درخت حوزه‌های تخصصی

تفسیر و علوم قرآن

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
ترجمه قرآن تفسیر قرآن علوم قرآنی
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱٬۵۲۱ تا ۱٬۵۴۰ مورد از کل ۱۳٬۷۷۵ مورد.
۱۵۲۱.

تأثیر آموزه های قرآنی و حدیثی بر تمدن عصر آل بویه و نفوذ آن بر اقدامات عملی عضدالدوله دیلمی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال دوازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۵ 223 - 247

کلیدواژه‌ها: قرآن و حدیث تمدن آل بویه عضدالدوله دیلمی عصر طلایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۴ تعداد دانلود : ۱۹۱
مستندات تاریخی بغداد قرن چهار و علاوه بر آن، تحلیل هایی که از جانب محدثان و مفسران و مورخان، تمدن پژوهان و فیلسوفان تاریخ و دیگران به دست آمده، حاکی از رشد و گسترش فکری و دینی اسلام در مقایسه با دیگر دوره هاست. لذا این پژوهش در نظر دارد بر ارتقای بی نظیر حوزه های گوناگون عمرانی عهد عضدی مانند ساخت اماکن درمانی و فرهنگی، شهرسازی و احیای ویرانی ها، توجه به مرمت مشاهد مقدسه، جمع آوری حدیث و رشد و گسترش تفاسیر و در نهایت امنیت در این عصر؛ که ریشه قرآنی و حدیثی داشته است؛ با استفاده از منابع و متون اصیل و تحلیل های جانبی، به کشف انگیزه های عمرانی این حاکم(عضدالدوله) بپردازد و انگیزه هایی که چرایی و چگونگی جهت گیری فعالیت های او را تا حدودی مشخص کند. به همین دلیل مسأله اصلی این است که تأثیرآموزه های قرآنی و حدیثی در شکوفایی و درخشش تفکر شیعی و ایرانی چقدر بوده است؟
۱۵۲۲.

روش شناسی توصیفی تفسیر المیزان بر اساس تحلیل مح توای سوره ق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال دوازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۵ 249 - 261

کلیدواژه‌ها: تفسیر المیزان تحلیل محتوا روش شناسی توصیفی سوره ق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۳ تعداد دانلود : ۱۷۹
از شاخص ترین عوامل مؤثر بر توسعه علوم انسانی، تبیین مباحث روش شناسی است. این امر به پژوهشگر کمک می کند تا درک بهتری از چگونگی روند مطالعات دینی و زمینه های شکل گیری متون دینی پیدا نماید و از این رهگذر می توان موجبات کشف و استخراج لایه های عمیق معنایی آیات قرآن در قالب روش های جدید نیز فراهم کرد. این مقاله تلاش می کند با استفاده از روش شناسی توصیفی و تحلیل محتوای کمی و کیفی، به بررسی تفسیر «المیزان» و توصیف روش آن بپردازد. پژوهشگر با انتخاب سوره ق، به بررسی روش علامه ذیل یکایک گزاره های تفسیری آن می پردازد؛ و در نهایت با کمک داده های آماری، روش علامه در سوره «ق» تحلیل و معرفی شده است. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که علامه جهت تفسیر آیات سوره غافر، از روش اجتهادی نسبت به سایر روش بهره برده است و بیش ترین ارقام و اعداد، در تحلیل کمی مربوط به این حوزه است و پس از این حوزه تفسیر قرآن به قرآن(سیاق)، بیش ترین بسامد را در گونه های تفسیر دارا است.
۱۵۲۳.

تحلیل محتوای مؤلفه های تربیت مبتنی بر محبت و مهرورزی بر اساس قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال دوازدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۸ 9 - 52

کلیدواژه‌ها: ابعاد تحلیل محتوا تربیت قرآن کریم محبت مهرورزی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۲ تعداد دانلود : ۲۱۷
یکی از بهترین شیوه ها در تعلیم و تربیت استفاده از محبت است. ذهن پاک و شفاف دانش آموز بر پایه محبت و مهرورزی نهادینه شده است. برداشت های ذهنی و فکری دانش آموز از مفاهیمی چون محبت و مهرورزی با توجه به مشاهدات، مطالعات و آموخته های کلاسی می باشد. لذا شایسته است متولیان آموزشی محبت و مهرورزی را به عنوان زیربنای نظام تعلیم و تربیت مورد توجه قرار دهند. پژوهش حاضر کیفی بوده و به شیوه تحلیل محتوا، بررسی اسنادی و پدیدارشناسی انجام گرفته است. جامعه پژوهش شامل کلیه منابع و مستندات علمی معتبر مرتبط با پژوهش، و کلیه خبرگان حوزه تعلیم و تربیت بوده است که نمونه بر اساس روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها فیش برداری، چک لیست تحلیل محتوا و سؤالات مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. یافته های پژوهش نشان می دهد که تربیت مبتنی بر محبت و مهرورزی دارای ابعاد هستی شناسی، انسان شناسی، معرفت شناسی، ارزش شناسی، زیست شناسی، جامعه شناسی، روان شناسی و مقوله دینی است. بر اساس این ابعاد 60 مؤلفه اصلی استخراج گردید.
۱۵۲۴.

تبیین مبانی حضور فرا تاریخی قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و ششم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۹۹) 5 - 30

کلیدواژه‌ها: فراتاریخی بودن قرآن نزاهت معنایی جامعیت دلالی خطاب های طولی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۴ تعداد دانلود : ۲۵۵
از مسائل نوین قرآن شناختی که از سوی پاره ای از دگراندیشان مذهبی مطرح شده، انگاره تاریخ مندی آموزه های درون قرآنی است. باوجود ارتباط تنگاتنگ میان گفتمان جاودانگی قرآن و اثرپذیری آن از شرایط نزول، اما سازوکار التزام به ابعاد فراتاریخی قرآن کریم، می تواند فصل نوینی را از مطالعات قرآنی فراروی قرآن پژوهان بگشاید. این مقاله، با به کارگیری رویکردی تبیینی-انتقادی، شبهات تاریخ مندی قرآن را اصولاً به دو ساحت «مفهوم شناختی» و «آیه شناختی» قابل ارجاع می داند. ازاین رو «مفاهیم قرآنی» نه تنها از ویژگی های ممتازی چون «قصدی بودن معنای واژگان نزد ماتن»، «نزاهت معنایی و جامعیت دلالی» و «هویت مستقل معنایی» در راستای ابعاد فراعصری برخوردارند، بلکه «آیه های قرآنی» نیز از رهگذر دو الگوی راهبردی قابل ارائه اند: الف) تعمیم گذاری مخاطبان قرآن در راستای ابعاد فراتاریخی آن، ب) خطاب های طولی دلالت های آیات قرآنی. التزام به مؤلفه های مزبور، نه تنها ابعاد و کارکرد نظارتی قرآن را در زمانه نزول بیش ازپیش می نماید، بلکه با سازوکاری که اساساً در بن مایه کاربست های آن به کار رفته، بر تمامی نیازهای کلان مخاطبان در سده های پسین نیز توسعه یافته است.
۱۵۲۵.

نقش مفهوم «خزائن» در منظومه الهیاتی علامه طباطبائی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال چهاردهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۶) 7-24

کلیدواژه‌ها: خزائن علامه طباطبائی خلق و امر تنزل نظام دین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۲ تعداد دانلود : ۲۱۸
تفکر الهیاتی علامه طباطبائی منظومه ای منسجم است که توانسته میان اجزای به ظاهر پراکنده ارتباط معنادار برقرار کند. وی نقطه مرکزی این نظام را حقیقت توحید می داند؛ یعنی توحید در کنار دیگر حقایق الهیاتی نیست؛ بلکه نقطه کانونی فهم دین به شمار می رود. فهم این منظومه نیازمند آشنایی با قواعدی است که حقیقت خزائن (آیه 21 سوره حجر) یکی از مهم ترین آنهاست. علامه این مفهوم را با وجود جمعیِ حکمت متعالیه متناظر می داند و با استفاده از این مفهوم، نحوه پیدایش کثرات از وجود مطلق را توضیح می دهد. همچنین با مرتبط ساختن دیگر بخش های کلامی با خزائن، ارتباط نظام وار میان اجزای دین و خزائن و در نتیجه با حقیقت توحید را برقرار می کند. وی معنای خلقت، عالم طینت و میثاق، قضا و قدر، خلق و امر، علم فعلی و انفعالی، علیت و اعجاز، امر بین الامرین، تأویل قرآن و... را با محوریت مفهوم خزائن تحلیل کرده است. این مقاله درصدد معرفی نقش مفهوم خزائن در شبکه معنایی الهیات از منظر علامه است و با روش اسنادی تحلیلی سامان یافته است.
۱۵۲۶.

واکاوی نقش آثار تفسیری قرآنی در فرهنگ و تمدن اسلامی (مطالعه موردی مفسران اواخر عصر صفوی مدفون در تخت فولاد اسفهان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: قرآن، فرهنگ و تمدن سال اول بهار ۱۴۰۰شماره ۳ 80 - 97

کلیدواژه‌ها: تخت فولاد قرآن کریم مفسران صفویه فرهنگ و تمدن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۳ تعداد دانلود : ۲۷۱
با وجود جایگاه بلندمرتبه قرآن در بین مسلمانان، به عنوان منبع الهام بخش و زمینه ساز شکل گیری تمدن اسلامی از یک جهت و وجود قبرستان تخت فولاد اصفهان به عنوان دومین قبرستان بزرگ جهان تشیع (وادی السلام ثانی) از جهت دیگر، متأسفانه تاکنون تحقیقات بایسته در خصوص  آثار تفسیری اندیشمندان آرمیده در این مکان مقدس صورت نگرفته است. مقاله حاضر بر مبنای این دغدغه و به شیوه توصیفی تحلیلی، با کنکاش در فهرست های کتابخانه ای و با هدف بررسی و بازنمایی برخی از آثار قرآنی و تفاسیر مهجور بزرگان مدفون در تخت فولاد در محدوده زمانی اواخر عصر صفوی، تلاش دارد بخشی از این کمبود را جبران کند. از نتایج این پژوهش چنین به دست می آید که آثار بسیاری در زمینه تفسیر قرآن از این دانشمندان در کتابخانه ها و مراکز علمی به صورت نسخه ای یا خطی موجود است که هنوز به صورت علمی منتشر نشده و چه بسا با انجام این مهم، گامی اساسی در خدمت به تاریخ تفسیر قرآن برداشته شود و زمینه های آشنایی با دیدگاه های تفسیری دانشمندان این دوره نیز فراهم گردد؛ همچنین، چهره های شاخص قرآنی اصفهان که در تخت فولاد آرمیده اند، بیش ازپیش معرفی گردند.
۱۵۲۷.

فلسفه امامت و جایگاه آن در اندیشه ملاصدرا ؛ با تأکید بر شرح اصول کافی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: خردنامه صدرا دوره ۲۶ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۶) 13 - 30

کلیدواژه‌ها: فلسفه امامت اثبات وجود امام قاعده امکان اشرف خصائص امام شرح الاصول الکافی ملاصدرا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۲ تعداد دانلود : ۲۵۳
تأمّل در مباحث کتاب شرح الاصول الکافی نشان میدهد که صدرالمتألهین در این اثر سعی نموده امامت و ماهیت آن را بعنوان مقامی انتصابی از جانب خداوند با حقیقتهای بیان شده در سخنان ائمه معصومین(ع) تفسیر و تطبیق نماید. ملاصدرا با وجود صبغه عقلی و شرعی مفهوم امامت و رهیافتهای گوناگون در این زمینه ، هرگز به قرائت بشری و غیرالهی از این منصب نپرداخته، بلکه با اصالت بخشی و توجه به آموزه های روایی و باورهای کلامی شیعه، در تبیین روایات «کتاب الحجه» بعنوان بخشی از کتاب الکافی، بر فرابشری و الهی بودن این مقام پافشاری میکند. او هنگام بحث از مفهوم امامت، ضمن طرح و نقد دیدگاه فرقه های مختلف اسلامی در موضوع نصب، وجود امام(ع) را براساس قاعده امکان اشرف ضروری میداند و ویژگیها و امتیازهایی را برای اثبات حجت بودن امام(ع) برمیشمارد.
۱۵۲۸.

قلمرو حجیت عقل منبع در تفسیر قرآن با تأکید بر تفسیر مناهج البیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳۳ 215 - 240

کلیدواژه‌ها: مکتب تفکیک آیهاللّه ملکی میانجی مناهج البیان حجیت عقل منبع تفسیر اجتهادی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۹ تعداد دانلود : ۲۹۶
در بین مدافعان تفسیر اجتهادی در مورد حیطه و دایره حجیت عقل در تفسیر قرآن، اختلاف نظر وجود دارد؛ از جمله، اختلافی که بین مفسران وابسته به مکتب تفکیک و مخالفان آن ها در این زمینه وجود دارد. مکتب تفکیک به دستگاه معرفتی اطلاق می شود که بر تفکیک و جداسازی قرآن، برهان و عرفان (نقل، عقل و کشف) اصرار دارد و معتقد است که این ها سه راه و منبع کسب معرفت اند که محصولات آن ها هیچ ارتباطی با یکدیگر نداشته و نباید از داده های هر یک از این منابع معرفت زا، برای فهم و تفسیر داده های دو منبع دیگر بهره جست.در این مقاله به تبیین دیدگاه های آیهاللّٰه ملکی میانجی در تفسیر مناهج البیان به عنوان یکی از مدافعان مکتب تفکیک در زمینه قلمرو حجیت عقل منبع در تفسیر وحی پرداخته ایم. ابتدا مراد از عقل و گونه های آن (عقل منبع و عقل مصباح) روشن گردید و بر اساس آن، تفسیر اجتهادی قرآن به سه گونه نقل گرا، عقل گرا و کشف گرا تقسیم بندی شد و با عنایت به اینکه عقل مصباح و کشف و شهود، تخصصاً از عنوان مقاله خارج بود، لذا بحث را در مورد قلمرو عقل منبع ادامه داده و به بررسی گونه های تفسیر اجتهادی عقل گرا یعنی بدیهیات عقلی، برهان های عقلی، مبانی کلامی، فلسفی و علمی و ادراکات عقل عملی در مناهج البیان پرداختیم. نتیجه آن شد که غیر از مبانی فلسفی و علمی، سایر گونه های تفسیر اجتهادی عقل گرا در تفسیر مناهج البیان مطرح شده است. بنابراین از دیدگاه آیهاللّٰه ملکی قلمرو حجیت عقل منبع در تفسیر قرآن، شامل همه گونه های یادشده، غیر از مبانی فلسفی و علمی می باشد. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی توصیفی است.
۱۵۲۹.

راهبردهای مقاومت پیامبر اکرم (ص) و جامعه ایمانی در برابر دشمنان از نگاه قرآن کریم

نویسنده:
منبع: مطالعات علوم قرآن سال سوم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۷) 115 - 138

کلیدواژه‌ها: راهبردهای قرآنی مقاومت پایداری جامعهی ایمانی پیامبر اکرم (ص) دشمنان هجرت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۲۸۶
انبیای الهی و جوامع توحیدی همواره دشمنانی داشتهاند و این دشمنان هماره در پی نابودی آنان بودهاند؛ اما خداوند متعال با هدایت و یاری خود، نقشه دشمنان را بر هم زده و مانع تحقق اهدافشان شده است که قرآن کریم به بیان برخی موارد از آن مانند حکایت نوح، ابراهیم و موسیپرداخته است. پیامبر اکرم(ص) نیز از این قاعده مستثنی نبود، بلکه حتی نسبت به دیگر پیامبران بیشترین اذیتها را تحمل کرد. هرچند کمیّت و کیفیت این هجمهها از سوی دشمنان در طول ۲۳ سال هدایت ایشان متفاوت بود، اما دشمنان در دو دوره قبل و بعد از هجرت پیامبر اکرم(ص) به گونههای مختلف در پی نابودی شخص ایشان و جامعه ایمانی تشکیلشده بودند. در این میان، خداوند متعال با بیان راهبردهایی از طریق قرآن کریم، با این تهدیدها مقابله نموده و نه تنها مانع فروپاشی جامعه نوپای اسلامی شده است، بلکه موجب رشد آن را فراهم کرده است تا به آنجا که موجب حیرت همگان گشته است (فتح، 29). این فرایند مقاومسازی پیامبر اعظم(ص) و جامعه اسلامی بهگونهای مناسب با شرایط و اوضاع پیرامونی جامعه توحیدی طراحی شده است که با پیگیری خط سیر آن، میتوان به راهبردهای مختلف قرآنی در زمینه مقاومت دست یافت. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانهای به تبیین راهبردهای مقاومت پرداخته است و راهبردهایی مانند مرزبندی اعتقادی، رویگردانی از دشمن، هجرت، عدم اطاعت و همیاری دشمن، صبر، اندوهگیننشدن از توطئهها، قتال (جهاد نظامی)، پرهیز از دوستی با دشمن، سرسختی و نفوذناپذیری را بررسی کرده است.
۱۵۳۰.

مرجعیت علمی اهل بیت (ع) بر پایه تفسیر تطبیقی آیه اهل الذکر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال دوازدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۴۷ ۶۵-۸۰

کلیدواژه‌ها: آیه 42 نحل تفسیر کلامی مرجعیت علمی اهل ذکر اهل بیت (س) اهل کتاب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۱ تعداد دانلود : ۳۳۵
آیه 43 سوره نحل درباره مرجعیت علمی اهل بیت^ نازل شده است. مفسران شیعه و اهل تسنن درباره مصداق «اهل ذکر» اختلاف نظر دارند. گروهی از مفسران اهل تسنن بر پایه سیاق آیه، مصداق اهل ذکر را اهل کتاب می دانند. این دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته است. مفسران شیعه و برخی از مفسران اهل تسنن بر اساس روایات، مصداق کامل اهل ذکر را اهل بیت^ می دانند. این نوشتار بر آن است تا بر پایه مفهوم شناسی اهل ذکر و با توجه به شأن نزول آیه و با استناد به روایات این موضوع را تحلیل و بررسی نماید. نتیجه پژوهش آن است که اهل ذکر به معنای عالمان و آگاهان است. در زمان نزول آیه، اهل کتاب و دیگر افراد آگاه می توانند یکی از مصادیق اهل ذکر باشند؛ ولی اهل بیت^ برای همیشه مصداق اکمل اهل ذکر هستند.
۱۵۳۱.

تحلیل واژگان کاوی در تفسیرهای ادبی قرآن (با تأکید بر مکتب تفسیر ادبی معاصر)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و ششم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۹۹) 105 - 126

کلیدواژه‌ها: تفسیر ادبی امین الخولی واژگان کاوی مفردات قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۰ تعداد دانلود : ۲۸۸
تفسیر ادبی قرآن، تفسیری مبتنی بر علوم ادبی است که در دوران معاصر به وسیله امین الخولی، به شکل یک مکتب درآمد. این مکتب، یکی از رکن های خود را «واژگان کاوی» قرار داده است از آن روی که کشف معنای درست مفردات قرآن، نخستین گام برای فهم آن است. پژوهش حاضر، با روشی توصیفی- تحلیلی، واژگان کاوی را در تفسیرهای ادبی معاصر و گذشته بررسی کرده، نتیجه آنکه مکتب معاصر، واژگان کاوی را بر مبانیِ «دگرسانی معنایی واژگان» و «تطابق زبان قرآن با زبان عربی» استوار ساخته و بر این پایه، کشف معنای دقیق کلمه را منوط به کشف معنای عصر نزولی آن نموده است، و کشف این معنا را در گرو استمداد از مولفه هایِ «تشخیص معرّب از عربی»، «تکیه به معنای حسّی»، «بهره گیری از ذوق عربی» دانسته است. از نگاه این مکتب، بعد از کشف معنای عصر نزولی، باید کاربردهای واژه را در قرآن کاوید تا معنای قرآنی آن به دست آید، و در گام پایانی- با تکیه بر مبنای عدم ترادف- معنایی ویژه بیان گردد. بررسی تطبیقی این مؤلفه ها نشان می دهد که بیشتر آنها در تفاسیر ادبی کهن نیز استفاده شده و تفاوت آن با مکتب معاصر، از ابعادِ «عدم پایبندی به مؤلفه ها»، «عدم پیوند میان مؤلفه ها» و «عمیق تر نبودن تحلیل ها» در تفسیرهای گذشته است.  
۱۵۳۲.

تحلیل انتقادی دیدگاه حکیم غروی اصفهانی درباره مراتب تجلیّات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: خردنامه صدرا دوره ۲۵ بهار ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۳) 25-38

کلیدواژه‌ها: تعیّن تجلی صرف الوجود وحدت شخصی وحدت تشکیکی غروی اصفهانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۰ تعداد دانلود : ۳۷۰
یکی از ساحتهای معرفتی حکیم غروی اصفهانی، دیدگاه عرفانی و شهودی او در دو عرصه عملی و نظری است. محقق اصفهانی بر پایه مبانی حکمت متعالیه، دیدگاهی بدیع در باب مراتب تعیّنات و تجلیات حق تعالی مطرح نموده است؛ او بجای «وحدت شخصی وجود» بر «وحدت تشکیکی وجود»، بجای «تجلی و ظهورات» بر «وجود رابط و اضافه اشراقیه» و بجای «اطلاق مقسمی» بر «بسیط الحقیقه و صرف الوجود» تأکید دارد. حکیم اصفهانی برای حقیقت وجود سه اعتبار و تعیّن ترسیم میکند: الف) مرتبه «بشرط لا» از قیود عدمی یا صرف الوجود، ب) مرتبه «لا بشرط» از حدود امکانی یا فیض مقدس، ج) مرتبه «بشرط شیء» یعنی اثر فعل حق تعالی. این تقسیمبندی با آنچه در عرفان نظری مطرح است، متفاوت میباشد. در این پژوهش، ابتدا مراتب تجلیات از دیدگاه محقق اصفهانی تحلیل میشود و سپس مورد سنجش و ارزیابی قرار میگیرد.
۱۵۳۳.

بازخوانی معنای واژه «تَبِعَ» در قرآن کریم با تکیه بر تحلیل روابط همنشینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 153 - 170

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم معناشناسی تبعیت رابطه همنشینی معنای محوری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۷ تعداد دانلود : ۳۱۸
مفهوم تبعیت و اقسام آن در قرآن کریم از موضوعات بسیار گسترده و مهمی است که گاه به شکل صریح و روشن و گاه به صورت غیرمستقیم، در قالب داستان ها، پیام های قرآنی و زندگی پیروان حق و باطل متبلور شده است که پرداختن به آن، مختصات پیروی در آیات قرآن کریم را به تصویر می کشد. یکی از روش های پی گیری موضوع مذکور، تکیه بر معناشناسی کلمات کانونی این حوزه، چون «تَبِعَ»، «أطاعَ»، «اِقتَدَی»، «اِستِجابَ» و مانند آن است. در مقاله حاضر، تلاش شد با تکیه بر کلمه کانونی «تَبِعَ» و مشتقات آن، جایگاه معنایی این واژه در نظام واژگانی قرآن، با ملاحظه واژه های هم حوزه، شامل واژه های مترادف، متقابل و مجاور، در محور همنشینی، تبیین و بررسی توصیفی شوند تا دلالت های مرتبط با پیروی در نظام و دستگاه تصوری قرآن به دست آیند. کاربرد واژه «تَبِعَ» و مشتقات آن در بیش از 170 آیه قرآن و نیز همنشینی با واژگانی چون «الله»، «رسول»، «اولوالأمر»، «تقوی»، «أهواء»، «هدایت»، «عصیان» و غیره نشان می دهد پیروی در دو ساختار کلّی «بیرونی» و «درونی» و به سه شکل «قلبی»، «زبانی» و «عملی» تجلّی یافته و پیروی راستین از نگاه آیات، تنها منحصر به سخن و در قلب نبوده است؛ بلکه جلوه خارجى و اطاعت عملى هم مى خواهد و جلوه گاه آن ، اطاعت بى قید و شرط در همه مسائل زندگى از فرمان خدا، پیامبر(ص) و اولوالامر و رهبران حق است.
۱۵۳۴.

بررسی تفسیری آیه قوامیت بر پایه تمایزهای تکوینی زن و مرد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال دوازدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴۶ 167-186

کلیدواژه‌ها: تفسیر اجتماعی آیه 34 نساء قوامیت تمایزات تکوینی زن و مرد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۴ تعداد دانلود : ۴۲۷
مسئله قوامیت که در آیه 34 سوره نساء مطرح شده است، همواره محل بحث و تفسیر محققان بوده است. این نوشتار با بررسی دیدگاه های گوناگون درباره این مسئله، حکمت تشریع آن را بررسی نموده است. این رویکرد قرآنی همواره مورد هجمه کسانی است که جایگاه و نقش هریک از زن و مرد در نظام آفرینش را لحاظ نکرده و با گرایش های عمدتاً فمینیستی و مبتنی بر مبانی حقوقی غرب، آموزه های قرآنی را متهم به متأثر بودن از فرهنگ عصر نزول، مردسالاری و فروکاستن جایگاه زنان کرده اند. این نوشتار، در راستای رفع شبهات و ابهام های برخاسته از عدم درک صحیح آیه، با تکیه بر آموزه های قرآنی و آراء مفسران با تحلیل انتقادی، مبانی عقلی، نقلی و منشأ تشریع حکم قوامیت و گستره آن و ارتباط این حکم با طبیعت هر یک از زن و مرد را تشریح می کند. سپس ارتباط راهکار تربیتی تنبیه در صورت نشوز، به عنوان آخرین پیشنهاد را با مسئله قوامیت تبیین کرده و آراء مفسرانی که آیه مذکور را حاکی از برتری ذاتی مردان بر زنان دانسته اند، نقد و بررسی می نماید.
۱۵۳۵.

جایگاه عقل در اندیشه کلامی شیخ مفید؛ با تأکید بر بررسی و نقد دیدگاههای موجود(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: خردنامه صدرا دوره ۲۵ بهار ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۳) 39-50

کلیدواژه‌ها: نقل عقل خودبنیاد حجیت شیخ مفید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۴ تعداد دانلود : ۳۳۰
اعتبار عقل و ادراکات عقلی در نظر شیخ مفید، محرز است و جای هیچگونه مناقشه یی ندارد. بحث در مورد حجیت یا عدم حجیت عقل استقلالی از دیدگاه اوست. عبارت وی مبنی بر اینکه «عقل در دانش و نتایجش محتاج سمع است»، محل نزاع آراء شده است. شارحان از اینگونه عبارات شیخ مفید برداشتهای مختلفی داشته اند و میتوان آنها را ذیل دو دیدگاه دسته بندی نمود که دیدگاه دوم خود مشتمل بر دو رویکرد است. نکته قابل ذکر اینست که هر دو دیدگاه با بخشی از عبارات شیخ مفید ناسازگار است. نگارنده پس از بررسی و نقد دیدگاههای موجود، قائل به جدایی مقام نظر و عمل است. بدین معنا که بنظر میرسد هرچند شیخ مفید در مشی علمی خود معتقد به حجیت استقلالی عقل است، ولی در مقام نظر، اقوالش متفاوت است و نمیتوان نظری بدون مناقشه را در آثار او در باب حجیت یا عدم حجیت عقل خودبنیاد مشاهده کرد. عقل و مسائل پیرامونی آن از جمله تعریف، کارکردها و حجیت عقل و همچنین رابطه عقل و وحی، از دیگر مباحث مطرح شده در این نوشتار است.
۱۵۳۶.

بررسی انتقادی آراء مفسران فریقین در استثنا شدگان از صَعق در نفخ صور اول(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 11 - 28

کلیدواژه‌ها: صعق نفخ صور سوره زمر استثنا شدگان صعق نقد آراء تفسیری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۸ تعداد دانلود : ۴۴۸
یکی از حوادثی که جهان و جهانیان را برای برپایی قیامت آماده می سازد، «نفخ صور» است. بر اساس آیات و روایات با دمیده شدن در صور همه اهل آسمان ها و زمین صاعقه زده می شوند. در آیه 68 سوره زمر اطلاقِ «صَعِقَ» بر عموم، با تعبیر «إِلاَّ مَنْ شاءَ اللَّهُ» مقید گشته است. در حقیقی یا مجازی بودنِ معنای این تقیید و بر فرض حقیقی بودنِ استثنا، در مصادیق آن، میان مفسران فریقین اختلاف نظر وجود دارد. تحقیق حاضر آراء مفسران فریقین را بر اساس تحلیل مفاهیم و عناصر موجود در متنِ آیه، بررسی انتقادی نموده است. نگارندگان، دیدگاهی که استثنا در این آیه را از نوع حقیقی و متصل دانسته است اثبات نموده اند. نظرگاه هایی چون استثنا بودنِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، اهل بیت ایشان، اهل معرفت، شهدا و انبیا، مؤیَّد با شواهد قرآنی، روایی و عقلی تشخیص داده شد. نظریه هایی چون استثناءِ فرشتگان، حضرت موسی علیه السلام، ارواح و ... نقد گردید و دلالت آن به حقیقتِ امر مخدوش شناخته شد.
۱۵۳۷.

اعجاز بیانی قرآن در داستان یوسف(ع)، از منظر چند صدایی یا آزادی بیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 47 - 59

کلیدواژه‌ها: اعجاز بیانی یوسف چند صدایی آزادی بیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۰ تعداد دانلود : ۲۸۵
در زبان شناختی متن یک داستان، که شخصیت های متفاوت حضور دارند، بر اساس نظریه چند صدایی باختین ، سخنان متفاوت برخاسته از باورهای گونه گون، حاکمیت چند صدایی و آزادی بیان را می رساند. رویکردی که ابزار بیان واقعیت و مایه برجسته گشتن متن است. برای مثال در داستان های قرآن، نقل عبارت سخن شخصیت هایی که باورهای گوناگون و گاهی حق ستیزانه دارند نشانه حاکمیت «چند صدایی» و رویکرد قرآن به آزادی بیان است. در این مقاله به سراغ سوره یوسف (7,) که حاوی «أحسن القصص» (یوسف/3)و آکنده از سخنان متفاوت است رفته و با روش توصیفی  تحلیلی، و تبیین واژگان کلیدی این داستان به واکاوی پدیده چندصدایی در این داستان پرداخته و نشان داده شده است که در گفتگومندی این داستان؛ تعبیراتی همانند «یا أبت» و «معاذ الله» در سخنان یوسف(ع) و «یا بنیّ» و «سوّل» و «اجتبی»؛ در اظهارات یعقوب و پاره گفت های تاکیدی برادران یوسف، تعبیر«أکرِمی» و «مَثوی» در گفتار عزیز مصر و عبارت «هَیتَ لَکَ» زلیخا،  برخاسته از باورها و جهان بینی های متفاوت است ودنقل عین این گفتار ها آن هم بدون کم و کاست، یکی از جنبه های اعجاز بیانی قرآن در نشان دادن حاکمیت چند صدایی در این داستان است و رویکرد قرآن به آزادی بیان را می رساند.
۱۵۳۸.

تحلیل نشانه شناختی چگونگیِ وحی بر اساس «مدل یاکوبسن» و با تکیه بر مفهوم نزول از منظر ایزوتسو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال دوازدهم پاییز ۱۴۰۰شماره ۴۶ 59 - 80

کلیدواژه‌ها: وحی الفاظ قرآن نشانه شناسی نزول ایزوتسو

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۲ تعداد دانلود : ۳۷۴
اشاره به نزول وحی بر قلب پیامبرگرامی اسلام(ص) در آیاتی از قرآن، سبب ورود برخی نظرات در باب عدم وحیانی بودن الفاظ قرآن به مطالعات قرآنی معاصر شده است. در مقابل، گروهی از اندیشمندان نیز با تکیه بر دانش هایی که از گذشته رایج بوده، ادله ای جهت پاسخگویی به این دیدگاه ها ارایه کرده اند. از آنجایی که در دوره معاصر ، دانش های جدیدتری مانند زبانشناسی ظهور یافته، بررسی نزول وحی با تکیه بر این علوم نیز در کنار دانش های پیشین حائز اهمیت است. پژوهش حاضر، با تکیه بر رویکرد نشانه شناسی که از شاخه های زبانشناسی است، به بررسی وحی از منظر قرآن پرداخته و آرای محققانی چون یاکوبسن و ایزوتسو را در این باره مورد تحلیل قرار داده است.یافته های حاکی از ارتباط عمودی میان گیرنده و فرستنده وحی در مدل یاکوبسن و اختلاف سطح وجودی ایشان است. از منظر ایزوتسو در پدیده وحی،کانالی ویژه جهت ارتباط یکطرفه از سوی فرستنده ایجاد شده است. با عنایت به این که کانال ارتباطی ویژه بوده، انتقال پیام نیز در قالب نشانه های قابل فهم برای بشر (الفاظ و جملات عربی) صورت گرفته است. این امر بیانگر وحیانی بودن الفاظ قرآن است.
۱۵۳۹.

چگونگی بهره برداری فخررازی ازنظریه النظم در مفاتیح الغیب؛ موردپژوهی سوره انعام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 91 - 103

کلیدواژه‌ها: نظریه نظم عبدالقاهر جرجانی فخر رازی مرجعداری معرفگی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۴ تعداد دانلود : ۳۶۲
طی قرن های دوم تا پنجم مباحث بلاغی و ادبی قرآن تحت تأثیر رویکردهای کلامی و دینی مورد توجه شماری از عالمان و بلاغیان قرار گرفت و آثار مهمی در این دوران به نگارش آمد. اوج و پختگی این آثار به ظهور نظریه نظم جرجانی، زبان شناس ایرانی انجامید که وی در دو کتاب دلائل الاعجاز و اسرار البلاغه آن را تبیین ساخته است. نظریه نظم در قرن ششم، که یکی از دوران طلایی تفسیرنگاری در میان ایرانیان به شمار می آید، آوازه بلندی یافت و برخی از مفسران با الهام از این نظریه به تفسیر زبانی و بلاغی قرآن روی آوردند. از جمله مفسران مهم این قرن امام فخر رازی است که تفسیر مفاتیح الغیب را به نگارش درآورد. یکی از ویژگی های مهم این تفسیر، مباحث زبانی و بلاغی آن است. نویسندگان در این مقاله کوشیده اند با شیوه تحلیلی توصیفی و به روش کتابخانه ای تأثیرپذیری وی را از نظریه نظم جرجانی بررسی و تبیین کنند. بر این اساس پس از معرفی این نظریه از دیدگاه جرجانی و فخر رازی، شش موضوع مهم نظریه نظم یعنی تقدیم و تأخیر، حذف و ذکر، فصل و وصل، قصر، تأکید و تعریف و تنکیر را در تفسیر سوره انعام مفاتیح الغیب بررسی کرده و به این نتیجه رسیده اند که فخر رازی افزون بر اینکه از این نظریه تأثیر پذیرفته و وامدار جرجانی است، خود نیز نوآوری هایی در بیان دلالت های بلاغی به دست داده است.
۱۵۴۰.

آسیب شناسی نقش آلی - استقلالی عقل در علوم قرآنی با تا کید بر دیدگاه های آیت الله جوادی آملی

نویسنده:
منبع: الاهیات قرآنی سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۶ 31 - 48

کلیدواژه‌ها: آسیب شناسی عقل آلی و استقلالی علوم قرآنی جوادی آملی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۸ تعداد دانلود : ۲۱۱
نقش علوم قرآنی در تعمیق آموزه های قرآنی، هم چنین نقش کارکردهای آلی و استقلالی عقل در علوم قرآنی، با شدت و ضعف مورد پذیرش همه مفسران و قرآن پژوهان است. کاستی ها و آسیب های عقل در علوم قرآنی، در متون قرآن پژوهان دارای ابهام و اجمال است و هرگز به طور مستقل مورد بررسی تفصیلی قرار نگرفته است. در این پژوهش، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و پرسش آن است که آسیب های عقل آلی و استقلالی در علوم قرآن بر پایه دیدگاه آیت الله جوادی آملی کدامند؟ بررسی ها بیانگر این آسیب ها به شرح ذیل است: ضرورت توسعه نقش آلی و استقلالی عقل در علوم قرآنی در حوزه «مبادی علوم قرآنی» و «علومی که مدخلیت مستقیم در فهم قرآن دارد»؛ ضرورت لحاظ توامان منابع عقلی و نقلی و اجتناب از افراط و تفریط غیر روشمند در آ ن ها؛ عدم جواز ورود عقل در جزئیات معرفت دینی؛ صعوبت تولید برهان های تجربی محض؛ ضعف ارزش علمی براهین تلفیقی از عقل تجربی و تجریدی یا برهان تجربی محض، نسبت به براهین تجریدی محض؛ تفاوت علمیت و منزلت یقین در اَشکال مختلف غیر مستقلات عقلیه؛ ضعف علمیت برخاسته از دستاوردهای «علمی» (= اطمینان عقلایی) نسبت به مرتبه «علم» و ... .

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان