عضدالدوله دیلمی

نگاهی کوتاه به ادوار تمدن اسلامی، نشان از تأثیر حاکمیت دولت هایی است که هر یک به زعم خود، مدعی اعتلا و توسعه تمدنی بوده اند.مستندات تاریخی بغداد قرن چهار و علاوه بر آن، تحلیل هایی که از جانب مورخان، تمدن پژوهان و فیلسوفان تاریخ و دیگران به دست آمده، حاکی از رشد و گسترش تمدن در مقایسه با دیگر دوره هاست.این پژوهش با در نظر گرفتن پیش فرض مستشرقان مبنی بر ارتقای بی نظیر حوزه های گوناگون عمرانی عهد عضدالدوله دیلمی مانند ساخت اماکن درمانی و فرهنگی؛ شهرسازی و احیای ویرانی ها؛ توّجه به مرمت مشاهد مقدسه و در نهایت امنیت در این عصر؛ سعی دارد تا با استفاده از منابع و متون اصیل و تحلیل های جانبی، به کشف انگیزه های عمرانی این حاکمیت بپردازد.از ثمرات چنین مطالعاتی، استخراج رابطه تنگاتنگ رفتار تمدنی با بقا و دوام حکومت هاست.

دوران حکومت خاندان بویه، از درخشان ترین دوره های تاریخ ایران محسوب می گردد. بنیان گذاران این سلسله مهم ترین حکومت مستقل و نیرومند ایرانی بعد از اسلام را تأسیس کردند. یکی از مهم ترین فرمانروایان این حکومت، ابوشجاع فنا خسرو، ملقب به عضدالدوله می باشد که بدون شک از نامدارترین چهره های آل بویه و سرآمد جباران عصر خویش می باشد. اقدامات عضدالدوله در زمینه های مختلف سیاسی، فرهنگی، مذهبی و مخصوصاً در زمینه عمرانی او را از دیگر امیران آل بویه متمایز کرده است. در نوشتار حاضر، سعی شده با رجوع به منابع تاریخی دست اول و متأخر و بر اساس روش تاریخی-تحلیلی، شخصیت و اقدامات عضدالدوله دیلمی در زمینه های سیاسی، فرهنگی، مذهبی و عمرانی مورد بررسی قرار گیرد. با نگاهی به فهرست اقدامات و شخصیت عضدالدوله دیلمی در می یابیم که وی، شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زمان خود را به خوبی شناخته و درک کرده بود و شاید بتوان گفت که عضدالدوله فراتر از زمان خود و یا لااقل همراه با زمان حرکت می کرد که در نتیجه آن به خاطر گستردگی قلمرو و فتوحات، احترام به دانش و دانشمند، ایجاد مؤسسات علمی و فعالیت های عمرانی همراه با تساهل و تسامح در مذهب، سرآمد حکام و امیران سده های نخستین هجری قمری قرار گرفته است.

مستندات تاریخی بغداد قرن چهار و علاوه بر آن، تحلیل هایی که از جانب محدثان و مفسران و مورخان، تمدن پژوهان و فیلسوفان تاریخ و دیگران به دست آمده، حاکی از رشد و گسترش فکری و دینی اسلام در مقایسه با دیگر دوره هاست. لذا این پژوهش در نظر دارد بر ارتقای بی نظیر حوزه های گوناگون عمرانی عهد عضدی مانند ساخت اماکن درمانی و فرهنگی، شهرسازی و احیای ویرانی ها، توجه به مرمت مشاهد مقدسه، جمع آوری حدیث و رشد و گسترش تفاسیر و در نهایت امنیت در این عصر؛ که ریشه قرآنی و حدیثی داشته است؛ با استفاده از منابع و متون اصیل و تحلیل های جانبی، به کشف انگیزه های عمرانی این حاکم(عضدالدوله) بپردازد و انگیزه هایی که چرایی و چگونگی جهت گیری فعالیت های او را تا حدودی مشخص کند. به همین دلیل مسأله اصلی این است که تأثیرآموزه های قرآنی و حدیثی در شکوفایی و درخشش تفکر شیعی و ایرانی چقدر بوده است؟