زحمات فراوان استاد کریم زمانی در جمع آوری نوشته های دیگر شارحان و شرح برخی از ابیات، در این شرح کاستی هایی به چشم می خورد. نویسندگان این مقاله با کمال احترام به استاد کریم زمانی، برآنند تا با تکیه بر بافت موقعیتی ابیات و استفاده از نشانه های درون متنیِ مثنوی، به نقد و بررسی دفتر اول «شرحِ جامعِ مثنوی معنوی» بپردازند. بی شک نقد و بررسی تمامی ابیات این دفتر، خارج از ظرفیت این مقاله است؛ از این رو در این پژوهش با دسته بندی دلایلِ نارسایی های موجود در دفتر اول این شرح و آوردن یک یا چند نمونه مرتبط با آن، تلاش خواهد شد تا تصویری مختصر از کاستی های زبانی و بلاغی این شرح ارائه شود. از رهرو نقد و بررسی دفتر اول این شرح دریافتیم که به علت وجود مواردی همچون: بی توجهی به بافت موضوعی، بسنده کردن بر معنای ظاهری و عدم ذکر معنای باطنی و عرفانی ابیات، خوانش نادرست ابیات، بی ربط بودن توضیحات داخل قلاب با منظور اصلی بیت، بی توجهی به تغییر متکلم و مخاطب ابیات، بی توجهی به موقوف المعانی بودن ابیات و...، معنای برخی از ابیات مثنوی مغایر با نیّت اصلی و معنای مد نظر مولاناست و همچنان جای خالی شرح مناسبی از مثنوی معنوی احساس می شود.
۹.

تأثیر نجم رازی بر اندیشه های عرفانی ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات عرفانی بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳۳ ۳۶۶-۳۴۵

کلید واژه ها: اشارات عرفانی بحر الحقایق تفسیر ملّاصدرا نجم رازی نظام نیشابوری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 700 تعداد دانلود : 204
بسیاری از نظرات عرفانی صدرالمتألهین در کتب تفسیری او، منبعی آشکار ندارد و محققان را به داوری های ناصواب کشانده است. مدعای اصلی این مقاله این است که ملاصدرا در بخش عرفانیات تفسیر خود، افزون بر منقولات و عباراتی که از عارفان مشهور می آورد، از تفسیری کمتر شناخته شده از عارفی ایرانی، وام گرفته است. این تفسیر با نام بحر الحقایق و المعانی یا تأویلات نجمیه شناخته شده و از آنِ نجم الدین رازی، صاحب مرصاد العباد است که متأسفانه در هیچ یک از کتب و مقالات نگارش یافته درباره منابع ملاصدرا، یادی از آن نشده است؛ اما به روشنی آشکار است که ملاصدرا تفسیر بحر الحقایق را می شناخته و مستقیماً از آن نقل مطلب کرده است. دیگر آنکه بسیاری از مطالبی را که صدرا از بخش های اشاریِ تفسیر غرائب القرآن نیشابوری نقل می کند، باز از افاضات نجم الدین رازی در بحر الحقایق است که احتمالاً نادانسته به نظام الدین نیشابوری منسوب می شود. دراین تحقیق، نمونه هایی چند از این برداشت های مستقیم و غیرمستقیم، مطرح و با مأخذ اصلی سنجیده شده است. بخش پایانی مقاله نیز به نمونه هایی اختصاص یافته که در پژوهش های معاصر درباره اندیشه های عرفانی ملاصدرا، تحلیل و نظری عرضه شده، اما در واقع اختصاصی به او نداشته است.
۱۰.

نقد و بررسی تفاسیر صوفیانه قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال ۲۱ آذر ۱۴۰۰ شماره ۹ (پیاپی ۹۷) 515-532
تعداد بازدید : 361 تعداد دانلود : 747
در میان قرآن پژوهان غربی که به دیده انصاف به متون اسلامی وبویژه قرآن ، نگریسته اند، خانم کریستین سندز شیوه استادان مشتاق ومحتاط خود را همچنان می پیماید. او در کتاب "تفاسیرصوفیانه قرآن از سده چهارم تا نهم" نخست به بررسی پیش فرض های هرمنوتیکی صوفیه پرداخته وسپس مقایسه ای تحلیلی داشته است میان روش های عارفانِ مفسّر ذیل داستان موسی و خضر، سرگذشت مریم و آیه نور.در بررسی این کتاب، پس از نگاهی به امتیازات وجنبه های مثبت اثر، به مواردی از ضعف های محتوایی این پژوهش که متوجّه مولّف بوده، پرداخته شده است. بخش قابل توجّهی از نکات ذوقی-تفسیری در این کتاب، برپایه مطالبی است که از عبدالرزاق کاشانی و بخش های تأویلی غرایب القرآن نظام الدین اعرج نیشابوری و پس از آن، علاء الدوله سمنانی، نقل گردیده و با یکدیگر مقایسه شده اند. در حالی که سال هاست در جای خود به اثبات رسیده که عمده مباحث تأویلی در غرایب القرآن برگرفته از "تأویلات نجمیّه" است . توجه به این نکته، می توانست چینش مباحث و ارزیابی نهایی مولف را تغییر دهد. همچنین به مواردی از ضعف ترجمه اثر توجه شده که به تعقید و گرفتگی متن فارسی انجامیده است. شواهدی که از این ضعف ها ارائه شده، از موارد اختلاف سلیقه درترجمه نبوده است.
۱۱.

تأمّلی بر دفتر پنجم «شرحِ جامعِ مثنوی معنوی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال بیستم تیر ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۸۰) 265-288
تعداد بازدید : 441 تعداد دانلود : 313
این مقاله به بررسی دفتر پنجمِ «شرح جامع مثنوی معنوی» اختصاص دارد. طبیعتاً نقد و بررسی تمام 4238 بیت این دفتر، بیش از ظرفیت یک مقاله است. از این رو در این پژوهش با دسته بندی دلایل اصلی دریافت های موجود در این اثر و آوردن یک یا چند نمونه مرتبط با آن، تلاش می کنیم تا تصویری مختصر از کاستی های این شرح به تصویر بکشیم. نویسنده در این بررسی، به دو عامل مهم یعنی در نظر گرفتن «بافت موقعیتی ابیات» و «استفاده از نشانه های درون متنی خودِ مثنوی» تکیه کرده است. از رهرو همین نقد و بررسی دریافتیم که علی رغم تلاش بسیار زیاد جامعِ محترم، این اثر دارای کاستی های چشمگیری چون: «ارتباط نداشتن معنای بیت با محور عمودیِ ابیات»، «رد کردن توضیحات صحیحِ دیگر شارحین»، «بی ربط بودن توضیحات داخل قلاب با منظور اصلی بیت»، «بی توجهی به ارتباط و نخ نازک میان دو مصراع»، «خوانش نادرست بیت» و... است و وجود همین موارد باعث شده تا معنای ارائه شده برخی از ابیات، با معانی احتمالی دیگر در مثنوی معنوی همخوان نباشد و همچنان جای خالی شرح مناسبی از مثنوی احساس شود.
۱۲.

متن پژوهی «نگارستان» معین الدین جوینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی سال ۲۰ بهار ۱۳۹۸ شماره ۴۰ 9 - 39

کلید واژه ها: معین الدین جوینی نگارستان مقلدان سعدی نثر مسجع متون اخلاقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 949 تعداد دانلود : 826
سعدی با نگارش گلستان در سال 656 ق، شیوهای را در نظم و نثر بنا نهاد که تاکنون پیروان بسیار داشته است. نگارستان جوینی، در سال 735 ق، یعنی 79 سال پس از نگارش گلستان نوشته شده است. شاید بتوان این کتاب را پس از روضه خُلد مجد خوافی، دومین اثر و نزدیکترین کتاب به دوران نگارش گلستان دانست. نگارستان، کتابی اخلاقی عرفانی است که به تقلید از گلستان سعدی نگاشته شده است. کتاب، مشتمل بر هفت باب است: در صیانت و پرهیزگاری؛ در مکارم اخلاق؛ در حُسن معاشرت؛ در عشق و محبّت؛ در وعظ و نصیحت؛ در فضل و رحمت؛ در فوائد متفرّقه. اگرچه نثر آن به پای گلستان نمیرسد، امّا دارای نکات و فواید فراوان ادبی است. این نوشتار، در درجه اوّل، با تحقیق بر روی نسخه خطّی نگارستان و در درجه بعد، با تکیه بر کتب تذکره و تاریخ ادبیات متقدّم و متأخّر، به معرّفی معین الدین جوینی و کتابش پرداخته است. مقاله، با معرّفی نویسنده (جوینى) آغاز می شود و سپس اطلاعات موجود در باره نام و لقب، تخلّص، تولّد و مرگ، استادان، ممدوحان، آثار، و ویژگی های اعتقادی و مذهبی وی، دسته بندی، تحلیل و در تطبیق با متن نگارستان، راستی آزمایی یا تکمیل می شوند. در ادامه، موضوعاتی چون: انتساب کتاب نگارستان به مؤلّف، سبب نگارش کتاب، سبب نامگذاری کتاب به «نگارستان»، تخلّص کتاب، مطالب و مضامین کتاب، و جایگاه علمى کتاب، با محور قرار گرفتن شواهد متن، بررسی شده است.
۱۳.

دگرگونی جایگاه و ارزش خرد از آثار حکما تا آثار عرفا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: عرفان اسلامی سال ۱۵ بهار ۱۳۹۸ شماره ۵۹ 13 - 42

کلید واژه ها: خرد عقل حکیم عارف صوفی شعر فارسی فلسفه و عرفان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 250 تعداد دانلود : 763
خرد و عقل از مهم ترین عناصر مفهومی و واژگانی پهنه ادب فارسی است که دامنه کاربرد آن از آثار نخستین شعرای فارسی دری که بیشتر رویکردی آفاقی و حکمی داشتند تا آثار شعرای قرن پنجم تا هشتم که رویکرد آنها به تدریج انفسی و عرفانی شد گسترده شده و جایگاه آن در این سیر زمانی تغییرات عمیقی یافته است. این برداشت های متناقض در آثار این دو دسته از شعرا، که می توان از آنها به حکما و عرفا یا صوفیان یاد کرد، می تواند موضوع تحقیقات زیادی باشد (و بوده است) و در این تحقیق به سیر تدریجی این دگرگونی (که حاصل عوامل و شرایط گوناگون سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و حتی زبانی بوده است) از آثار نخستین شعرا که بیشتر صبغه ای حکیمانه داشتند تا آثار شعرای قرن هفتم و هشتم که بیشتر سبغه و رنگ عرفانی و صوفیانه داشتند پرداخته شده. هم شعرای حکیم و هم شعرای عارف اشعار متعددی با مضمون عقل یا خرد داشته اند اما ازآنجاکه دیدگاه و نگرش کلی آنها به سایر پدیده های مادی و معنوی کاملاً متفاوت و گاه متضاد است با وجود استفاده تقریباً یکسان از این واژگان، محصول کار آنها متفاوت و متباین و گاه متناقض است. دلیل این امر آن است که دیدگاه این دو دسته از شاعران از منابع و مشرب های فکری کاملاً متضادی درباره پدیده های عالم هستی سرچشمه می گیرد.
۱۴.

انعکاس جنس دوم در صدا و تصویر قهرمان های آثار داستانی نویسندگان زن

نویسنده:
منبع: علوم ادبی سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۶ 337 - 367

کلید واژه ها: زن فمینیسم اِگزیستانسیالیسم ادبیات داستانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 590 تعداد دانلود : 261
باور ناخودآگاه پدر سالار، بر آن است که آثار و میراث های ادبی بشر، مخلوق مردان و البته به وسیله مردان نگاشته شده ؛ در نتیجه بخش عمده این ادبیّات به طور معمول متمرکز به قهرمانان مرد خواهد بود. در این ادبیّات جنسیت محور، زنان یا نقشی ندارند و یا در حاشیه زندگی قهرمانان تعریف می شوند؛ در نتیجه با توجه به اینکه ادبیّات (به ویژه ادب داستانی) آیینه باورهای جامعه است، این داستان ها و قهرمانان آن ها، جامعه ای جنسیتی را انعکاس می دهند که در آن، وجود قهرمانان چه زن و  چه مرد، غصب و وجود تعیین شده از سوی جامعه (دیگری) جایگزین می شود. در این پژوهش برآنیم تا با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و نیز با توجه به چند رمان که در راستای نمایش کشمکش های روحی، عاطفی، بن بست ها و عرصه های مشکل زای برون رفت قهرمانان از هنجارهای جامعه نگاشته شده اند به واکاوی این پرسش بپردازیم که آیا انسان ها در هر فرهنگ و اجتماعی برای انجام وظایف جنسیتی خود، تربیت می شوند؟ و آیا قهرمانان، خود این موضوع را پذیرفته و به آن می اندیشند؟ در راستای این پژوهش دریافتیم که نویسندگان منتخب در داستان های خود، این موضوع را غالباً به عمد و گاه ناخواسته نمایش داده اند. در داستان «سرود اروند رود» با نمایش شخصیّت های محکوم در برابر جامعه ، در داستان «دل فولاد» با نمایش کشاکش های زندگی قهرمان؛ در داستان «بازی آخر بانو» با قهرمان روستایی در محیط بسیار سنّتی و در داستان «خاله بازی» با خشم جامعه سنّتی نسبت به قهرمانی که قادر به انجام وظایفش نیست، مواجهیم؛ خشمی که با توجه به تربیت سنّتی تمام قهرمانان این داستان ها، چه زن و چه مرد، آنان را در مسیر اهداف جامعه پیش می راند. در نتیجه در آثار منتخب با قهرمانانی مواجهیم که گاه به گونه ای به تعاریف جامعه خو گرفته اند که حتی به برون رفت از این هنجارها نمی اندیشند.
۱۵.

آموزه های عرفانی عبدالخالق غجدوانی (بررسی نسخه شناسی و تحلیل وصیتنامه مؤسس طریقت خواجگان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ادبیات پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۸۳ 55-76

کلید واژه ها: عبدالخالق غجدوانی وصیت نامه طریقت خواجگان نقشبندیه تصوف قرن ششم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 688 تعداد دانلود : 336
از عبدالخالق غجدوانی، عارف مشهور سده ششم قمری و مؤسس «طریقت خواجگان»، وصیت نامه ای خطاب به خواجه اولیاء باقی مانده که با وجود نسخ متعدّد، تاکنون بررسی نشده است. اهمیت این وصیت نامه کوتاه، از آن جهت است که قدیمی ترین مکتوب موجود از طریقت خواجگان و بیانگر اصول این طریقت از زبان مؤسس آن است. منابع و فهارس، در معرفی آثار غجدوانی دچار اشتباه شده و از سویی چندین اثر را به خواجه نسبت داده اند؛ از سوی دیگر، با ذکر نام های متفاوت برای وصیت نامه، سبب شده اند این اثر به اشتباه چند مکتوب جداگانه دانسته شود. همچنین با بررسی نسخ مختلف وصیت نامه مشخص می شود که برخی از کاتبان به شرح و تفصیل یا مجمل کردن سفارش های خواجه پرداخته و مسبّب گمراه شدن منابع در معرفی اثر شده اند. در این مقاله، ضمن معرفی و تصحیح وصیت نامه مذکور، سعی شده با بررسی نسخ موجود و تحلیل محتوایی و سبک شناختی آن، اغلاط راه یافته در فهارس برطرف شود و بازشناسی صحیحی با حذف اشتباه در تعدد منابع منتسب به غجدوانی، صورت گیرد.
۱۶.

حریم انسان در تفاسیر عرفانی بر مبنای فصّ یونسیّه ابن عربی و شرح آن از سوی امام خمینی(ره)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش زبان و ادبیات فارسی زمستان ۱۳۹۷ شماره ۵۱

کلید واژه ها: عرفان اسلامی انسانیت فصوص الحکم ابن عربی امام خمینی (ره)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 637 تعداد دانلود : 489
آیا حضور و نقش انسان در عرفان اسلامی، چونان پوسته ای بی ارزش است و اعتقاد به وجودِ مطلق ، دیگر جایی برای تصوّر حضور انسان باقی نمی گذارد؟ آیا می توان همچون برخی عارفان، مقام انسانیّت را چنان رفیع دانست که گویی همه وجود ، انسان است و باقی تصویر و تصوراتی است که در آینه قلب و ذهنِ انسان نقش می بندد ؟ پژوهشگر کنجکاو می تواند در گفتار و نوشته های عارفان، نشانه هایی از اندیشه هیچ انگاری انسان (آنتی هیومنیسم) و نیز انسان گرایی (اومانیسم) را بازجوید . بیان این نکته که انسان در نظام هستی چه جایگاهی دارد و درجهان بینی عرفانی از چه موقعیتی برخوردار است ، مقصود اصلی این مقاله بوده است . از این رو با عنایت به آثارِ دو عارف صاحب نظر در این باره، یعنی ابن عربی و امام خمینی سعی در تبیین این جایگاه شده است . مبنای این تبیین ، مبحث پرهیز از هدم بنای انسانیت در فصّ یونسیه فصوص الحکم و شرحی است که امام خمینی در این باره در آثار عرفانی خود ارائه داده است . از جمع گفته های ابن عربی و شارحانش برمی آید که: همه موجودات از آن جهت که مظهر و تجلی معشوق و محبوب ازلی هستند، دارای تقدسند. پس زمانی که به همنوعان خود، یعنی انسان ها نگاه می کنیم، یا حتی به جهان گیاهان و حیوانات می نگریم، همه آنها را از آن جهت که با آفریننده در ارتباطند می بینیم و نه به عنوان وجودی مستقل از مقام الوهیت. این دیدگاه، وجدان انسان را بیدار می کند و موجب می شود که عشق و محبّتی را نسبت به همه هستی در خود بپروراند.
۱۷.

تاثیر عوامل غیر معرفتی برمعرفت در آینه مثنوی معنوی مولوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های فلسفی - کلامی سال نوزدهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۷۱)

کلید واژه ها: اخلاق مولوی مثنوی معنوی مبانی معرفت شناختی عوامل غیر معرفتی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی معرفت شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تصوف و عرفان اسلامی کلیات شخصیت ها[زندگینامه ها؛ اندیشه ها و..]
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تصوف و عرفان اسلامی کلیات معرفت شناسی عرفان
تعداد بازدید : 393 تعداد دانلود : 240
یکی از مهم ترین مسائل فلسفی ،کلامی و عرفانی که کارکرد تربیتی مؤثر بویژه در تربیت توحیدی دارد ، تاثیر عوامل غیر معرفتی نظیر اراده ، ملکات نفسانی و الگو های رفتاری ، امیال ، عواطف و اغراض در فرآیند ادراکات آدمی از قبیل نگرش های انسان شناختی ، خدا شناختی ، جهان شناختی ، و درک او از معنای زندگی و حیات طیبه و ... است . این بحث پلی ارتباطی میان دو حوزه معرفت شناسی و اخلاق محسوب می شود. این مقاله بر آن است تا ضمن بررسی دقیق تر این ادعا، دیدگاه مولانا را در این خصوص جویا شود.اینکه مولوی نیز به تأثیر ساحت های غیر عقیدتی بر ساحت عقاید و باور ها معتقد بوده است ، مهم ترین سخن این نوشته است . ازاین رو مهم ترین مصادیق عوامل غیر معرفتی که موجب شفافیت یا کدورت شناخت بشری می شود ، معرفی شده و با درک آراء مولوی در این زمینه، به اهمیت عوامل غیر معرفتی در مبانی معرفتی انسان پرداخته شده است.
۱۸.

انگیزه های عارفان برای نگارش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال یازدهم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۴۱

کلید واژه ها: عرفان الهام انگیزه ادبیات تعلیمی کتب صوفیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 893 تعداد دانلود : 320
این پژوهش، ناظر بر این نکته تاریخی که عارفان صاحب قلم به اقتضای زمانه خود و در برابر رقیبان متشرع، درصدد اثبات این مدعا برآمده اند که معارف صوفیه با مفاد کتاب و سنت، پیوندی راستین داشته است، با بررسی بیش از بیست اثر عرفانی نشان می دهد که در بسیاری موارد، ترکیبی از دو نوع انگیزه فردی (از قبیل گونه ای الهام، ذکر یار، اجابت حضرت رسول، نذر و الزام خویش، حفظ نام و یادگاری، جلب شفاعت نیکان و...) و اجتماعی (از قبیل هدایت ورزی، نگرانی از زوال این معرفت، اتمام حجت بر بطالان، تقویت دل نوسالکان، مقابله با مدعیان عرفان، اصرار مریدان، عدم فهم کتب تازی و...)، مؤلفان عارف را به نگارش واداشته است. سنت رایج در میان عارفان، این بوده است که اصرار مریدان زمینه های لازم را برای قرار گرفتن در موقعیت الهام و دریافت اشارات ربانی، فراهم می آورده است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان